Η Ελένα του Ζοακίμ Μασάντο ντε Ασίς, μια συναρπαστική εισαγωγή στον βραζιλιάνικο ρεαλισμό του 19ου αιώνα

Η Ελένα του Ζοακίμ Μασάντο ντε Ασίς, μια συναρπαστική εισαγωγή στον βραζιλιάνικο ρεαλισμό του 19ου αιώνα Facebook Twitter
Ο Μασάντο ντε Ασίς, μιγάς, ταπεινής καταγωγής, κατάφερε να αναγνωριστεί ως ο πιο περίτεχνος και ιδιόμορφος συγγραφέας της λογοτεχνίας των Τροπικών, καθώς εκδίδει μια ευρεία γκάμα πεζών, θεατρικών, λιμπρέτων για όπερα, δοκιμίων και άρθρων με κριτικές στον Τύπο της εποχής του.
0

Το μικρό μυθιστόρημα του Βραζιλιάνου συγγραφέα Ζοακίμ Μασάντο ντε Ασίς, Ελένα, πρωτοεκδιδόμενο στα ελληνικά για τη σειρά Aldina των εκδόσεων Gutenberg (μετάφραση-πρόλογος-σημειώσεις-επίμετρο Νίκος Πρατσίνης), αποτελεί έκφραση ενός sui generis λογοτεχνικού ρομαντισμού, κατά τη διαμόρφωση του αστικού μυθιστορήματος στη Βραζιλία του 19ου αιώνα. Ο Μασάντο ντε Ασίς, μιγάς, ταπεινής καταγωγής, καταφέρνει ωστόσο να αναγνωριστεί ως ο πιο περίτεχνος και ιδιόμορφος συγγραφέας της λογοτεχνίας των Τροπικών, καθώς εκδίδει μια ευρεία γκάμα πεζών, θεατρικών, λιμπρέτων για όπερα, δοκιμίων και άρθρων με κριτικές στον Τύπο της εποχής του. Το πολύτιμο για τις ενδιαφέρουσες πληροφορίες/επισημάνσεις Επίμετρο εισάγει τον αναγνώστη σ' έναν άγνωστο, «εξωτικό» κόσμο προσφέροντας τους ανάλογους συνειρμούς και αναγωγές ανάμεσα στην κοινωνική διαστρωμάτωση και τις πολιτικές ζυμώσεις που επικρατούν στη Βραζιλία—μια απέραντη χώρα, μη-ενιαία εθνικά, οικονομικά και κοινωνικά—και το φόντο ενός τυπικά «ρεαλιστικού» μυθιστορήματος, όπως χαρακτηρίζεται το Ελένα.


