Robert Mapplethorpe: O άγγελος του σκοταδιού

Στα '80s όλα είναι χορογραφημένα πια στην εντέλεια. Το ύφος του ώριμου Μapplethorpe βασίζεται στη φόρμα και στον ολικό έλεγχο του κάδρου, το οποίο έχει μετατοπιστεί απ' τον φυσικό φωτισμό και τους όχι και τόσο ελέγξιμους χώρους στο στούντιo. Φιλτράροντας τις επιρροές του (Horst και Riefenstahl, κατά κύριο λόγο) κι έχοντας πια μπει για τα καλά ως επαγγελματίας πορτρετίστας στον χώρο του Τύπου, κατασταλάζει τεχνικά στα γνωστά του ασπρόμαυρα πορτρέτα, στην εκπληκτικά μεταφυσική χρήση του λευκού φωτός και, παράλληλα, στα προσωπικά του –γκέι ερωτισμού- πρότζετκ τελειοποιεί φορμαλιστικά ό,τι ερωτικό του δίδαξαν τα '70s, φτιάχνοντας μερικές απ' τις πιο δυνατές και κλασικές εικόνες του.
Αν αυτές οι εικόνες μάς αφορούν ακόμη σήμερα, είναι γιατί μέσα στο έργο του κατοικεί αφενός μοναδικά η εποχή του (τα ερωτικά '70s και τα αυνανιστικά '80s), αλλά και γιατί, οραματιζόμενος την τέχνη του ως μια διαρκή υπόμνηση θανάτου, ξεδίπλωσε το πέπλο μιας απεικόνισης, μιας εντελώς εύθραυστης ανθρώπινης κατάστασης (παρά το σωματικό μεγαλείο) και μας βοήθησε να σχηματίσουμε (όσο κι αν είναι όλα ελεγχόμενα στην επικράτεια της δικής του φόρμας και επιθυμίας) και τη δική μας. Κάνοντας ένα σχόλιο για τη φαυλότητα αλλά και τη βιαιότητα του ερωτισμού και τοποθετώντας τον απ' το περιθώριο στο προσκήνιο, χρησιμοποίησε τα υλικά των παλιών δασκάλων, μεταστοιχειωμένα μέσα απ' τη δική του αισθητική. Οι συντηρητικοί είδαν εκεί από την πρώτη στιγμή κάτι που το φοβήθηκαν και δεν το κατάπιαν ποτέ (ακόμα προκαλούν αντιδράσεις οι εκθέσεις του). Οι υπόλοιποι συνεχίζουμε να παραβιάζουμε το πρωτόκολλο. Όπως αυτός μας έμαθε.

Η ΟΥΜΑΝΙΣΤΙΚΗ ΦΥΣΗ ΤΟΥ MAPPLETHORPE

Η Μαριλένα Καρρά, επιμελήτρια της έκθεσης Μapplethorpe που είχε γίνει στη Στέγη, μιλά στον Πάνο Μιχαήλ

Το θέμα της έκθεσης στην Στέγη ήταν ο διάλογος και ο συμφυρμός εν τέλει του ανδρικού και του γυναικείου σώματος. Σε μιαν εκδοχή ενός απόλυτου, υπέροχου, εύμορφου, εύρωστου, σχεδόν ουμανιστικού σώματος.

—Ουμανιστικού γιατί;

Επειδή όλο του το έργο είναι αυτό το πολυσχιδές που είχε ο ίδιος ως χαρακτήρας, ως επιρροές, ως τρόπο ζωής. Ο Μεήπλθορπ πέρα από την ακραία περσόνα που γνωρίζουν οι περισσότεροι ήταν ένα ευγενικός και γεμάτος καλωσύνη άνθρωπος αλλά σε ένα πιο βαθύ και ουσιαστικό επίπεδο και όχι μόνο επιφανειακά. Κουβαλούσε μια έμφυτη συναισθηματική ευγένεια την οποία μετέφερε και στην προσέγγιση του βιωματικά έμψυχου υλικού του.

