Ο Θανάσης Παπακωνσταντίνου ήρθε στην Αθήνα με τη φόρα που του είχαν δώσει οι 4(!) απανωτές sold out συναυλίες πέρυσι (με τη Μελίνα Κανά) και η εμφάνιση πριν από λίγες μέρες στη Θεσσαλονίκη. Φέτος, αποφάσισε να κάνει μία στην πρωτεύουσα, πολύ μεγαλύτερη από τις συνηθισμένες και όπως ήταν αναμενόμενο, τα εισιτήρια είχαν εξαντληθεί αρκετές μέρες νωρίτερα.
Η αίσθηση του γηπέδου της Ριζούπολης και η δυναμική που έδινε το μεγάλο πλήθος σίγουρα ευνόησε τη συναυλιακή συνθήκη, πολύ περισσότερο από το πιο απρόσωπο Κατράκειο. Είναι ένα γήπεδο ζεστό και κατάλληλο για τέτοιες συναυλίες, όπως είπε κάποια στιγμή και ο ίδιος.
Η βραδιά δεν είχε μεγάλες εκπλήξεις, είχε όμως ό,τι χρειαζόταν για να πούμε ότι είδαμε μία πολύ καλή συναυλία. Ο κόσμος έφτανε στο γήπεδο από νωρίς ευδιάθετος. Το ότι χρειάστηκε να περπατήσει αρκετά δεν ήταν πρόβλημα.
Η αμφίδρομη σχέση κοινού-καλλιτέχνη είναι σε τέτοιο επίπεδο που η συναυλία είναι και άτυπη διαδήλωση. Όχι μόνο δεν έχει αποφύγει –όπως πολλοί ομότεχνοί του– επιμελώς την έννοια της πολιτικής χροιάς στις συναυλίες του, αλλά την έχει επιδιώξει με στόχο την επικοινωνία με το ακροατήριό του, το οποίο πιστεύει ότι υπάρχει κάπου κάποιος που μπορεί να «μιλήσει» σε πολύ κόσμο και συμμερίζεται την αγωνία, τη σκέψη και την πολιτική του αντίληψη για την κοινωνία.
Το τρίωρο πρόγραμμα ξεκίνησε με ένα από τα αρκετά τραγούδια που έχει γράψει για τη μετανάστευση, με αφορμή το πρόσφατο πολύνεκρο ναυάγιο ανοιχτά της Πύλου.
Τάλα, δεν είσαι κανενός,
Τάλα, είσαι του κόσμου όλου˙
στάχτη στα μάτια του θεού και
μες στο λαρύγγι του διαβόλου.
Οι συναυλίες του Θανάση Παπακωνσταντίνου είναι σωσίβιο για κάθε είδους ναυάγιο. Είναι εκεί για όσους νιώθουν ξεχασμένοι ή αδύναμοι να τολμήσουν.
Ο ίδιος είναι η απόδειξη ότι ο κόσμος δεν συρρέει στις συναυλίες καλλιτεχνών που απλώς εκτιμάει ή που ακούει συχνά στο ραδιόφωνο. Ο κόσμος δίνει τα χρήματά του και τη στήριξή του στους καλλιτέχνες που αγαπάει. Και δεν τους αγαπάει μόνο για τα τραγούδια τους, που μπορεί να αγγίζουν την ψυχή του, τους αγαπάει και για τη στάση τους πέρα από αυτά.
Ο τραγουδοποιός φαίνεται να έχει βρει εκείνο που τον κρατάει σε εγρήγορση τόσο δημιουργικά, παράγοντας νέο υλικό για εξερεύνηση, όσο και σε επίπεδο ζωντανών εμφανίσεων κυρίως μέσα από καλοκαιρινές συναυλίες. Η χθεσινή ήταν από τις μεγαλύτερες που έχει κάνει, αλλά δεν ήταν επίδειξη ισχύος, παρότι είχε κάτι λιγότερο από 25.000 θεατές. Ήταν κατάθεση ψυχής.
