Μια ομάδα εθελοντών προσπαθεί να δημιουργήσει μια βιβλιοθήκη για τους πρόσφυγες και τους μετανάστες που ζουν στην Ελλάδα. Η δυσκολία του εγχειρήματος, αρκετά μεγάλη. Η δίψα των συντελεστών, επίσης.
Η πρώτη μου επαφή με τη ΜΚΟ που έχει αναλάβει τη δημιουργία της βιβλιοθήκης «We Need Books» και τον Ναντίρ Νούρι, ενός εκ των ιδρυτών της, ήταν στην εκδήλωση της Αφγανικής Κοινότητας στο Πολιτιστικό Κέντρο «Μελίνα».
Τον έβλεπα να μοιράζει κάρτες σε όποιον έβρισκε μπροστά του και να ζητά να του προσφέρουν βιβλία.
Μετά από μια μικρή συζήτηση, δώσαμε ραντεβού για να τα πούμε αναλυτικότερα για το όνειρό του, να δημιουργήσει μια βιβλιοθήκη για όλους τους πρόσφυγες και τους μετανάστες που ζουν στην Ελλάδα.
Βρεθήκαμε λίγες μέρες μετά, σ' ένα καφέ στα Εξάρχεια, και μου μίλησε για την δική του προσωπική ιστορία, την ιδέα πίσω από τη βιβλιοθήκη, τις δυσκολίες ενός τέτοιου εγχειρήματος αλλά και τι σκέφτεται να κάνει από δω και πέρα.
Αφού παρήγγειλε μια μπίρα, ξεκίνησε να μου αφηγείται τη ζωή του. Όπως μου είπε, αρχικά, ζει στην Ελλάδα περίπου 15 χρόνια.
Μη σου φαίνεται παράξενο πως στο Αφγανιστάν υπήρξε βιβλίο ελληνικής ιστορίας στα φαρσί. Υπάρχουν αρκετοί άνθρωποι, οι οποίοι πέρα από τη δικιά τους ιστορία, θέλουν να μάθουν και τι συνέβαινε παλιότερα στη χώρα που ονειρεύονται να ζήσουν.
Από την πατρίδα του, το Αφγανιστάν, έφυγε πολύ μικρός, έχοντας κάνει μόλις τις τρεις πρώτες τάξεις του δημοτικού.
«Όλοι νομίζουν πως ο πόλεμος στο Αφγανιστάν ξεκίνησε στις αρχές του 2000. Μάχες εκεί όμως γίνονταν και το 1998 και το 1997 και το 1996».
Το τελευταίο ήταν ένα σημαδιακό έτος για τον ίδιο καθώς ξεκίνησε μόνος του, ασυνόδευτος, τον δύσκολο δρόμο προς την Ευρώπη.
Όταν έφτασε τελικά στην Ελλάδα έκανε 4 μήνες εντατικά ελληνικά για να μπορεί να επικοινωνεί.
Σχολείο εδώ δεν πήγε ποτέ. Όλα αυτά μέχρι το 2014 όταν αποφάσισε πως είχε έρθει επιτέλους η ώρα.
«Δε λένε πως πρέπει να πας σ' ένα σχολείο για να γίνεις κάτι στην κοινωνία; Πήρα την απόφαση να πάω και 'γω λοιπόν». Τέλειωσε το σχολείο δεύτερης ευκαιρίας στους Αγίους Αναργύρους. Ένα σχολείο του «δρόμου» όπως το χαρακτηρίζει.
Εκεί άρχιζε να μπαίνει σιγά-σιγά στον κόσμο της λογοτεχνίας. Δεν θα ξεχάσει ποτέ το πρώτο βιβλίο που διάβασε στα ελληνικά. Τον Μικρό Πρίγκιπα του Αντουάν ντε Σαιντ-Εξυπερύ. Βιβλίο με βάθος αλλά και αρκετά εύκολο στο διάβασμα, κατά τον ίδιο.
Όλα αυτά τα χρόνια, πριν και μετά το σχολείο, ο Ναντίρ ασχολούνταν και συνεχίζει να ασχολείται έντονα με το προσφυγικό.
Έχει συνεργαστεί με διάφορες ΜΚΟ, ενώ έχει διατελέσει πολλές φορές ακόμη και διερμηνέας. «Δεν είναι εύκολο γιατί είναι σαν να ζεις και συ όλες αυτές τις ζωές των ανθρώπων που προσπαθείς να βοηθήσεις» λέει κοιτάζοντάς με στα μάτια, την ώρα που ο ήλιος στο κέντρο της πόλης έχει αρχίσει να δύει.
Ο Ναντίρ έχει κληθεί πολλές φορές να βοηθήσει σε περιπτώσεις προσφύγων που είχαν πέσει θύματα βασανιστηρίων, ανθρώπων με ψυχολογικά προβλήματα και αρκετών ασυνόδευτων ανηλίκων.
