Τα έργα του ερασιτέχνη ζωγράφου που κατά τη διάρκεια των ταξιδιών του κρατούσε ημερολόγιο και εντυπώσεις, ενώ συγχρόνως σχεδίαζε τόπους που επισκεπτόταν από το 1838 ως το 1845 στην Ελλάδα, αποτελούν ζωντανή απεικόνιση και παρέχουν πλούτο πληροφοριών για εκείνα τα χρόνια.
Ο Skene ήταν ερασιτέχνης ζωγράφος. Δηλαδή ούτε κέρδιζε τ’ απαραίτητα για τη ζωή από τα έργα του, ούτε και εξέθεσε ποτέ κανένα. Το γεγονός ότι ζωγράφιζε δεν πρέπει να μας εκπλήσσει, δεδομένου ότι την εποχή εκείνη τα μαθήματα σχεδίου εντάσσονταν απαραιτήτως στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα κάθε νέου της κοινωνικής του τάξης.
«Οι νεαροί αριστοκράτες του 18ου αιώνα εγκαινιάζουν το Grand Tour, μια μεγάλη αρχαιολογική περιοδεία στην Ευρώπη και τη Μεσόγειο και συνάμα καθιερώνουν τον θεσμό των οπτικών αναμνήσεων από τις κλασικές τοποθεσίες, δηλαδή τοπιογραφίες που είτε φιλοτεχνούν οι ίδιοι είτε οι ζωγράφοι που τους συνοδεύουν» γράφει η Δρ. Φανή-Μαρία Τσιγκάκου στο βιβλίο James Skene. Mνημεία και Τοπία της Ελλάδος, 1838-1845. Η υπόσχεση των πλούσιων αισθητικά ερεθισμάτων έστρεψε την προσοχή ενός αυξανόμενου αριθμού ξένων καλλιτεχνών στην Ελλάδα τον 18ο και τον 19ο αιώνα.
Το βλέμμα τους, όπως αποτυπώθηκε στα έργα που σώζονται, ήταν μαγνητισμένο από τη μυθική ταυτότητα μιας εξωτικής άκρης των Βαλκανίων, η οποία ανάμεσα στα ίχνη του ευκλεούς παρελθόντος της είχε ακόμη όρθιο και απτό τον κολοφώνα των εμβλημάτων του δυτικού πολιτισμού, τον Παρθενώνα. Πράγματι, τα περισσότερα τοπία που ζωγραφίζουν, και ακόμη πιο πολύ τα χαρακτικά, έχουν αρχαιότητες ως κύριο ή τουλάχιστον παραπληρωματικό θέμα τους. Το φυσικό κάλλος συναρτάται απαραίτητα με τη μνημειογραφία για να δικαιώσει έναν τόσο μακρινό προορισμό.
Πράγματι, τα περισσότερα τοπία που ζωγραφίζουν, και ακόμη πιο πολύ τα χαρακτικά, έχουν αρχαιότητες ως κύριο ή τουλάχιστον παραπληρωματικό θέμα τους. Το φυσικό κάλλος συναρτάται απαραίτητα με τη μνημειογραφία για να δικαιώσει έναν τόσο μακρινό προορισμό.
Όταν πρωτοαντικρίζει ο Skene, τον Μάιο του 1838, την Αθήνα, σημειώνει στο ημερολόγιό του: «Στην πραγματικότητα η Ελλάδα δεν είναι τώρα παρά απλώς ένα όνομα, ωστόσο τούτο το όνομα είναι αρκετό για να ζωντανέψει μνήμες που θα φωτίζουν κάθε χώρο. Γιατί όσο πολύ κι αν άλλαξε μέσα από τόσους αιώνες, καταπονημένη και ρημαγμένη από το βαρύ χέρι της καταπίεσης και τον δυσβάσταχτο ζυγό του βαρβάρου Οθωμανού, η φύση στην Ελλάδα παραμένει άθικτη, κι αυτό μας αρκεί».
Ο Skene αφοσιώθηκε τα χρόνια 1838-1845 στο γράψιμο και τη ζωγραφική. Ο δεσμός του με τη χώρα μας επισφραγίστηκε καθώς η κόρη του Caroline παντρεύτηκε τον Αλέξανδρο Ρίζο Ραγκαβή.
Η πολιτική του Όθωνα, η επανάσταση του ’43, η κοσμική κίνηση της πρωτεύουσας, η καθημερινή ζωή και η ζωή στην ελληνική ύπαιθρο, με την οποία εξοικειώθηκε αρκετά στις τακτικές περιοδείες έξω από την Αθήνα, το τοπίο και οι αρχαιότητες συνιστούν ένα ζωντανό πανόραμα της ελληνικής ζωής κατά την οθωνική εποχή. Τις πληροφορίες αυτές συμπληρώνουν οι οπτικές μαρτυρίες που μας κληροδότησε, δηλαδή πάνω από 500 σχέδια και υδατογραφίες που αποτελούν τη συλλογή του Μουσείου της Ιστορικής Εθνολογικής Εταιρείας της Ελλάδος και άλλων κρατικών ή ιδιωτικών συλλογών.
Η υδατογραφία εξυπηρετούσε απόλυτα τους περιηγητές διότι προτού εφευρεθεί η φωτογραφική μηχανή αποτελούσε το καταλληλότερο μέσο για τη γρήγορη και εκφραστική καταγραφή τοπικών στοιχείων. Εξάλλου, η καθαρότητα και η περιγραφική της δυνατότητα οδήγησε σε ευρύτερη επαγγελματική χρήση της.
