To 2001 ο Michael Landy κατέστρεψε όλα του τα υπάρχοντα (όλα όμως, 7.227 αντικείμενα), κάνοντας το έργο τέχνης με τίτλο «Break Down». Το 2010, με το έργο του «Art Bin» καλούσε το κοινό να πετάξει στον κάδο σκουπιδιών αποτυχημένα έργα τέχνης (ο Damien Hirst εμφανίστηκε και πέταξε μία από τις γνωστές νεκροκεφαλές του). To καλοκαίρι, η μεγάλη αναδρομική του έκθεση στο Μuseum Tinguely στη Βασιλεία εκθειάστηκε από τα διεθνή μέσα ενημέρωσης. Τώρα έρχεται στην Αθήνα με ανάθεση από τον ΝΕΟΝ, προκειμένου να φτιάξει μαζί με τους πολίτες το συλλογικό, συνεργατικό πορτρέτο της πόλης στη Διπλάρειο Σχολή.
Εκεί, στην Πλατεία Θεάτρου, επί 4 μήνες, σε μια έκθεση που θα εξελίσσεται διαρκώς, ο δημιουργός που στη δουλειά του μελέτησε βασανιστικά τις έννοιες της καταστροφής, της αποτυχίας και της απόρριψης θα απλώσει στους τοίχους του κτιρίου την ψυχή της πόλης, όπως οι ίδιοι οι πολίτες θα του την εξηγήσουν. Το «Breaking News-Athens» ανήκει στη σφαίρα των εικαστικών παραγωγών του Landy που αποσκοπούν στη χαρτογράφηση του σύγχρονου αστικού χώρου (το έχει κάνει στο Μόναχο και στο Λονδίνο το 2015, στη Βασιλεία πέρσι). Στην Αθήνα, ο καλλιτέχνης που υπήρξε ιδρυτικό μέλος των περίφημων Yοung British Artists ζητά την άμεση συμμετοχή του κοινού γι' αυτό το πρότζεκτ. Δεν μπορεί να υπάρξει η αθηναϊκή έκθεση χωρίς τη συμμετοχή των πολιτών, δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς την αλληλεπίδραση και τον συνεχή διάλογο με το ίδιο το κτίριο στην Πλατεία Θεάτρου. Άλλωστε ο εικαστικός έχει δηλώσει στο παρελθόν ότι του αρέσει το σπασμένο τσιμέντο, τα καλώδια που ξεπροβάλλουν από τους τοίχους, οι συνθήκες που κάποιες φορές παραπέμπουν σε ερείπια.
«Eδώ και δύο χρόνια συζητάμε με τoν Μichael Landy για τη δημιουργία ενός έργου ειδικά για την Αθήνα, στην κρίσιμη συγκυρία που βρίσκεται η πόλη», λέει στη LiFO η διευθύντρια του ΝΕΟΝ Ελίνα Κουντούρη. «Αποφασίσαμε να γίνει αυτή η έκθεση με τη συμμετοχή του κοινού, κάτι που κάνει για πρώτη φορά ο Landy στο συγκεκριμένο έργο, προκειμένου να το μετατρέψει σε ένα εργαστήριο αστικής και συναισθηματικής χαρτογράφησης της παρούσας ιστορικής συνθήκης».
Αυτός ο εκρηκτικός εικαστικός που τέρπεται από την καταστροφή έχει έρθει αντιμέτωπος με τον θάνατο, γνωρίζει να δημιουργεί από την αρχή και δεν φοβάται τις εκκινήσεις έρχεται στην Αθήνα.
Ο Michael Landy ζητά από τους κατοίκους και επισκέπτες της Αθήνας να στείλουν κείμενα, εικόνες, επικεφαλίδες, διαφημίσεις, αφορισμούς, αποφθέγματα, διαφημιστικά μηνύματα και διαγράμματα. Όλα τους πρέπει να εκφράζουν συναισθήματα, ιδέες, εμπειρίες και φόβους για τη σύγχρονη πραγματικότητα, γι' αυτό που συμβαίνει τώρα, για ό,τι κινεί τα σωθικά της πόλης, για τους φόβους αλλά και τις σκέψεις για το άμεσο μέλλον. Στη συνέχεια, επιλεγμένες εικόνες θα υποστούν επεξεργασία και θα αναρτηθούν στις αίθουσες της Διπλαρείου Σχολής με τη μορφή λευκών και μπλε σχεδίων. Η αποστολή του υλικού μπορεί να γίνει ηλεκτρονικά (πληροφορίες στο neon.org) ή να παραδίδεται επιτόπου κάθε Παρασκευή, από τις 12 το μεσημέρι ως τις 7 το απόγευμα. Οι εικόνες που έχουν επιλεγεί θα ανέβουν σε ειδικό λογαριασμό στο Instagram στο @breakingnewsathens.
