Η Δάφνη Καραϊσκάκη τέλειωσε τις σπουδές της στην αρχιτεκτονική στο ΕΜΠ το 2011. Η 35χρονη σήμερα αρχιτέκτονας και συνεργάτις του Ρέντσο Πιάνο στο τελευταίο του πρότζεκτ, τη μετατροπή ενός εργοστασίου παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας στη Μόσχα σε κέντρο τέχνης και επιστήμης, βγήκε στο επάγγελμα στην κορύφωση της κρίσης.
Μπορεί η οικογένειά της να μην έχει σχέση με την αρχιτεκτονική, αλλά μεγάλωσε σε ένα σπίτι που σχεδίασε ένας σημαντικός αρχιτέκτονας, ο Κυριάκος Κρόκος, με ανθρώπους που αγαπούσαν την τέχνη και την αρχιτεκτονική.
«Το καλοκαίρι του 2011, όταν τελείωσα τις σπουδές μου», λέει, «η κατάσταση ήταν δραματική, δεν υπήρχε δουλειά, τίποτα. Ήθελα να ασχοληθώ με κτίρια δημόσια, πιο μεγάλης κλίμακας, και με κτίρια υποδομών, κάτι που ήταν επίσης δύσκολο. Τώρα ξαναρχίζει αυτή η δραστηριότητα, και μάλιστα δειλά».
Το πιο αγαπημένο μου σχολείο σε όλο τον κόσμο, και το πιο πρωτοπόρο, είναι το Στρογγυλό Σχολείο του Ζενέτου στον Άγιο Δημήτριο, και είναι η αναφορά μου πάντα, ένα σχολείο που είναι χρόνια μπροστά. Δυστυχώς, στην Ελλάδα, εδώ και πολλά χρόνια δεν έχει χτιστεί κάτι που να προκαλεί συζήτηση. Για παράδειγμα, χτίστηκε το Αρσάκειο της Πάτρας και μετά σιωπή. Ένα όνειρό μου είναι να χτίσω σχολείο στην Ελλάδα.
Κάνοντας ένα ταξίδι στο Παρίσι για να επισκεφθεί τον αδερφό της, όπου σπούδαζε μουσική, είδε μια γέφυρα που την εντυπωσίασε πολύ, μια πεζογέφυρα που λέγεται Passerelle Simone de Beauvoir και ενώνει το 12ο με το 13ο διαμέρισμα. Την έχει φτιάξει ο Αυστριακός αρχιτέκτονας Dietmar Feichtinger που ασχολείται πολύ με έργα υποδομής, κι αυτό ήταν κάτι που πάντα της άρεσε, όπως και η σύνδεση ενός έργου με τη μορφολογία, το «μυώδες» της κατασκευής.
Το έργο τη γοήτευσε πολύ και όταν επέστρεψε στην Ελλάδα άρχισε να αναρωτιέται αν θα συνέχιζε τις σπουδές της, όταν οι περισσότεροι γύρω της είχαν φύγει ήδη στο εξωτερικό για να συνεχίσουν.
«Σκεφτόμουν αν θα κάνω μεταπτυχιακό και δεν μπορούσα να βρω μια ειδικότητα, έτσι θεώρησα ότι έπρεπε να δουλέψω, γιατί το επάγγελμα είναι γενικό, σαν τον γενικό γιατρό. Ο αρχιτέκτονας έχει την μπαγκέτα του μαέστρου και πρέπει να είναι λίγο οικοδόμος, λίγο δικηγόρος, λίγο καλλιτέχνης και να ενορχηστρώσει πάρα πολλά επαγγέλματα.
