Ένα βιβλίο επτακοσίων σελίδων με τα λογοτεχνικά-ποιητικά άπαντα του Πάνου Κουτρουμπούση (1937-2019) ήταν κάτι που χρειαζόταν. Υπό την έννοια πως ποτέ και τα έξι βασικά βιβλία του δεν βρίσκονταν, όλα μαζί, εύκολα, την ίδια στιγμή.
Φυσικά, κάποια έχουν επανατυπωθεί μια και δυο φορές μέσα στα χρόνια, ενώ κάποια άλλα όχι. Οπότε μια συγκεντρωτική έκδοση, τούτη την ώρα, είναι οπωσδήποτε κάτι σημαντικό. Λύνει τα χέρια σε πολύ κόσμο, εννοούμε, που θέλει να έρθει σε επαφή με το τελείως πρωτότυπο «σύμπαν» αυτού του μοναδικού δημιουργού.
Βεβαίως, ο Πάνος Κουτρουμπούσης δεν έγραφε μόνον ταχυδράματα, μικρές ιστορίες και ποιήματα, ήταν επίσης εικαστικός, κομικογράφος, συλλέκτης περίεργων αντικειμένων, δημιουργός χάπενινγκ, σκηνοθέτης και άλλα διάφορα.
Αν και ο ίδιος, μέσα στα χρόνια, αποποιούνταν τίτλους, που θα μπορούσε να τον τοποθετήσουν κάπου αλλού, καθώς απεχθανόταν τους ακαδημαϊσμούς, όπως και την προβολή όλων εκείνων που έπραττε κάτω από βαρύγδουπες ταμπέλες, όμως, και σε κάθε περίπτωση, θα πρέπει να χρησιμοποιήσουμε κάποιους απ’ αυτούς (τους τίτλους), ώστε να συνεννοηθούμε.
Το λογοτεχνικό και ποιητικό έργο του Πάνου Κουτρουμπούση, λοιπόν, είναι αυτό που συγκεντρώνεται στον τόμο των εκδόσεων Opportuna από την Πάτρα –που μας έχουν δώσει εσχάτως σχετικά πονήματα του Δημήτρη Πουλικάκου, όπως κι έναν τόμο με ποιήματα και πεζά του Παύλου Σιδηρόπουλου–, ήτοι ταχυδράματα, σύντομες ιστορίες / διηγήματα και ποιήματα, που μαζί με τα σχετικά προλεγόμενα και τα bonus προσφερόμενα, συμπληρώνουν αυτήν την οπωσδήποτε αξιοπρόσεκτη έκδοση.
Ο Πάνος Κουτρουμπούσης χρησιμοποιεί εκφράσεις και λέξεις δανεισμένες απ’ όλους τους αιώνες της ελληνικής λαλιάς. Από αρχαίες, εκκλησιαστικές και λόγιες, μέχρι καθαρευουσιάνικες, δημοτικές, ευρύτερα λαϊκές, slang και ελληνοποιημένες ξενικές.
Πιο συγκεκριμένα στα «Άπαντα» συγκεντρώνονται τα εξής βιβλία του Πάνου Κουτρουμπούση (αναφέρονται οι πρωτότυπες εκδόσεις):
1. Εν Αγκαλιά De Κρισγιαούρτι y Otros Ταχυδράματα y Historias Περίεργες [Denise Harvey et Co, 1978], 2. Στον Θάλαμο του Μυθογράφφ [Απόπειρα, 1992], 3. Η Ταβέρνα του Ζολά [Ιστός, 1997], 4. Η Εποχή των Ανακαλύψεων / The Age of Discoveries [futura, 2002], 5. Το Κεντράκι του Ταρζάν και Άλλα Παραμύθια [Εκδόσεις Γαβριηλίδης, 2005] και 6. Εικόνες στην Άμμο & ο Μπάροουζ στην Ουάσιγκτον [Εκδόσεις Γαβριηλίδης, 2005].
Κι επειδή εδώ επιχειρούμε κι ένα κάπως συνολικό κείμενο, για αυτή την ιδιαίτερη προσωπικότητα, να υπενθυμίσουμε πως για το εικαστικό έργο του Panos υπάρχει το πολύ διαφωτιστικό βιβλίο «Τι Τρέχει; / Οι εικόνες του Πάνου Κουτρουμπούση / κριτική παρουσίαση: Θανάσης Μουτσόπουλος», στις εκδόσεις futura, από το 2000.
Ένα πρώτο που φαίνεται, και που θα πρέπει να το σημειώσουμε, είναι πως τα βιβλία αφορούν σ’ ένα εκδοτικό εύρος 27 ετών, από το 1978 έως το 2005 (φυσικά, κάποια κείμενα είναι ακόμη πιο παλαιά, αφού είχαν δημοσιευθεί στο περιοδικό «Πάλι» πριν το 1966, με το «Εικόνες στην Άμμο» να προέρχεται από το 1972, με τα ποιήματα να είναι γραμμένα στο διάστημα 1961-1976 κ.λπ.).