Τον περασμένο Ιούνιο, η Caroline Roux των «Financial Times» μπήκε στο εργαστήριό του, εκεί όπου δουλεύει μόνος, χωρίς βοηθούς, όπως συνηθίζουν οι σούπερ σταρ και φίλοι του της σύγχρονης τέχνης. Στους τοίχους είχε πορτρέτα της οικογένειάς του που έφτιαξε το 2008, σχέδια που είχε φτιάξει τo 2005, αποτυπώνοντας τις ουλές που έχει στο σώμα του από την επέμβαση στην οποία υποβλήθηκε για καρκίνο των όρχεων, σχέδια με τις ουλές από την επέμβαση by pass τoυ πατέρα του. Είναι παντρεμένος με την Gillian Wearing (επίσης μέλος των Young British Artists) που κέρδισε το 1997 το βραβείο Turner. Ένα από τα πιο ισχυρά ζευγάρια της σύγχρονης τέχνης, συνδιαμορφωτές της τις τελευταίες δεκαετίες.
Καταστρέφοντας το σύστημα από μέσα
Ο Landy γεννήθηκε το 1963 στο Λονδίνο και ήταν παιδί όταν αποφάσισε να ασχοληθεί με την τέχνη, χάρη στη φιλοφρόνηση που του έκανε ένα ζευγάρι Αμερικάνων όταν τον είδε να σχεδιάζει έξω από τον Πύργο του Λονδίνου κατά τη διάρκεια μιας σχολικής εκδρομής. Γιος οικογένειας καθολικών Ιρλανδών, ήταν από παιδί εξοικειωμένος με την εικονογραφία των βασάνων, των παθών – ιδέα που με κάποιον τρόπο διαπερνά τα έργα του.
Η πλέον κυρίαρχη κοινωνική και πολιτική επιρροή του, όμως, ήταν σίγουρα το γεγονός πως έζησε στην εφηβεία του στη Μεγάλη Βρετανία της Θάτσερ. Κοινωνική ένταση, υψηλή ανεργία, συγκρούσεις με την αστυνομία στον δρόμο: αυτές ήταν κυρίαρχες σκηνές εκείνα τα χρόνια, ενώ η ΤΙΝΑ πολιτική της Θάτσερ και η στρατηγική του διαδόχου της Τζον Μέιτζορ επηρέασαν σημαντικά το εργατικό προάστιο όπου βρισκόταν το πατρικό του, στο Ηackney. O καταναλωτισμός, η εξάρτηση από το οικονομικό σύστημα, η καταπίεση του υλισμού, η ανάγκη της καταστροφής, έγιναν άξονες της καλλιτεχνικής του δημιουργίας.
Τον Ιούλιο του 1977, όταν ήταν μόλις 14 ετών ο Landy, o πατέρας του, John, τραυματίστηκε σοβαρά στο κεφάλι και στους ώμους σε ένα ατύχημα στο ορυχείο όπου εργαζόταν. Δεν μπορούσε πλέον να δουλεύει. Ο Michael έπαθε εμμονή με τον πατέρα του, περνούσε πολλές ώρες μαζί του, άρχισε να ερευνά ό,τι αφορούσε τη ζωή του, τα ιατρικά του δεδομένα, τα υπάρχοντά του. Η έννοια της ασθένειας τον απασχόλησε έντονα ξανά το 2004, όταν ο ίδιος διαγνώστηκε με καρκίνο των όρχεων.
Μπορεί η πρώτη του μεγάλη ανάθεση να έγινε για την έκθεση «Freeze» που επιμελήθηκε ο Damien Hirst το 1988, συστήνοντας στο κοινό την ομάδα των Young British Artists (ο Landy oδηγούσε έναν σκαραβαίο εκείνη την εποχή και ο Hirst τον είχε μετατρέψει και σε σοφέρ του για τις ανάγκες της έκθεσης...), όμως έγινε γνωστός ανά τον κόσμο με το έργο «Break Down» που παρουσίασε το 2001. Τότε που κατέστρεψε όλα του τα υπάρχοντα κι έμεινε μόνο με την μπλε φόρμα που φορούσε. Σε μια διαδικασία που ήταν ένα έργο σύγχρονης τέχνης κατέστρεψε 7.227 αντικείμενα, μεταξύ των οποίων το Saab αυτοκίνητό του και το αγαπημένο sheepskin παλτό του πατέρα του, ενώ ακουγόταν εκκωφαντικά μουσική των David Bowie και Joy Division.
