Μια συνέντευξη του Ουμπέρτο Έκο: "O πολιτισμός, η μόνη κοινή μας ευρωπαϊκή ταυτότητα"

Μια συνέντευξη του Ουμπέρτο Έκο: "O πολιτισμός, η μόνη κοινή μας ευρωπαϊκή ταυτότητα" Facebook Twitter
0

 

ΑΠΟ ΤΗΝ ΒΙΒΙΑΝ ΕΥΘΥΜΙΟΠΟΥΛΟΥ  


Η συνέντευξη δόθηκε στην ιταλική εφημερίδα La Stampa και στο γραφείο του καθηγητή Ουμπέρτο Έκο στο Μιλάνο, με αφορμή τη βράβευση του με τον τρίτο τη τάξη αριστείο της Λεγεώνας της Τιμής, από τον ίδιο το πρόεδρο της Γαλλικής Δημοκρατίας αλλά 
τη διάβασα στα Γαλλικά, στον Μοντ. 

"Η βράβευση έγινε τη στιγμή που η Γαλλία πάλευε να κρατηθεί στο ΑΑΑ (σύμφωνα με τους διεθνείς οίκους αξιολόγησης) παρ'όλα αυτά ο Πρόεδρος Σαρκοζύ παρέστη ο ίδιος στην απονομή. Πρέπει να παραδεχτώ ομως πως συγκινήθηκα εξ ίσου όταν μου απένειμαν στην Ελλάδα τον σταυρό της Δωδεκανήσου, στην Πάτμο, μέσα στο σπήλαιο που ο Ιωάννης έγραψε την "Αποκάλυψη", λέει γελώντας. "Ένα από τα πλεονεκτήματα του να ζω στην Ευρώπη είναι το να λαμβάνω ευχές για τα γενέθλιά μου από τον Γερμανό πρόεδρο, Γουλφ, από τον Ισπανό πρωθυπουργό Ραχόι ενώ δεν γνωρίζω προσωπικά κανέναν από τους δύο. Αφού σκοτωθήκαμε αναμεταξύ μας επί αιώνες, τώρα πολιτισμικά είμαστε όλοι Ευρωπαίοι". 

"Όσον αφορά στην οικονομική κρίση και τώρα μιλάω ως κάποιος που δεν καταλαβαίνει απολύτως τίποτα από οικονομία και οικονομικά, πρέπει να θυμόμαστε ότι είναι ο πολιτισμός και όχι ο πόλεμος το υλικό που συνδέει την ευρωπαϊκή μας ταυτότητα. Οι Γάλλοι, οι Γερμανοί, οι Ισπανοί, οι Ιταλοί, οι Άγγλοι, πέρασαν αιώνες πολεμώντας ο ένας τον άλλον. Σήμερα, ζούμε σε καθεστώς ειρήνης εδώ και 70 χρονια τώρα και κανείς μας δεν συνειδητοποιεί πόσο υπέροχο και σημαντικό είναι αυτό. Πράγματι και η ιδέα ακόμα ενός πολέμου μεταξύ Γαλλίας και Ισπανίας ή Ιταλία και Γερμανία προκαλεί μόνο θυμηδία. Οι ΗΠΑ χρειάστηκαν ένα πόλεμο για ενoποιηθούν. Ελπίζω πως ο πολιτισμός και η ευρωπαϊκή αγορά θα κάνουν το ίδιο για μας".

 

"Η ευρωπαϊκή κουλτούρα είναι διαδεδομένη αλλά ρηχή (χρησιμοποιεί την αγγλική λέξη shallow). Χρησιμοποιώ την αγγλική λέξη γιατί δεν είναι ακριβώς η ίδια με την αντίστοιχη ιταλική (superficiale: επιφανειακή) γιατί δηλώνει το χώρο μεταξύ της επιφάνειας και του βάθους. Αυτό πρέπει να το αλλάξουμε, πριν η κρίση καταφέρει να απογυμνώσει την Ευρώπη από τα πάντα".

Στην ερώτηση του πώς κρίνει την ευρωπαϊκή κουλτούρα το 2012 απαντά τα εξής: "Η ευρωπαϊκή κουλτούρα είναι διαδεδομένη αλλά ρηχή (χρησιμοποιεί την αγγλική λέξη shallow). Χρησιμοποιώ την αγγλική λέξη γιατί δεν είναι ακριβώς η ίδια με την αντίστοιχη ιταλική (superficiale: επιφανειακή) γιατί δηλώνει το χώρο μεταξύ της επιφάνειας και του βάθους. Αυτό πρέπει να το αλλάξουμε, πριν η κρίση καταφέρει να απογυμνώσει την Ευρώπη από τα πάντα". 