—Πώς φερόταν στα μοντέλα του;

Τα μοντέλα του ήταν άνθρωποι και σώματα που γνώριζε σε βάθος χρόνου. Ο Μέηπλθορπ βίωνε τα σώματα και τις προσωπικότητες που φωτογράφιζε. Αυτό το βιωματικό και το αυτοαναφορικό που υπάρχουν στις λεγόμενες πιο σκληρές ή προκλητικές του φωτογραφίες υπάρχει σε όλη του τη δουλειά. Κάτι άλλο που παρατηρώ πολύ έντονα είναι πως από την εποχή που διαγιγνώσκεται η ασθενειά του και ύστερα στρέφεται περισσότερο στα λουλούδια. Η προσεγγισή του γίνεται πολύ πιο άμωμη. Ως μελετήτρια του έργου του το προσλαμβάνω αυτό. Ανεξαρτήτως ασθένειας ή όχι με τα χρόνια γλυκαίνει, γίνεται πιο τρυφερός.

—Ισχύει πως χρησιμοποιούσε πιο πολύ ανδρικά μοντέλα;

Η διάκριση ανδρικό γυναικείο είναι εντελώς τυπική. Δεν έχει να κάνει ούτε με τη σεξουαλική ταυτότητα, ούτε με τους ρόλους αυτών των 2 φύλων, ούτε τους πολιτικούς, ούτε τους κοινωνικούς, ούτε τους ερωτικούς. Είναι οι 2 πλευρές του ίδιου νομίσματος που είναι το ανθρώπινο σώμα και αυτό εμπερικλείει ως ψυχή, ως συναίσθημα και οτι βγάζει έξω ως υγεία, ως αρμονία. Θέλω να καταστήσω γνωστό το προφανές που είναι το μεγάλο του ενδιαφέρον του και για το γυναικείο σώμα. Δεν είναι τυχαίο πως στο πλαίσιο αυτό συμπεριλαμβάνονται και πολλές φωτογραφίες του .στις οποίες απεικονίζεται το γυναικείο σώμα και οι εκφάνσεις του

—Ως τι είναι γνωστός ο Μέηπλθορπ;

Νομίζω πως ευρέως και διεθνώς ο Μέηπλθορπ είναι ταυτισμένος με ένα συγκεκριμένο κομμάτι της δουλειάς του που είναι ακριβώς αυτό, φωτογραφίες λίγοτερο η περισσότερο προκλητικές κατεξοχήν ανδρικών σωμάτων μαύρων ανδρών. Όπως σου ανέφερα και πριν έχει εργαστεί σε πολλά έργα του και με γυναίκες.. Έχει δουλέψει ταυτόχρονα μαζί με τα ανδρικά του μοντέλα και με γυναικεία και δε μιλώ μόναχα για τα πορτρέτα (τα οποία είναι αναρίθμητα) μιλώ και για σώματα γυναικών δουλεμένα με τους ίδιους τρόπους στησίματος, φωτισμού. Δεν είναι τυχαίο πως είχε 2 κατεξοχήν γυναικεία μοντέλα την Lisa Lyon και την Lidya Cheng της οποίας ποτέ δεν φωτογράφησε το πρόσωπο και η οποία είχε πει σε κάποια συνέντευξη "ο Robert δεν ενδιαφερόταν και δεν ελκυόταν από το προσωπό μου".

—Ποιό είναι κατά τη γνώμη σου το βασικό χαρακτηριστικό του Μέηπλθορπ;
Το εξαιρετικά καλό του γούστο. Διαπίστωσα επίσης για ακόμη μια φορά πόσο τέλειος τεχνίτης είναι με το φως και της συμμετρία, πόσο μελετημένη είναι η εικόνα του και     πόσο σκηνογραφημένη. Και πόσο υψηλής αισθητικής βέβαια. Επίσης πόσο μέγάλο σεβασμό έχει για τα μοντέλα του. Ακόμα και στις πιο απροκάλυπτες σεξουαλικά, τις πιο ειλικρινείς είναι τρυφερός με τα μοντέλα του. Για μένα ένα από τα πολλά που διαπνέει το έργο του είναι αυτή ακριβώς η έκφραση της ομορφιάς και του πόνου. Αλλού υπερισχύει η ομορφιά αλλού ο πόνος. Συνυπάρχουν στις εικόνες του και τα 2 αυτά στοιχεία.

