Είτε γιατί η ζωή του ήταν πάρα πολύ σύντομη, είτε γιατί τα έργα του παίζονται ακόμα στο αγγλόφωνο θέατρο, αποφεύχθηκε ο κίνδυνος που πάντα ελλοχεύει σε περιπτώσεις σαν τη δική του, καλλιτεχνών δηλαδή που πέρασαν σαν διάττοντες αστέρες από το στερέωμα, η ζωή τους να επισκιάσει το έργο τους και ο μύθος τους να ξεπεράσει την όποια αξία της τέχνης τους. Ο Τζο Όρτον έλαμψε για ένα σύντομο διάστημα στο αγγλικό θέατρο, έγινε διάσημος με μόλις τρία έργα, εξασφάλισε, χωρίς να προλάβει να ζήσει για να το μάθει, μια θέση στη λίστα των σημαντικότερων Άγγλων θεατρικών συγγραφέων του 20ού αιώνα και πέθανε στα 34 του με έναν θάνατο αντάξιο της πιο ευφυούς μαύρης κωμωδίας που δεν πρόλαβε να γράψει. Αλλά έζησε για να πεθάνει γι’ αυτήν! Διακωμωδώντας ακόμα και τον ίδιο του τον θάνατο…
Γεννημένος το 1933 στο Λέστερ ως Τζον, παιδί εργατικής τάξης, τίποτα δεν πρόδιδε ότι μια μέρα θα εξελισσόταν σε συγγραφέα, ούτε καν ότι θα μπορούσε να έχει μια στοιχειωδώς επιτυχημένη καριέρα σε οτιδήποτε. Απόφοιτος ενός τεχνικού λυκείου για λογιστές και γραμματείς, τα μόνα του εφόδια στα 18 ήταν οι γνώσεις γραφομηχανής και στενογραφίας. Χρειάστηκε να ξαναμπεί από την αρχή στην εκπαιδευτική διαδικασία, ως αυτοδίδακτος αυτήν τη φορά, ώστε να μορφωθεί, ενώ παράλληλα βελτίωσε την άρθρωσή του με ειδικά μαθήματα, αφού είχε αποφασίσει ότι τον ενδιέφερε η υποκριτική. Συμμετείχε σε παραστάσεις ερασιτεχνικών ομάδων, μέχρι που το 1951 κατάφερε να περάσει, και μάλιστα με υποτροφία, στην περίφημη RADA, τη Βασιλική Ακαδημία Δραματικής Τέχνης. Εκεί γνώρισε τον άνθρωπο που έπαιξε τον καθοριστικότερο ρόλο στο υπόλοιπο της ζωής του, τον Κένεθ Χάλιγουελ. Επτά χρόνια μεγαλύτερός του, από μεσοαστική οικογένεια, παρ’ όλα αυτά ορφανός και κληρονόμος ενός μικρού εισοδήματος, έγινε σύντομα ο συγκάτοικος, ο εραστής, αλλά, πάνω απ’ όλα, ο μέντοράς του. Όταν ξεμπέρδεψαν από τη σχολή, αποφάσισαν ότι δεν τους αφορούσε η καριέρα του ηθοποιού κι έτσι ρίχτηκαν με τα μούτρα στη συγγραφή μυθιστορημάτων. Βίωσαν επανειλημμένως την απόρριψη από διάφορους εκδότες, μέχρι να αρχίσουν να γράφουν αυτόνομα. Ο Όρτον ξεχώρισε σύντομα και με τη φιλοδοξία που τον διακατείχε –καθαρά καλλιτεχνικής υφής, χωρίς βλέψεις κοινωνικής καταξίωσης– συνέχισε να γράφει, χρησιμοποιώντας μάλιστα γυναικείο ψευδώνυμο, ως κ. Έντνα Γουέλθορπ. Λίγα χρόνια μετά, με το ίδιο όνομα θα στηλίτευε τα ίδια του τα έργα στις εφημερίδες!
Τα άκρως ρεαλιστικά και κάπως πικρά «Ημερολόγιά» του που η Ράμσεϊ τον παρότρυνε να γράψει είναι αποκαλυπτικά όσον αφορά τα ατελείωτα ψωνίσματά του και την ελευθερία που βίωσε με τον σύντροφό του Χάλιγουελ. Ο τελευταίος, έχοντας τραυματικά παιδικά χρόνια, κουβαλούσε ανέκαθεν μια μανιοκατάθλιψη που τον ανάγκαζε να ζει με αντικαταθλιπτικά και βαρβιτουρικά – η κατάσταση αυτή εντάθηκε με την επιτυχία του Τζο
Συνέχισε με θεατρικά μονόπρακτα για το BBC, αλλά δεν ήταν χάρη στο συγγραφικό του ταλέντο που ο Τύπος ασχολήθηκε πρώτη φορά μαζί του, αλλά λόγω ενός ιδιότυπου εγκλήματος. Γύρω στο 1962, στο Ίσλινγκτον, όπου ζούσαν, είχαν ρημάξει μαζί με τον Χάλιγουελ την τοπική βιβλιοθήκη, καταστρέφοντας πάνω από εβδομήντα βιβλία. Έσκιζαν εικόνες για να διακοσμήσουν τους τοίχους του σπιτιού τους, άλλαζαν τα εξώφυλλά τους, ξαναέγραφαν λεζάντες. Για να «εκδικηθούν για το χαμηλό επίπεδο των βιβλίων», όπως ισχυρίστηκε ο Όρτον μετά από χρόνια σε τηλεοπτική εκπομπή. Πάντως, συνελήφθηκαν, καταδικάστηκαν και εξέτισαν ποινή έξι μηνών, ο καθένας σε διαφορετική φυλακή. Κι όπως έγραψε στα «Ημερολόγιά» του, που βγήκαν μετά θάνατον στη δημοσιότητα: «… πάντα ήξερα ότι κάτι σάπιο συμβαίνει, αλλά η φυλακή μού το έκανε ξεκάθαρο: η γριά πόρνη κοινωνία σήκωσε τη φούστα της και η μπόχα έζεχνε».
