Έχει μπόλικο ταλέντο αλλά και χιούμορ, τον εμπνέει η ποπ κουλτούρα αλλά και η μυθολογία και η λαϊκή παράδοση, είναι «δημιουργικά υπερκινητικός» και πολυλογάς, δηλώνει ευθαρσώς τρανς και bisexual και η ΛΟΑΤΚΙ θεματολογία είναι συχνά παρούσα στη δουλειά του. Όχι γιατί επιδιώκει να προκαλέσει ή να σοκάρει αλλά επειδή «είμαστε κοινότητα και φτιάχνουμε πράγματα για να φροντίσουμε ο ένας τον άλλον», καθώς το θέτει.
Φέτος εξέδωσε μία ακόμα ιδιαίτερη δουλειά, τη «Σπαζοραχούλα» (Jemma Press), σε συνεργασία με την Έλενα Γώγου, συμμετέχει στo συλλογικό πρότζεκτ «When I was me» (Moments of Gender Euphoria), θα είναι επίσης παρών στο φετινό 15ο ComicDom (10-12/9, πλατεία Κλαυθμώνος και Ελληνοαμερικανική Ένωση), όπου μας προσκαλεί κιόλας.
Λατρεύει τα φανζίν και τις indie αυτοεκδόσεις, παραμένει φανατικός του «Dungeons and Dragons», έχει μια σειρά ακόμα πρότζεκτ κατά νου, ελπίζει δε το επόμενο να το «τρέξει» αραχτός σε ένα τροπικό νησί είτε σε κάποια βουνοκορφή ‒ σε όλα μέσα είναι και αναμένει προτάσεις.
— Πόσο καιρό ασχολείσαι με τα κόμικς και πώς σε παρέσυραν στον κόσμο τους;
Με το κόμικ ασχολούμαι από τότε που ξεκίνησα να διαβάζω. Συγκεκριμένα, από το περιοδικό «ΚΟΜΙΞ», από τότε που έβγαζε σε επεισόδια το «Ο βίος και η πολιτεία του Σκρουτζ ΜακΝτακ» και από τη συλλογή «Αστερίξ» που είχαμε στο σπίτι. Ασχολήθηκα αρχικά με υπερηρωικά κόμικς και μετά με μάνγκα, γρήγορα όμως λάτρεψα την indie σκηνή και τα φανζίν.
«Το τυπωμένο κόμικ κινδυνεύει από το ψηφιακό όσο και οι σκάλες από τα ασανσέρ». Είναι απλώς διαφορετικό format, σημασία έχει να τα διαβάζουμε, το πώς είναι δευτερεύον.
— Ποιοι είναι οι μέχρι τώρα σταθμοί της καριέρας σου και από πού αντλείς έμπνευση συνήθως;
Παρότι ξεκίνησα να κάνω κάποιες δουλειές από το 2008 και είχα τραπέζι σε Comic Convention πρώτη φορά το 2013, θεωρώ ότι η καριέρα μου ξεκίνησε πραγματικά το 2017, που κυκλοφόρησα το «Εσμέ». Είναι μια δουλειά βασισμένη σε παραδοσιακά παραμύθια, με όσο χιούμορ μπορούσα να χώσω και με μπόλικα queer στοιχεία.
Γενικά, είμαι μεγάλος φαν του fantasy και του sci-fi και λατρεύω κόσμους εμπνευσμένους από τις εμπειρίες και τις κουλτούρες κάθε συγγραφέα, που ξεφεύγουν από τους κλασικούς αγγλοσαξονικούς κόσμους που έχουμε συνηθίσει. Οπότε τείνω να γράφω ελληνικό fantasy, με στοιχεία από το φολκλόρ και τη μυθολογία αλλά και γενικότερα την ποπ κουλτούρα, ελληνική και ξένη – δείτε, για παράδειγμα, το κόμικ που κάναμε με τον Γιώργο Κομιώτη το 2019, τα «Πουλιά!», που έχει πρωταγωνιστές πτηνά (ναι, για τέτοια πουλιά ο λόγος) στην Αθήνα του ’50-’60 σε μια ιστορία νουάρ, και μία σε στυλ Φίνος Φιλμ.
Ενίοτε το ρίχνω στον σουρεαλισμό, όπως π.χ. στη «Σκιτσούχτρα», το μικρό σατανικό πλάσμα που βασανίζει δημιουργούς. Μερικές φορές, ξέρεις, η πιο τρελή ιδέα λειτουργεί.