Στο Ελένα πλοκή και χαρακτήρες αποκτούν μια πρώιμη μοντέρνα χροιά, αποκλίνοντας από την μεταποικιοκρατική αντίληψη που έτεινε στην εύκολη ηθογραφία. Ο Μασάντο ντε Ασίς αποφεύγει ή ειρωνεύεται με λεπτότητα και χιούμορ τον «ινδιανισμό», μια ρομαντικο-νατουραλιστική τάση στην αφήγηση, που εμπνέεται από τον ανθρωπολογικό τύπο του φτωχού μιγάδα της βραζιλιάνικης υπαίθρου, προτιμώντας να επεξεργαστεί σε πιο βαθύ, ψυχολογικό επίπεδο την ιστορία της Ελένα. Ο συγγραφέας, με τον πιο περίεργο και αναπάντεχο τρόπο, στηρίζει την πλοκή στις ατομικές αποφάσεις και οπτικές των ηρώων, καθώς η λιτή γλώσσα του τους σκιαγραφεί κατανοητά, διατηρώντας την εσωτερική ένταση στην αφήγηση, η οποία πυροδοτείται από τα δυνατά συναισθήματα ή τις αδυναμίες τους. Ο Εστάσιο είναι ο ευκατάστατος, ευγενικός γιος του συμβούλου Βάλε, έτοιμος να εκτελέσει τη διαθήκη του θανόντος πατέρα του με τον πλέον μεγαλόψυχο τρόπο, χωρίς ν' αμφισβητεί τη μυστηριώδη νεοεμφανισθείσα αδελφή του και συγκληρονόμου Ελένα, που φαίνεται να τον προκαλεί και να τον γοητεύει, πριν καν γνωριστούν. Από τη στιγμή που συναντιούνται οι δύο νέοι βιώνουν αρχικά μια μακάρια αδερφική αγάπη, που ανατρέπεται σταδιακά από την αινιγματική συμπεριφορά της Ελένα, αποτέλεσμα ίσως μιας υπέρμετρης ταπεινοφροσύνης. Αλλά και ο υφέρπων ερωτισμός που δημιουργεί την ιδιάζουσα αισθηματική ατμόσφαιρα της πλοκής, εκφράζεται μέσω της εντονότατης καχυποψίας του Εστάσιο. Δορυφόρος των μύχιων συναισθημάτων είναι ο ιερέας Μελσιόρ με τον καταλυτικό ρόλο του φιλοσόφου-ψυχολόγου να τονίζει την αθέατη/ασυνείδητη πλευρά των εν δυνάμει πράξεων, προλαμβάνοντας ή καθυστερώντας όσο μπορεί αναπότρεπτα γεγονότα. Η ψυχογραφία κυριαρχεί και σε μικρότερης εμβέλειας χαρακτήρες εξαρτώμενους από την άκαμπτη, προδιαγεγραμμένη μοίρα που επιβάλλεται στον γαιοκτήμονα Εστάσιο, λόγω περιουσίας και κοινωνικής θέσης: ο αδερφικός του φίλος Μεντόνσα, η αρραβωνιαστικιά του Εστάσιο Εουζένια, η θεία Ούρσουλα και ο μυστηριώδης ένοικος της καλύβας με τη γαλάζια σημαιούλα, όλοι τους υποφέρουν από την καταπίεση εξωτερικών παραγόντων που οδηγούν στο μελοδραματικό φινάλε της ιστορίας.

 
Οι υπέροχα δεμένες και στοιχειοθετημένες σελίδες του μυθιστορήματος με πολυτονική γραμματοσειρά συμβάλλουν στην απόλαυση της ανάγνωσης (τυπογραφική επιμέλεια Γιάννη Μαμάη), συνοδεύοντας τη γοητευτικά στακάτη γραφή που μας μεταφέρει νοερά στο μακρινό, τοπικά και χρονικά, Ρίο ντε Ζανέιρο. Ο Μασάντο ντε Ασίς, άγνωστος ως επί το πλείστον στο ελληνικό κοινό, συνδυάζει το τοπικό με το οικουμενικό και το συλλογικό λαϊκό στοιχείο με την καλλιέργεια του ατομικού συγγραφικού ύφους. Εξάλλου, οι προθέσεις του διατυπώνονται ξεκάθαρα στο χρονογράφημα-δοκίμιό του με τίτλο Νεότερα σχετικά με τη σύγχρονη λογοτεχνία της Βραζιλίας: 'Ενστικτο εθνικότητας, το οποίο δημοσιεύτηκε το 1873 σε ένα έντυπο στη Νέα Υόρκη: «Αυτό που πρέπει να ζητάει κανείς από τον συγγραφέα, πρωτ' απ' όλα, είναι ένα μύχιο εσωτερικό συναίσθημα, που να τον καθιστά άνθρωπο του τόπου του και του καιρού του, έστω και όταν ασχολείται με ζητήματα μακρινά στον τόπο και τον χρόνο» (Επίμετρο, σελ.370).

