Μπαίνοντας στο ισόγειο του ΕΜΣΤ, προσπερνάω δυο νέα έργα, ένα γαλάζιο τοπίο της Μαρίας Τσάγκαρη στο καφέ και τα «Άνθη του κακού» του Δημήτρη Αντωνίτση, και φτάνω στο κατάμεστο από εικαστικούς, γκαλερίστες και δημοσιογράφους μουσείο. Έφτασε πάλι η στιγμή, είκοσι χρόνια μετά την ίδρυσή του, το μουσείο να παρουσιάσει το πρόγραμμά του με τη νέα διευθύντρια Κατερίνα Γρέγου, ένα πρόγραμμα ανοιχτό και φιλόδοξο που τακτοποιεί πολλές «αδικίες», που φιλοδοξεί να συμπλεύσει με το αίτημα του καλλιτεχνικού κόσμου για έναν τόπο που θα διαδραματίσει σοβαρό ρόλο, πέρα από τα κτιριακά του όρια, και θα αποτελέσει μια επένδυση σε καλλιτεχνικό, κοινωνικό, και πολιτισμικό επίπεδο.
Πολλή συζήτηση έχουμε κάνει για το κτίριο και τις συλλογές του μουσείου όλα αυτά τα χρόνια. Η δυναμική επανεκκίνηση που προανήγγειλε η Κ. Γρέγου περιλαμβάνει αλλαγές, μεταρρυθμίσεις και το όραμα ενός μουσείου που μας αξίζει.
Στόχος του ΕΜΣΤ είναι να γίνει ο κορυφαίος εθνικός θεσμός για τη σύγχρονη τέχνη και τον οπτικό πολιτισμό στην Ελλάδα, και ένας από τους ηγετικούς θεσμούς της Νότιας Ευρώπης και της Ανατολικής Μεσογείου, σημαντικός παράγοντας μετασχηματισμού της εκπαίδευσης, της παραγωγής γνώσης, των εναλλακτικών αφηγήσεων και κινητήρια δύναμη για τη διάδοση αξιών προόδου και χειραφέτησης στην κοινωνία.
Η γεωγραφική μας θέση είναι καθοριστική για τη λειτουργία όχι μόνο του μουσείου αλλά και για να στρέψουμε το βλέμμα μας στο Λεβάντε. Το ΕΜΣΤ διαθέτει επομένως μια σειρά από μοναδικά πλεονεκτήματα, τα οποία του επιτρέπουν να γίνει ένα κορυφαίο μουσείο για την περιοχή, ικανό να πραγματευτεί την πλούσια ιστορία της και να αναδείξει το δυναμικό περιφερειακό της παρόν.
Αυτό σημαίνει ότι αφού και πρακτικά δεν μπορούμε να συγκροτήσουμε μια διεθνή παγκόσμια συλλογή, ας βρούμε έναν πιο έξυπνο τρόπο να διεκδικήσουμε μια θέση στον Νότο, στη Μεσόγειο, στα Βαλκάνια. Η κ. Γρέγου υποστηρίζει ότι το μοντέλο που μας αφορά μουσειακά αντιτίθεται στο παγκοσμιοποιημένο εναλλάξιμο μοντέλο και επαναφέρει την έννοια της εντοπιότητας, συνεπώς συγκροτεί μια πιο στοχευμένη και ενδιαφέρουσα ενότητα έργων.
Το ΕΜΣΤ εκθέτει διεθνή σύγχρονη τέχνη αλλά θεωρεί επίσης αποστολή του να αναζητά, να υποστηρίζει και να προωθεί τη σύγχρονη ελληνική τέχνη –η οποία είναι εν πολλοίς άγνωστη έξω από τα σύνορα της χώρας– τόσο αναδεικνύοντας τους Έλληνες καλλιτέχνες μέσω ατομικών εκθέσεων και άλλων εκδηλώσεων όσο και ενισχύοντας τις διεθνείς ανταλλαγές.
