Το 1977 ο συνθέτης Μιχάλης Γρηγορίου, γιος του σκηνοθέτη Γρηγόρη Γρηγορίου και της ποιήτριας Μαρίας Παπαλεονάρδου, ήταν 30 ετών. Έκαναν κολλητή παρέα με τον συνάδελφο του, Θάνο Μικρούτσικο, και οι αισθητικοί προβληματισμοί τους αφορούσαν τη λεγόμενη ''τέχνη για το λαό'' ή το πως ένας ''προοδευτικός'' καλλιτέχνης οφείλει να λειτουργεί μέσα στην κοινωνία του.
Εκείνη την περίοδο που το πολιτικό τραγούδι μεσουρανούσε, ο Γρηγορίου μελοποιεί τα ''Ανεπίδοτα γράμματα'' του ποιητή Άρη Αλεξάνδρου ως απάντηση στα ''Πολιτικά τραγούδια'' του Μικρούτσικου. Δεν ήταν και λίγο ένας νέος - τότε - συνθέτης να προτείνει έναν ''αντι-ηρωικό'' ποιητή. Κι αν οι μελοποιήσεις του Μίκη Θεοδωράκη στον Μανώλη Αναγνωστάκη, έναν άλλο σπουδαίο ''ποιητή της ήττας'', είχαν κυκλοφορήσει μόλις δύο χρόνια πριν - οι ''Μπαλάντες'' του 1975 με την Μαργαρίτα Ζορμπαλά και τον Πέτρο Πανδή -, ο Μίκης ήταν ο Μίκης που λειτουργούσε πάντα στο πλαίσιο ενός λαϊκού - λυρικού τραγουδιού. Ο Γρηγορίου, απ' την άλλη, χρησιμοποιούσε πιο απελευθερωμένες μουσικές φόρμες φτιάχνοντας κατ' ουσίαν ένα αβάν γκαρντ έργο, αρκετά ''δύσκολο'' για τον μέσο ακροατή ακόμη κι εκείνων των χρόνων. Παρ' όλα αυτά, και ο Αλέκος Πατσιφάς της Lyra δέχτηκε να το εκδώσει (μεγάλο ρόλο έπαιξε, σύμφωνα με τον ίδιο τον Γρηγορίου, η επιλογή της Αφροδίτης Μάνου ως ερμηνεύτρια μαζί με τον Σάκη Μπουλά), και ο δίσκος μετά την κυκλοφορία του έκανε κάποια αίσθηση σε όσους παρακολουθούσαν το εγχώριο έντεχνο τραγούδι. Σήμερα, πάντως, θεωρείται κλασικό έργο και μία από τις πιο μεγάλες, πραγματικά, στιγμές της υπόθεσης μελοποιημένη ποίηση στη χώρα μας.
Η γνωριμία του Μιχάλη Γρηγορίου με τον Άρη Αλεξάνδρου είχε γίνει στα μέσα της δεκαετίας του 1970 μέσω του Γιάννη Δουβίτσα. Αργότερα, ο συνθέτης επισκέφτηκε τον ποιητή στο σπίτι του στη Νέα Ιωνία, τότε που το ''Κιβώτιο'', το μυθιστόρημα του, είχε μόλις μεταφραστεί στα γαλλικά. Στα τέλη του 1976 με τα ''Ανεπίδοτα γράμματα'' έτοιμα, αλλά ακόμη αδισκογράφητα, συνέβη ο Αλεξάνδρου να περάσει ξανά από την Ελλάδα και να συναντηθούν με τον Γρηγορίου, στο σπίτι του συνθέτη εκείνη τη φορά. Ο Γρηγορίου του έδειξε το έργο ολοκληρωμένο και πήρε την έγκριση του ποιητή.
Λίγους μήνες αργότερα, όταν κυκλοφόρησε ο δίσκος, η πρώτη κόπια θα πήγαινε στα χέρια του Άρη Αλεξάνδρου, όπως ήταν φυσικό κι επόμενο. Και ο ποιητής θα έστελνε στον Μιχάλη Γρηγορίου την ακόλουθη επιστολή:
''Φίλε κύριε Γρηγορίου,
Άκουσα χθες την καντάτα σας τρεις φορές. Στο καθαρά μουσικό επίπεδο δε μου πέφτει λόγος, τολμώ να πω ωστόσο ότι πετύχατε το σκοπό σας: Γεφυρώσατε τη ''σοβαρή'' μουσική με την ''ελαφρά''. Θά'λεγα μάλιστα ότι το προγεφύρωμά σας θα επιτρέψει στη ''σοβαρή'' να κατακτήσει το χώρο της ''ελαφράς''.
Υπάρχει όμως ένα άλλο επίπεδο για το οποίο μπορώ να μιλήσω με απόλυτη σιγουριά: Η καντάτα σας μεταγράφει και ερμηνεύει σωστά τον πόνο και την οργή, την απόγνωση και τη νοσταλγία, την πίκρα και τον σαρκασμό των στίχων μου. Οι δικοί σας ήχοι, οι τόνοι, οι ρυθμοί, έτσι όπως τους αποδώσανε οι τραγουδιστές σας και η ορχήστρα σας, προσθέσανε μια άλλη διάσταση, όχι απλώς ηχητική στις λέξεις μου, τόσο που ένιωσα πως τα ανεπίδοτα γράμματα μου φτάσανε επιτέλους στον παραλήπτη τους.
Η Καίτη και δυο φίλοι συμφωνούν μαζί μου.
Από 2 μέχρι 3 και 21 μέχρι 28 Αυγούστου θα είμαι στην Αθήνα. Ελπίζω να τα πούμε από κοντά. Θα σας τηλεφωνήσω, πάρτε με και σεις στο 766.09.86
Καλή αντάμωση λοιπόν
Πάντα φιλικά
Άρης Αλεξάνδρου, Παρίσι 12.7.77''
Δυστυχώς αυτό το ραντεβού του Αλεξάνδρου με τον Γρηγορίου δεν έμελλε να πραγματοποιηθεί ποτέ. Ο ποιητής πέθανε στο Παρίσι στις 2 Ιουλίου του 1978, σε ηλικία 56 ετών.
* Ευχαριστώ τον συνθέτη Μιχάλη Γρηγορίου για την αποκλειστική παραχώρηση της ανέκδοτης χειρόγραφης επιστολής του Άρη Αλεξάνδρου στο LIFO.gr
** Η επιστολή θα βρίσκεται τυπωμένη στο πρόγραμμα της συναυλίας του Μιχάλη Γρηγορίου αυτή την Πέμπτη, 19/3, στην αίθουσα ''Δημήτρης Μητρόπουλος'' του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών. Θα παρουσιαστούν τα έργα ''Ανεπίδοτα γράμματα'' σε ποίηση Άρη Αλεξάνδρου και ''Ο Οδυσσέας στο ποτάμι'' σε ποίηση Τάκη Σινόπουλου με ερμηνευτές τους Αφροδίτη Μάνου - Τάσο Αποστόλου και τους Δώρο Δημοσθένους - Θεοδώρα Μπάκα, αντιστοίχως. Ώρα έναρξης: 20.30
σχόλια