— Mπορεί σήμερα ένας δημιουργός κόμικ στην Ελλάδα να βιοποριστεί αξιοπρεπώς από την τέχνη του;
Προσωπικά, ευτυχώς τα βγάζω πέρα, δεν δουλεύω ωστόσο μόνο πάνω σε κόμικς. Έχω μαγαζί στο Etsy, όπου διαθέτω τη δουλειά μου εκτυπωμένη σε αυτοκόλλητα, καρφίτσες και τέτοια, ανεβάζω σχέδιά μου σε site με μπλούζες και διάφορα προϊόντα, εργάζομαι επίσης ως εικονογράφος.
Ευτυχώς ή δυστυχώς, οι περισσότερες δουλειές μου γίνονται από το εξωτερικό, ακόμα και στην περίπτωση των Comic Cons σε κανονικές συνθήκες συνηθίζω να πηγαίνω σε τρία-τέσσερα διαφορετικά ευρωπαϊκά κάθε χρόνο, πέρα από τα ντόπια. Στην Ελλάδα θεωρώ ότι σήμερα δεν είναι ακατόρθωτο να βγάλει κανείς τα προς το ζην, αλλά σίγουρα είναι δύσκολο. Όπως και για σχεδόν κάθε επαγγελματία, βέβαια.
— Εκδώσατε φέτος με την Έλενα Γώγου (σχέδιο) τη «Σπαζοραχούλα» στην Jemma Press. Τι σόι μέρος είναι αυτό, που στην εικονογράφηση βλέπουμε να διαθέτει εκκλησία, τζαμί, αρχαίους κίονες, αιγυπτιακές Σφίγγες, ανεμογεννήτριες και weird χωρικούς που φοράνε φουστανέλες και σεγκούνια;
Είναι ένας παράλληλος κόσμος όπου συμβαίνουν όλοι οι μύθοι απ’ όλες τις παράλληλες διαστάσεις ταυτόχρονα και «τρέχουν» οι περισσότερες παραμυθοπεριπέτειες. Τον είχα παρουσιάσει αρχικά στο «Εσμέ», με σχέδιο και σενάριο δικό μου, όπου οι τρεις πρωταγωνιστές έχουν καθένας από μια επική αποστολή.
Στη «Σπαζοραχούλα», που συνδέεται έμμεσα με το «Εσμέ», ο πρωταγωνιστής μας, ο Κωνσταντής, είναι ένας ταπεινός γκέι τσοπάνης που ψάχνει τον πραγματικό έρωτα και δεν έχει ακριβώς κάποια αποστολή να φέρει εις πέρας, αλλά καταφέρνει μερικά επικά πράματα έτσι κι αλλιώς – κάτι στο οποίο βοήθησε αφάνταστα το σχέδιο της Έλενας, η οποία φτιάχνει κατά βάση κόμικ δράσης και πήγε την ιστορία σε εντελώς άλλο επίπεδο, δίνοντάς της πολλά ιδιαίτερα στοιχεία στο σχέδιο που δεν υπήρχαν καν στο αρχικό κείμενο. Είμαστε και οι δυο πολύ περήφανοι γι’ αυτήν τη δουλειά κι ελπίζουμε να τη χαρείτε κι εσείς. Eίμαστε επίσης τυχεροί που τα παιδιά στην Jemma Press ήταν διατεθειμένα να ποντάρουν στα πολύ queer κόμικς μας.
— Καταπιάνεσαι συχνά με ΛΟΑΤΚΙ θεματολογία, συνεργάζεσαι με το «Antivirus», συμμετέχεις και στην ανθολογία «When I was me» (Moments of Gender Euphoria, Quindrie Press). Θα μπορούσε να πει κανείς ότι κάνεις ακτιβιστική τέχνη; Πόσο έχει προοδεύσει το queer κόμικ, πόσο πιο αποδεκτό έχει γίνει;
Δεν ξέρω κατά πόσο θα έλεγα ότι κάνω ακτιβιστική ή «στρατευμένη» τέχνη, όχι πάντως με τον τρόπο που φαντάζεται ο περισσότερος κόσμος. Ανήκω στη ΛΟΑΤΚΙ κοινότητα· δεν είναι μυστικό πως είμαι τρανς και μπαϊσέξουαλ, είτε στην προσωπική είτε στην επαγγελματική μου ζωή. Μεγάλωσα σε μια εποχή, καθόλου παλιά, που αυτά τα πράγματα ήταν είτε αόρατα είτε στόχος επιθέσεων ή χλεύης.