Ζώντας από κοντά τις εξελίξεις των τελευταίων ετών στο προσφυγικό, του μπήκε η ιδέα. «Αφού τα βιβλία βοήθησαν εμένα γιατί να μη βοηθήσουν και τους υπόλοιπους;», σκέφτηκε.
Έτσι, λοιπόν, μαζί με την Ιωάννα Νισυρίου, ξεκίνησαν την δύσκολη προσπάθεια της συγκέντρωσης βιβλίων από κάθε γωνιά της Γης, σ' όλες εκείνες τις γλώσσες που θα μπορούσαν να μιλούν οι πρόσφυγες και οι μετανάστες που φτάνουν ή βρίσκονται στην Ελλάδα.
Με την Ιωάννα γνωρίστηκαν το 20014, σε μία πολύ δύσκολη περίοδο. Ο Ναντίρ βρίσκοταν σε αδιέξοδο. Είχε μόλις μάθει ότι η αίτηση ασύλου του είχε απορριφθεί. «Μου άνοιξε το σπίτι της παρόλο που γι' αυτή ήμουν ένας ξένος. Μου έδωσε ένα δωμάτιο, ένα κρεβάτι και καθαρά σεντόνια. Φίλε κάτι τέτοιο δεν μου είχε ξανασυμβεί ποτέ στη ζωή μου».
Μιλώντας για τη βιβλιοθήκη, εξηγεί ότι αυτό που οραματίζεται είναι ένας χώρος όπου άνθρωποι από όλες τις χώρες θα μαζεύονται, θα συζητούν και θα ανταλλάσουν εμπειρίες και απόψεις διαβάζοντας. «Μια γέφυρα μεταξύ των ανθρώπων κατά κάποιο τρόπο».
Πρώτο στάδιο, η συλλογή βιβλίων. Ούτε η Ιώαννα, ούτε ο Ναντίρ διαθέτουν κάποιο μπάτζετ. Όλο αυτό το διάστημα βασίζονται κυρίως σε δωρεές ιδιωτών, είτε χρήματα, είτε βιβλία.
«Έχουν έρθει άνθρωποι που μας είπαν απλά πως διάβασαν ένα βιβλίο και θα ήθελαν να μας το δώσουν» λέει ο Ναντίρ.
Στην προσπάθεια αυτή αρωγοί ήταν και διάφορες κοινότητες μεταναστών που έχουν τις δικές τους βιβλιοθήκες στην Αθήνα.
Αυτή τη στιγμή έχουν μαζέψει περίπου δώδεκα χιλιάδες βιβλία. Τα περισσότερα εξ αυτών είναι στα ελληνικά και τα αγγλικά.
Το δύσκολο κομμάτι, όμως, για τους ίδιους είναι να βρουν βιβλία σε γλώσσες όπως τα φαρσί και τα παστούν, τα οποία μιλιούνται μόνο σε συγκεκριμένες περιοχές.
Στην Ελλάδα τέτοια δεν υπάρχουν. Ούτε καν στην Ευρώπη. Η επόμενη λύση; Να κάνουν ένα σαφάρι αναζήτησης στις χώρες που μιλούν τη γλώσσα.
Τι γίνεται, όμως, στις περιπτώσεις που οι χώρες αυτές βρίσκονται ακόμη σε εμπόλεμη κατάσταση; Αυτό είναι και το πιο δύσκολο κομμάτι.
Σύμφωνα με τον Ναντίρ Νούρι, είναι αδύνατον για κάποιον πρόσφυγα ή μετανάστη που έρχεται από τη Μέση Ανατολή να κουβαλά μαζί του βιβλία, όταν οι περισσότεροι εξ αυτών καλούνται να επιβιβαστούν σε μία φουσκωτή βάρκα με άλλους 50.
«Πολλοί δεν καταφέρνουν να φέρουν στην Ευρώπη ούτε τους ίδιους τους εαυτούς τους, πόσο μάλλον να μεταφέρουν και άλλα πράγματα μαζί τους» σχολιάζει ο Ναντίρ αφήνοντας να του ξεφύγει με έναν μορφασμό που φανερώνει λύπη και πικρία.
Αυτός είναι και ο λόγος που μεγάλο μέρος αυτής της πολιτιστικής κληρονομιάς μένει πίσω στις εμπόλεμες ζώνες, κινδυνεύοντας να χαθεί για πάντα (σ.σ. αν δεν έχει ήδη χαθεί) σε μία έκρηξη ή έναν βομβαρδισμό.
Ο μοναδικός τρόπος για να σωθούν αυτά τα βιβλία είναι μέσω των γνωστών τους που ζουν ακόμη πίσω στη χώρα καταγωγής τους. Έτσι, εξηγεί ο Ναντίρ, επικοινωνούν συνήθως μαζί τους μέσω διαδικτύου και τους ρωτούν αν έχουν στην κατοχή τους κάποιο από τα βιβλία που αναζητούν.
