Η βιωσιμότητα και η κλιματική αλλαγή αποτελούν λέξεις-κλειδιά σε κάθε συζήτηση για τις πόλεις του μέλλοντος. Όπως επισημαίνει ο πολιτικός μηχανικός του ΕΜΠ Στέφανος Παλλαντζάς, «ζούμε ήδη το 85% της ζωής μας μέσα στα κτίρια, ποσοστό που ενδέχεται να αυξηθεί ακόμα περισσότερο». Γίνεται, λοιπόν, σαφές ότι οι χώροι στους οποίους ζούμε οφείλουν να συνδιαλέγονται ενεργά με τους παραπάνω όρους, να προστατεύουν ταυτόχρονα εμάς και το περιβάλλον. Έχοντας συνδέσει το όνομά του με τα παθητικά κτίρια στην Ελλάδα ως πιστοποιητής τους, εξηγεί γιατί τα «passive houses» είναι τα σπίτια στα οποία θα έπρεπε να ζούμε.
— Τι ακριβώς είναι ένα παθητικό κτίριο;
Ένα παθητικό κτίριο («passive house») είναι ένας τύπος κτιρίου που έχει σχεδιαστεί και κατασκευαστεί ώστε να έχει εξαιρετικά χαμηλή ενεργειακή κατανάλωση για θέρμανση και ψύξη, επομένως είναι πολύ πιο αποδοτικό ενεργειακά από τα παραδοσιακά κτίρια. Το κεντρικό χαρακτηριστικό ενός παθητικού κτιρίου είναι η βέλτιστη διαχείριση της παθητικής ηλιακής ενέργειας και άλλων παθητικών τεχνικών για να διατηρείται άνετη η θερμοκρασία στο εσωτερικό του καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους.
Οι πόλεις και οι γειτονιές του μέλλοντος αναπόφευκτα θα πρέπει να επικεντρώνονται στην ανθεκτικότητα, τη βιωσιμότητα, την ενεργειακή απόδοση και την ποιότητα ζωής των κατοίκων τους, ενώ παράλληλα θα πρέπει να αντιμετωπίζουν την ενεργειακή φτώχεια, που θα γιγαντώνεται.
— Μπορείτε να μας αποδομήσετε πέντε μύθους για τα παθητικά κτίρια;
Είναι πολύ ακριβά για να κατασκευαστούν. H αρχική επένδυση μπορεί να είναι υψηλότερη, αλλά το συνολικό κόστος του να ζεις σε ένα παθητικό κτίριο είναι σχεδόν πάντα χαμηλότερο, χάρη στη μείωση της κατανάλωσης ενέργειας και στα χαμηλότερα λειτουργικά έξοδα. Επιπλέον, η αυξανόμενη ζήτηση έχει οδηγήσει σε μείωση των τιμών των υλικών που απαιτούνται για την κατασκευή τους.
Είναι ακατάλληλα για ζεστά κλίματα. Τα παθητικά κτίρια σχεδιάζονται ώστε να λειτουργούν αποδοτικά σε οποιοδήποτε κλίμα. Η αρχή της παθητικής κατασκευής προσαρμόζεται στις συγκεκριμένες κλιματικές συνθήκες, χρησιμοποιώντας τεχνικές όπως η σκίαση, η θερμομόνωση και τα συστήματα αερισμού.
Δεν χρειάζονται θέρμανση ή ψύξη. Τα παθητικά κτίρια έχουν πολύ χαμηλές απαιτήσεις θέρμανσης και ψύξης, αλλά δεν είναι εντελώς ανεξάρτητα από αυτά τα συστήματα. Απλώς χρησιμοποιούν μικρές, αποδοτικές και οικονομικά προσιτές πηγές θέρμανσης και ψύξης.
Είναι άσχημα. Τα παθητικά κτίρια μπορούν να έχουν οποιοδήποτε στυλ και οποιαδήποτε αρχιτεκτονική, μπορούν να είναι από μοντέρνα έως παραδοσιακά. Σήμερα βλέπουμε γύρω μας πανέμορφα παθητικά κτίρια, ακόμα και στο κέντρο της Αθήνας.
Είναι σκοτεινά και δεν αερίζονται καλά. Τα παθητικά κτίρια έχουν επαρκή φυσικό φωτισμό και εξαιρετική ποιότητα αέρα. Η χρήση μεγάλων, ενεργειακά αποδοτικών παραθύρων επιτρέπει άφθονο φυσικό φως, ενώ τα συστήματα μηχανικού αερισμού εξασφαλίζουν συνεχώς καθαρό αέρα. Είναι σαν να έχεις τα παράθυρα ανοιχτά 24 ώρες την ημέρα.