Ακούγεται το «San Michele» από τον «Ελάχιστο εαυτό» (τι οξύμωρος τίτλος δίσκου για έναν καλλιτέχνη που δίνει τον μέγιστο!). Είναι ένα τραγούδι επηρεασμένο από την κλασική ταινία των αδελφών Taviani «San Michele aveva un gallo» (1972). Κάποιοι το γνωρίζουν κάποιοι όχι από όλους αυτούς που ανάβουν φωτοβολίδες και καπνογόνα στην αρένα (συχνά με την κυριολεκτική έννοια). «Δεν με αναγνωρίζετε γιατί έλειπα καιρό», λέει ο πρώτος του στίχος και νομίζω πως πέρασε η εποχή που κάναμε καιρό να ακούσουμε νέα του.
«Δεν είμαστε κρετίνοι, είμαστε καλά παιδιά. Έχουμε τις παρέες τις άδολες, κι αντιστεκόμαστε», θα πει ενώ ο κόσμος έχει είναι απ’ αρχής συντονισμένος. Οι πειρατικές σημαίες ήδη ανεμίζουν περιμένοντας το στίχο «και τα παρτάλια η σκέψη μας πειρατική σημαία» ενώ τα πρώτα καπνογόνα έχουν κιόλας σβήσει.
Το μεγάλο «ανθρωπο-ιστορικό» σύμπαν των κομματιών του και η στάση μέσα στα χρόνια έχουν διαμορφώσει ένα κοινό μεγάλο που αλληλεπιδρά, αναζητά και εμπιστεύεται. Που έχει μάθει να δίνει χρόνο και να ψάχνει πίσω από τις λέξεις. Μπορεί ο διαχωρισμός έργου-καλλιτέχνη να είναι γενικά μία ώριμη αντιμετώπιση, αλλά η ταύτιση με έναν δημιουργό που συμπλέουν τα λόγια, οι πράξεις του και το έργο του, είναι συμπαγής και αδιατάρακτη.
Έχει κλείσει την τρίτη δεκαετία δημιουργικής παραγωγής, έχει οργώσει όλη την Ελλάδα με συναυλίες και στα σχεδόν 65 του αποτελεί ένα αντιπαράδειγμα για τους 30άρηδες, τους 40άρηδες και τους 50άρηδες στην ερώτηση των νέων ποιος καλλιτέχνης από τους παλαιότερους μπορεί να μαζέψει σήμερα τον κόσμο που μαζεύει ο ΛΕΞ, ο Bloody Hawk, οι Λόγος Τιμής (που παίζουν 30/6 στο ίδιο γήπεδο) κ.λπ.
«Τειρεσίας», «Αδέσποτη Ζωή»... Ενδιάμεσα η παρουσία της νεαρής τραγουδοποιού «Alkyone» από την Έδεσσα, που φαινόταν έκπληκτη από το μεγάλο πλήθος, ήταν κατευναστική και πιο ατμοσφαιρική, οπότε την απόλαυσαν μάλλον περισσότερο όσοι ήταν καθισμένοι στις κερκίδες και έκαναν λιγότερη φασαρία. Το «Exit Sign» είναι το πρώτο της άλμπουμ και μία από τις διασκευές με τις οποίες έχει συστηθεί στο τραγούδι είναι το «Αερικό» του Θανάση Παπακωνσταντίνου που ερμήνευσε και χθες το βράδυ. Δεν είναι από τις γυναικείες φωνές που έχουμε συνηθίσει να ακούμε στις συναυλίες του, αλλά ήταν ξεκάθαρη η πρόθεση να γίνει μία πρόταση.
Πέρα από την Alkyone σταθεροί συνοδοιπόροι στις ερμηνείες ο Αλέξανδρος Κτιστάκης και ο Γιάννης Λίταινας που και εκείνοι έδωσαν τον καλό τους εαυτό, σταθεροί και εναρμονισμένοι με το περιβάλλον πάνω και κάτω από τη σκηνή. Χρέη ερμηνευτή εκτέλεσε και o αγαπητός αεικίνητος progressive κλαρινογαμπρός (κακό χιούμορ) Κωσταντής Πιστιόλης.
«Αυτό», «Σκέψη μου ξημερωμένη», «Είχα τον κήπο της Εδέμ», «Ζητιανόξυλο»... Ως γνωστόν, πολλά από τα τραγούδια του έχει ερμηνεύσει ο Σωκράτης Μάλαμας, ο οποίος πρόσφατα ανακοίνωσε και τρίτη συναυλία στο Κατράκειο μετά το sold out των πρώτων δύο.
