Είναι τεράστια παρηγοριά να ξέρεις ότι κάποιος σκέφτεται το «μετά» μιας απευκταίας κατάστασης και, μάλιστα, μπορεί να τη μετατρέψει σε τόπο χαράς και αισιοδοξίας. Ο Ζαχαρίας Βαμβακούσης είναι μια τέτοια περίπτωση ανθρώπου. Είναι ο δημιουργός της «άρπας ματιών», ενός project που μπορεί να μυήσει στη χαρά της μουσικής ανθρώπους με σοβαρά κινητικά προβλήματα, ωστόσο, φαίνεται πως είναι κι εκείνος που ανοίγει την πόρτα σ’ ένα καινούριο σύμπαν, αυτό της προσβασιμότητας στη μουσική –για την ώρα- όσων το πρόβλημα που αντιμετωπίζουν και τα τεχνολογικά κόστη τους αποκλείουν απ’ όσα οι υπόλοιποι θεωρούμε –βλακωδώς- αυτονόητα. Μουσικός ο ίδιος, μεγαλωμένος στην Αγία Παρασκευή και με ρίζες σε Κρήτη και Σαντορίνη, νησιά που η μουσική κυλάει σε κάθε όχθη, σοκάκι και δρόμο τους, βρέθηκε στη Βαρκελώνη, για να σπουδάσει αυτό που δεν υπήρχε στην Ελλάδα. Το μεταπτυχιακό στη μουσική πληροφορική, το σοβαρό ατύχημα ενός φίλου και η εμβληματική ταινία του Αλεχάντρο Αμεναμπάρ «Η θάλασσα μέσα μου» τον έφτασαν μέχρι την άρπα ματιών. Στο Lifo.gr μιλά για το διδακτορικό του πάνω σε κάτι που ήδη αλλάζει τις ζωές πολλών ανθρώπων και έχει προσελκύσει παγκόσμιο ενδιαφέρον, και έχει πολλά ενδιαφέροντα να πει για την τεχνολογία, που δεν πρέπει να είναι ακριβή και δυσπρόσιτη, όσο μπορεί να φτάνει εκεί που εμείς κάποτε αδυνατούμε…
— Πώς βρέθηκες στον χώρο της μουσικής, πώς μπλέχτηκε η πληροφορική με αυτό το κομμάτι, γιατί είσαι Βαρκελώνη και όχι Ελλάδα;
Ο βασικός υπεύθυνος που τόσο εγώ όσο και ο αδελφός μου Ηλίας ασχοληθήκαμε με τη μουσική είναι ο πατέρας μας. Όταν ήμουν 7 χρονών, μας έγραψε να μάθουμε πιάνο σε ωδείο. Όταν του είπαμε πως δεν μας αρέσει, μας άλλαξε δάσκαλο και ουσιαστικά κάναμε μουσικό παιχνίδι για 3 χρόνια με ένα δάσκαλο για αρμόνιο στο σπίτι. Αγαπήσαμε τόσο την μουσική που θέλαμε και οι δύο να μας συντροφεύει μια ζωή. Μετά το αρμόνιο συνέχισα με το ακορντεόν. Μου άρεσε η ιδέα πως δεν χρειάζεται ρεύμα και θα μπορώ να το παίρνω μαζί στις διακοπές. Υπεύθυνος για την αγάπη στον προγραμματισμό είναι πάλι ο πατέρας μου. Από 3 χρόνων είχαμε σπίτι ένα υπολογιστή, με κασέτα -σαν αυτές που ακούγαμε μουσική- μαζί με κάποια βιβλία για εκμάθηση προγραμματισμού. Όταν έφτασε η στιγμή να συμπληρώσω το μηχανογραφικό αποφάσισα να σπουδάσω πληροφορική στο Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Βέβαια, γνώριζα ήδη τις εφαρμογές που μπορεί να έχει η πληροφορική στη μουσική. Αφού αποφοίτησα από το πανεπιστήμιο, αποφάσισα να κάνω μεταπτυχιακό στη μουσική πληροφορική. Στην Ελλάδα δεν υπήρχε κάτι τέτοιο. Συνεπώς το 2010, αφού απολύθηκα από τον στρατό αποφάσισα να αναχωρήσω για Βαρκελώνη όπου έχει ήλιο, αλλά και το μεταπτυχιακό που ήθελα.