Άλλος ένας λόγος που αποφάσισα να βγω στο επάγγελμα ήταν επειδή έβλεπα ότι από τον χώρο μου έλειπε η πραγματική γνώση του οικοδομείν. Και ξεκίνησα να κάνω συνεντεύξεις στη Γαλλία, θέλοντας μια νέα εμπειρία, να αλλάξω παραστάσεις και να δω τι γίνεται και αλλού. Με αφορμή τη γέφυρα που είδα και με ενέπνευσε, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι ήθελα να κάνω κάτι απολύτως ρομαντικό, ξεκίνησα να δουλεύω στο γραφείο του Feichtinger και μπήκα στις υποδομές, στον κόσμο του γραφείου του, που ασχολείται με σταθμούς και γέφυρες. Δούλεψα εκεί για δύο χρόνια και ανάμεσα στα έργα με τα οποία ασχολήθηκα ήταν και μια γέφυρα στην πόλη του Μπορντό, μια εντυπωσιακή εμπειρία και ένα πρότζεκτ που αγαπώ ιδιαίτερα».
Στο τέλος του 2013 η Δάφνη Καραϊσκάκη μετακομίζει στα γραφεία του Ρέντσο Πιάνο στο Παρίσι, για να δουλέψει με άλλους εξήντα αρχιτέκτονες και μια ομάδα ογδόντα ανθρώπων. Το γραφείο, παρά το μέγεθός του, έχει έναν χαρακτήρα οικογενειακό, όπως λέει, και απέχει πολύ από ένα εργοστάσιο παραγωγής έργων όπου χάνεται η ταυτότητα του ενός.
Οι αρχές του γραφείου είναι ανθρωπιστικές και σε κάθε έργο δίνεται βάση στον τρόπο με τον οποίο αυτό θα συνδεθεί με την κοινωνία, στον τρόπο που θα προσελκύσει τον κόσμο και στις δραστηριότητες που θα μπορέσει να ενεργοποιήσει η αρχιτεκτονική εκεί. Κι αυτό αφορά τόσο τον εσωτερικό χώρο και τον ειδικό χρήστη όσο και αυτόν γύρω από το κτίριο, τον καθαρά δημόσιο, ο οποίος είναι προσπελάσιμος από όλους.
«Είναι μια φιλοσοφία οικοδομής που πατάει πολύ πάνω στο ότι μπορεί να μεταλλάσσεται», λέει η Δάφνη Καραϊσκάκη. «Και αυτό το μανιφέστο που εφαρμόστηκε στο Πομπιντού, που είναι ένα από τα πιο γνωστά έργα του, διαμορφώνεται και μεταλλάσσεται, αλλά υπάρχει πάντα ως αναφορά στα υπόλοιπα έργα του, ένας υποδοχέας κουλτούρας και ζωής που συνοδεύει κάθε έργο. Είναι ένας πυρήνας αμετάβλητος που εφαρμόσαμε και στο εργοστάσιο το οποίο εγκαινιάστηκε πρόσφατα στη Μόσχα, το "GES-2 Ηouse of Culture".
Ένας λόγος που δούλεψα σε αυτό το έργο, πέρα από το γεγονός ότι η αρχιτεκτονική επηρεάζει τη ζωή των χρηστών της, ήταν προφανώς και η τεχνογνωσία. Είναι ανεκτίμητος ο τρόπος που έμαθα το κτίζειν εκεί, κι αυτό συμπληρώνει την οποιαδήποτε ακαδημαϊκή πορεία. Για μένα αυτός ήταν ο στόχος, να δημιουργηθεί μια "στρογγυλή" αρχιτεκτονική προσωπικότητα που θα μπορέσει κάποια στιγμή να αυτονομηθεί, γιατί το όνειρό μου πάντα ήταν να κάνω το δικό μου έργο».
Το εργοστάσιο στο οποίο δούλεψε με τον Ρέντσο Πιάνο ως project manager-lead designer έκανε εντυπωσιακά εγκαίνια πριν από λίγο καιρό και βρίσκεται στην καρδιά της ρωσικής πρωτεύουσας, δύο βήματα από το Κρεμλίνο.
Ανήκει σε έναν από τους πλουσιότερους ανθρώπους στον κόσμο, στον μεγιστάνα του αερίου Λεονίντ Μίχελσον, που, έχοντας ένα από τα πιο γνωστά ιδρύματα τέχνης, το VAC, θέλησε να μετατρέψει το πελώριο εργοστάσιο ενέργειας σε έναν χώρο πολιτισμού και δημόσιων δραστηριοτήτων, να στεγάσει το ίδρυμά του και πιθανώς τη μεγάλη και σημαντική συλλογή έργων τέχνης που διαθέτει με έργα των Φράνσις Μπέικον, Αμεντέο Μοντιλιάνι, Γκέρχαρντ Ρίχτερ και Βασίλι Καντίνσκι, των οποίων η αξία εκτιμάται πάνω από 200 εκατ. δολάρια.