Το ΕΜΣΤ εκθέτει διεθνή σύγχρονη τέχνη αλλά θεωρεί επίσης αποστολή του να αναζητά, να υποστηρίζει και να προωθεί τη σύγχρονη ελληνική τέχνη –η οποία είναι εν πολλοίς άγνωστη έξω από τα σύνορα της χώρας– τόσο αναδεικνύοντας τους Έλληνες καλλιτέχνες μέσω ατομικών εκθέσεων και άλλων εκδηλώσεων όσο και ενισχύοντας τις διεθνείς ανταλλαγές.
Παράλληλα, το Μουσείο θα εστιάσει στην πλούσια καλλιτεχνική και πρωτοποριακή κληρονομιά της ελληνικής διασποράς, μιας από τις αρχετυπικές διασπορές παγκοσμίως, μεγάλο μέρος της οποίας δεν έχει αναγνωριστεί ποτέ ή ακόμη και έχει σκόπιμα περιθωριοποιηθεί στην Ελλάδα.
Η κ. Γρέγου τόνισε ότι το ΕΜΣΤ αποτελεί έναν από τους λίγους φορείς που θεσπίζει για πρώτη φορά πίνακα αμοιβών για τους καλλιτέχνες. Πρόκειται για μια διαβάθμιση των καλλιτεχνικών αμοιβών, η οποία λαμβάνει υπόψη τόσο την έκταση και τον χρόνο της παραγωγής ενός έργου όσο και το είδος και τον χρόνο της εκάστοτε έκθεσης. Αυτό ενισχύει μια πολιτική δίκαιης πληρωμής και φέρνει στο προσκήνιο ένα κατά καιρούς ακανθώδες ζήτημα: η τέχνη δεν είναι χόμπι, είναι επάγγελμα και όσοι εκθέτουν και εργάζονται στο μουσείο πληρώνονται.
Ακόμα, το μουσείο καταδικάζει τον ηλικιακό αποκλεισμό καλλιτεχνών. Με αυτό τον τρόπο, το ΕΜΣΤ, θα αναλάβει πλήρως τον ρόλο του ως ο κατεξοχήν εθνικός φορέας υποστήριξης των καλλιτεχνών και γενικότερα των επαγγελματιών του πεδίου της τέχνης. Θα καταργηθεί η πολιτική αναζήτησης δωρεών από τους καλλιτέχνες, που ακυρώνει την ενίσχυση της εγχώριας αγοράς της τέχνης.
Το ΕΜΣΤ θα αποκτά έργα μέσω αγορών είτε από τους ίδιους τους καλλιτέχνες είτε, αν διαθέτουν, από τους επαγγελματικούς εκπροσώπους τους, όπως, για παράδειγμα, τις γκαλερί. Όσον αφορά τις δωρεές από συλλέκτες και ιδιώτες, θα γίνονται δεκτές επιλεκτικά και με βασικό κριτήριο επιλογής την κεντρική κατεύθυνση της συλλογής, προκειμένου να μη δημιουργούνται στρεβλώσεις στο περιεχόμενό της.
Τι θα γίνει με τη υπάρχουσα συλλογή του ΕΜΣΤ; Πολύ λόγος έχει γίνει τα τελευταία χρόνια. Όταν άρχισε να συγκροτείται η συλλογή που σήμερα διαθέτει 1400 έργα κατά κύριο λόγο εννοιολογικής τέχνης καθώς και κοινωνικοπολιτικού προσανατολισμού, εμπλουτίστηκε με γνώμονα αυτό που αποκαλούμε «διαπολιτισμικό». Μπορεί να μην έχουν περάσει πολλές δεκαετίες ωστόσο οι εξελίξεις στο χώρο της τέχνης είναι σχεδόν καταιγιστικές.