— Ποια χαρακτηριστικά έχουν οι πόλεις και οι γειτονιές του μέλλοντος; Πόσο μακριά είναι η Ελλάδα από κάτι τέτοιο;
Οι πόλεις και οι γειτονιές του μέλλοντος αναπόφευκτα θα πρέπει να επικεντρώνονται στην ανθεκτικότητα, τη βιωσιμότητα, την ενεργειακή απόδοση και την ποιότητα ζωής των κατοίκων τους, ενώ παράλληλα θα πρέπει να αντιμετωπίζουν την ενεργειακή φτώχεια, που θα γιγαντώνεται. Ζούμε το 85% της ζωής μας μέσα στα κτίρια και ίσως στο μέλλον να ζούμε περισσότερο. Όλες οι γειτονιές των μεγάλων αστικών κέντρων, ανεξαρτήτως κοινωνικών χαρακτηριστικών, θα πρέπει να έχουν ευτυχισμένους και προστατευμένους από τα ακραία κλίματα πολίτες και αυτό συμβαίνει μόνο όταν ζουν σε ανθεκτικά κτίρια. Η Ελλάδα έχει κάνει βήματα προς τη βελτίωση της ενεργειακής αποδοτικότητας και τη βιωσιμότητα των κτιρίων, αλλά εξακολουθεί να απέχει από μια εκτεταμένη υιοθέτηση αυτών των αρχών. Σήμερα, για παράδειγμα, συζητάμε για το ύψος των κτιρίων και όχι για τη βιωσιμότητά τους.
— Πώς θα μπορούσε η πολιτεία να ενισχύσει το γόητρο των παθητικών κτιρίων και να δώσει κίνητρο για να δημιουργηθούν περισσότερα;
Δεν περιμένω τα πάντα από την πολιτεία. Πιστεύω ότι η αγορά αντιλαμβάνεται την αναγκαιότητα των παθητικών κτιρίων και προσαρμόζεται με γοργούς ρυθμούς. Ωστόσο, θα μπορούσε, για παράδειγμα, να αυστηροποιήσει τους κανονισμούς ενεργειακής απόδοσης για νέες κατασκευές και ανακαινίσεις και να φροντίσει ώστε τα δημόσια κτίρια να πληρούν αυστηρά τα πρότυπα ενεργειακής απόδοσης. Επιπλέον, θα ήταν χρήσιμη η μείωση φόρων για όσους επενδύουν σε παθητικά κτίρια ή η μείωση του ΦΠΑ για τα υλικά και τις υπηρεσίες που χρησιμοποιούνται, και, σε επίπεδο εκπαίδευσης, τα σεμινάρια κατάρτισης αρχιτεκτόνων, μηχανικών και κατασκευαστών και η έρευνα για νέες τεχνολογίες και υλικά που βελτιώνουν την ενεργειακή απόδοση των κτιρίων.
— Τα κτίρια ευθύνονται για το της παγκόσμιας κατανάλωσης ενέργειας. Ποια είναι, ενδεικτικά, πέντε λάθη που εξακολουθούν να γίνονται κατά τον σχεδιασμό ή την κατασκευή τους;
Ενδεικτικά λάθη είναι η κακής ποιότητας θερμομόνωση στους τοίχους, στην οροφή και στα δάπεδα, που αυξάνει τις ενεργειακές ανάγκες για θέρμανση και ψύξη, και η ανεπαρκής στεγανοποίηση των παραθύρων, των θυρών και των αρμών του κτιρίου που οδηγεί σε διαρροή αέρα και απώλειες θερμότητας. Επίσης, η χρήση μη αποδοτικών συστημάτων θέρμανσης, ψύξης και αερισμού, με συνέπεια την αυξημένη κατανάλωση ενέργειας και το υψηλό κόστος λειτουργίας, η εσφαλμένη τοποθέτηση και το μέγεθος των παραθύρων που δεν εκμεταλλεύονται την παθητική ηλιακή ενέργεια τον χειμώνα, με συνέπεια την απώλεια φυσικού φωτισμού και παθητικής θέρμανσης, και ο ανεπαρκής σχεδιασμός του αερισμού, χωρίς να λαμβάνονται υπόψη οι ανάγκες του κτιρίου, με συνέπεια τη μειωμένη ποιότητα του αέρα. Με την αποφυγή αυτών των λαθών, μπορούμε να βελτιώσουμε σημαντικά την ενεργειακή απόδοση των κτιρίων, μειώνοντας τόσο την κατανάλωση ενέργειας όσο και το περιβαλλοντικό τους αποτύπωμα.
