Το αρχείο του Τζέιμς Βαν Ντερ Ζι, του βιρτουόζου πορτρετίστα που έδωσε ζωή στην εικόνα της Αναγέννησης του Χάρλεμ, ανήκει πλέον στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης που θα το συντηρήσει και θα το αναδείξει.
Στα 70 χρόνια της καριέρας του, ο Βαν Ντερ Ζι δημιούργησε ένα ασυναγώνιστο χρονικό της ζωής των Αφροαμερικανών στο Χάρλεμ. Η Αναγέννηση του Χάρλεμ είναι από τις πλουσιότερες πολιτιστικά περιόδους της ιστορίας των ΗΠΑ και σημείο καμπής στην κουλτούρα των Αφροαμερικανών, με το κίνημα να φέρνει στο προσκήνιο μια γενιά που διέπρεψε στα γράμματα, στη μουσική, στις εικαστικές τέχνες και των οποίων η πολιτιστική κληρονομιά επηρέασε κατοπινά κινήματα σε όλη τη διάρκεια του προηγούμενου αιώνα.
Το αρχείο, το οποίο θα στεγαστεί στο Met, περιλαμβάνει περίπου 14.000 εκτυπώσεις και 23.000 αρνητικά, τα οποία θα αποκτήσει το μουσείο από τη Ντόνα Βαν Ντερ Ζι, τη χήρα του φωτογράφου, και το Ινστιτούτο Τζέιμς Βαν ντερ Ζι, το οποίο ιδρύθηκε για να διαφυλάξει την κληρονομιά του, αλλά είναι αδρανές από τη δεκαετία του 1980. Περίπου 6.000 εκτυπώσεις και 7.000 αρνητικά βρίσκονται ήδη στη συλλογή του Studio Museum, το οποίο θα διατηρήσει την ιδιοκτησία τους, ενώ το μουσείο απέκτησε και τα πνευματικά δικαιώματα για την αναπαραγωγή των εικόνων του Βαν ντερ Ζι.
Το Χάρλεμ του Βαν Ντερ Ζι αποτελείται από ελκυστικούς ανθρώπους που ευημερούν και είναι γεμάτοι ζωντάνια και αισιοδοξία. Ντυμένοι με τα καλύτερα ρούχα τους, ποζάρουν άνετα μπροστά στην κάμερά του, με μια λάμψη που ζωντανεύει την αίγλη της Αναγέννησης του Χάρλεμ.
Ο φωτογράφος, που πέθανε το 1983, δημιουργούσε πορτρέτα στα οποία οι κάτοικοι του Χάρλεμ μνημόνευαν τα σημαντικά γεγονότα της ζωής τους: την πρώτη κοινωνία, τη στρατιωτική θητεία, τον γάμο τους. Ήταν επίσης εκεί και στον θάνατό τους, τον οποίο απεικόνισε σε μια αξιοσημείωτη σειρά φωτογραφιών από κηδείες με ανοιχτά φέρετρα.
«Είναι μια κεντρική φιγούρα, ένας σημαντικός καλλιτέχνης, που αφηγείται την ιστορία ανθρώπων αφρικανικής καταγωγής», δήλωσε η Θέλμα Γκόλντεν, διευθύντρια και επικεφαλής επιμελήτρια του Μουσείου Studio. «Οι φωτογραφίες του είναι μαρτυρίες ομορφιάς και δύναμης».
Το Χάρλεμ του Βαν Ντερ Ζι αποτελείται από ελκυστικούς ανθρώπους που ευημερούν και είναι γεμάτοι ζωντάνια και αισιοδοξία. Ντυμένοι με τα καλύτερα ρούχα τους, ποζάρουν άνετα μπροστά στην κάμερά του, με μια λάμψη που ζωντανεύει την αίγλη της Αναγέννησης του Χάρλεμ. Εκτός από τα πορτρέτα στο στούντιο, ο Βαν ντερ Ζι τράβηξε φωτογραφίες τοπίων, νυχτερινά κέντρα, κοινοτικούς συλλόγους και παρελάσεις.