Ο Θανάσης Παπακωνσταντίνου έχει κατακτήσει την πολυτέλεια να μπορεί να παρουσιάσει τραγούδια από όλες τις δημιουργικές του περιόδους. Δεν είναι εγκλωβισμένος μόνο στα παλιά κι αγαπημένα, αφού και τα καινούρια γίνονται γρήγορα γνωστά και επίσης αγαπημένα.
Η αμφίδρομη σχέση κοινού-καλλιτέχνη είναι σε τέτοιο επίπεδο που η συναυλία είναι και άτυπη διαδήλωση. Όχι μόνο δεν έχει αποφύγει –όπως πολλοί ομότεχνοί του– επιμελώς την έννοια της πολιτικής χροιάς στις συναυλίες του, αλλά την έχει επιδιώξει με στόχο την επικοινωνία με το ακροατήριό του, το οποίο πιστεύει ότι υπάρχει κάπου κάποιος που μπορεί να «μιλήσει» σε πολύ κόσμο και συμμερίζεται την αγωνία, τη σκέψη και την πολιτική του αντίληψη για την κοινωνία. Δεν κάνει μάθημα, ούτε έχει διεκδικήσει ποτέ τον ρόλο του πολιτικού καθοδηγητή. Και σε αυτήν τη συναυλία ακούγονται πολλοί στίχοι του που αποτυπώνουν έξοχα τη σχέση του με το κοινό.
«Γι' αυτό αν με δείτε μάγκες μου / έτσι όπως τραγουδάω / ρίχνω το σώμα μου μπροστά / σαν να σας προσκυνάω» (Ορυχεία).
«Σκουλαρικάκι», «Σιμουν», «Στυλιτης», «Σαν παιδί», «Ηλιόπετρα»... Ο κόσμος διαρκώς συντονισμένος με κάποιες μικρές ανάσες, που ενώνουν κατά κάποιο τρόπο τους όρθιους με τους καθήμενους, όπως συχνά συμβαίνει στις συναυλίες με αυτούς τους δύο μικρόκοσμους θεατών. «Το όνειρο», «Έρημα κορμιά», «Η ουρά του αλόγου»... Δεν θα πρωτοτυπήσουμε αν πούμε ότι οι συναυλίες του έχουν αυτό που λέμε παλμό.
Η ουρά του αλόγου
Μοιάζει αυστηρός, συγκεντρωμένος, αλλά και ως στοργικός πατέρας, πλήρης. Δεν μπορώ να σκεφτώ πολλούς καλλιτέχνες που θα μπορούσαν να παίξουν μπροστά σε τόσες χιλιάδες θεατές ένα μελοποιημένο ποίημα του Octavio Paz κι αμέσως μετά μελοποιημένους στίχους του Τάσου Λειβαδίτη χωρίς να δυσανασχετήσουν οι μισοί.
Δεν είναι η πρώτη φορά που παρατηρώ την αμηχανία του που έχει «χρεώσει» στο δεξί του χέρι. Όταν τραγουδάει όρθιος το δεξί του χέρι είναι σαν βαλβίδα εκτόνωσης ενός εσωτερικού κόσμου που μόνο η χύτρα της σκέψης του γνωρίζει.
Δεν είναι θέμα αγιογράφησης και ψευτολογοτεχνίας. Παρότι ο κόσμος του προσφέρετε για γυμνάσια διακειμενικότητας και άλλα τέτοια, παραμένει απλός. Μη φιλολογικός και μη ποζεράδικος, συνδυάζοντας τον Ρίλκε με τους ήχους της βαθειάς ελληνικής επαρχίας. Είναι η προσπάθεια περιγραφής μιας μορφής στο τραγούδι εξ-αιρετικής.
«Αερικό», «Κοιλάδα των Τεμπών» (με ζεστό χειροκρότημα για το ακόμα νωπό για κάποιους δυστύχημα), «Τα παξιμάδια»... Ξέρει πλέον καλά τι θέλει να δώσει και τι θέλει να πάρει από τον κόσμο του έχοντας διαρκώς αίσθηση του που βρίσκεται και τι κάνει. «Στην Αμερική», «Βάλε κρασί», «Ανδρομέδα», «Μιλώ για σένα», «Παλιά πληγή» (ακριβώς όπως γράφτηκε μέσα στο μικρό δυάρι που έμενε παλιά, όπως μας είπε).