Οι τιμές στην αγορά της σύγχρονης τέχνης εκτινάσσονται στα ύψη και τα περισσότερα μουσεία δεν διαθέτουν απεριόριστους πόρους, ανθρώπινο δυναμικό και χώρο, είναι πια αδύνατη η ανάπτυξη μιας συλλογής που θα κινείται στις πέντε ηπείρους με συνοχή και βάθος.
Συνεπώς, γίνεται όλο και πιο επιτακτική η ανάγκη να αποκτήσουν τα μουσεία ως συλλεκτικοί θεσμοί πιο στοχευμένο προσανατολισμό, ώστε να αντικατοπτρίζουν πιο συγκεκριμένα τις εξελίξεις στη σύγχρονη τέχνη.
Όσον αφορά το ΕΜΣΤ, αυτό σημαίνει μια νέα συλλεκτική πολιτική, η οποία να συνάδει περισσότερο με τη γεωγραφική του θέση και τον γεωπολιτικό χώρο. Η πολιτική της συλλογής, μπαίνοντας στην τρίτη δεκαετία της ύπαρξης του Μουσείου, θα εστιάζει περισσότερο σε πιο λεπτομερείς θεματικές και σε πιο συγκεκριμένα γεωγραφικά και πολιτιστικά σημεία έρευνας που σχετίζονται με τη γεωπολιτική θέση της Ελλάδας.
Η κ. Γρέγου φιλοδοξεί να αντικαταστήσει την ιδέα της μόνιμης συλλογής (που τη θεωρεί όρο οξύμωρο για ένα μουσείο σύγχρονης τέχνης), με μια ευέλικτη προσέγγιση, ώστε το μουσείο να είναι ένας ζωντανός οργανισμός με έργα που αλλάζουν. Διευκρίνισε ότι μια μουσειολογική μελέτη δεν είναι ιερή αγελάδα που δεν μετακινείται και ότι προς όφελος του μουσείου η πρακτική αυτή θα πρέπει να επανεξεταστεί.
Στο ίδιο πλαίσιο, ο σχεδιασμός των εκθέσεων της συλλογής θα ανατίθεται συστηματικά σε αρχιτεκτονικά γραφεία και ειδικευμένους επαγγελματίες, όπως είναι η διεθνής πρακτική που στοχεύει σε μια ολοκληρωμένη μουσειακή και χωροταξική εμπειρία.
Ιδιαίτερα σημαντική είναι η συστηματική συνεργασία με όμορους φορείς και η διοργάνωση εκθέσεων με έργα της συλλογής εκτός των τειχών, τόσο στην Αθήνα όσο και, κυρίως, στην περιφέρεια.
Παράλληλα, αναδιοργανώνεται το καλλιτεχνικό αρχείο, ώστε να έχει άμεση σχέση με τη συλλογή και τις εκθέσεις του Μουσείου και να γίνει ευκολότερα προσβάσιμο στους εξωτερικούς ερευνητές.
Η βιβλιοθήκη του ΕΜΣΤ εμπλουτίζεται έτσι ώστε να αποτελέσει σε βάθος χρόνου σημαντικό εξειδικευμένο ερευνητικό κέντρο. Στον χώρο της βιβλιοθήκης θα παρουσιάζονται μικρές εκθέσεις με υλικό από το καλλιτεχνικό αρχείο του ΕΜΣΤ και, ευρύτερα, με θέματα που αφορούν τη σχέση σύγχρονης τέχνης και βιβλίων.
Το μουσείο έχει προϋπολογισμό 9.204.854 €, ένα ποσό απαραίτητο για την ολική επανεκκίνηση του φορέα. Από τα 9.204.854 € που εγκρίθηκαν, τα 5.204.500 € προέρχονται από τα ταμειακά διαθέσιμα των προηγούμενων ετών, τα οποία, παρόλες τις ανάγκες του Μουσείου, δεν είχαν δαπανηθεί.
