Στον χώρο του βιβλίου, o Φοίβος Βλάχος νιώθει άνετα. Λογικό μου ακούγεται, γνωρίζει καλά τους ανθρώπους του και τις λειτουργίες του, μια και μεγάλωσε μέσα σε αυτόν. Πατέρας του ο Φίλιππος Βλάχος, ο οποίος μετά την επιβολή της δικτατορίας συλλαμβάνεται και φυλακίζεται λόγω των πολιτικών του πεποιθήσεων. Σταματά την ενασχόλησή του με το θέατρο. Λέγεται ότι βγάζει Τα Τουφέκια της κυρίας Καρράρ του Μπρεχτ στο παράνομο τυπογραφείο του Πατριωτικού Μετώπου.
Το 1969 ξεκινάει τις εκδόσεις Κείμενα και οι πρώτοι τίτλοι που εκδίδει είναι η νουβέλα Η Τιμή και το χρήμα του Κωνσταντίνου Θεοτόκη, του οποίου το έργο ανατύπωσε και πρωτοτύπωσε σχεδόν στο σύνολό του. Αμέσως μετά ακολούθησαν τα Ποιήματα του Μπρεχτ σε μετάφραση Πέτρου Μάρκαρη, για πρώτη φορά στα ελληνικά.
Συνέχισε εκδίδοντας μελέτες του Παναγή Λεκατσά, πεζά του Δημήτρη Χατζή και σύγχρονη ποίηση – Σαχτούρη, Δημουλά, Σκαρίμπα, Κακναβάτο, Αλεξάνδρου. «Οι εκδόσεις αυτές, στοιχειοθετημένες οι περισσότερες με το χέρι, με ιδιαίτερη τυπογραφική φροντίδα (παλιά στοιχεία, κοσμήματα κ.λπ.), σε συνδυασμό με την ποιότητα του εκδιδόμενου κειμένου, θεωρούνται απαράμιλλες από αισθητικής άποψης και ορισμένες αποτελούν ήδη συλλεκτικά αντικείμενα», όπως διαβάζουμε στο Λεξικό Νεοελληνικής Λογοτεχνίας (εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 2007), στο λήμμα για την πρώτη διαδρομή των εκδόσεων.
Ο χώρος των εκδόσεων και του βιβλίου έχει μεγάλη ευθύνη για τη συρρίκνωση του αναγνωστικού κοινού. Μπορεί το μεγαλύτερο μερίδιο να το έχουν το Netflix, τα social media, γενικότερα η τεχνολογία και το πώς επιδρά στη διαδικασία της ανάγνωσης, αλλά ας κοιτάξουμε λίγο και τι κάνουμε εμείς».
Δεν έχει μνήμες από εκείνα τα, θρυλικά πλέον, Κείμενα, η πορεία των οποίων διακόπηκε απότομα το 1989 με τον πρόωρο θάνατο του εκδότη τους. Ο Φοίβος Βλάχος τα γνωρίζει μέσα από αφηγήσεις, μεγαλώνοντας με τη μητέρα του και επιμελήτρια εκδόσεων Βάσω Κυριαζάκου και τον εκδότη Σάμη Γαβριηλίδη, των ομώνυμων εκδόσεων, στις οποίες και εργάστηκε.
Παράλληλα, από την παιδική του ηλικία μπήκε στον χώρο της μουσικής, τη σπούδασε, εργάστηκε σε διάφορους τομείς της και ίσως ήταν ο μόνος άλλος δρόμος που θα μπορούσε να ακολουθήσει. «Στην τυπογραφία υπάρχει κάτι εμμονικό και οριακά ασκητικό, το οποίο με ελκύει όσο τίποτε άλλο. Ωστόσο, η μουσική και η τυπογραφία έχουν πολλά κοινά στοιχεία, τα οποία επηρεάζουν και διαμορφώνουν την αισθητική μου».
Όταν αποφάσισε να ανοίξει τον δικό του εκδοτικό οίκο, του φάνηκε απόλυτα φυσικό να αναβιώσει τα Κείμενα, μια και ήταν ένα όνομα που τον ακολουθούσε καθώς μεγάλωνε.
Είδε κόσμο που γνώριζε την πρώτη περίοδο των εκδόσεων να υποδέχεται την επανέναρξή τους με αγάπη και συγκίνηση. «Ελπίζω να ανταποκρινόμαστε στις προσδοκίες τους», θα μου πει. Στα τριάντα του χρόνια άρχισε να τρέχει ένα όνομα με υπεραξία.