Το μέρος αυτό, που βρίσκεται πάνω σε νησί του ποταμού Μόσχοβα, διατηρεί την αρχιτεκτονική του εργοστασίου της εποχής και δημιουργεί νέους και δημόσιους χώρους, τους οποίους θα μπορούν να διασχίζουν οι περαστικοί, ενώ περιλαμβάνει και ένα δάσος με σημύδες.
«Η επανάχρηση των κτιρίων είναι κάτι σχετικά καινούργιο στη Ρωσία», μου λέει. «Η Ελλάδα, ως κομμάτι της Ευρώπης και του δυτικού κόσμου, έχει προχωρήσει πολύ περισσότερο, σε αντίθεση με τη Ρωσία, όπου η αποβιομηχανοποίηση καθυστέρησε πολύ. Η φιλοσοφία που γέννησε αυτά τα έργα σε όλο τον κόσμο είχε αρχίσει ήδη τη δεκαετία του '80, όταν το καθεστώς εκεί ήταν σε απόλυτη παρακμή, και στη συνέχεια, την επόμενη δεκαετία, βρισκόταν στο χάος της μετάβασης. Άρα η χώρα αρχίζει να μπαίνει σε αυτήν τη διαδικασία τον καινούργιο αιώνα και όλα τα έργα που υπάρχουν είναι νεότερα.
Το αίτημα ήταν να δημιουργήσουμε έναν χώρο για τις τέχνες και τις επιστήμες που δεν θα έχει τον χαρακτήρα μουσείου ή εκπαιδευτηρίου αλλά θα συνδυάζει όλα αυτά με έναν ελεύθερο τρόπο και εμπορικές χρήσεις, προκειμένου να γίνει ένα πολυκέντρο πολιτισμού. Η βασική ιδέα ήταν να δημιουργήσουμε έναν αρχιτεκτονικό περίπατο μέσα στο υπάρχον κτίριο, κρατώντας τα διατηρητέα στοιχεία του.
Το εργοστάσιο ήδη έκανε εγκαίνια και ξεκίνησε η δραστηριότητά του με εργαστήρια και εκθέσεις και ο δημόσιος χώρος που έχει ανοίξει από το καλοκαίρι χρησιμοποιείται ήδη για περιπάτους και συναντήσεις, είναι ανοιχτός και διαμορφωμένος βάσει ενός τεράστιου κερκιδώματος προς το ποτάμι, σε μια ιδανική τοποθεσία.
Αυτό που μου δίδαξε το συγκεκριμένο έργο είναι ότι πρέπει να επιμένει κανείς στην αρχική του ιδέα, στο αρχικό του όραμα. Είδα τι σημαίνει να μην το βάζεις κάτω, να βρίσκεις λύσεις και να δημιουργείς με φαντασία, ξεπερνώντας κάθε τεχνική δυσκολία και τεχνικούς περιορισμούς».
Από το 2018 η Δάφνη Καραϊσκάκη έχει ιδρύσει το δικό της γραφείο στο Παρίσι, με πρώτο έργο –προϊόν ενός ανοιχτού διεθνούς αρχιτεκτονικού διαγωνισμού– ένα σχολικό συγκρότημα στην Ελβετία, που ξεκίνησε στο τέλος του 2019. Πρόκειται για ένα σχολείο δημόσιο σε μια χώρα με υποδειγματική δημόσια διοίκηση, όπως εξηγεί η ίδια, όπου τα έργα γίνονται με έναν τρόπο απίστευτα γρήγορο, ελαφρύ και απόλυτα πραγματιστικό, στο πλαίσιο ενός συστήματος εύρυθμου, κι αυτό έχει μεγάλη σημασία για έναν αρχιτέκτονα. Σήμερα το γραφείο της έχει κάνει ήδη τέσσερις μελέτες για σχολεία και συμμετέχει στα πρώτα δημόσια έργα μέσω διαγωνισμών.