—Τι διαπνέει το έργο του δηλαδή;
Το διαπνέει ένας βαθύς ουμανισμός όπως σου είπα και πριν. Όλο του το έργο είναι ο ίδιος αυτό το πολυσχιδές που είχε ως χαρακτήρας, ως επιρροές, ως τρόπο ζωής υπάρχει εδώ εξ ολοκλήρου, το βλέπεις και το κυριότερο το νιώθεις ακόμα και αν δε μπορείς να καταλάβεις ακριβώς γιατί συμβαίνει.. Αυτό το βιωματικό και το αυτοαναφορικό που υπάρχει στις λεγόμενες πιο σκληρές ή προκλητικές του φωτογραφίες υπάρχει σε όλη του τη δουλειά.

—Ποιός ήταν ο Μέηπλθορπ;
Από πολύ νέος είχε μια περίεργη συμπαντική σχέση με τον κόσμο. Είναι πολύ ωραία αυτή η ρήση που έλεγε στα 22 του: "Η Εκκλησία με οδήγησε στον Θεό, το LSD στο Σύμπαν, η Τέχνη με οδήγησε στο διάβολο και το σεξ με έκανε να μείνω εκεί". Αυτό είναι ο βασικός κύκλος της ζωής του. To ευγενές, το χυδαίο, το βέβηλο σαφώς υπήρχαν αλλά υπήρχε και μια πολύ έντονη θρησκευτικότητα.

—Ήτανε καθολικός αν θυμάμαι καλά.
Ναι. Για μένα η καθολική ανατροφή του τον καθόρισε σίγουρα και τον ακολουθεί. Απλώς δεν τήρησε, δεν ακολούθησε τις αρχές, δεν έγινε ένας καθωσπρέπει, έντιμος, μικρομεσαίος αμερικανός πολίτης με γυναίκα και παιδιά. Ο πατέρας του τον προόριζε να ακολουθήσει σπουδές σε κύκλο εφαρμοσμένων σπουδών. Εκείνος μετά από τη πρώτη χρονιά αλλάζει εντελώς κατεύθυνση και κάνει τέχνη. Όχι εφαρμοσμένη βέβαια. Δεν αποκόβεται από αυτό τον ομφάλιο λώρο του καθολικισμού και της εκκλησίας και τον κατατρέχει η γνώμη του πατέρα για πολύ καιρό.

—Θεωρείς πως το βύθισμα στο underground στα 70ς ήταν βασικό για τη μετέπειτα πορεία του;
Πιθανώς ναι. Είχε όλες τις προδιαγραφές να βρεθεί εκεί. Και βρέθηκε. Το δίπολο του άσπρου μαύρου τον ακολουθεί σε ολόκληρη του τη ζωή. Αν και δεν ήταν αποκάλυψη για αυτόν το underground, ήταν φυσικό επακόλουθο. Πάντα ήταν περιθωριακός, πάντα ζούσε στην αιχμή, μ' ένα μετέωρο βήμα, οπότε ήταν πολύ φυσικό να ανήκει σε αυτή τη σκηνή. Το οτι έγινε icon αυτής της σκηνής οφείλεται στη θεατρικότητα που τον χαρακτήριζε, ο τρόπος που ντυνόταν από πολύ νέος, μακριά παλτά, ψηλά καπέλα κτλ (το σήκωνε και η εποχή βεβαίως), το οτι τουλάχιστον ένα 8ωρο της ημέρας του ήταν ντυμένος με την leather αμφίεση. Ήταν πολύ έντονος, μια περσόνα θεατρική, ο εαυτός του αλλά ταυτόχρονα και ένας ρόλος. Πήρε λοιπόν το βιωμά του, αυτό που έζησε μέχρι πάτου, εκ βαθέων εκεί και τόλμησε μεταστοιχειωνοντάς το να το αποτύπωσει στη τέχνη του

—Έχει συνεχιστές;
Θεωρώ οτι ο τρόπος που χειρίστηκε τη φωτογραφία, τελικά,είναι παρά πολύ ιδιόμορφος και προσωπικός Νομίζω οτι δεν είναι άξιο λόγου να ανατρέχει κανείς στις αναφορές του ούτε στους επιγόνους του. Δεν έχει επιγόνους. Κανείς δε μπόρεσε να φωτογραφήσει σαν τον Μέηπλθορπ. Και επίσης κανείς δε μπόρεσε να τυπώσει τις φωτογραφίες του σαν τον Μέηπλθορπ επεμβαίνοντας με αυτό τον τρόπο. Οι πολύ βιωματικοί και αυτοαναφορικοί φωτογράφοι είναι δύσκολο να βρούν συνεχιστές.