Επίσης να πούμε πως τα γραπτά ακολουθούν, μερικές φορές, μια κάποια επικαιρότητα, που επηρεάζει την γραφή του Πάνου Κουτρουμπούση, ιδίως όσον αφορά σε ορισμένα κοινωνικοπολιτικά ζητήματα.
Βεβαίως πολλά κείμενα είναι «άχρονα», υπό την έννοια ότι θα μπορούσε να έχουν γραφεί οποτεδήποτε, σ’ ένα εύρος 40 ετών, όμως και τα μεν και τα δε δείχνει να εκφράζουν συγκεκριμένες ψυχολογικές διαθέσεις του συγγραφέα / ποιητή.
Ακόμη, αρκετά από τα κείμενα ξεκινούν με μια ιδιάζουσα χρονο-τοποθέτηση των όσων πρόκειται να μας αφηγηθεί ο συγγραφέας – κάτι που τα κάνει εξ αρχής ξεχωριστά. Για παράδειγμα: «Τους καιρούς που ο λαός είχε πάψει να δίνει βάση στην πενιά...», «Μισόν αιώνα μετά που είχε συμπληρωθεί η έκδοσις του Εγκυκλοπαιδικού Λεξικού “Ηλίου”…», «Μια μέρα των ημερών, μετά την εποχή των περασμένων μεγαλείων, δηλαδή στα χρόνια με τα πολλά μηδενικά...», «Καμιά ντουζίνα αιώνες μετά που η ανθρωπότητα είχεν εξαπλωθεί ώσπερ η επάρατος σε αμέτρητους πλανήτες του Γαλαξία φύρδην μίγδην...» κ.ο.κ.
Ένα επίσης πολύ βασικό θέμα έχει να κάνει με την γλώσσα. Ο Πάνος Κουτρουμπούσης χρησιμοποιεί εκφράσεις και λέξεις δανεισμένες απ’ όλους τους αιώνες της ελληνικής λαλιάς. Από αρχαίες, εκκλησιαστικές και λόγιες, μέχρι καθαρευουσιάνικες, δημοτικές, ευρύτερα λαϊκές, slang και ελληνοποιημένες ξενικές. Απευθύνεται δε αποκλειστικά και μόνον σε έλληνες αναγνώστες, καθότι οι ιστορίες του είναι δύσκολο να μεταφραστούν σε ξένη γλώσσα, εξαιτίας αυτού ακριβώς του παιγνιδιού, ενώ γράφει, περαιτέρω, στο πολυτονικό.
Ορισμένοι προσεγγίζουν το έργο του Πάνου Κουτρουμπούση με όρους... σουρεαλισμού. Ο ίδιος το αρνιόταν αυτό, έχοντας τοποθετηθεί με σαφήνεια. Όπως διαβάζουμε στο «Τι Τρέχει;» [futura, 2000]:
«Για τον σουρεαλισμό λοιπόν, δεν μ’ ενδιαφέρει καθόλου το μοντέλο του “υπαρκτού” σουρεαλισμού τύπου Αντρέ Μπρετόν και της κλίκας των δορυφόρων και παρακοιμώμενων βαμπίρων, που έστησε από τότε, αυτός, για την προσωπική του μεγαλομανία. Και που επιζεί μέχρι σήμερα, με θλιβερά δείγματα σκιερών και μουχλιασμένων επενδυμένων συμφερόντων. Εκείνος ήταν ένας καταπιεστικός καθεστωτικός σουρεαλισμός, που με την δικαιολογία της διατήρησης κάποιας κατά φαντασίαν αγνότητας του “κινήματος” (μπορεί να υπάρχει “ορθόδοξος” σουρεαλισμός;), μια δικαιολογία θεμελιωμένη σίγουρα στο θαυμασμό του μεσιέ Μπρετόν για τις λενινιστικές απόψεις περί αυστηρής εξουσίας, είχε καταντήσει, με τον μεσιέ ως αρχι-ιεροεξεταστή, να στήνει ακόμη και δίκες(!), με κατηγορούμενους όσους μύριζαν ή ξίνιζαν στον αφέντη. Ο Λένιν, όμως, είχε να αντιμετωπίσει τους κολοσσούς του αφρισμένου καπιταλισμού και της παχύσαρκης βολεψιάς, πάντα ανίκητους».
Άλλοτε πάλι το έργο του Πάνου Κουτρουμπούση συνδέεται με τους beat. Όμως και αυτό το έχει ο ίδιος αρνηθεί. Αντιγράφουμε ερώτηση-απάντηση από συνέντευξη τού Π. Κουτρουμπούση στον Νίκο Μητρογιαννόπουλο, στο περιοδικό Λαϊκό Τραγούδι (#22, Φεβ.-Μαρ. 2008):
«Ερ. Πάνο έχεις την ταμπέλα του μπητ λογοτέχνη, του πρωτοποριακού… Απ. Μπητ όχι. Γιατί η δική μου δουλειά δεν ήταν ποτέ μπητ.(…)».