Τον ρώτησαν πολλοί και πολύ από τη μέρα που μαθεύτηκε ότι ο τίτλος θα επανεμφανιστεί στις προθήκες των βιβλιοπωλείων: ποιο θέλει να είναι το εκδοτικό του στίγμα, πού θέλει να εστιάσει; Απαντάει με τον ίδιο τρόπο τα τελευταία τρία χρόνια: «Στο καλό βιβλίο. Το αν το πετυχαίνουμε ή θα συνεχίσουμε να το πετυχαίνουμε, θα το δείξει μόνο ο χρόνος. Στηρίζομαι στους συγγραφείς και στους μεταφραστές που μας εμπιστεύονται τα έργα τους και που εμείς με τη σειρά μας τα πιστεύουμε και θέλουμε να τα υπηρετήσουμε. Ακούω με μεγάλη προσοχή τις προτάσεις τους και τις απόψεις τους, αφού επιδιώκω τη δημιουργία μιας εκδοτικής οικογένειας η οποία θα διαμορφώσει τις κατάλληλες συνθήκες για μια σοβαρή πορεία μέσα στον χρόνο».
Τον Οκτώβριο του 2019, δευτερεύοντα ρόλο για την απόφασή του να «κάνει ποδαρικό» με την Κόρκυρα της Κατερίνας Χανδρινού έπαιξε η κοινή τους καταγωγή από την Κέρκυρα και διάφορα κοινά βιώματα. «Τον αποφασιστικό ρόλο όμως έπαιξε η εξαιρετική πένα της, η αυθεντικότητα της γραφής της και το ίδιο το τόσο μοναδικό βιβλίο που είχα τη χαρά να εκδώσω».
Δεύτερος τίτλος ήταν το Αγάπη και ξενιτιά του διεθνούς συγγραφέα Θοδωρή Καλλιφατίδη. «Θεώρησα σημαντικό τα δύο πρώτα βιβλία να ανήκουν σε Έλληνες συγγραφείς, πιστεύω στον πλούτο της ελληνικής λογοτεχνίας, στη σημασία του να εστιάσουμε ξανά σε Έλληνες λογοτέχνες».
Ακολούθησε η ψηφιακή έκδοση της ανθολογίας ποιημάτων του Hugo von Hofmannsthal σε επιλογή, μετάφραση και επίμετρο της ποιήτριας και μεταφράστριας Αγγελικής Κορρέ, «μίας από τις πιο ταλαντούχες νέες φωνές στα ελληνικά γράμματα». Την έκδοση πρότεινε ο ποιητής Αλέξανδρος Λαβράνος, μια και τα περισσότερα ποιήματα δεν είχαν μεταφραστεί ξανά στα ελληνικά.
Πάνω στον προγραμματισμό της έκδοσης ήρθε η πανδημία και το βιβλίο αυτό κυκλοφορούσε δωρεάν, επί έναν μήνα, σε διαδικτυακή μορφή. Η έντυπη έκδοση κυκλοφόρησε τον Ιούνιο του 2020.
«Την άνοιξη του ίδιου έτους ήρθε το μεγαλύτερο δώρο στις εκδόσεις αλλά και σε μένα προσωπικά. Η εμπιστοσύνη του Πέτρου Μάρκαρη να συνεχίσουμε μαζί την εκδοτική μας πορεία και να εκδώσω το Ο φόνος είναι χρήμα. Σχέση οικογενειακή, που σφραγίστηκε με την επιστροφή του συγγραφέα στο “πρώτο του σπίτι”, όπως μου είπε, αφού και οι πρώτες του μεταφράσεις έργων εκδόθηκαν από τον Φίλιππο Βλάχο το 1970».
Ο δημοφιλής συγγραφέας είναι και ο «νονός» του διακριτικού τίτλου «Κείμενα», που σε αυτήν τη δεύτερη ζωή τους εκδίδουν τα νέα του αστυνομικά μυθιστορήματα και επανεκδίδουν τους παλαιότερους τίτλους του.
Έπειτα ήρθαν το 548 ημέρες με άλλο όνομα, η μαρτυρία της Ροζίνα Ασσέρ-Πάρδο, που ρίχνει φως στην περίοδο των διωγμών των Εβραίων στη Θεσσαλονίκη, η συνεργασία αλλά και η φιλία με τον καθηγητή Φιλοσοφίας, ποιητή και μεταφραστή Νίκο Ερηνάκη.