—Γιατί μας αφορά ακόμα ο Μέηπλθορπ θεωρείς;
Είναι ακόμα σύγχρονος γιατί είναι πολύ αληθινός και γιατί στον ίδιο βαθμό που θεωρούμε ανά τους αιώνες σύγχρονη τη σπουδαία τέχνη θα τολμήσω να πω πως για τους ίδιους λόγους τον θεωρώ σημαντικό και αυτόν. Μπορεί να ακουστεί λίγο βέβηλο αλλά αυτό πιστεύω. Και παρ' όλο που αποποιήθηκε εντελώς μια θέση πολιτική ή κοινωνική η δουλειά του τα περιείχε τα σημαινόμενα αυτά. Δεν μπορεί επίσης να παραβλέψει κανείς πως το έργο του εξοικείωσε τους (ανοιχτόκαρδους, ανοιχτόμυαλους κτλ) με μια συνθήκη η οποία σαφώς υπάρχει, την οποία σαφώς πρέπει να τη σεβαστούμε και η δουλειά του εμπνέει πολύ μεγάλο σεβασμό για τον άνθρωπο γενικότερα, πέρα από φύλα και κοινωνικούς περιορισμούς.

—Σοκάρει ακόμα κατά τη γνώμη σου;
Είναι και πως προσεγγίζεις ένα θέμα. Θα τολμήσω να πω πως δεν είναι όλοι οι τρόποι παρουσίασης ενός θέματος το ίδιο. Μπορεί να είναι διεγερτικοί ή συγκινητικοί με έναν άλλο τρόπο. Θεωρώ πως μερικές φορές παρουσιάστηκε με τέτοιο τρόπο η δουλειά του ώστε να προκαλει τη διέγερση λίγο παραπάνω. Είναι η εύκολη προσέγγιση αυτή. Σε αυτούς που τους αρέσει αυτή έχουν τους λόγους τους που τους αρέσει, ταυτίζονται , δε ταυτίζονται, σε αυτούς που δεν αρέσει επίσης έχουν τους λόγους τους και είναι προφανείς και τελικά έχω την αίσθηση πως αυτό το προφανές και των 2 πλευρών γίνεται παράσιτο για το καλλιτεχνικό έργο.

—Τι εννοείς λέγοντας παράσιτο;
Τα προφανή πράγματα είναι πολλές φορές παρασιτικά και παράσιτα. Αναπτύσσονται ως παράσιτα χωρίς να προσφέρουν τίποτα γενεσιουργό και ταυτόχρονα συσκοτίζουν όπως κάνει το παράσιτο σε ένα καθαρό, ολοκάθαρο διαυγή ήχο και μπαίνουν μέσα και τον αλλοιώνουν. Νομίζω πως έτσι λειτούργησαν οι μεμονωμένες στάσεις που αναφέραμε παραπάνω απέναντι στο έργο του Μέηπλθορπ

____________

Φωτογραφίες: Η Μαριλένα Καρρά, από τον Πάνο Μιχαήλ... Robert Mapplethorpe: Cock and gun, 1982

ΟΤΑΝ Η ΠΑΤΙ ΣΥΝΤΟΝΙΣΕ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΤΗΣ ΜΕ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΤΟΥ ΡΟΜΠΕΡΤ

Από τον Στέλιο Ελληνιάδη

Από τότε που έφτιαχνε αυτοσχέδιες προσευχές για να μην επαναλαμβάνει τα κλισέ από τη Βίβλο που την αναστάτωναν με την απειλή του θανάτου, μέχρι που σκαρφίστηκε ότι κρύβοντας βιβλία κάτω από το μαξιλάρι της θα μεταφερόταν αυτομάτως σε τόπους μακρινούς πριν ακόμα μάθει να διαβάζει: στα Ιμαλάια για να δει τον κόσμο να γυρνάει, στην Αφρική να βοηθάει τον Αλμπερτ Σβάιτσερ ή στα δάση να υπερασπίζεται μπαρουτοκαπνισμένη τον Ντέιβι Κρόκετ.