0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Βασίλης Σωτηρόπουλος: «Έχουν γίνει μεγάλα βήματα στη νομοθεσία για τα ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιώματα, υπάρχουν όμως ακόμα σημαντικά κενά»

Βιβλίο / Βασίλης Σωτηρόπουλος: «Έχουν γίνει μεγάλα βήματα στη νομοθεσία για τα ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιώματα, υπάρχουν όμως ακόμα σημαντικά κενά»

Μια διαφωτιστική συζήτηση με τον γνωστό δικηγόρο παρ’ Αρείω Πάγω και συγγραφέα με αφορμή την έκδοση του βιβλίου του ΛΟΑΤΚΙ + Δικαιώματα & Ελευθερίες (εκδ. Σάκκουλα), ένα μνημειώδες όσο και πολύτιμο βοήθημα για κάθε ενδιαφερόμενο άτομο.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Βασιλική Πέτσα: «Αυτό που μας πάει μπροστά δεν είναι η πρόοδος αλλά η αγάπη»

Βιβλίο / Η Βασιλική Πέτσα έγραψε ένα μεστό μυθιστόρημα με αφορμή μια ποδοσφαιρική τραγωδία

Η ακαδημαϊκός άφησε για λίγο το βλέμμα του κριτή και υιοθέτησε αυτό του συγγραφέα, καταλήγοντας να γράψει μια ιστορία για το συλλογικό τραύμα που έρχεται να προστεθεί στις ατομικές τραγωδίες και για τη σημασία της φιλικής αγάπης.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Μιχάλης Γκανάς: Ο ποιητής της συλλογικής μας μνήμης

Απώλειες / Μιχάλης Γκανάς (1944-2024): Ο ποιητής της συλλογικής μας μνήμης

«Ό,τι με βασανίζει κατά βάθος είναι η οριστική απώλεια ανθρώπων, τόπων και τρόπων και το ανέφικτο της επιστροφής». Ο σημαντικός Έλληνας ποιητής έφυγε σήμερα από τη ζωή σε ηλικία 80 ετών.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Queer»: Το μυθιστόρημα της στέρησης που πόνεσε τον Μπάροουζ

Βιβλίο / «Queer»: Το μυθιστόρημα της στέρησης που πόνεσε τον Μπάροουζ

Μια αναδρομή στην έξοχη, προκλητική όσο και «προφητική» νουβέλα του Ουίλιαμ Μπάροουζ στην οποία βασίστηκε η πολυαναμενόμενη ταινία του Λούκα Γκουαντανίνο που βγαίνει σύντομα στις κινηματογραφικές αίθουσες.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Βιογραφίες: Aπό τον Γκαρσία Μάρκες στην Άγκελα Μέρκελ

Βιβλίο / Πώς οι βιογραφίες, ένα όχι και τόσο δημοφιλές είδος στη χώρα μας, κατάφεραν να κερδίσουν έδαφος

Η απόλυτη επικράτηση των βιογραφιών στη φετινή εκδοτική σοδειά φαίνεται από την πληθώρα των τίτλων και το εύρος των αφηγήσεων που κινούνται μεταξύ του autofiction και των βιωματικών «ιστορημάτων».
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
ΕΠΕΞ Λευτέρης Αναγνώστου, ένας μεταφραστής

Λοξή Ματιά / Λευτέρης Αναγνώστου (1941-2024): Ένας ορατός και συγχρόνως αόρατος πνευματικός μεσολαβητής

Ο Λευτέρης Αναγνώστου, που έτυχε να πεθάνει την ίδια μέρα με τον Θανάση Βαλτινό, ήταν μεταφραστής δύσκολων και σημαντικών κειμένων από τη γερμανική και αυστριακή παράδοση.
ΝΙΚΟΛΑΣ ΣΕΒΑΣΤΑΚΗΣ
Κυκλοφόρησε η πιο διεξοδική μελέτη της δεκαετίας 1910-1920, μια τρίτομη επανεκτίμηση της «μεγαλοϊδεατικής» πολιτικής του Βενιζέλου

Βιβλίο / Κυκλοφόρησε η πιο διεξοδική μελέτη της δεκαετίας 1910-1920, μια τρίτομη επανεκτίμηση της «μεγαλοϊδεατικής» πολιτικής του Βενιζέλου

Ο Ιωάννης Στεφανίδης, καθηγητής Διπλωματικής Ιστορίας στη Νομική του ΑΠΘ και επιμελητής του τρίτομου έργου του ιστορικού Νίκου Πετσάλη-Διομήδη, εξηγεί γιατί πρόκειται για ένα κορυφαίο σύγγραμμα για την εποχή που καθόρισε την πορεία του έθνους.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