«Με τίμησε με την εμπιστοσύνη του να εκδώσουμε το φιλοσοφικό του δοκίμιο Αυθεντικότητα και αυτονομία: Από τη δημιουργικότητα στην αυτονομία, και τον επόμενο χρόνο επανεκδώσαμε το σπουδαίο μεταφραστικό του έργο Σκοτεινή αγάπη μιας άγριας γενιάς, ανθολογία ποιημάτων του Georg Trakl, και την ποιητική του συλλογή Ανάμεσα σε όσα πέφτει η σκιά, που είχε κυκλοφορήσει το 2013. Σε λίγες μέρες, έπειτα από εννέα χρόνια ποιητικής σιωπής, θα κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις μας η νέα του συλλογή με τίτλο Ακόμα βαφτιζόμαστε».
Επόμενος τίτλος, η βραβευμένη με το T.S. Eliot ποιητική συλλογή του Roger Robinson Ένας φορητός παράδεισος, σε μετάφραση του Χαράλαμπου Γιαννακόπουλου.
«Την ανακάλυψα το 2019 και αμέσως κίνησα τις διαδικασίες ώστε να εκδοθεί στα ελληνικά αυτή η τόσο πρωτοποριακή, σύγχρονη και σπουδαία συλλογή». Μετά τις επανεκδόσεις του Φάουστ του Γκαίτε σε μετάφραση του Πέτρου Μάρκαρη, το Νυχτερινό Δελτίο του ίδιου και τη νέα του τότε συλλογή διηγημάτων Η τέχνη του τρόμου, εκδόθηκε η Αυτοχειρία του Εντουάρ Λεβέ σε μετάφραση της Κατερίνας Χανδρινού, η οποία μεταφράζει τώρα το βιβλίο Τα έργα του ίδιου συγγραφέα.
Σελιδοποίηση, διορθώσεις, εξώφυλλα, χρόνος στο τυπογραφείο, επικοινωνία και διανομή στα βιβλιοπωλεία, στήσιμο διαφήμισης και προώθησης, λογιστικά. Αυτή είναι η καθημερινότητα σε ένα μικρό εκδοτικό σχήμα, «multitasking και αντοχή», όπως την περιγράφει o Φοίβος Βλάχος. «Αυτή ακριβώς είναι και η δυσκολία που αντιμετωπίζουμε.
Για την πανδημία, την ακρίβεια και τον πόλεμο δεν χρειάζεται κάτι να πω, τα βιώνουμε όλοι μας. Μέσα σε όλα αυτά αντιμετωπίζουμε το δύσκολο φορολογικό περιβάλλον της Ελλάδας. Το ΦΠΑ της παραγωγής αλλά και της απόδοσης των δικαιωμάτων, η προκαταβολή φόρου κάθε χρόνο, η ραγδαία αύξηση της τιμής του χαρτιού οδηγούν στον οικονομικό στραγγαλισμό των μικρών εκδοτικών. Όλα τα προγράμματα και οι επιχορηγήσεις πηγαίνουν κυρίως σε startup ή τεχνολογικές εταιρείες. Βρισκόμαστε σε έναν αγώνα αντοχής, το ποιος θα μείνει όρθιος στο τέλος του προσπαθώ να μην το σκέφτομαι».
Τον Μάιο του 2021 σφραγίζεται άλλη μία συνεργασία που χαρακτηρίζει «τιμητική», η επανέκδοση του ποιητικού και μεταφραστικού έργου ενός κορυφαίου ποιητή, του Χριστόφορου Λιοντάκη. Ξεκίνησε με το Ένεκεν της ανωνυμίας σου, το τελευταίο ποίημα που έγραψε πριν αποβιώσει, και μέσα στο ίδιο έτος επανεκδόθηκε η κλασική πλέον μετάφρασή του τού έργου Μια εποχή στην κόλαση του Arthur Rimbaud. Επανεκδίδει T.S. Eliot σε μετάφραση του βραβευμένου ποιητή Γιάννη Αντιόχου, το Έρημη Χώρα, Προύφροκ, Κούφιοι άνθρωποι.