«Τα σχολεία», λέει, «είναι μια θεματική που με ενδιαφέρει πολύ και η Ελλάδα έχει δώσει πολύ σημαντικά παραδείγματα και στον Μεσοπόλεμο, με τα μοντερνιστικά σχολεία, αλλά και αργότερα. Υπάρχουν παραδείγματα όπως το Μουσικό Σχολείο Παιανίας.
Το αγαπημένο μου σχολείο σε όλο τον κόσμο, και το πιο πρωτοπόρο, είναι το Στρογγυλό Σχολείο του Ζενέτου στον Άγιο Δημήτριο, και είναι η αναφορά μου πάντα, ένα σχολείο που είναι χρόνια μπροστά. Δυστυχώς, στην Ελλάδα, εδώ και πολλά χρόνια δεν έχει χτιστεί κάτι που να προκαλεί συζήτηση. Για παράδειγμα, χτίστηκε το Αρσάκειο της Πάτρας και μετά σιωπή. Όνειρό μου είναι να χτίσω σχολείο στην Ελλάδα».
Μιλώντας για τα σχολεία και τη σημασία της αρχιτεκτονικής, η Δάφνη Καραϊσκάκη μου εξηγεί τον τρόπο με τον οποίο τα σκέφτεται, αρχίζοντας όχι από τις τάξεις αλλά από τον χώρο που υπάρχει ανάμεσα σε αυτές, τον «μεσιανό», όπως τον αποκαλεί, χώρο του διαλείμματος, επειδή αυτοί οι χώροι χρησιμοποιούνται όλο και περισσότερο, ακόμα και για μαθήματα. Προσπαθεί να του δίνει χαρακτηριστικά, ώστε το «έξω από την τάξη» να αποκτήσει ποιότητες.
Αυτό είναι μια ιδέα, ένας μηχανισμός που εξελίσσεται σε κάθε κτίριο, δημιουργώντας μικρούς ή μεγαλύτερους δημόσιους χώρους, που φυσικά εναρμονίζονται με το κλίμα.
«Το κλίμα και οι συνθήκες που διαμορφώνονται δεν μπορεί να μην επηρεάζουν τα έργα σήμερα», λέει. «Κανένας δεν θέλει να δημιουργεί ενεργειακούς "δεινόσαυρους". Κάτι άλλο που απασχολεί επίσης είναι το πώς κάτι που σχεδιάζεται σήμερα σαν σχολείο θα μπορεί αύριο να μετατραπεί σε κάτι άλλο, κι αυτό μας πάει και στην αρχή της κουβέντας μας, πώς να μην πηγαίνει τίποτα χαμένο, να μη μένει κενό ή να μετατρέπεται σε κτίριο "φάντασμα".
Για εμένα, όπως πιστεύω και για όλους τους αρχιτέκτονες σήμερα, αυτά τα ζητήματα είναι πολύ σημαντικά και μας δίνουν την ώθηση να σκεφτούμε τον τρόπο με τον οποίο συνδέεται η αρχιτεκτονική με τον πιο φιλικό και χρήσιμο τρόπο με την κοινωνία, δημιουργώντας σχέσεις εμπιστοσύνης. Η αρχιτεκτονική σήμερα κοιτάζει το κλίμα και την τυπολογία και αυτή μπορεί να είναι μια εύκολη απάντηση, αλλά η αποφυγή της, για να πούμε κάτι λιγότερο μπανάλ, είναι ανεύθυνη. Είναι μια συζήτηση που έχει ξεκινήσει εδώ και χρόνια στην αρχιτεκτονική και αυτό το έμαθα στο εξωτερικό, όπου η φιλική προς την οικολογία πολιτική είναι ζητούμενο.
Μπορούμε να την εφαρμόσουμε, πιστεύω, και εδώ, με οικολογικές πρακτικές και κάποια στιγμή θα μας γίνει συνείδηση ότι οι πόροι που διοχετεύουμε προς αυτή την κατεύθυνση θα μας επιστραφούν με τη μορφή ενός καλύτερου επιπέδου διαβίωσης.
