O Αλεξάντρ Ροτσένκο ήταν μια σημαντική προσωπικότητα στα καλλιτεχνικά δρώμενα της Μόσχας ειδικά τα πρώτα χρόνια της επανάστασης όταν τέχνη και εξουσία ταυτίζονταν ιδεολογικά. Ήταν η εποχή που έβγαζε άπειρες φωτογραφίες με τους φίλους και συναδέλφους του. Μερικές από τις εικόνες του ήταν απλά, καθημερινά στιγμιότυπα, άλλες ήταν πορτρέτα συγγραφέων που κοσμούσαν τα εξώφυλλα των βιβλίων τους ενώ κάποιες άλλες ήταν πρωτογενές υλικό για τα εντυπωσιακά κολάζ που έκανε για τα διάφορα σοβιετικά κρατικά ιδρύματα με τα οποία συνεργαζόταν.
Απ' αυτές τις φωτογραφίες καμία δεν γνώρισε τη δημοσιότητα που απέκτησαν εκείνες που τράβηξε με τους τρεις φίλους του την ίδια περίοδο: τον ποιητή Βλαντιμίρ Μαγιακόφσκι, τον κριτικό λογοτεχνίας και τολμηρό εκδότη Όσιπ Μπρικ και τη γυναίκα του Λίλια Μπρικ που έγιναν τα πιο διάσημα πρόσωπα της ρωσικής αβάν-γκαρντ σκηνής για περισσότερες από τρεις δεκαετίες. Οι εικόνες τους τυπώθηκαν σε πόστερ και ημερολόγια, τα πρόσωπά τους κυριάρχησαν στην πολιτιστική σκηνή της χώρας και υπηρέτησαν δυναμικά τη πολιτική προπαγάνδα της.
Σχεδίασαν μια ζωή σύμφωνη με τα πρότυπα του Τσερνισέφσκι- του επαναστάτη στοχαστή του 19ου αιώνα και θερμού υποστηρικτή του ανοιχτού γάμου- και έζησαν σαν μια οικογένεια για 15 ολόκληρα χρόνια κάτω από την ίδια στέγη.
Πάντως η σχέση ανάμεσα σε ένα έργο τέχνης και στο κοινωνικοπολιτικό του πλαίσιο είναι πολύπλοκη και δύσκολη να ερμηνευθεί. Στη περίπτωση του Ροτσένκο, αν αφήσεις την τέχνη και την πολιτική στην άκρη, οι φωτογραφίες του με τον Μαγιακόφσκι και τους Μπρικ καταγράφουν ακούσια του ένα ερωτικό τρίγωνο μεταξύ τριών απίθανων προσωπικοτήτων - ένα τρίο που αντανακλά με δύναμη το πολιτιστικό τοπίο της εποχής του.
Τον Ιούλιο του 1915 ο Βλαντιμίρ Μαγιακόφσκι εμφανίστηκε σε μία λογοτεχνική βραδιά που είχαν οργανώσει οι Μπρικ και διάβασε το "Σύννεφο με Παντελόνια", το γεμάτο ένταση ποίημα ενός εραστή που έχει δεχθεί την απόρριψη, για τον έρωτα, την επανάσταση, τη θρησκεία και την τέχνη της γραφής. Οι Μπρικ δεν είχαν συναντηθεί ποτέ πριν με τον ποιητή. Ο Όσιπ προσφέρθηκε να δημοσιεύσει το ποίημα του και η Λίλια τον ερωτεύτηκε.
Το 1918 η Λίλια έγραψε: «Έχοντας δοκιμάσει τα αισθήματά μου για τον ποιητή κατάφερα να μιλήσω στο Μπρικ με σιγουριά για την αγάπη μου για τον Μαγιακόφσκι. Αποφασίσαμε όλοι να μην χωρίσουμε και να περάσουμε τη ζωή μας παραμένοντας στενοί φίλοι, δεμένοι σφιχτά από τα κοινά ενδιαφέροντα, τα κοινά γούστα και τη δουλειά.» Σχεδίασαν μια ζωή σύμφωνη με τα πρότυπα του Τσερνισέφσκι- του επαναστάτη στοχαστή του 19ου αιώνα και θερμού υποστηρικτή του ανοιχτού γάμου- και έζησαν σαν μια οικογένεια για 15 ολόκληρα χρόνια κάτω από την ίδια στέγη.