Η στιγμή που ακούστηκε (από τον Αλέξανδρο Κτιστάκη) το τραγούδι που έστειλε όταν ήταν 20 ετών στον Μάνο Λοΐζο για να γράψει τη μουσική, μας εκμυστηρεύτηκε ότι ήταν ιδιαίτερα σημαντική για αυτόν και μας μίλησε για το καφενείο του πατέρα ενός φίλου του, όπου ένας πολιτικός της ΕΔΑ έκανε σε αυτό μία προεκλογική ομιλία, το καφενείο στιγματίστηκε κι έπειτα ήταν υπό παρακολούθηση. Εξέφρασε την ανησυχία του μήπως έρθουν πάλι αντίστοιχες μέρες και το αφιέρωσε στον Μάνο Λοΐζο, που υπήρξε μεγάλος συνθέτης, μεγάλος, άνθρωπος και μεγάλος αγωνιστής, όπως είπε, αλλά και στην (παρούσα) κόρη του Μυρσίνη, η οποία έχει δηλώσει ότι αναμένουμε ένα νέο δίσκο με 18 τραγούδια με τη φωνή του Λοΐζου, τα 5 από αυτά σε στίχους Θανάση Παπακωνσταντίνου. Στη συναυλία ακούσαμε το «Κοσμικόν».
Το καινούριο τραγούδι «Κοσμικόν» από τον λογαριασμό της Μυρσίνης Λοΐζου
Μετά ήρθε ο «Διάφανος» και στο τέλος, ως συνήθως, η συναυλία έκλεισε πανηγυρικά και δυναμικά με τον Πεχλιβάνη και το γήπεδο να σείεται. Για να είμαστε εντός κλίματος, ήταν μέρα της αυτοδυναμίας του Θανάση.
Αυτό που συμβαίνει με τον τραγουδοποιό που ζει εδώ και πολλά χρόνια σε ένα χωριό είναι ένα case study που θα λέγανε οι δημοσκόποι του τραγουδιού. Δεν είναι όμως ένα φαινόμενο που περιορίζεται στον μουσικό κόσμο. Ο Θαnice, για τους φίλους, είναι ένα φαινόμενο κοινωνικό. Όχι τόσο γιατί παραμένει στην πρώτη γραμμή παρότι άλλαξε ριζικά ο χώρος του τραγουδιού τα τελευταία 10-15 χρόνια, με την πάλαι ποτέ δισκογραφική βιομηχανία να έχει κουνήσει μαντήλι καλαματιανό, αλλά γιατί άλλαξε ριζικά ο τρόπος που αντιμετωπίζουν τα Μέσα και η Πολιτεία το τραγούδι που εκπροσωπεί ο Παπακωνσταντίνου.
Έχοντας ακόμη θαμπή ακοή και κλειστή φωνή σκέφτομαι πως όπως κι αν εξελίχθηκε καλλιτεχνικά μέχρι σήμερα, όσες ενστάσεις κι αν έχει κανείς, σε τρία βασικά πράγματα έχει μείνει σταθερός. Την αξιοπρέπεια, τον σεβασμό και την ειλικρίνεια απέναντι στον ακροατή.
Κι ο κόσμος του το έχει εισπράξει. Όχι ως ραντεβού για τσιγάρα και τσίπουρα, αλλά ως μία σταθερά προσφέροντας μία σημαντική λειτουργία που από τις αρχαίες τραγωδίες ακόμα ο θεατής είχε ανάγκη. Την κάθαρση.
Πεχλιβάνης
—-------
Έπαιξαν οι μουσικοί
Δημήτρης Μυστακίδης, Γιώργος Αγγελάκης, Φοίβος Άνθης, Θανάσης Βόλλας, Αποστόλης Γιάγκος, Νίκος Δημηνάκης, Λεωνίδας Κυρίδης, Κωσταντής Πιστιόλης
Τεχνικοί
Ηχοληψία: Μάκης Πελοπίδας, Θέμης Δημητρακόπουλος
Φωτισμοί: Χρήστος Λαζαρίδης
Φροντιστής σκηνής: Κωσταντής Παπακωνσταντίνου