Είχα ανάγκη τότε να δω άτομα σαν κι εμένα να μοιράζονται τις ιστορίες, τις ιδέες και τις εμπειρίες τους μέσα από τα αγαπημένα μου μίντια, όπως ο καθένας. Μεγαλώνοντας, θέλησα να πω τις ιστορίες που είχα ανάγκη μικρός και ευτυχώς το καταφέρνω σιγά σιγά. Ελπίζω να το εξελίξω ακόμα περισσότερο κι ελπίζω να έχουν την ίδια ευκαιρία δημιουργοί απ’ όλες τις περιθωριοποιημένες ομάδες.
Ευελπιστώ, επίσης, να μπορέσουν όσα άτομα δεν ανήκουν σ’ αυτές τις ομάδες είτε να ευαισθητοποιηθούν είτε να τους φύγει λίγη από την αμηχανία του αγνώστου που πιθανόν να έχουν.
Νομίζω, πάντως, ότι το queer κόμικ έχει την ίδια μοίρα με την queer παρουσία οπουδήποτε – δεν θεωρώ ότι έχει γίνει ακριβώς αποδεκτό, περισσότερο αρνούμαστε πια να μείνουμε στο περιθώριο χωρίς λόγο και ο κόσμος αναγκάζεται να το συνηθίσει πρώτα και μετά ίσως να δει ότι, α, εντάξει, δεν είναι απαραίτητα του διαβόλου πράματα, και κοίτα, ίσως να υπάρχουν και μερικές ωραίες φάσεις εκεί γύρω. Το Ίντερνετ βοηθάει, εφόσον πλέον υπάρχουν επιλογές αν θέλει κάποιος να μοιραστεί τη δουλειά του ή να κάνει crowdfunding, χωρίς να χρειάζεται την άδεια κάποιου συντηρητικού εκδότη.
Γενικά, χαίρομαι πολύ βλέποντας τη νέα γενιά δημιουργών να έχει διαθέσιμες και πολύ περισσότερες γνώσεις και πρόσβαση στην queer κοινότητα και σε queer δουλειές που ταιριάζουν με τις εμπειρίες της και ίσως τη βοηθάνε να μάθει πράγματα για τον εαυτό της.
Γι’ αυτό, άλλωστε, φτιάχνουμε queer κόμικς κυρίως: όχι για να «προκαλέσουμε» ή για να σοκάρουμε, αλλά γιατί είμαστε (σπόιλερ αλέρτ!) κοινότητα και φτιάχνουμε πράγματα για να φροντίσουμε ο ένας τον άλλον. Όποιος απέξω έχει όρεξη να διασκεδάσει μαζί μας ή να μάθει κάτι απ’ αυτό, είναι φυσικά ευπρόσδεκτος.
— Μίλα μου λίγο για το Dungeons and Dragons, γιατί κι εκεί διαπρέπεις.
Αχ, Dungeons and Dragons. Λίγο η δουλειά, λίγο οι καραντίνες, έχω να παίξω κανονικό, μακροπρόθεσμο campaign πολύ περισσότερο καιρό απ’ όσο θα ’θελα. Είναι ένα χόμπι με το οποίο καταπιάνομαι εδώ και καμιά δεκαπενταριά χρόνια, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, από τότε που μας δούλευαν γι’ αυτό. Υποθέτω ότι πάντα μου άρεσε να λέω ιστορίες και να φτιάχνω φανταστικούς χαρακτήρες, οπότε ένα τέτοιο παιχνίδι ρόλων ήταν από τα καλύτερα πράγματα με τα οποία θα μπορούσα να καταπιαστώ.
Έτυχε κάποια στιγμή που μου ήρθε να κάνω fun art με ζάρια και βαρβάρους να κυκλοφορήσουν ταυτόχρονα το «Critical Role» και το «Adventure Zone», να φέρουν ξαφνικά το D&D στο προσκήνιο και να το κάνουν λίγο πιο κουλ. Άλλο που δεν ήθελα εγώ. Είναι τόσο τέλειο ξαφνικά όλος ο κόσμος να μοιράζεται το χόμπι σου και να μπορείς να το συζητήσεις με τους πάντες!