Ονειροπόλα και στο σχολείο, διακρινόταν για τις αναγνωστικές της ικανότητες που δεν εκτείνονταν καθόλου στις πρακτικές εργασίες. Μόνο το σκύλο της έβγαζε σε μακρινές βόλτες προτού επιστρέψει στις ιστορίες των βιβλίων που αγαπούσε και από νωρίς της έβαλαν την ιδέα ότι μία μέρα μπορεί να γινόταν και η ίδια συγγραφέας. Τα βιβλία και η ζωγραφική την αναστάτωναν. Οταν είδε στο Μουσείο Τέχνης της Φιλαδέλφειας έργα του Πικάσο, της κόπηκε η ανάσα, όπως γράφει στο αυτοβιογραφικό της βιβλίο «Just kids» που κυκλοφόρησε πριν από μερικές μέρες από τις εκδόσεις «Bloomsbury».

Με όνειρο τη ζωγραφική

Στα δέκατα έκτα γενέθλιά της, η βιογραφία του μεξικανού ζωγράφου Ντιέγκο Ριβέρα, δώρο της μητέρας της, με τις τεράστιες τοιχογραφίες, τους έρωτες και τα ταξίδια του, την έκαναν να φαντάζεται ότι μια μέρα θα γινόταν ζωγράφος ή τουλάχιστον ερωμένη ενός ζωγράφου, σαν την Φρίντα Κάλο. Οντας πολύ ψηλή και αδύνατη δεν τραβούσε την προσοχή στο σχολείο, αλλά διάβαζε, έγραφε ποιήματα, ζωγράφιζε και χόρευε ακούγοντας Τζέιμς Μπράουν με τ' αδέλφια της.

Εντελώς αναπάντεχα έμεινε έγκυος στα δεκαεννιά της από έναν έφηβο νεότερο κατά δύο χρόνια. Προτού ακόμα καταλάβει τι είναι το σεξ, στην Αμερική του 1966 που το σεξ ταυτιζόταν με το γάμο, έδωσε το παιδί της για υιοθεσία, παράτησε την παιδαγωγική σχολή και άρχισε την περιπλάνησή της στους δρόμους της Νέας Υόρκης σε αναζήτηση μιας ζωής με απεριόριστη προσωπική ελευθερία. Αλλά η Νέα Υόρκη δεν είναι κανένας φιλόξενος τόπος για όποιον δεν έχει λεφτά ή γνωριμίες και ψάχνει για δουλειά σε εστιατόρια και εμπορικά καταστήματα. Με κρεβατοκάμαρα τα πάρκα, τα βαγόνια, τις εισόδους πολυκατοικιών, ακόμα και το νεκροταφείο, έβρισκε καταφύγιο στην πλατεία Γουάσιγκτον ανάμεσα σε μουσικούς του δρόμου, ακτιβιστές ενάντια στον πόλεμο και παλαίμαχους σκακιστές.

Τη χρονιά που ο Τζον Κολτρέιν πέθανε, ο Πολ Μπάτερφιλντ και ο Κάντρι Τζο έπαιζαν στη Νέα Υόρκη, ο Τζίμι Χέντριξ έκαιγε την κιθάρα του στο Μοντερέι, στο Ντιτρόιτ γίνονταν οδομαχίες και οι χίπις γιόρταζαν το καλοκαίρι της αγάπης, η Πάτι γνώρισε τον συνομήλικό της Ρόμπερτ Μάπλθορπ. Ενα γλυκό, ντροπαλό παιδί, που από μικρό έβαφε με ασυνήθιστα χρώματα τα τοπία που σχεδίαζε. Το πορφυρό χιόνι και τα κόκκινα δέντρα ξένιζαν τους γύρω του, τα κολιέ που έφτιαχνε από χάντρες ήταν κοριτσίστικα και οι παροτρύνσεις του καθολικού πατέρα για καριέρα στο στρατό ή την εμπορική τέχνη έπεφταν στο κενό. Ο Ρόμπερτ ήταν αλλού, βοηθούντος και του LSD. Η μητέρα του τον φανταζόταν ιερέα παρεξηγώντας την κλίση του προς το θεό, τον μυστικισμό και τις τελετές στις οποίες συμμετείχε ως παπαδοπαίδι και αποτελούσαν προάγγελο της εσωτερικής του μάχης ανάμεσα στο καλό και το κακό.