Η συνάντησή του με την ατζέντισσα συγγραφέων Πέγκι Ράμσεϊ, πέρα από την αλλαγή του ονόματός του από Τζον σε Τζο, «για να μην τον μπερδεύουν με τον Όσμπορν», σύντομα θα τον οδηγούσε σε μια ανοδική πορεία γεμάτη επιτυχίες και φήμη. Αρχής γενομένης από το «Διασκεδάζοντας τον κ. Σλόαν», μια εξαιρετική μικροαστική σάτιρα, που εν έτει 1963 έκανε όλους να προσέξουν ένα νέο ταλέντο που έφερνε στο αγγλικό θέατρο, εκτός από καλό γράψιμο κι ευθυμία, το πανέξυπνο χιούμορ στην παράδοση του Όσκαρ Ουάιλντ. Το επόμενο έργο του, το γνωστό «Loot», πέρασε από πολλές περιπέτειες και εκδοχές μέχρι να φτάσει να πάρει βραβείο Καλύτερου Έργου από την «Evening Standard». Το πρώτο ανέβασμα μάλιστα, που ήταν παταγώδης αποτυχία, οδήγησε το ζεύγος στο πρώτο ταξίδι στην Ταγγέρη, στο Μαρόκο, έναν τόπο που επέλεξαν έκτοτε να επισκέπτονται συνεχώς, για προφανείς λόγους.
Τα άκρως ρεαλιστικά και κάπως πικρά «Ημερολόγιά» του που η Ράμσεϊ τον παρότρυνε να γράψει είναι αποκαλυπτικά όσον αφορά τα ατελείωτα ψωνίσματά του και την ελευθερία που βίωσε με τον σύντροφό του Χάλιγουελ. Ο τελευταίος, έχοντας τραυματικά παιδικά χρόνια, κουβαλούσε ανέκαθεν μια μανιοκατάθλιψη που τον ανάγκαζε να ζει με αντικαταθλιπτικά και βαρβιτουρικά – η κατάσταση αυτή εντάθηκε με την επιτυχία του Τζο. Εκείνος, πάλι, αναφερόταν πάντα στον Κένεθ ως τον βασικότερο συνεργάτη του και δεν έπαψε ποτέ να του αναγνωρίζει τη συμβολή του στα έργα του. Φαίνεται πως δεν ήταν αρκετό. Το καλοκαίρι του 1967, μετά από έναν άγριο καβγά ζηλοφθονίας, ο Χάλιγουελ άφησε στον τόπο τον Όρτον με εννέα χτυπήματα στο κεφάλι με σφυρί. Ο ίδιος πήρε 22 χαπάκια Nembutal και, σύμφωνα με τον ιατροδικαστή, απεβίωσε πρώτος. Η μοναδική εξήγηση που έδωσε ήταν ένα σημείωμα: «Διαβάστε το ημερολόγιό του, ιδίως τις τελευταίες σελίδες, και θα καταλάβετε». Σε διάστημα μικρότερο του ενός χρόνου ο Τζο Όρτον είχε επιδοθεί σε έναν μαραθώνιο παραγωγικότητας και δημιουργικότητας: ξανάγραψε δύο παλιότερα μονόπρακτά του, το «Funeral Games» επάνω σε ένα προγενέστερο, σενάριο για μια ταινία επάνω στους Beatles και ολοκλήρωσε το αριστούργημά του «What the butler saw». Το «Τι είδε ο υπηρέτης», την ξεκαρδιστική σάτιρα για την αστική τάξη και τις νευρώσεις της μέσα από τη σεξουαλική και ψυχολογική χειραγώγηση, την κρίση σεξουαλικής ταυτότητας και τις οικονομικές συναλλαγές κάτω από το τραπέζι, ο Όρτον δεν το είδε ποτέ στη σκηνή. Κι όμως, θεωρείται το σημαντικότερο έργο του και έκτοτε δεν έχει πάψει να παίζεται με μεγάλη επιτυχία παγκοσμίως. Οι στάχτες των δύο συντρόφων αναμείχθηκαν και τοποθετήθηκαν στον ίδιο τάφο.
Η σύντομη ζωή τους έγινε μία από τις πιο απολαυστικές ταινίες του Στίβεν Φρίαρς, το «Τεντώστε τ’ αυτιά σας», δείχνοντας έναν θεοπάλαβο και τολμηρό τρόπο ζωής με φόντο τα swinging ’60s, πολύ πριν η queer culture γίνει lifestyle και ο σεξοτουρισμός στο Μαρόκο μόδα.
Η παράσταση Loot – Τα λάφυρα του Τζο Όρτον παρουσιάζεται από το Θέατρο του Νέου Κόσμου σε σκηνοθεσία Μάκη Παπαδημητρίου, κάθε Δευτέρα και Τρίτη στις 21:15.
σχόλια