Για πρώτη φορά το Μουσείο λειτουργεί σε πλήρες ανάπτυγμα, ένα πολυσχιδές και σύνθετο συλλεκτικό, εκθεσιακό και εκδοτικό πρόγραμμα, στο οποίο θα πρέπει να προστεθούν η μεγάλη διεθνής και εγχώρια εκστρατεία επικοινωνίας και προβολής που μόλις έχει ξεκινήσει και οι αναγκαίες αρχιτεκτονικές επεμβάσεις στους χώρους και τη συλλογή, προκειμένου να βελτιωθεί η μουσειακή και εκθεσιακή εμπειρία.
Στο ΕΜΣΤ αυτήν τη στιγμή υπηρετούν 55 στελέχη με σχέση εργασίας Ιδιωτικού Δικαίου Αορίστου Χρόνου (ΙΔΑΧ) καθώς και 2 στελέχη με διάθεση από το υπουργείο Πολιτισμού. Ωστόσο, το Μουσείο είναι υποστελεχωμένο, όπως εν γένει όλοι οι φορείς της Γενικής Κυβέρνησης. Βάσει του ισχύοντος ΕΚΛ θα έπρεπε στο Μουσείο να εργάζονται 88 υπάλληλοι. Πρόσφατα μέσω της κινητικότητας μετατάχθηκαν δύο υπάλληλοι, ενώ ξεκίνησε ήδη η διαδικασία πρόσληψης μέσω ΑΣΕΠ ακόμη δέκα υπαλλήλων διαφόρων ειδικοτήτων, οι θέσεις των οποίων είναι εγκεκριμένες από το υπουργείο εδώ και περίπου δύο χρόνια και είχαν παγώσει οι σχετικές διαδικασίες. Ταυτόχρονα, αναζητούνται λύσεις και μέσω των εθνικών και ευρωπαϊκών χρηματοδοτούμενων προγραμμάτων, τα οποία θα μπορούσαν να στελεχώσουν τον φορέα με συμβάσεις ΙΔΟΧ μέγιστης διάρκειας δύο χρόνων.
Το ΕΜΣΤ με το πρόγραμμα εκθέσεων που παρουσιάζει επιχειρεί να δώσει ένα πρώτο στίγμα στην πόλη, με ανοιχτές πόρτες, ελεύθερο πνεύμα και τολμηρό όραμα.
Οι εκθέσεις που θα δούμε στο ΕΜΣΤ το 2022:
Statecraft. Διαμορφώνοντας το Κράτος
Ομαδική έκθεση με τη συμμετοχή 36 καλλιτεχνών, από τους οποίους οι εννέα Έλληνες. Η έκθεση εξετάζει τους μηχανισμούς κατασκευής, τη δομή και την ιδεολογική ρητορική που ενέχει το οικοδόμημα του έθνους και του κράτους, την αντικατάσταση της εθνικής αντιπροσώπευσης από δημόσιους ή ιδιωτικούς υπερεθνικούς θεσμούς. Αναλύει τα εγγενή τους προβλήματα και τις περιπλοκότητές τους και παρατηρεί τη σημερινή τους αστάθεια, καθώς παρατηρούμε την άνοδο του εθνικισμού στην Ευρώπη για άλλη μια φορά.
Επιμέλεια: Κατερίνα Γρέγου
Εγκαίνια: 16 Ιουνίου (έως 30/10/2022)
Ειρήνη Βουρλούμη: Στον ίδιο χώρο
Ένας φωτογραφικός διάλογος με τον ζωγράφο Ανδρέα Βουρλούμη
Η φωτογράφος Ειρήνη Βουρλούμη συνομιλεί με το έργο του παππού της, ζωγράφου Ανδρέα Βουρλούμη (1910–1999), αντιπαραβάλλοντας δικές της φωτογραφίες της Αθήνας με έργα εκείνου, σε μια χειρονομία καλλιτεχνικού αναστοχασμού και τρυφερής επίσκεψης στην ιστορία.