Για έναν φανατικό ταξιδιώτη και ευσυνείδητο καταγραφέα εντυπώσεων -όπως ο Skene- τι πιο φυσικό από το να εικονογραφεί ο ίδιος τις προσωπικές του εμπειρίες, τη στιγμή που διέθετε και κάποιο ξεχωριστό ταλέντο. Όπως εξομολογείται ο ίδιος στα ημερολόγιά του, «στη διάρκεια των πολλών ταξιδιών και περιπάτων μου, το μολύβι αποδείχτηκε καλύτερος βοηθός μνήμης από την πένα».
Ο καλλιτέχνης δεν συμπαθεί τους ξεκάθαρους όγκους με τα έντονα περιγράμματα. Η γραμμή είναι αρκετά εύθραστη. Η χρωματική κλίμακα είναι λιτή. Χρησιμοποιεί κυρίως γκρι-μπλε ή ώχρες και ζεστούς καφέ τόνους. Αυτό προσδίδει στα έργα του μια χρωματική ποιότητα τέτοια που του επιτρέπει να αποδώσει με επιτυχία την άχνα που επικρατεί στην ελληνική ατμόσφαιρα μέσα σε μια ζεστή ημέρα.
Οι μικροσκοπικές μορφές Ελλήνων με το κατακόκκινο φέσι που τοποθετεί σε πρώτο επίπεδο φωτίζουν τη χρωματική εντύπωση των έργων και ζωντανεύουν τη σκηνή. Αλλά ο Skene αποφεύγει να ζωγραφίζει ανθρώπους. Η ποικιλία των έργων και η ευαισθησία του ζωγράφου στην απόδοση του ελληνικού τοπίου μαρτυρούν ένα γνήσιο ενδιαφέρον για τη χώρα μας. Η εικονογραφική σπουδαιότητα των έργων με την καλλιτεχνική τους ποιότητα καθιστούν τη συλλογή Skene ένα αρχείο παραστάσεων με πρωτότυπα στοιχεία που φωτίζουν το σκηνικό της οθωνικής Ελλάδας.
O James Skene γεννήθηκε το 1775 στη Σκωτία από αριστοκρατική οικογένεια. Τα πρώτα του σχολικά χρόνια τα πέρασε στο Εδιμβούργο, όπου η μητέρα του είχε μεταφέρει την επταμελή της οικογένεια μετά τον θάνατο του συζύγου της.
Στις αρχές του 1800, ερασιτέχνης πια ζωγράφος, ταξίδεψε στην Ευρώπη στο πλαίσιο του Grand Tour που πραγματοποιούσαν τότε οι νεαροί αριστοκράτες της εποχής. Από το 1802 έως το 1816 δημοσίευε τις εντυπώσεις του σε μακροσκελή ημερολόγια, ενώ παράλληλα σχεδίαζε τους τόπους που επισκέπτονταν. Συμμετείχε, αργότερα, ενεργά σε όλες τις πολιτιστικές εκδηλώσεις στην πατρίδα του ως ενεργό μέλος επιστημονικών και καλλιτεχνικών επιτροπών και υπήρξε συνεργάτης σε φιλολογικά περιοδικά.
Σπούδασε νομικά στη Γερμανία και συνδέθηκε φιλικά με τον διακεκριμένο ρομαντικό συγγραφέα Sir Walter Scott. Άρχισε να σχεδιάζει τοπία και μεσαιωνικά κάστρα, προϊόν των περιπλανήσεων με τον φίλο του στη Σκωτία, τα οποία και δημοσίευσε το 1829. Τον Μάρτιο του 1838 ο Skene ήρθε στην Ελλάδα με την οικογένειά του όπου και παρέμεινε για μεγάλο χρονικό διάστημα.
Αφορμή για την τολμηρή αυτή οικογενειακή μετακίνηση υπήρξε ο γάμος του γιου του Henry με νεαρή Αθηναία, το γένος Ραγκαβή, και αιτία η επισφαλής υγεία μελών της οικογένειας και το ανθυγιεινό κλίμα της πατρίδας τους. Μετά από ταξίδι που διήρκεσε έναν μήνα -μέσω Τεργέστης, Κέρκυρας και ακτών της Πελοποννήσου-, η οικογένεια Skene έφτασε στην Αθήνα τον Μάιο του 1838. Εγκαταστάθηκαν σε οικία που έχτισαν στους Αμπελόκηπους, συμμετείχαν ενεργά στην κοινωνική ζωή της Αθήνας και σύχναζαν στους διπλωματικούς κύκλους και στους κύκλους του παλατιού.
Κάνοντας πατρίδα του την Ελλάδα, ο Skene διέσωσε στις ακουαρέλες του την ιστορική φυσιογνωμία της αρχιτεκτονικής της, αρχαίας και νεότερης. Η ποικιλία των αρχιτεκτονικών ρυθμών ήταν ακόμη τότε σχεδόν απείραχτη και συγκροτούσε έναν γοητευτικό αστικό χώρο με όψεις δυτικοευρωπαϊκής, ανατολίτικης και βαλκανικής μεγαλούπολης. Τα βυζαντινά και ισλαμικά μνημεία της αποτέλεσαν το θέμα δεκάδων έργων του.
Απεβίωσε στο Oxfordshire το 1864.