— Αν έπρεπε να εξηγήσεις σε κάποιον με απλά λόγια τι είναι αυτό που έχεις φτιάξει, τι θα του έλεγες;
Έχω φτιάξει ένα λογισμικό που ονομάζεται άρπα ματιών (eyeharp), το οποίο, με τη χρήση μιας συσκευής εντοπισμού βλέμματος (eye tracker), επιτρέπει σε ανθρώπους με σοβαρές κινητικές αναπηρίες να παίζουν μουσική, κουνώντας μόνο τα μάτια τους. Ο χρήστης μπορεί να δημιουργεί αρπίσματα, να ελέγχει την αρμονία τους και ταυτόχρονα να παίζει μελωδίες. Παράλληλα, μπορεί να χειρίζεται τις δυναμικές (ένταση) της μελωδίας που παίζει. Θα μπορούσε να ονομαστεί ένα καινούργιο ψηφιακό μουσικό όργανο για τα μάτια. Και όπως όλα τα μουσικά όργανα χρειάζεται μελέτη για να το μάθει κανείς.
Αγαπάω την Ελλάδα, εκεί μεγάλωσα, εκεί είναι η οικογένεια και οι φίλοι μου, είναι μέρος της ταυτότητας μου και κάποια μέρα θέλω να γυρίσω. Ωστόσο, θεωρώ πως αυτή την εποχή που ο εθνικισμός επανέρχεται, χρειάζεται να υπενθυμίζουμε στους εαυτούς μας πως πρώτα είμαστε άνθρωποι, και μετά είμαστε Έλληνες, Γερμανοί ή Ιταλοί.
— Με τι πόρους προχώρησε αυτό το project;
Το eyeharp ξεκίνησε ως θέμα της διπλωματικής μου εργασίας κατά την διάρκεια του μεταπτυχιακού που έκανα στο τμήμα μουσικής πληροφορικής στο πανεπιστήμιο Pompeu Fabra της Βαρκελώνης. Μετά μου προσφέρθηκε στο πανεπιστήμιο, από τον επιβλέποντα καθηγητή μου, η ευκαιρία να κάνω διδακτορικό μαζί του με υποτροφία για 4 χρόνια. Κατά τη διάρκεια αυτών των χρόνων ανέπτυξα περαιτέρω το eyeharp και έκανα έρευνα σε μουσικές διεπαφές εγκεφάλου - υπολογιστή, αλλά και σε άλλα ψηφιακά μουσικά όργανα για ανθρώπους με κινητικές αναπηρίες. Από τη στιγμή που τελείωσα το διδακτορικό συνεχίζω να βελτιώνω το eyeharp στον ελεύθερό μου χρόνο.
— Πόσο χρόνο σου πήρε;
Είναι δύσκολο να απαντήσω στην ερώτηση πόσο καιρό μου πήρε να υλοποιήσω το eyeharp. Η πρώτη έκδοση που είναι πολύ κοντινή σε αυτή που υπάρχει σήμερα, ήταν έτοιμη μέσα σε ένα μήνα. Από τότε ασχολούμαι σποραδικά τα τελευταία 4 χρόνια για να κάνω μικρές τροποποιήσεις βασισμένες σε παρατηρήσεις δικές μου ή χρηστών, ή για να προσθέσω καινούρια χαρακτηριστικά.
— Τι χρειάζεται να διαθέτει ένας άνθρωπος που αντιμετωπίζει κινητικά προβλήματα για να χρησιμοποιήσει αυτό που δημιούργησες;
Η εφαρμογή είναι ανοιχτού κώδικα και μπορεί ο καθένας να την κατεβάσει και να τη χρησιμοποιήσει δωρεάν από την σελίδα theeyeharp.org. Για την ώρα, τρέχει μόνο σε λειτουργικό σύστημα Windows. Μπορεί κανείς να χειριστεί το eyeharp και με την χρήση ενός απλού ποντικιού. Για να χειριστεί όμως κάποιος το eyeharp με τα μάτια χρειάζεται μια ειδική κάμερα εντοπισμού βλέμματος, στην αγορά κυκλοφορούν με περίπου 150€. Οι τιμές έχουν πέσει, καθώς αυτές οι συσκευές έχουν αρχίσει και χρησιμοποιούνται όχι μόνο από ανθρώπους με αναπηρίες ή για ερευνητικούς σκοπούς, αλλά και από την βιομηχανία ηλεκτρονικών παιχνιδιών και έτσι έχουν μπει στην μαζική παραγωγή. Εκτός από τον χειρισμό με τα μάτια, ορισμένοι χρήστες προτιμούν να χειρίζονται το eyeharp με άλλες τεχνολογίες προσβασιμότητας, όπως εντοπιστές κίνησης κεφαλιού (head trackers). Με χρήση κατάλληλου δωρεάν λογισμικού οποιαδήποτε κάμερα υπολογιστή μπορεί να λειτουργήσει σαν εντοπιστής κίνησης κεφαλιού.