«Εν Αγκαλιά De Κρισγιαούρτι y Otros Ταχυδράματα y Historias Περίεργες»
Οι βασικές επιρροές στην πεζογραφία του Π. Κουτρουμπούση, και αυτό φαίνεται ήδη από το πρώτο βιβλίο του, το θρυλικό πλέον «Εν Αγκαλιά De Κρισγιαούρτι y Otros Ταχυδράματα y Historias Περίεργες» (1978), είναι πολλές και διάφορες.
Κατ’ αρχάς η αστυνομική «παραλογοτεχνία» των εγχώριων περιοδικών, δηλαδή η «Μάσκα» της δεύτερης περιόδου (1946-1950), το «Μυστήριον» της δεύτερης περιόδου (1952), η «Νυχτερίδα» (1949-50), η «Περιπέτεια» (1947) με Ταρζάν, Σήνα κ.λπ., που «πιάνουν» τον συγγραφέα στην παιδική και εφηβική ηλικία του και βεβαίως τα ανάλογα αμερικάνικα έντυπα (πολλά της DC Comics και ακόμη τα “Shadow”, “Spider” κ.λπ.), που λόγω του Ψυχρού Πολέμου και της υπερατλαντικής «βοήθειας» γενικώς, εισάγονταν αθρόα στην Ελλάδα.
Έπειτα, τα φυλλάδια με τις περιπέτειες του Καραγκιόζη υπήρξαν κι αυτά σημαίνουσα επιρροή, βεβαίως τα αφηγήματα του Φώτη Κόντογλου («Βασάντα», «Ο Κουρσάρος Πέδρο Καζάς») και οπωσδήποτε οι κωμωδίες με το Τρίο Στούτζες (The Three Stooges) έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην διαμόρφωση του πεζογραφικού στυλ του Πάνου Κουτρουμπούση – το οποίο, μετά τα μέσα του ’60, ήρθε να το πάει ακόμη πιο μακριά, η ενασχόλησή του με την επιστημονική φαντασία. (Ο Π. Κουτρουμπούσης ήταν από τους ανθρώπους που επιχείρησαν να στηρίξουν ένα σοβαρό βιβλίο ΕΦ στην Ελλάδα, μεταφράζοντας και κάνοντας εξώφυλλα για τις Εκδόσεις Έψιλον, το 1966-67).
Επίσης να πούμε πως σε πολλά μικρά αφηγήματα ανακαλέσαμε κάτι από τις «Παράξενες Ιστορίες» του Αμερικανού Ambrose Bierce (1842-1914;), αλλά δεν ξέρουμε αν ο Πάνος Κουτρουμπούσης είχε επηρεαστεί, όντως, και απ’ αυτόν.
Περαιτέρω, ήταν και η επιλογή κάποιων ιστορικών προσώπων, που αντιμετωπίζονταν μέσα στο πλέγμα του weird, όπως ο Μεγαλέξανδρος, ο Ναπολέων και βασικά ο Αδόλφος Χίτλερ και οι οποίες φανέρωναν έναν άλλο χώρο αναφορών. Στα βιβλία τού Π. Κουτρουμπούση συναντάμε τον Χίτλερ ως πρωταγωνιστή σε διάφορες ιστορίες. Πιο συγκεκριμένα:
«Ο Χίτλερ στον Παράδεισο», που είναι ταχύδραμα, δηλαδή μικρό θεατρικό, καθώς υπάρχουν ρόλοι για έναν κουκουλοφόρο κι ένα μεγάφωνο, «Με τον Χίτλερ στο Υπόγειο», «Με τον Χίτλερ χωρίς Υπόγειο», «Με τον Χίτλερ στον Υπόγειο» (όλα από το «Εν Αγκαλιά De Κρισγιαούρτι...») και ο «Ο Χίτλερ ήταν Αθώος», «Με τον Χίτλερ στον Τοίχο του Βερολίνου» (από το «Στον Θάλαμο του Μυθογράφφ»). Επίσης, ως σκηνοθέτης ο Π. Κουτρουμπούσης είχε γυρίσει και μια 4λεπτη ταινία υπό τον τίτλο «Ο Χίτλερ Ζει» (1967) με πρωταγωνιστή τον ποιητή Σπύρο Μεϊμάρη!