Την ίδια εποχή κυκλοφόρησε το τελευταίο αστυνομικό μυθιστόρημα του Πέτρου Μάρκαρη Το κίνημα της αυτοκτονίας, καθώς και το ψυχολογικό θρίλερ Τρεις του Ισραηλινού Dror Mishani σε μετάφραση της Χρυσούλας Παπαδοπούλου.
«Αυτό το μυθιστόρημα κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Diogenes μετά από πρόταση του Πέτρου Μάρκαρη, και κατέγραψε ξέφρενη πορεία σε αρκετές πλέον χώρες παγκοσμίως. Ο Mishani, που διδάσκει αστυνομική λογοτεχνία στο πανεπιστήμιο, θεωρείται από πολλούς πνευματικό παιδί του Georges Simenon. Είμαι πολύ χαρούμενος που το πρώτο του βιβλίο εδώ κυκλοφόρησε από εμάς και θα ακολουθήσουν και τα υπόλοιπα βιβλία του φυσικά».
Στέκεται στο Πολιτισμός είναι το σώμα του Tadashi Suzuki σε μετάφραση του Αναστάση Ροϊλού, «ο οποίος δούλεψε σκληρά και απέδωσε εκπληκτικά στην ελληνική γλώσσα, για πρώτη φορά, τα κείμενα του Suzuki πάνω στο θέατρο αλλά και στη ζωή γενικότερα. Με αυτήν τη συνεργασία οι εκδόσεις έκαναν την είσοδό τους στον κόσμο του θεάτρου, και αυτό είναι ένα εγχείρημα για το οποίο θα δουλέψουμε συγκεντρωμένα και με συνέπεια τα επόμενα χρόνια».
Χαίρεται τη διαδικασία της παραγωγής ενός βιβλίου, το στήσιμο του κειμένου, τον σχεδιασμό του εξωφύλλου, τις εκτυπώσεις στο τυπογραφείο, «με αποκορύφωμα όταν πιάνω στα χέρια μου το τυπωμένο βιβλίο και βλέπω ότι έχουμε υπηρετήσει με αξιοπρέπεια και συνέπεια το περιεχόμενό του – εκείνη η στιγμή είναι μοναδική».
Τι θα ήθελε να δει να αλλάζει στον χώρο των εκδόσεων και του βιβλίου και κατά πόσο πιστεύει ότι αυτό είναι εφικτό; «Δύο πράγματα πρέπει να αλλάξουν, κατά τη γνώμη μου: η βραχυπρόθεσμη σκέψη και η μετάβαση ευθυνών. Ο χώρος των εκδόσεων και του βιβλίου έχει μεγάλη ευθύνη για τη συρρίκνωση του αναγνωστικού κοινού. Μπορεί το μεγαλύτερο μερίδιο να το έχουν το Netflix, τα social media, γενικότερα η τεχνολογία και το πώς επιδρά στη διαδικασία της ανάγνωσης, αλλά ας κοιτάξουμε λίγο και τι κάνουμε εμείς».
Τα τελευταία πολλά χρόνια παρατηρείται μια υπερπαραγωγή βιβλίων. «Τη βρίσκω αδιανόητη. Αυτή η υπερπαραγωγή έχει αναγκαστικά επίπτωση ιδιαίτερα στην ποιότητα της μετάφρασης και της επιμέλειας, μιας και οι μεταφραστές και επιμελητές επιβαρύνονται με πάρα πολλά βιβλία ταυτόχρονα.
Επίσης έχουμε πέσει στην παγίδα να αγοράζουμε διαρκώς δικαιώματα για τίτλους από το εξωτερικό, είναι δεν είναι καλοί. Εισαγωγές πάρα πολλών ξένων βιβλίων που, καλώς, συνοδεύονται από επιχορηγήσεις, αλλά πολλές φορές δεν φαίνεται να έχει γίνει διεξοδική μελέτη για το αν έχουν ουσιαστική απεύθυνση στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό. Γεμίζουμε με εκατοντάδες νέους τίτλους κάθε μήνα τους πάγκους των βιβλιοπωλείων, απαιτώντας από τους δημοσιογράφους να τους διαβάζουν αμέσως και να γράφουν γι’ αυτούς, από τους βιβλιοπώλες να τους πουλάνε όλους και από τους αναγνώστες να “τρώνε” ό,τι και να τους σερβίρουμε.