Επιμέλεια: Σταμάτης Σχιζάκης
Εγκαίνια: 16 Ιουνίου (έως 30/10/2022)
Αντώνης Πίττας: jaune, geel, gelb, yellow
Πράξεις μοντερνισμού με τον Αντώνη Πίττα και τον Theo van Doesburg
Ατομική έκθεση στην οποία ο Πίττας ως μέρος της καλλιτεχνικής του πρακτικής εκθέτει για πρώτη φορά στην Ελλάδα πρωτότυπα έργα του σημαντικού καλλιτέχνη του De Stijl, Theo van Doesburg (1883–1931), σε συνομιλία με έργα του ΕΜΣΤ. Η έκθεση είναι συνεργασία του ΕΜΣΤ με το Centraal Museum της Ουτρέχτης.
Επιμέλεια: Δάφνη Βιτάλη
Εγκαίνια: 16 Ιουνίου (έως 30/10/2022)
Δημήτρης Τσουμπλέκας: Αμαζόνιος We are sailing with a corpse in the cargo
Ο καλλιτέχνης στήνει μια πολυσχιδή έκθεση που περιλαμβάνει φωτογραφίες, εγκαταστάσεις και προβολές στο κτήμα του Νίκου Κεσσανλή και της Χρύσας Ρωμανού στο ρέμα Πολυδρόσου στο Μαρούσι. Η έκθεση είναι ένας φόρος τιμής στη μνήμη, καταγράφει τις αλλαγές που αφήνει ο χρόνος στο ανθρώπινο σώμα αλλά και στο σώμα της πόλης. Η έκθεση «Αμαζόνιος» εγκαινιάζει το καινούργιο πρόγραμμα του ΕΜΣΤ «Extra Muros», εκθέσεις εκτός του Μουσείου σε σημαίνοντα ιστορικά ή καλλιτεχνικά τοπόσημα.
Εγκαίνια: 5 Μαΐου, 19:00–23:00 (έως 03/07/2022)
Διεύθυνση: Κεσσανλή-Σταματάκη 10, Νέο Μαρούσι
Ωράριο λειτουργίας: Πέμπτη–Κυριακή, 18:00–21:30
Jennifer Nelson: Απόβλητα (Κληρονομιά)
Η καλλιτέχνις εγκαθίσταται μέχρι τον Σεπτέμβριο στους χώρους του Μουσείου, φέρνει τα σκουπίδια της –που συνέλεγε για έναν χρόνο– και δημιουργεί έργο μέσα στο ίδιο το Μουσείο δίνοντας τη δυνατότητα στους επισκέπτες να γίνουν μάρτυρες της δημιουργικής διαδικασίας, να κατανοήσουν την ποσότητα των απορριμμάτων που παράγουν και να σκεφτούν τρόπους ανακύκλωσής τους.
Έργο εν εξελίξει
Stephan Goldrajch: Arbre à Palabres (Το Δέντρο της πλατείας)
Το Arbres à Palabres (Το Δέντρο της πλατείας) του Stephan Goldrajch είναι ένα δέντρο φτιαγμένο από κομμάτια πλεκτών, υφαντών και κεντημάτων, από νήματα πολύχρωμα και κουρέλια σε ποικίλα μοτίβα και συνθέσεις. Το έχουν δημιουργήσει άνθρωποι διαφορετικών ηλικιών και κοινωνικών ομάδων που ζουν ή εργάζονται στις γειτονιές γύρω από το Μουσείο, αλλά και ένοικοι σε οίκους ευγηρίας ή πρόσφυγες σε παρακείμενες δομές.
15/12/2021–31/05/2022
Lawrence Abu Hamdan: Ηχητικός ντετέκτιβ
O σημαντικός καλλιτέχνης και νικητής του βραβείου Turner 2019 παρουσιάζει για πρώτη φορά στην Ελλάδα τις ταινίες του οι οποίες διερευνούν τα θέματα των διαφιλονικούμενων συνόρων, της ιθαγένειας και της ελευθερίας μετακίνησης.
Εγκαίνια: 16 Ιουνίου (έως 30/10/2022)