Ο Πάνος Κουτρουμπούσης αντιμετώπιζε τον Χίτλερ επηρεασμένος και από ανάλογα σκετς του Τρίο Στούτζες (“You Nazty Spy!, “I’ll Never Heil Again”), όπως και από τα κόμιξ (ο Superman και ο Captain Αmerica εναντίον του Χίτλερ κ.λπ.), τοποθετώντας τον, όμως, μέσα στο πλαίσιο της γκροτέσκας λαϊκής παραφιλολογίας, που διαχεόταν για χρόνια (και στην Ελλάδα), στα σίξτις και τα σέβεντις κυρίως, βάσει της οποίας ο Φύρερ είχε ξεφύγει από τα νύχια των Σοβιετικών και ζούσε, κάπου μακριά, αλλαγμένος για να μην τον αναγνωρίζουν και γι’ αυτό παρουσιάζεται (στις ιστορίες του Κουτρουμπούση), να έρχεται στην Ελλάδα και να μένει στα Αναφιώτικα, ως... Πέτρος Χιτλεριάδης – και πάντοτε σε υπόγεια, γιατί τα είχε συνηθίσει ο Χίτλερ, μετά το ’44, όπως διαβάζουμε και δεν μπορούσε να κοιμηθεί αλλού! Όπως είχε πει και ο ίδιος ο Π. Κουτρουμπούσης σε μια συνέντευξή του στον Αλέξη Καλοφωλιά των Last Drive, στο fanzine “Merlin's Music Box” (#26, Ιούνιος 1995):
«Κάτι βδομάδες πριν έρθει η 21η Απριλίου, ήθελα να κάνω ένα φιλμ που λεγόταν “Ο Χίτλερ ζει”. Από τότε –και μετά στα βιβλιαράκια μου– το θέμα του Χίτλερ και του Ναζισμού με ενδιέφερε ως καλαμπούρι. Δηλαδή ως εξωφρενικά περίεργα πράγματα, εκτός βέβαια από τα εγκλήματα κατά εκατομμυρίων που έκαναν».
Γενικώς, θα λέγαμε πως η λογοτεχνική θεώρηση του Φύρερ στις ιστορίες του Π. Κουτρουμπούση θυμίζει περισσότερο μιαν ανάλογη αντιμετώπιση από τον σκηνοθέτη-ηθοποιό Mel Brooks, για παράδειγμα, στην περίφημη σάτιρά του “The Producers” (1967), παρά τον κυνισμό των δυστοπιών στα βιβλία του William S. Burroughs, οι οποίες έχουν σκοτεινή αφετηρία.
Ακόμη μερικοί χαρακτηριστικοί τίτλοι από το «Εν Αγκαλιά De Κρισγιαούρτι y Otros Ταχυδράματα y Historias Περίεργες»:
Κατ’ αρχάς ο «ΚΔΩΑ ή οι Γορίλλες Κρατούσαν Φανάρι». Εδώ έχουμε την πρώτη δημοσιευμένη εμφάνιση της... οργανώσεως ΚΔΩΑ = Κτηνώδης Δύναμις Ωγκώδης Άγνοια, που κατά βάση αναφέρεται σε όσους ασκούν εξουσία, με το «Ο» γραμμένο επίτηδες ανορθόγραφα, δηλαδή με «Ω», ώστε να φαίνεται... ογκωδέστερο. Ως ΚΔΟΑ, όμως, με «Ο», η λέξη είχε εμφανισθεί, για πρώτη φορά, στο μυθιστόρημα επιστημονικής φαντασίας του Roger Zelazny «Επιστροφή στη Γη» [Εκδόσεις Έψιλον, 1967;], στη μετάφραση του Κουτρουμπούση (στο πρωτότυπο “Brute Force and Massive Ignorance”). Έπειτα οι τίτλοι «Ιπτάμενοι Δίσκοι Υπεράνω της Μουσουνίτσας», «Το Τρίο Στούτζες στο Παλαιόν Λος Άντζελες», «Ο Ξάδερφος του Φραγκεστάιν», «Οι Αναζητήσεις του Ερυθρού Σταυρού», με την εμφάνιση του ατμόπλοιου «Νικόλαος Φούφωτος», που είχε παρουσιαστεί και στο «Ο Εφευρέτης Μπέννεττ» στο πρώτο τεύχος του «Πάλι», αρχές ’64 (δεν αποκλείεται, μάλιστα, από το «Φούφωτος» να προήλθε αργότερα το κοινότατο «φούφουτος»), «Τα χωράφια με τα σενάρια» (από τα ωραιότερα κείμενά του – σχετικό με την κατάντια των ελληνικών κινηματογραφικών σεναρίων), «Οι Έξι φίλοι στον Ουρανό» (κατά το λαϊκό «Πέντε Έλληνες στον Άδη» του Γιάννη Παπαϊωάννου ή κατά το «Γράμματα από τον Ουρανό» των παιδικών διηγημάτων της Αδελφότητος Θεολόγων η «Ζωή»), «Ο Γέρος που Φορούσε Κουρτίνες» και που βρήκε τον τρόπο να κλέβει γάλατα από αυτόματο μηχάνημα, κατορθώνοντας να ζήσει οκτακόσιες χιλιάδες χρόνια, πολύ περισσότερα από τον... Λούλη, που έπεσε στο Ξεχασμένο Πηγάδι και παραταύτα πέθανε εξηντατεσσάρων χρονών («Το Ξεχασμένο Πηγάδι καραδοκούσε το θύμα του», Εξαδάκτυλος 1971), «Ο γίγας της Πλατείας Ασωμάτων» (ευαίσθητο-συγκινητικό) και άλλα πολλά!