Ο Αλεξάντρ Ροτσένκο συνεργάστηκε με το ευτυχισμένο τρίο στις αφίσες που έκανε για την Ρωσική Εταιρεία Τηλεγραφημάτων και για το περιοδικό τεχνών «ΛΕΦ», το Αριστερό Μέτωπο των Τεχνών - αρχισυντάκτης του ήταν ο Μαγιακόφσκι- το οποίο υποστήριζε ένθερμα τον κονστρουκτιβισμό. Η πιο δημοφιλής εικόνα της εποχής ήταν η αφίσα του σοβιετικού εκδοτικού οίκου Gosizdat του 1924, η οποία απεικόνιζε τη Λίλια με μαντήλι στο κεφάλι να φωνάζει «Βιβλία». Είναι η ίδια φωτογραφία που πολλά χρόνια αργότερα χρησιμοποιήθηκε για τα εξώφυλλα των Franz Ferdinand και των Ολλανδών πανκ The Ex.
Το 1930 ο Μαγιακόφσκι έβαλε αναπάντεχα τέλος στη ζωή του και κανείς δεν μπορεί να πει με βεβαιότητα αν οφείλεται σε μία κρίση της παλιάς μανιοκατάθλιψής του. Η Λίλια ήταν συντετριμμένη αλλά έδωσε όλη την ενέργειά της στην επεξεργασία των γραπτών του Μαγιακόφσκι και παρακάλεσε προσωπικά τον Στάλιν να αναγνωρίσει τη σημασία του ποιητή για το έθνος. Ο "πατερούλης" την αναγνώρισε, ανακηρύσσοντας τον Μαγιακόφσκι "ήρωα της επανάστασης". Άφησε τους πολίτες να ερμηνεύσουν το έργο του τονίζοντας πως "η αδιαφορία για το έργο του είναι ένα έγκλημα". Οι φωτογραφίες του Ροτσένκο μετασχηματίστηκαν σε εμβληματικές εικόνες της μυθικής προπαγάνδας που κάλλιστα θα μπορούσαν να κρεμαστούν δίπλα σε έναν οποιονδήποτε Αντρέι Ρουμπλιόφ ή ακόμα και δίπλα στα κρατικά πορτρέτα του Λένιν και του Στάλιν ενώ πολλά χρόνια αργότερα θα ξεφύγουν από τα διόλου ευκαταφρόνητα σοβιετικά όρια και θα γίνουν ακόμα και γιγαντοαφίσες μιας εταιρείας παραγωγής της Νέας Υόρκης.
Πάντως κάποιοι κακοπροαίρετοι θα μπορούσαν να πουν ότι αν ο Μαγιακόφσκι δεν είχε αφαιρέσει τη ζωή του αργά ή γρήγορα το κράτος θα την έκανε δυσβάσταχτη (ειδικά κατά την περίοδο των μεγάλων διωγμών του σταλινικού καθεστώτος στα τέλη της δεκαετίας του '30). Ο δεύτερος πιο γνωστός Ιωσήφ της ανθρωπότητας δεν σκότωνε ποιητές αλλά φρόντιζε να κάνει τη ζωή τους εξαιρετικά δύσκολη όπως έκανε με την Άννα Αχμάτοβα και τον Μπορίς Πάστερνακ για να αναφέρουμε δύο εξέχοντες. Ο Όσιπ Μπρικ πάντως δεν μπόρεσε να ξεφύγει από τη επιθετική δυσαρέσκεια του σταλινικού καθεστώτος και φυτοζωούσε γράφοντας άρθρα για τον Μαγιακόφσκι. Το 1945 πέθανε από καρδιακή προσβολή ανεβαίνοντας τη σκάλα του σπιτιού του. Τριάντα τρία χρόνια αργότερα η Λίλια Μπρικ αυτοκτονεί στο εξοχικό της. Κανείς δεν μένει παντοτινά κουλ αλλά τα είδωλα μιας εποχής έρχονται καμιά φορά και πάλι στο προσκήνιο. Ακόμα και σήμερα μπορείς να αγοράσεις κάρτες και T-shirts με τον Μαγιακόφσκι και τους Μπρικ στα ίδια μέρη όπου μπορείς να αγοράσεις κιτσάτες αφίσες και αγαλματίδια του Λένιν και του Στάλιν. Με κάποιο τρόπο αυτές οι εικόνες εξακολουθούν να συνδέονται με τα πιο δημοφιλή έργα της Σοβιετικής προπαγάνδας και αναρωτιέσαι: ήταν ο Στάλιν δικτάτορας με πολιτιστική επιρροή ή ο Rodchenko σπουδαίος καλλιτέχνης; Την απάντηση την ξέρετε.
σχόλια