Πρέπει να σκεφτόμαστε μακροπρόθεσμα πώς θα κερδίσουμε ξανά την εμπιστοσύνη του αναγνωστικού κοινού και θα χαράξουμε μια νέα πορεία, τόσο από άποψη λειτουργίας όσο και από άποψη αισθητικής. Αυτό πιστεύω πως είναι εφικτό, ειδικά από τα νέα πρόσωπα του χώρου. Κάποιοι εκδοτικοί οίκοι που εκτιμώ βαθιά ήδη το κάνουν».
Με τον Φοίβο Βλάχο είμαστε συνομήλικοι. Αυτό που μου έκανε από την πρώτη στιγμή καλή εντύπωση σε εκείνον είναι το coolness του. Το γεγονός ότι, παρά το βάρος της «φανέλας» που έχει να σηκώσει, αν και έχει αποφασίσει να ασχοληθεί με μια δουλειά που έχει το δικό της στάτους, τη συζητά με μια χαλαρότητα που συμβαδίζει με την ηλικία του.
Τον ρώτησα αν υπάρχει κάποια στερεοτυπική εικόνα για τους ανθρώπους του βιβλίου την οποία θέλει να αλλάξει. «Ίσως τον ελιτισμό που προβάλλουμε κάποιες φορές. Γενικά, το να παίρνει κανείς πολύ σοβαρά τον εαυτό του είναι πρόβλημα. Εργαζόμαστε στον πολιτισμό, στον χώρο των γραμμάτων και των τεχνών, και κάνουμε ό,τι μπορούμε υπηρετώντας το βιβλίο. Μέχρι εκεί, δεν είμαστε ούτε ανώτεροι από τους άλλους ούτε χρειάζεται να διώξουμε με τη συμπεριφορά μας κι άλλο κόσμο από το ήδη μειωμένο αναγνωστικό κοινό».
Εκτός του ότι είναι ένας πολύ νέος άνθρωπος στο βιβλίο, αφορμή γι’ αυτή μας τη συνάντηση στάθηκε το γεγονός ότι μόλις ολοκλήρωσε τον κατάλογο της πρώτης διαδρομής των εκδόσεων Κείμενα. «Τον μελετάω χρόνια, όπως και άλλους καταλόγους ιστορικών εκδοτικών οίκων, κυρίως της Μεταπολίτευσης αλλά και παλαιότερους. Το μεγαλύτερο ενδιαφέρον το βρίσκω συνολικά στις επιλογές των τίτλων εκείνης της περιόδου.
Μέσα στη χούντα εξέδωσαν τα έργα του Μπρεχτ, τα διηγήματα του Χατζή ακόμα και τη Φαιά Πανούκλα: δοκίμιο πάνω στο φασισμό του Γκερέν. Βιβλία που αποτελούν δηλώσεις, τίτλοι επίκαιροι, ριζοσπαστικοί, που διαμόρφωναν άποψη και χαρακτήρα. Είναι μεγάλη η αλλαγή πλεύσης του εκδοτικού τοπίου από τη δεκαετία του ’90 και μετά. Από τη γνώση και την άποψη οδηγηθήκαμε σε μεγάλο βαθμό στη φτηνή και επιφανειακή ψυχαγωγία».
Ο κατάλογος αυτός είναι ανεβασμένος στην ιστοσελίδα του εκδοτικού οίκου και περιλαμβάνει κάθε τίτλο που είχε εκδοθεί από το 1969 έως το 1989, με ένα μικρό απόσπασμα και πολύτιμες πληροφορίες για την κάθε έκδοση. Πού αποσκοπεί με όλη αυτή την παράλληλη δουλειά που έκανε;
«Η μελέτη τέτοιων καταλόγων είναι πολύτιμη διότι η γνώση της ιστορίας ενός κλάδου σού δίνει τα εφόδια για να τον διαμορφώσεις και να τον εξελίξεις στη δική σου εποχή. Αυτός ήταν και ο λόγος που ήθελα να ψηφιοποιήσω ολόκληρο τον κατάλογο της πρώτης διαδρομής. Ήθελα κάθε ενδιαφερόμενος να έχει δωρεάν πρόσβαση στην ιστορία ενός εκδοτικού οίκου. Αν μπορούσα, θα το έκανα για πάρα πολλούς εκδοτικούς οίκους, όχι μόνο για τα Κείμενα».
Ασκληπιού 37, Αθήνα 10680, 210 8104514
Βρείτε το online βιβλιοπωλείο των εκδόσεων και τον κατάλογο της πρώτης τους διαδρομής εδώ
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.