«Στον Θάλαμο του Μυθογράφφ»
Το επόμενο βιβλίο του Πάνου Κουτρουμπούση, δεύτερο στα «Άπαντα» της Opportuna, έχει τίτλο «Στον Θάλαμο του Μυθογράφφ» (1992) και είναι, ίσως, το ωραιότερό του.
Είναι ένα βιβλίο που ξεχωρίζει, κατ’ αρχάς, γιατί είναι το πιο πολιτικό του, καθώς πέφτει λίγο μετά από την διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, συνυπάρχει με το μεταναστευτικό κύμα από τις ανατολικοευρωπαϊκές χώρες και την Αλβανία, ενσωματώνει τα ζητήματα με το λεγόμενο «μακεδονικό», κάνει κριτική στο βιβλίο τού Martin Bernal “Black Athena”, τα χώνει άγρια στην αμερικάνικη πολιτισμική χειραγώγηση και γενικότερα στο american dream («Το Δημοτικόν Σχολείον», «Οι Άστεγοι που Κρυβόντουσαν»), εμφανίζοντας έναν Κουτρουμπούση οργισμένο, που λέει πράγματα έξω από τα δόντια, χωρίς να υπολογίζει τίποτα – ούτε το δικό του παρελθόν ως... αμερικανόπληκτος (μεγαλωμένος με αμερικάνικο σινεμά, ροκ εντ ρολ κ.λπ.).
Ο Π. Κουτρουμπούσης πίστευε πως όταν ξεκινούσε εκείνος ως έφηβος να ασχολείται με τα προϊόντα της λαϊκής αμερικανικής κουλτούρας ή και υποκουλτούρας υπήρχε μία αγνότητα, καλές προθέσεις, ειλικρίνεια και πως πολλοί το έβλεπαν έτσι... «εκτός από τους κομμουνιστές βέβαια, που το έβλεπαν σαν αντικαταστάτη των Εγγλέζων κ.λπ. και δεν είχαν κι άδικο, σίγουρα». Για να συμπληρώσει πιο κάτω, στην ίδια πάντα συνέντευξη στον Alex K. στο Merlin’s Music Box (1995):
«Όταν ήμουν νέος έλεγα “ά, ωραία η Αμερική, δυναμικότητα, ανεμελιά, χορός, Χόλυγουντ” και τα λοιπά. Και ήταν πνοή φρεσκάδας μετά τον πόλεμο και για δέκα-είκοσι χρόνια. Για μένα τώρα, η ευχάριστη Αμερική, η ιδέα του Αμερικάνου ως αγνός, χαρούμενος και ειλικρινής που ήταν παλιά, σταματάει όταν ανεβαίνει ο Κέννεντυ. Η Αμερική είχε βέβαια εσωτερικά προβλήματα με την καταπίεση των Μαύρων και των φτωχών, χώρια που διέλυσαν τους Ινδιάνους – ένα τόσο τεράστιο έγκλημα, όπου όλο το κατακάθι της Ευρώπης πήγε και τσάκισε μια παρθένα Ήπειρο και στο τέλος αισθανόταν από πάνω και δικαιωμένο. Κυρίως στη Βόρεια Αμερική, γιατί στη Νότια, πήγαν οι κονκισταδόρες και τους έσφαξαν φανερά για να πάρουν το χρυσάφι τους. Ενώ στη Βόρεια Αμερική, το έπαιξαν και πολιτισμένοι».
«Στον Θάλαμο του Μυθογράφφ» υπάρχουν μερικά από τα ωραιότερα αφηγήματα, που έγραψε ποτέ ο Πάνος Κουτρουμπούσης. Μνημεία δημιουργικής φαντασίας και παραλόγου, υπόγειου χιούμορ, κοινωνικοπολιτικού ενδιαφέροντος και εκπληκτικής weird ελληνικότητας. Να μερικοί τίτλοι:
«Ο Ερωτευμένος Ρινόκερως», «Το Κλουβί που Κελαϊδούσε», «Ο Καραγκιόζης στο Παλαιόν Θιβέτ», «Οι Παιδεραστές της Πάουερ», «Τα Υπόγεια Ρετιρέ», «Οι Ξεβράκωτοι της Ζούγκλας», «Οι Μενιδιάτες του Διαστήματος» (!!), «Οι Κουρσάροι της Λίμνης της Βουλιαγμένης» (!!), «Ο Διχτάτορας Σκηνοθέτης», «Ο Λυκάνθρωπας των Αθηνών» κ.λπ.
Στον «Λυκάνθρωπα των Αθηνών» (προσέξτε το «άνθρωπας») ο ευφυής Κουτρουμπούσης βρίσκει τον τρόπο να ανακατεύσει μία άλλη εμμονή του, που σχετιζόταν με την λαϊκή μεξικάνικη κουλτούρα, τις ταινίες με τον Ζορρό, την (μεξικάνικη) επανάσταση (Pancho Villa, Emiliano Zapata), την Ημέρα των Νεκρών (Día de Muertos) κ.λπ.