Άσε το πόση δουλειά έχω βρει από κόσμο που θέλει να τους σχεδιάσω τους χαρακτήρες τους και πόσα μπλουζάκια με σχέδιά μου με ζάρια έχω δει σε comic-con. Και άσε με πόσους καταπληκτικούς καλλιτέχνες έχω έρθει σε επαφή μέσω του συγκεκριμένου παιχνιδιού. Ζωάρα λέμε.
— Με το animation ασχολείσαι καθόλου ή θα ήθελες να ασχοληθείς;
Πολύ δύσκολα, εκτός αν ήταν να γράψω κανένα σενάριο. Θαυμάζω την τέχνη του animation, αλλά η μάνα μου δεν με γέννησε με τόση υπομονή. Παρ’ όλα αυτά, ξεκίνησα πρόσφατα να μαθαίνω να χτυπάω τατουάζ, κυρίως επειδή λατρεύω την τέχνη και επειδή μου ζητάνε σχέδιά τόσο πολύ, που λυπάμαι να χρεώνω τον κόσμο και για το σχέδιο που θα ξαναπληρώσει στον τατουατζή. Οπότε αυτό είναι το πρώτο καλλιτεχνικό «έξτρα».
Το δεύτερο είναι ότι προσπαθώ (καιρό τώρα) να ασχοληθώ περισσότερο με το γράψιμο, πέρα από τα κόμικς. Αν όλα πάνε καλά και σταματήσω να στρεσάρομαι, ελπίζω να μπορέσω να μοιραστώ ακόμα περισσότερες ιστορίες αρκετά σύντομα.
— Άλλοι καλλιτέχνες του είδους που σε έχουν συγκινήσει ιδιαίτερα;
Ενδεικτικά: «Ο βίος και η πολιτεία του Σκρουτζ», που λέγαμε στην αρχή, του Ντον Ρόσα, η «Nimona» τ@ Noelle Stevenson, το «Saga» των Brian K. Vaughn και Fiona Staples, το «Maus» του Art Spiegelman, το «Homunculus» του Joe Sparrow, το «Pantheon» του Hamish Steele, το «Laura Dean keeps breaking up with me» των Mariko Tamaki και Rosemary Valero-O’Connell.
Από ελληνικά κόμικς δεν θα ξεχωρίσω κάποια συγκεκριμένα, γιατί θα φανεί σαν να προμοτάρω φίλους και γνωστούς έτσι μικρή που είναι η σκηνή, άσε που θα μιλάω μέχρι μεθαύριο, κάτι το οποίο ναι μεν κάνω συχνά, καθότι παρλαπίπας, αλλά δεν ενδείκνυται για άρθρα, οπότε θα πρότεινα να κάνετε μια βόλτα σε οποιοδήποτε τοπικό φεστιβάλ κόμικς και να σηκώσετε τα πάντα. Οι δουλειές που παρουσιάζονται τα τελευταία χρόνια είναι εξαιρετικές και αν έχετε ακούσει κάποια μεγάλα ονόματα, δεν είναι τυχαίο.
— Πώς βλέπεις το σύγχρονο κόμικ στην Ελλάδα και διεθνώς; Υπάρχει πάντα ενδιαφέρον για το τυπωμένο κόμικ ή το έχει υπερκεράσει το ψηφιακό; Πόσο διαφέρει το δεύτερο;
Περιέργως, είχα μια παρόμοια συζήτηση πρόσφατα, που είχαμε μαζευτεί διάφορα άτομα στο Twitter και σχολιάζαμε πόσο πολύ λατρεύουμε το έντυπο κόμικ. Νομίζω ότι θα επανέλθω σε μια φράση που είχα ακούσει παλιά για το ψηφιακό βιβλίο: «Το τυπωμένο κόμικ κινδυνεύει από το ψηφιακό όσο και οι σκάλες από τα ασανσέρ». Είναι απλώς διαφορετικό format, σημασία έχει να τα διαβάζουμε, το πώς είναι δευτερεύον. Ιδανικά, να μην πειρατεύουμε κιόλας, ε;
Όσο για το σύγχρονο κόμικ, προσωπικά με ενθουσιάζει. Κάθε χρόνο βλέπουμε όλο και περισσότερες εξαιρετικές δουλειές στην indie σκηνή, με τεράστια ποικιλία και ολοένα περισσότερα νέα ταλέντα. Γι’ αυτό λατρεύω και τα comic-cons, επειδή δίνουν την ευκαιρία να τα βρεις όλα μαζί και πολλές φορές νέους δημιουργούς, πολύ στην αρχή τους.