Ο ίδιος θυμάται την περίπτωση ενός βιβλίου ελληνικής ιστορίας που ήταν γραμμένο εξ ολοκλήρου στα φαρσί. Το βιβλίο αυτό, όλως περιέργως, δεν το βρήκαν στην Ελλάδα αλλά στο Αφγανιστάν.
Ο Ναντίρ Νούρι ήταν αυτός που πήγε στο αεροδρόμιο για να το πάρει. «Μη σου φαίνεται παράξενο πως στο Αφγανιστάν υπήρξε βιβλίο ελληνικής ιστορίας στα φαρσί. Υπάρχουν αρκετοί άνθρωποι, οι οποίοι πέρα από τη δικιά τους ιστορία, θέλουν να μάθουν και τι συνέβαινε παλιότερα στη χώρα που ονειρεύονται να ζήσουν».
Η γνώμη των δυτικών για το Αφγανιστάν έχει σχηματιστεί από τις εικόνες που βλέπουν τα τελευταία χρόνια. «Το Αφγανιστάν έχει μεγάλο πολιτισμό. Οι άνθρωποι εκεί διαβάζουν. Μη ξεχνάς πως έχουν βγει από τη χώρα και μεγάλοι φιλόσοφοι».
Μέχρι στιγμής δεν έχει βρεθεί μόνιμος χώρος για τη βιβλιοθήκη. Ο ίδιος, όμως, μαζί με την Ιωάννα Νισυρίου και ένα σύνολο εθελοντών βοήθησαν στο να δημιουργηθούν δύο βιβλιοθήκες σε δομές φιλοξενίας, εκεί όπου διαμένουν πρόσφυγες. Στο Σχιστό και στο CRS.
Πήγαμε στη 2η και είδαμε από κοντά την προσπάθεια των εθελοντών να «επαναφέρουν στη ζωή» βιβλία που διαφορετικά θα βρίσκονταν μέσα σε χάρτινες κούτες, πιθανώς σε κάποιο πατάρι.
Το «We Need Books» έχει διαθέσει τα περισσότερα από τα βιβλία που υπάρχουν σήμερα στη βιβλιοθήκη. Για να γίνει μάλιστα η διαλογή τους, ως προς τις ηλικίες των ατόμων που μπορούσαν να τα διαβάσουν, βοήθησαν ακόμη και εθελοντές βιβλιοθηκάριοι.
Η τάξη που επικρατεί στα ράφια του CRS φαίνεται από την πρώτη ματιά. Βιβλία παιδικά, λογοτεχνικά, φυσικών επιστημών ακόμη και μαγειρικά στα αραβικά είχαν φτάσει εκεί.
Το μάτι μου έπεσε πάνω σ' ένα ράφι όπου υπήρχαν μεταφρασμένα στα φαρσί, η Ιλιάδα και η Οδύσσεια του Ομήρου.
«Είμαστε πολύ περήφανοι που τα έχουμε εδώ» μου λέει η υπάλληλος της βιβλιοθήκης, όσο εγώ ξεφύλλιζα το εσωτερικό τους.
Τα περισσότερα απ' αυτά τα βιβλία τα διαβάζουν μεγαλύτερα παιδιά. «Να φανταστείς τα περισσότερα που είναι σήμερα 10 χρονών, δεν έχουν μάθει καν να διαβάζουν καθώς δεν πρόλαβαν να πάνε σχολείο» συνεχίζει.
Δεν είναι όμως λίγες οι περιπτώσεις, κατά τον Ναντίρ, που πρόσφυγες διαβάζουν ένα βιβλίο και του ζητούν να βρει το επόμενο της σειράς.
«Θέλουμε πολύ να συλλέξουμε κι άλλα ιστορικά, ποιητικά, φιλοσοφικά και πνευματικά βιβλία» μου λέει ο Ναντίρ, απαντώντας στο ποιοι είναι οι επόμενοι στόχοι του.
Επιμένει στον όρο «πνευματικά» αντί για θρησκευτικά. «Αποφασίσαμε να μη βάλουμε καθόλου βιβλία με θέμα το ισλάμ ή το χριστιανισμό γιατί το θρήσκευμα είναι ένα μεγάλο ζήτημα και θέλει πολύ συζήτηση. Ας βρει ο καθένας μόνος του το δρόμο του».
Όσο για το όραμά του, «θέλω να δω να παίρνει σάρκα και οστά αυτός ο χώρος. Να γίνει μια βιβλιοθήκη με βιβλία από κάθε γωνιά του κόσμου που θα είναι ανοιχτή σε όλους Ξέρω, φίλε, είναι πολύ δύσκολο».