Το «κόλλημα» με το Μεξικό φαίνεται και από τα ισπανικά του «Εν αγκαλιά de Κρισγιαούρτι y otros ταχυδράματα, y historias περίεργες», αλλά ξεκινά πολύ πιο παλιά, από τις μεξικάνικες κωμωδίες με τον Cantinflas (που προβάλλονταν στην Ελλάδα, μετά τον Πόλεμο, όταν ο Κουτρουμπούσης ήταν έφηβος), για να φθάσει (το κόλλημα) μέχρι και στα έιτις, όταν ο συγγραφέας θα επισκεπτόταν το Μεξικό. Όπως είχε πει ο ίδιος σ’ εκείνη την συνέντευξη στο Merlin’s Music Box (1995):
«Η καλή ανάμνηση από κείνο το δίχρονο ήταν τρεις βδομάδες διακοπές στο Μεξικό. Πέσαμε και στις μέρες της γιορτής των νεκρών, όπου παντού πουλιόνταν κάθε είδους μικροί σκελετοί. Γυρίσαμε το 1/4 της χώρας με νοικιασμένο Φωλκσβάγκεν και ήταν... να, σαν ένα μείγμα από καμπόικες ταινίες και Ελλάδα της δεκαετίας του ’50! Ένα ευτυχισμένο όνειρο!».
Επίσης ένα άλλο διήγημα που ξεχωρίζει από το βιβλίο «Στον Θάλαμο του Μυθογράφφ» και που διαβάζεται εντελώς «μόνο του», είναι το φρικιαστικό-splatter «Ευτύχιος, ο Υπνοβάτης», που φέρνει στη μνήμη μας (για να μείνουμε στις ελληνικές αναφορές) το «Άγια Κυριακή στο Βράχο» του Μένη Κουμανταρέα, που πρωτοδιαβάστηκε στο περιώνυμο αντιδικτατορικό «Δεκαοχτώ Κείμενα» [Κέδρος, 1970].
«Η Ταβέρνα του Ζολά»
Στο τρίτο βιβλίο του «Η Ταβέρνα του Ζολά» (1997) ο Πάνος Κουτρουμπούσης δημοσιεύει «καινούργιες και μεταχειρισμένες μικρο-ιστορίες», όπως ο ίδιος λέει, που δεν είχαν «περιληφθεί στα προηγούμενα βιβλία».
Βεβαίως οι ιστορίες αυτές, αν εξαιρέσεις τη σχετική με την παρεξηγημένη «Οικογένεια Γ@μιώμαστε» (και με τα συνακόλουθα χωσίματα στην τιβί και τα κομπιούτερ) δεν είναι και τόσο... μικρο-ιστορίες. Παραμένουν βεβαίως μικρές, αλλά κατά βάση είναι από τις μεγαλύτερες σε έκταση και γι’ αυτό, ίσως, ο συγγραφέας, επέλεξε να τις συγκεντρώσει σ’ έναν ξεχωριστό τόμο.
Σε κάποιες υπάρχει έντονη φιλοσοφική διάθεση («Λίγο Φως στη Φύση της Ακαριαίας Πραγματικότητας»), σε κάποιες άλλες το περιβάλλον είναι science fiction, με χρονομεταβάσεις κ.λπ. (η αφιερωμένη στον Τέο Σαλαπασίδη, της παρέας του Brazilian, «Μια Βόλτα με Ιπτάμενο Δίσκο»), σε άλλες υπάρχει σκληρή κριτική, ξανά, στη σημερινή Αμερική («Ο Ονειροπόλος του Σικάγου»), ενώ στα «Πράματα που Άφησε Πίσω του το Πράμα» εκείνο που κυριαρχεί είναι ένα είδος εξώκοσμης καταστροφής, που επιτίθεται με μανία στον άνθρωπο, αφήνοντας αλώβητα ζώα και φυτά, όπως και την φύση γενικότερα.
«Η Εποχή των Ανακαλύψεων / The Age of Discoveries»
Το επόμενο βιβλίο του Πάνου Κουτρουμπούση «Η Εποχή των Ανακαλύψεων / The Age of Discoveries» (2002) είναι ιδιαίτερο, γιατί είναι το μόνο ποιητικό του. Όπως διαβάζουμε:
«Τα ποιήματα αυτά (1961-1976), αρχικά γραμμένα άλλα στα ελληνικά κι άλλα στ’ αγγλικά, έχουν στη συνέχεια μεταφραστεί όλα στην άλλη γλώσσα από τον συγγραφέα. Ορισμένα έχουν δημοσιευτεί, σε προγενέστερες εκδοχές, από το 1963 μέχρι πρόσφατα, στα περιοδικά Stolen Paper Review No. 2, Πάλι Νο. 5, London Magazine τομ. 6, Νο. 5, Όνειρα Γλυκά Νο. 2, Τραμ Νο. 9, 2η περίοδος, Δέ-λεαρ Νο.1, Big Bang No. 10, Δραματουργοί των Γιανν Νο. 4 και στο βιβλίο Τι Τρέχει;».