— Με τι καταγίνεσαι αυτόν τον καιρό; Τι άλλα πρότζεκτ έχεις κατά νου;
Επειδή ως άνθρωπος είμαι γενικά λίγο δημιουργικά υπερκινητικός, έχω ανά πάσα στιγμή τουλάχιστον καμιά δεκαριά πράγματα που θέλω να κάνω «του χρόνου», κι αν δύο-τρία συμβούν, είναι νίκη. Σ’ αυτήν τη φάση ετοιμάζω μια πρόταση για μία ακόμα queer ανθολογία σαν το «When I was me» και το «Ambrosia» (το δεύτερο θα το έχω και στο ComicDom), κάνω εικονογραφήσεις για ένα role-playing game που θα κυκλοφορήσει μέσω Kickstarter σύντομα και έχω και τρία ακόμα κόμικς στα σκαριά: ένα ημι-αυτοβιογραφικό για την τρανς εμπειρία και για τους έμφυλους ρόλους, ένα επιστημονικής φαντασίας, ξανά σε συνεργασία με την Έλενα Γώγου, και ένα κοινωνικού περιεχομένου, όπου κάνω μόνο το σχέδιο, το οποίο πήρε επιδότηση πρόσφατα και θα κυκλοφορήσει κάποια στιγμή μέσα στο 2022.
Ευτυχώς, από δουλειά δεν έχω παράπονο. Απλώς σ’ αυτήν τη φάση, και μετά από τόσο καιρό με κορωνοϊό, ελπίζω το επόμενο πρότζεκτ μου να έχει τη βάση του σε κάποιο τροπικό νησί, όπου θα πληρώνομαι με ανανάδες και καρύδες που θα μου φέρνουν στην πλάτη τους εκπαιδευμένες θαλάσσιες χελώνες. Και με φραπέδες και στριφτάρι σε κάνα καφενείο στο βουνό βολεύομαι, ό,τι κάτσει. Δέχομαι προτάσεις.
— Εκτός από τη δική σου επιβλητική παρουσία στο Artists Alley, τι άλλο αξίζει να δει κάποιος στο φετινό 15ο ComicDom;
Καταρχάς, περάστε οπωσδήποτε από τον πάγκο μας με την Έλενα Γώγου, όπου θα έχουμε ένα σωρό κόμικς, αυτοκόλλητα, αφίσες και σπέσιαλ καλούδια να σας φιλέψουμε. Δίπλα μας ακριβώς θα είναι και ο Γιώργος Κομιώτης, στου οποίου τον πάγκο θέλετε να πάτε, αν ποτέ εκτιμήσατε το καλό, εξοντωτικό χιούμορ. Μη χάσετε το «Τσοντοκόμικ 2», την ερωτική ανθολογία (Νο 2!) που έβγαλαν δεκατρείς ντόπιες σκιτσογράφοι – θα το βρείτε και στη μεριά του πάγκου μας που θα κάθεται η Έλενα, αλλά και στους πάγκους των περισσότερων άλλων δημιουργών, όπως π.χ. της Γεωργίας Ζάχαρη, αν σας αρέσει το concept της «Σπαζοραχούλας», θα λατρέψετε και τα κόμικς της Γεωργίας. Αν ψάχνετε κι άλλα queer κόμικς, προτιμήστε το «Equidistance» που βγαίνει από τη Nerdula Lab.
Στην Ελληνοαμερικανική Ένωση θα υπάρχει αφιέρωμα στο τσέχικο κόμικ, το οποίο δυστυχώς δεν θα μπορέσω να δω, μια και θα έχω πάγκο στην πλατεία Κλαυθμώνος, αλλά ακούγεται σούπερ ενδιαφέρον. Έπειτα, είναι δεδομένο και απαραίτητο να έρθετε σε επαφή με τα πιο μεγάλα και γνωστά ονόματα της ελληνικής κόμικ σκηνής, οπότε δεν θα μείνω σ’ αυτά. Αντίθετα, θα επιμείνω να πάτε στις αυτοεκδόσεις με ακόμα μεγαλύτερο ενθουσιασμό απ’ ό,τι στο Artists Alley. Λατρεύουμε φανζίν και τα στηρίζουμε πάντα!