Οι ερευνητές του Μet θέλουν να επισκεφθούν το Χάρλεμ και να αναζητήσουν πρόσωπα και κοινότητες που υπάρχουν στις φωτογραφίες του. Μερικές από τις εικόνες του είναι χρωματισμένες στο χέρι με εξαιρετική λεπτότητα. Σε άλλες, επεξεργαζόταν τα αρνητικά για να αποκτήσει το αποτέλεσμα που ήθελε. Σε ένα πορτρέτο, έκανε ρετούς στο λευκό των ματιών, έτσι ώστε να προβάλλονται εντυπωσιακά σε αντίθεση με το μαύρο πρόσωπο μιας γυναίκας.
Του άρεσε να δημιουργεί νέα σκηνικά, είτε αντικαθιστώντας τη διακόσμηση σε ένα καθιστικό είτε εισάγοντας ένα νέο περιβάλλον, συνδυάζοντας δύο αρνητικά. Στις εικόνες της κηδείας, πρόσθετε υπερφυσικά θρησκευτικά στοιχεία - αγγέλους, τον Χριστό, το Άγιο Πνεύμα- ή νότες μουσικής. Ήταν επίσης πρωτοπόρος τυπογράφος. Ο τεράστιος αριθμός των εκτυπώσεων και των εναλλακτικών λήψεων είναι εξαιρετικός.
Γεννημένος από γονείς που είχαν εργαστεί ως υπηρέτες στον Λευκό Οίκο την εποχή της πρoεδρίας του Οδυσσέα Γκραντ, ο Βαν ντερ Ζι μεγάλωσε στο Λένοξ της Μασαχουσέτης. Εκτός από την κλίση του στη φωτογραφία, έδειξε ένα πρώιμο μουσικό ταλέντο. Όταν πήγε στη Νέα Υόρκη το 1906 σε ηλικία 20 ετών, φιλοδοξούσε να γίνει βιολιστής. Συνέχισε να παίζει, μάλιστα σε μια μεταγενέστερη αυτοπροσωπογραφία του κρατά ένα βιολί. Ήταν πιανίστας με τους Fletcher Henderson Band, αλλά όταν εργάστηκε στο φωτογραφικό στούντιο ενός πολυκαταστήματος για να κερδίσει τα προς το ζην ανακάλυψε το διά βίου επάγγελμά του, το οποίο του παρείχε όχι μόνο βιοπορισμό αλλά και διέξοδο για την απεριόριστη δημιουργικότητά του.
Το 1916, μαζί με τη δεύτερη σύζυγό του, Gaynella Greenlee, δημιούργησαν το Guarantee Photo Studio στη West 125th Street στο Χάρλεμ. Η επιχείρησή του γνώρισε άνθηση κατά τη διάρκεια του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, ενώ κατά τη διάρκεια των δεκαετιών του 1920 και του 1930 έβγαλε εκατοντάδες φωτογραφίες που καταγράφουν την ανερχόμενη μεσαία τάξη του Χάρλεμ. Οι εικόνες του ήταν φροντισμένες συνθέσεις και γρήγορα έγινε ο πιο επιτυχημένος φωτογράφος στο Χάρλεμ, φωτογραφίζοντας ποιητές, καλλιτέχνες, θρησκευτικούς ηγέτες των μαύρων. Όταν άρχισε η χρήση της προσωπικής φωτογραφικής μηχανής, η δουλειά του μειώθηκε.
Χρησιμοποιούσε αρχιτεκτονικά στοιχεία, σκηνικά και κοστούμια για να πετύχει τα στιλιζαρισμένα tableaux vivant του, σύμφωνα με τις όψιμες βικτοριανές και εδουαρδιανές οπτικές παραδόσεις ή αντέγραφε διασημότητες των δεκαετιών του 1920 και του 1930 στις πόζες και τις εκφράσεις τους για ένα αποτέλεσμα με μια αύρα γοητείας. Ο Τζέιμς Βαν Ντερ Ζι πέθανε στην Ουάσιγκτον το 1983.
Η συλλογή του Βαν ντερ Ζι θα στεγαστεί στο νέο κτίριο του Studio Museum του Χάρλεμ που υπογράφει ο αρχιτέκτονας Ντέιβιντ Ατζάγιε και θα ολοκληρωθεί το 2024. «Το πολύ ιδιαίτερο όραμά του έχει τη δύναμη να εμπνεύσει γενιές καλλιτεχνών που έχουν δει τη δυνατότητα του τι σημαίνει να καταγράφεις στον χρόνο και τον τόπο έναν λαό και έναν πολιτισμό», λέει η διευθύντρια του μουσείου του Χάρλεμ Θέλμα Γκόλντεν.