Είναι προφανές πως πρόκειται για μία δίγλωσση (αγγλικά-ελληνικά) έκδοση, με ποιήματα μικρής γενικά ή και πολύ μικρής έκτασης, που μοιάζουν κάπως σαν επιγράμματα (τα πιο μικρά).
Τα ποιήματα έχουν ωραία προσωδία, είναι «δουλεμένα» και εντάσσονται σε διάφορα πλαίσια – είτε science fiction και γενικώς μελλοντολογικά, είτε ερωτικά, είτε hippy-ψυχεδελικά κ.λπ.
Οπωσδήποτε αποτελούν μιαν «άλλη εικόνα» του Πάνου Κουτρουμπούση, όχι ιδιαιτέρως γνωστή και μελετημένη.
«Το Κεντράκι του Ταρζάν και Άλλα Παραμύθια»
Με «Το Κεντράκι του Ταρζάν και Άλλα Παραμύθια» (2005) ολοκληρώνεται το πεζογραφικό έργο του Πάνου Κουτρουμπούση στον τόμο των «Απάντων».
Στο φερώνυμο διήγημα, που ανοίγει το βιβλίο ο συγγραφέας αποτίνει φόρο τιμής στους Έλληνες της Ζούγκλας, πρωταγωνιστές και αυτοί των λαϊκών παιδικών αναγνωσμάτων ήδη από την δεκαετία του ’30 – «Ο Έλλην Ταρζάν και τα Μυστήρια της Ζούγκλας» (1931) του Γ. Τσουκαλά, «Περιπέτειες στη Ζούγκλα / Ο Ταρζάν» (1950), «Γκαούρ-Ταρζάν» (1950), «Γκρέκο-Ταρζάν» (1951), «Τάργκα / Το Ατρόμητο Ελληνόπουλο» (1952), «Ο Μικρός Ταρζάν» (1958) κ.λπ.
Εδώ υπάρχουν αφηγήματα, που είναι πιο σύνθετα, με πολλά ξενικά ονόματα (ίσως μια αναφορά στον William S. Burroughs των βιβλίων του της δεκαετίας του ’80), υπάρχουν αφηγήματα φουτουριστικά, άλλα περιπετειώδη στα οποία... μόνιμοι υπάλληλοι κυνηγούν συμβασιούχους, άλλα στα οποία καταγράφεται σκληρή κριτική στην τηλεόραση και τις σπαουνόπερες, άλλα που σχετίζονται με ιστορίες από την κατοχή («Κλαν Μάι Πουτς: Η Προέλευση») και άλλα που γειτνιάζουν με το weird («Ο Γονδολιέρης του Μεσολογγίου»)
Το διήγημα που ξεχωρίζει εδώ είναι το «Και Πάλι Αθήνα», εκεί όπου ένα Ιάπωνας, στέλεχος της πολυεθνικής εταιρίας ηλεκτρονικών ΚΟΥΜΑΣΙ INC., τρελαίνεται από τον τρόπο ζωής στο απάνθρωπο, αποκαλυπτικό Τόκιο και αφού μετατεθεί στην μακρινή ελληνική πρωτεύουσα, που βρωμάει και ζέχνει, ανακαλύπτει μέσα από τους νέους πιο ανθρώπινους ρυθμούς το ταλέντο του στην ερμηνεία τραγουδιών της Παλιάς Αθήνας, περιφερόμενος στα ανάλογα μαγαζιά!
Έξοχα είναι επίσης τα «Η Λέσχη των Αντικοινωνικών», «Πανταλόνια Κοντομάνικα» (μια σπονδή στις ταινίες με πειρατές) και ακόμη το «Ο Άνθρωπος που Ξέχασε» (ένα σχεδόν ανατριχιαστικό ανάγνωσμα για ’κείνη την Αθήνα, που χάθηκε ανεπιστρεπτί).
«Εικόνες στην Άμμο & ο Μπάροουζ στην Ουάσιγκτον»
Το έκτο και τελευταίο βιβλίο του τόμου της Opportuna «Άπαντα» είναι το «Εικόνες στην Άμμο & ο Μπάροουζ στην Ουάσιγκτον» (2005), που είναι και το τελευταίο βιβλίο του Πάνου Κουτρουμπούση.
Εδώ τυπώνονται δύο εντελώς ανεξάρτητα μεταξύ τους κείμενα, τα οποία σχετίζονται με δύο άλλες ιδιότητες του συγγραφέα, εκείνη του writer, για έντυπα του underground και εκείνη του interviewer. Και τα δύο κείμενα είναι γραμμένα στα αγγλικά, στο πρωτότυπο, και μεταφράστηκαν, εδώ, από τον συγγραφέα.