— Αληθεύει ότι εκείνο που σ’ έσπρωξε να δουλέψεις την ιδέα της άρπας ματιών ήταν κάτι που συνέβη σε δικό σου άνθρωπο;
Η ιδέα να ασχοληθώ με τη δημιουργία ενός τέτοιου μουσικού οργάνου ξεκίνησε όταν ένας φίλος στον στρατό είχε ατύχημα με τη μηχανή. Ο φίλος είναι μουσικός, παίζει λύρα και τραγουδάει. Ετοιμαζόμασταν για μια συναυλία μαζί: εγώ κιθάρα κι αυτός λύρα. Λίγες μέρες πριν την συναυλία, είχε το ατύχημα. Τις πρώτες μέρες δεν ξέραμε, αν όταν ξυπνήσει θα μπορεί να κουνάει τα χέρια του. Μπορεί και παίζει ακόμη, αν και ζει σε αναπηρικό καροτσάκι. Αυτές οι μέρες αναμονής ήταν ένα σοκ για μένα. Κατάλαβα πως υπάρχει ανάγκη για δημιουργία μουσικών οργάνων για ανθρώπους με αναπηρίες. Και ένιωσα πως ήμουν ο κατάλληλος για να ασχοληθεί με αυτόν τον τομέα. Μετά είδα και την ταινία «Η θάλασσα μέσα μου», που βασίζεται σε πραγματική ιστορία, όπου ένας άνθρωπος με τετραπληγία αποφασίζει να αυτοκτονήσει. Αναρωτήθηκα πως θα ένιωθα εγώ, αν βρισκόμουν ποτέ σε αυτήν τη θέση. Δε θα μπορούσα να φανταστώ τον εαυτό μου να μην μπορεί να παίζει μουσική. Η μουσική για μένα και για πολύ κόσμο είναι η ψυχοθεραπεία μας. Εκτός αυτού, είναι και κάτι που μπορείς να το μοιράζεσαι με τους γύρω σου. Μπορείς να μεταδίδεις συναισθήματα. Για μένα, το να μεταδίδεις συναισθήματα είναι ένας τρόπος προσφοράς. Ίσως αυτό που οδήγησε τον πρωταγωνιστή της ταινίας στην πράξη της αυτοκτονίας ήταν εν μέρει, ότι ένιωθε πως δεν είχε τρόπο να προσφέρει όσα είχε ανάγκη στους άλλους. Είμαστε κοινωνικά όντα και νομίζω μπορούμε να είμαστε ευτυχισμένοι μόνο όταν προσφέρουμε ο ένας στον άλλον. Η σημερινή τεχνολογία μπορεί να επιτρέψει σε ανθρώπους με σοβαρές κινητικές δυσκολίες να είναι το ίδιο δημιουργικοί με τους ανθρώπους χωρίς αναπηρίες. Κατά την γνώμη μου λοιπόν, είναι προς όφελος της κοινωνίας να παρέχει αυτήν την τεχνολογία σε χαμηλό κόστος ή δωρεάν. Έτσι διευκολύνονται άνθρωποι με κινητικές δυσκολίες να εκφραστούν, να προσφέρουν και να εργαστούν. Αυτά ήταν τα ερεθίσματα και οι σκέψεις που με οδήγησαν να υλοποιήσω την άρπα ματιών και να τη διαθέσω δωρεάν.