Ήταν 37 χρονών και όταν τελείωσε δεν είχε τίποτα στην ιδιοκτησία του. «Κάποιες στιγμές νόμιζα ότι έβλεπα τον ίδιο μου τον θάνατο, γιατί εμφανίστηκαν για να δουν το "Break Down" διάφοροι άνθρωποι που είχα να δω για χρόνια. Σαν να ερχόντουσαν στην κηδεία μου». Αυτό το έργο θεωρείται ακόμα σήμερα ένα από πιο πρωτοποριακά, τα πιο προκλητικά στη σύγχρονη τέχνη. Η φήμη του λόγω της καταστροφής διογκώθηκε, δεν εμπόδισε όμως τους μεγάλους οργανισμούς να τον προσκαλούν.
Τo 2010 η National Gallery τον επέλεξε ως resident καλλιτέχνη για δύο χρόνια. Μέχρι τότε δεν είχε επισκεφθεί ποτέ τον χώρο, όπως ομολόγησε αργότερα ο ίδιος. Από παιδί αγαπούσε να πηγαίνει στην Τate και στη Saatchi. Δέχθηκε με ενθουσιασμό όμως την πρόταση, επηρεασμένος από τον Lucian Freud, που όταν ήταν resident artist μπορούσε να κάνει ό,τι ήθελε, να κυκλοφορεί μέρα και νύχτα παντού στην Πινακοθήκη, να παρκάρει την Bentley στην είσοδο. Όμως η φήμη του δεν του επέτρεψε να απολαύσει τον ίδιο βαθμό ελευθερίας. Ένας φύλακας τον συνόδευε παντού, συνεχώς.
Ο ίδιος περιγράφει πως από την αρχή γοητεύτηκε από ένα έργο του Velázquez που υπήρχε στη National Gallery, το «Rokeby Venus». Είναι ένας πίνακας που είχε σκίσει μια σουφραζέτα το 1914. Η Αφροδίτη, γυμνή, με την πλάτη γυρισμένη, κοιτάζεται στον καθρέφτη. Αριστουργηματικό έργο. Ο Landy ζήτησε να δει με ακτίνες Χ τις ασπρόμαυρες φωτογραφίες που έβγαλαν από το σημείο όπου είχε σκιστεί ο πίνακας και τον αντιμετώπισαν σχεδόν με τρόμο και τρομερή καχυποψία. «Γιατί; Γιατί θες να τις δεις;» θυμάται να τον ρωτούν.
To 2008 εξελέγη μέλος της Βασιλικής Ακαδημίας των Τεχνών. Ο ίδιος ομολογεί πως θεωρούσε την Ακαδημία έναν χώρο νωθρών, συντηρητικών ασπρομάλληδων, πιστεύει όμως ότι πλέον εξελίσσεται σε έναν θεσμό που αναγνωρίζει τις γυναίκες εικαστικούς και γενικά τους καλλιτέχνες που είναι διαφορετικοί. Δούλευε στο εργαστήριό του όταν τον πήρε τηλέφωνο η Tracey Emin για να του ανακοινώσει πως τον καλούν να γίνει ακαδημαϊκός. «Ήταν πολύ πειστική, δεν μπορούσα να της πω όχι» εξηγεί.
Παραδέχεται, όμως, πως στην πρώτη γενική συνέλευση έπιασε τον εαυτό του να μονολογεί «Θεέ μου, τι κάνω εδώ; Δεν είμαι νεκρός ακόμα. Έχω πράγματα να προσφέρω στον κόσμο». Παρατηρεί πως δεν έχει αποφασίσει ακόμα αν είναι μέρος του συστήματος ή αν μπήκε στο σύστημα για να το καταστρέψει εκ των έσω. Αν τον άφηναν, πάντως, θα κατεδάφιζε την Ακαδημία και στη θέση της θα έφτιαχνε ένα πάρκο.
Αυτός ο εκρηκτικός εικαστικός που τέρπεται από την καταστροφή έχει έρθει αντιμέτωπος με τον θάνατο, γνωρίζει να δημιουργεί από την αρχή και δεν φοβάται τις εκκινήσεις έρχεται στην Αθήνα. Στην κρίσιμη στιγμή, την οριακή για την οικονομία και τις κοινωνικές αντοχές, με το προσφυγικό να διαμορφώνει με συνθήκες επείγουσες τον οικονομικό, κοινωνικό και ανθρωπολογικό χάρτη, με την πολιτική συνθήκη να δυναμιτίζεται, ο Landy έρχεται να φτιάξει μαζί μας το πορτρέτο αυτή της στιγμής. Γιατί, ναι, αυτό είναι σύγχρονη τέχνη.
BREAKING NEWS-ATHENS
Michael Landy από τον ΝΕΟΝ
Υποβολή υλικού: 14 Φεβρουαρίου-26 Μαΐου 2017
Διάρκεια έκθεσης: 23 Μαρτίου-11 Ιουνίου 2017
Διπλάρειος Σχολή, Πλατεία Θεάτρου 3, Αθήνα
σχόλια