Ο Panos Koutrouboussis συνεργάζεται, στα χρόνια της παραμονής του στο εξωτερικό, με δύο από τα πιο σημαντικά έντυπα του british underground, το “it” (International Times) και το “OZ”. Για το “OZ” δουλεύει στο τεύχος #43 (July/August 1972) δίνοντας σχέδια και κείμενο, υπό τον τίτλο “There must be some way outa here / SAID THE DEALER TO THE THIEF / Scenes from a Lebanese Jail” (μια ελαφρά παράφραση των δύο πρώτων στίχων του Bob Dylan από το “All along the watchtower”), στο οποίο καταγράφει τις εντυπώσεις του από λιβανέζικη φυλακή της εποχής. Όπως είχε πει και ο ίδιος:
«Την άνοιξη του 1972, σχεδόν δύο χρόνια πριν αρχίσουν εκεί οι συγκρούσεις κι ο πόλεμος, βρέθηκα στον Λίβανο, βοηθός παραγωγής σε μια γαλλική εταιρεία που ’κανε ντοκιμαντέρ για την τηλεόραση. Ο στόχος τους δεν ήταν ένα κοινό τουριστικό ντοκιμαντέρ, αλλά να καταγραφεί η λιβανέζικη κοινωνία και ο χαρακτήρας της χώρας εκείνη την εποχή. Οι άνθρωποι και η διοίκηση στη Βυρηττό, στις άλλες πόλεις, στα χωριά της υπαίθρου. Το πρόσωπο κι η ζωή των Λιβανέζων. Μείναμε εκεί κοντά στους δύο μήνες. Ανάμεσα στ’ άλλα ήταν και επίσκεψη σε μια φυλακή της Βυρηττού και συνέντευξη με υπεύθυνους».
Στο “OZ”, το 1972, είχαν δημοσιευθεί αποσπάσματα, όπως αποσπάσματα είχαν αναδημοσιευθεί και στην εφημερίδα «Ο Κόσμος του Επενδυτή» τριάντα χρόνια αργότερα. Στο πρωτότυπο βιβλίο, και φυσικά στον τόμο της Opportuna, το κείμενο είναι πλήρες και ολοκληρωμένο.
Μία σύντομη κρίση. Το «Εικόνες στην Άμμο» είναι εκπληκτικό, αληθινή γροθιά στο στομάχι, καθώς διαβάζεται και σήμερα με τεράστιο ενδιαφέρον. Αυτά, δε, που ξέρουμε για τις φυλακές στην Ανατολή, μέσα από ταινίες τύπου «Το Εξπρές του Μεσονυκτίου», είναι αστεία μπροστά σε όσα εδώ καταγράφονται. Συγκλονιστικό ρεπορτάζ.
Ο Πάνος Κουτρουμπούσης ήταν από τους πρώτους Έλληνες που εντοπίζουν τα βιβλία του William S. Burroughs εκεί κάπου στις αρχές της δεκαετίας του ’60. Κι έτσι, το 1963 μαζί με τον Δημήτρη Πουλικάκο οργανώνουν ένα happening στην μπουάτ Το Συμπόσιον / Κέντρον Ευγενών, του Γιώργου Μπουκουβάλα, στην Πλάκα, υπό τον τίτλο «Δοκιμαστικοί Σωλήνες ήτοι ο Μαρμαρωμένος Βασιλιάς». Εκεί θα διαβάζονταν, για πρώτη φορά στη χώρα μας, αποσπάσματα από το “On the Road” του Jack Kerouac και το “Naked Lunch” του William S. Burroughs (σε μεταφράσεις Π. Κουτρουμπούση).
Είκοσι δύο χρόνια αργότερα, τον Μάρτιο του 1985, ο Πάνος Κουτρουμπούσης θα συναντούσε τον William S. Burroughs στην Ουάσιγκτον, κατά την διάρκεια της προβολής της ταινίας “Burroughs: The Movie” (1983) του Howard Brookner. Από αυτή την συνάντηση θα προέκυπτε μία πολύ ενδιαφέρουσα συνέντευξη, αποσπάσματα της οποίας θα δημοσιεύονταν για πρώτη φορά στο περιοδικό «ΚΛΙΚ», τον Ιανουάριο του 1988, ενώ ολάκερη η συνέντευξη θα παρουσιαζόταν στην πρωτότυπη έκδοση του βιβλίου «Εικόνες στην Άμμο & ο Μπάροουζ στην Ουάσιγκτον», το 2005 και βεβαίως, τώρα, στον τόμο της Opportuna.
Τα «Άπαντα» του Πάνου Κουτρουμπούση θα ολοκληρωθούν με τρία διηγήματα, που δημοσιεύτηκαν τα πιο πρόσφατα χρόνια στην “Athens Voice” (κάπως σαν… bonus tracks), όπως και με το εξώφυλλο του πιο νέου βιβλίου του «Βασάνων Κατοικία και Άλλες Αρπαχτές», που ίσως να εκδοθεί κάποτε, αλλά ίσως και ποτέ.
Η Αρώστεια Που Δεν Είχε Γιατρειά - Η Θεκλα Τσελεπή Διαβάζει Πάνο Κουτρουμπούση