Οι δυο τους, η Πάτι κι ο Ρόμπερτ, κόλλησαν, αγαπήθηκαν, συντονίστηκαν. Μέσα στη μιζέρια ενός κόσμου που προσπαθούσε να επιβιώσει στις παρυφές της κοινωνικής ζωής της Νέας Υόρκης με την ελπίδα της αναγνώρισης και της εισόδου στα πιο περίλαμπρα σαλόνια της τέχνης και του πλούτου. Η Πάτι με τα ποιήματα και τις ζωγραφιές της, ο Ρόμπερτ με τα κολάζ και τις φωτογραφίες του. Με δουλειές του ποδαριού, χωρίς τηλεόραση, ραδιόφωνο και τηλέφωνο (μόνο πικάπ), συχνά ούτε λίγα σεντς για ένα σάντουιτς. Προτού η Πάτι γίνει τραγουδίστρια, προτού ο Ρόμπερτ αφήσει να εκδηλωθεί η ομοφυλοφιλία του.

Νέοι με φιλοδοξίες και πρότυπα. Η ασφυκτική σκιά του Αντι Γουόρχολ, του Μαρσέλ Ντισάμπ και του Τίμοθι Λίρι πάνω στον Ρόμπερτ και η μεγάλη επιρροή της γαλλικής κουλτούρας στην Πάτι που ήθελε να ακολουθήσει τα χνάρια του Αρθούρου Ρεμπό, του αρχάγγελου που την ενέπνεε να γράφει και την ανακούφιζε από τη φρίκη του εργοστασίου που δούλευε, όπου την περνούσαν για κομμουνίστρια επειδή διάβαζε ξένους συγγραφείς! Μποντλέρ, Κοκτό, Γκοντάρ, Πιάφ, αλλά και Ντίλαν, Μπλέικ και Μαγιακόφσκι ήταν οι αγάπες της.

Το κοριτσάκι που δεν έπινε, δεν κάπνιζε, δεν χτυπούσε ενέσεις, δεν ήταν καλλονή ούτε λεσβία, βρήκε την άκρη με τα ποιήματά της μέσα σε έναν κοινωνικοκαλλιτεχνικό χώρο όπου περίσσευε η δημιουργικότητα, αλλά αποδεκατιζόταν από αυταρέσκεια, υποκρισία, υπερβολική δόση, κίρρωση ή αυτοχειρία.

Οι ηχογραφήσεις της αγάπης έγιναν στις 22 Ιουνίου 2005 και στις 12 Σεπτεμβρίου 2006 σε δύο sold out εμφανίσεις τους στο QEH στο Λονδίνο. Το set διήρκεσε σχεδόν δύο ώρες με διαφορετική στιλιστική προσέγγιση σε κάθε πρόζα.

Η Guardian στην Βρετανία έγραψε κριτική για την παράσταση και της έδωσε πέντε αστέρια, χαρακτηρίζοντάς την "μαγική". Ένας άλλος κριτικός είπε για την παράσταση: Ένα είδος σπαρακτικού ρέκβιεμ, το Coral Sea περιγράφει την ανίατη ασθένεια του Mapplethorpe. Έντονα, ποικίλα ηλεκτρονικά ακούσματα προγραμματίζονται σε μια παράτονη κλίμακα καθώς η Patti διαβάζει το ποίημα, με τα λόγια της να πλέουν πάνω στο θόρυβο σαν καράβι στον ωκεανό, με το ασπρόμαυρο βίντεο στο υπόβαθρο να δείχνει τον ωκεανό, το καράβι και το γκρίζο λυκόφως της θλίψης. Το ποίημα αφηγείται την ιστορία του Mapplethorpe στο τελευταίο ταξίδι του να δει τα αστέρια του Κενταύρου στον ουρανό, πριν πεθάνει