— Ξέρω ότι κάπως ενοχλείσαι, όταν σε δημοσιεύματα σε αποκαλούν τον «Έλληνα που δημιούργησε την άρπα ματιών»; Γιατί; Θεωρείς ότι αυτού του είδους οι επισημάνσεις μας πάνε πίσω;
Με ενοχλεί λίγο, όταν η είδηση εστιάζει περισσότερο στον δημιουργό παρά στο δημιούργημα. Θα το έβρισκα πιο χρήσιμο να δίνεται έμφαση στο μήνυμα πως κανείς δεν αποκλείεται από την έκφραση μέσω της μουσικής, και όχι στον «Έλληνα που μεγαλούργησε» - αυτοσαρκάζομαι, εννοείται. Θεωρώ πως όταν ξεκινάει ένα άρθρο με τη φράση ο «Έλληνας που έκανε το τάδε», δίνεται τροφή σε αισθήματα εθνικής υπερηφάνειας, χωρίς να λέω πως αναγκαστικά αυτή είναι η πρόθεση του δημοσιογράφου. Ο κόσμος έχει ανάγκη να νιώσει πως «εμείς οι Έλληνες» είμαστε ικανοί για μεγάλα πράγματα, ανάγκη που ίσως πηγάζει από τις δυσκολίες της πραγματικότητας στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια. Όλο αυτό όμως, κατά τη γνώμη μου, είναι μια παγίδα. Πιστεύω πως ναι, είμαστε ικανοί για σπουδαία πράγματα. Όχι όμως επειδή είμαστε Έλληνες. Αλλά επειδή είμαστε άνθρωποι. Πιστεύω πως πρέπει να νιώσουμε όλοι πρώτα άνθρωποι και μετά Έλληνες, Ιταλοί, Κινέζοι κ.ο.κ. Αγαπάω την Ελλάδα, εκεί μεγάλωσα, εκεί είναι η οικογένεια και οι φίλοι μου, είναι μέρος της ταυτότητας μου και κάποια μέρα θέλω να γυρίσω. Ωστόσο, θεωρώ πως αυτή την εποχή που ο εθνικισμός επανέρχεται, χρειάζεται να υπενθυμίζουμε στους εαυτούς μας πως πρώτα είμαστε άνθρωποι, και μετά είμαστε Έλληνες, Γερμανοί ή Ιταλοί. Λαμβάνοντας υπ' όψιν ότι πλέον η ανθρωπότητα κατέχει τα όπλα για να αυτοκαταστραφεί, θεωρώ πως ο εθνικισμός είναι μια από τις σημαντικότερες απειλές που αντιμετωπίζουμε σαν είδος.
— Πόσο εφικτό –βάσει και του διδακτορικού σου- θεωρείς ότι είναι να φτάσουμε στο σημείο να παίζουμε μουσική ή να κάνουμε οτιδήποτε άλλο μόνο με τη σκέψη;
..Το βρίσκω αρκετά μακρινό, εκτός αν αποφασίσουμε να ανοίγουμε τα κεφάλια μας και να βάζουμε μέσα ηλεκτρόδια. Αυτό όμως εγκυμονεί κινδύνους, μιας και αυτό θα σήμαινε χειρουργείο στον εγκέφαλο. Η τεχνολογία που επιτρέπει την αλληλεπίδραση με αισθητήρες εκτός του κρανίου είναι ακόμα σε πολύ αρχικά στάδια. Ναι, μπορεί κάποιος σήμερα να γράψει ή να παράγει μουσική με σήματα απευθείας από τον εγκέφαλο και με την χρήση εξωτερικών του εγκεφάλου αισθητήρων. Είναι μια διαδικασία όμως που απαιτεί πολλή συγκέντρωση και είναι πολύ αργή. Δεν νομίζω ότι σύντομα θα το προτιμάει κάνεις από τους συμβατικούς τρόπους. Αν, βέβαια, μιλάμε για ανθρώπους σε κατάσταση πλήρους εγκλεισμού, μια κατάσταση όπου όλοι οι μύες, ακόμα και των ματιών παραλύουν, τότε αυτός ο τρόπος επικοινωνίας είναι μονόδρομος. Και ήδη μπορούμε και επικοινωνούμε με κάποιους από αυτούς τους ανθρώπους, που μέχρι πριν λίγα χρόνια θεωρούσαμε σε κατάσταση «φυτού». Κάποιοι, λοιπόν, που φαίνεται πως κοιμούνται, δεν κοιμούνται. Μας ακούνε. Και αυτή η τεχνολογία τους επιτρέπει να επικοινωνούν μαζί μας. Μακάρι να έχουν σύντομα πρόσβαση σε αυτή την τεχνολογία όλοι όσοι την χρειάζονται, και το κόστος της να μην αποτελεί εμπόδιο.
Η σημερινή τεχνολογία μπορεί να επιτρέψει σε ανθρώπους με σοβαρές κινητικές δυσκολίες να είναι το ίδιο δημιουργικοί με τους ανθρώπους χωρίς αναπηρίες. Κατά την γνώμη μου λοιπόν, είναι προς όφελος της κοινωνίας να παρέχει αυτήν την τεχνολογία σε χαμηλό κόστος ή δωρεάν
— Πώς ανακάλυψαν αυτό που δημιούργησες; Πώς άρχισε να γίνεται γνωστό;
Τις τελευταίες 2 βδομάδες έχει τραβήξει το παγκόσμιο ενδιαφέρον το eyeharp, κυρίως μέσω ενός βίντεο-αφιερώματος που έκανε το Αl Jazeera, στο όποιο απεικονίζεται ο Joel, ένα παιδί 9 χρονών με εγκεφαλική παράλυση, που μαθαίνει να παίζει μουσική με το eyeharp. Αυτό το βίντεο μέσα σε μία βδομάδα είχε περίπου ένα εκατομμύριο προβολές παγκοσμίως! Δύο μήνες πριν, η ισπανική εφημερίδα “La vanguardia” είχε μια συνέντευξη μου, καθώς και η καταλανική τηλεόραση και το ραδιόφωνο. Ωστόσο, πιστεύω ότι όλα αυτά προκλήθηκαν από μια δημοσίευση που κάναμε στο διεθνές επιστημονικό περιοδικό “Frontiers in Psychology”, πριν περίπου μισό χρόνο. Νιώθω πολύ χαρούμενος, επειδή εξαιτίας αυτής της προβολής περισσότεροι χρήστες έμαθαν για το eyeharp και ενδιαφέρονται να το χρησιμοποιήσουν. Με χαρά απαντάω στα μηνύματά τους και τους βοηθάω διαδικτυακά να το εγκαταστήσουν. Νιώθω χαρούμενος που καταφέρνω να κάνω κάποιους ανθρώπους χαρούμενους.
— Μιλάς μαζί τους; Τι σου λένε;
Οι αντιδράσεις που εισπράττω, κυρίως μέσα από email, αλλά και από τον λογαριασμό μου στο Facebook, προέρχονται από όλο τον κόσμο και είναι σίγουρα θετικές. Όλη αυτή η στήριξη του κόσμου με ωθεί να ασχοληθώ με μεγαλύτερη όρεξη με τις τεχνολογίες προσβασιμότητας στην μουσική. Εύχομαι όλος αυτός ο θόρυβος γύρω από το eyeharp να εμπνεύσει και άλλους ανθρώπους να δημιουργήσουν αντίστοιχα δωρεάν λογισμικά για ανθρώπους με αναπηρίες.
— Υπάρχει κάποιο άλλο project που «τρέχεις» για το επόμενο διάστημα;
Φαίνεται πως σύντομα θα έχω εδώ στην Βαρκελώνη τους πρώτους μαθητές άρπας ματιών. Κάποιο ωδείο εδώ εξέφρασε την επιθυμία να παρέχει μαθήματα μουσικής σε ανθρώπους με αναπηρίες. Όραμά μου θα ήταν και άλλοι δάσκαλοι μουσικής να μάθουν να χειρίζονται το eyeharp και στη συνέχεια να το διδάσκουν σε μαθητές με κινητικές αναπηρίες. Σε αυτό το σημείο θα ήθελα να αναφέρω πως η άρπα ματιών δεν είναι το μοναδικό μουσικό όργανο για χρήστες με κινητικές αναπηρίες. Καλό είναι, αν κάποιος χρήστης ενδιαφέρεται να μάθει μουσική, πρώτα να διερευνήσει όλες τις υπάρχουσες εναλλακτικές. Παράλληλα, αναζητώ χρηματοδότηση για να συνεχίσω να εργάζομαι στον τομέα της προσβασιμότητας στην μουσική. Ένας τρόπος είναι να συνεχίσω ακαδημαϊκά αναζητώντας ευρωπαϊκές χρηματοδοτήσεις. Ήδη έχω αρχίσει να ετοιμάζω μια πρόταση σε μια τρέχουσα προκήρυξη. Άλλος τρόπος θα ήταν σε μορφή μη κερδοσκοπικής οργάνωσης ή crowd funding. Κεντρικό μέλημα πάντως, είναι αυτή η τεχνολογία να φτάνει στον τελικό χρήστη σε χαμηλό κόστος, αν όχι δωρεάν. Επίσης, συνεχίζω να εργάζομαι ως ερευνητής μερικής απασχόλησης στο πανεπιστήμιο Pompeu Fabra, αλλά σε ένα project λίγο διαφορετικό: λογισμικό που διευκολύνει την εκμάθηση μουσικών οργάνων, και συγκεκριμένα του βιολιού. Τέλος, “τρέχω” τα μουσικά μου σχήματα στη Βαρκελώνη: ένα όπου παίζουμε βαλκανική μουσική με όνομα Αikar, και ένα άλλο με ελληνική παραδοσιακή με όνομα Trio Feta. Εννοείται ότι, όποτε έρχομαι Αθήνα εμφανιζόμαστε σε μουσικές σκηνές μαζί με τον αδελφό μου, Ηλία!
σχόλια