"Το ευρωπαϊκό πρόγραμμα "Έρασμος" δεν αναφέρεται σχεδόν ποτέ στις οικονομικές σελίδες των εφημερίδων κι όμως ο "Έρασμος" δημιούργησε την πρώτη γενιά Ευρωπαϊων. Το ονομάζω σεξουαλική επανάσταση: ένας νεαρός Καταλανός γνωρίζει μια Φλαμανδή, ερωτεύονται, παντρεύονται και γίνονται Ευρωπαίοι. Το ίδιο και τα παιδιά τους. Η ιδέα του "Έρασμος" θα έπρεπε να είναι υποχρεωτική και όχι μόνο για τους σπουδαστές αλλά και για τους ταξιτζήδες, τους υδραυλικούς και άλλους εργάτες. Αυτό που στην πραγματικότητα εννοώ είναι ότι πρέπει να ζήσουν σε διαφορετικές ευρωπαϊκές χώρες, πρέπει ν'αφομοιωθούν αναμεταξύ τους". 

"Είναι μια καλή ιδέα και όμως η περηφάνεια της Ευρώπης φαίνεται να υποχωρεί μπροστά στο κύμα λαϊκισμού και εχθρότητας μέσα στην ίδια την Ένωση γιαυτό και είπα πως η ευρωπαϊκή μας ταυτότητα είναι ρηχή. Οι πατέρες της Ευρώπης, ο Αντενάουερ, ο Μονέ, ο ντε Γκάσπερι ίσως και να είχαν ταξιδέψει πολύ λιγότερο από εμάς. Ο ντε Γκάσπερι μιλούσε μόνο Γερμανικά γιατί είχε γεννηθεί στην Αυστο-ουγγρική Αυτοκρατορία και δεν είχε καμία πρόσβαση στο διαδίκτυο για να διαβάσει ξένο τύπο. Η Ευρώπη αντέδρασε στον πόλεμο και μοιράστηκε πηγές (πλούτο) για να οικοδομήσει την ειρήνη. Σημερα, πρέπει να εργαστούμε ώστε να δημιουργήσουμε μια πιο βαθειά και ουσιαστική ευρωπαϊκή ταυτότητα".

"Όταν σε μια συνάντηση Ευρωπαίων Δημάρχων, πρότεινα την ιδέα για ένα "Εrasmus" για εργάτες και επαγγελματίες, ενας Ουαλλός Δήμαρχος αναφώνησε: "Οι δημότες μου δεν θ'ανεχτούν ποτέ κάτι τέτοιο!" και πριν από λίγες ημέρες, μόλις μίλησα γιαυτό στην αγγλική τηλεόραση δέχτηκα επίθεση από τον παρουσιαστή ο οποίος εξέφρασε την αγωνία του για το ενδεχόμενο δημιουργίας μιας υπερεθνικής Ευρώπης και για την επικράτηση κυβερνήσεων τεχνοκρατών όπως αυτές του Παπαδήμου στην Ελλάδα και του Μόντι στην Ιταλία οι οποίες, σύμφωνα μ'εκείνον, δεν ήταν εκλεγμένες κι ως εκ τούτου ήταν "αντιδημοκρατικές". 

"Πώς έπρεπε ν'απαντήσω; Με το να θυμίσω πως η δική μας κυβέρνηση ψηφίστηκε από το (εκλεγμένο) κοινοβούλιο μετά από πρόταση ενός εκλεγμένου (από το κοινοβούλιο) Προέδρου; Η μήπως λέγοντάς του πως στις δημοκρατίες υπάρχουν θεσμοί που δεν έχουν εκλεγεί πως η Βασίλισσα της Αγγλίας ή το Ανώτατο Δικαστήριο στις ΗΠΑ και κανείς δεν διανοείται να τις χαρακτηρίσει "αντιδημοκρατικές";.

Πριν ακόμα εκδηλωθεί η κρίση χρέους, το πρόβλημα της ασθενούς Ευρωπαϊκής ταυτότητας όπως είχε περιγραφεί από τον Έκο ήταν προφανές. Για παράδειγμα: " Όταν το Ευρωσύνταγμα απορρίφθηκε στα δημοψηφίσματα. Το κείμενο είχε γραφτεί από πολιτικούς. Ήταν αδύνατον στον οποιονδήποτε καλλιεργημένο και μορφωμένο άνθρωπο να συμμετάσχει στη διαδικασία (σύνταξής του) και δεν συζητήθηκε ποτέ με το εκλογικο σώμα. Το πρόβλημα ήταν ακόμα προφανές όταν τα νέα χαρτονομίσματα που τυπώθηκαν, δεν απεικόνιζαν καμία προσωπικότητα αλλά τ'ασαφή τοπία του Ντε Κίρικο. Ή μήπως το πρόβλημα της ταυτότητας πρέπει ν'αναχθεί στο Θεό όταν οι ΗΠΑ γίνονται όλο και πιο θρησκευάμενες και η Ευρώπη απορρίπτει όλο και περισσότερο τη θρησκεία;

"Έτσι είναι. Εκείνες τις ημέρες οταν ο Πάπας Βοϋτίλα ήταν ακόμα ζωντανός, έγινε μια τεράστια συζήτηση για το αν οι θρησκευτικές ρίζες της Ευρώπης, έπρεπε να δηλώνονται στο Σύνταγμα. Οι κοσμικοί αντέδρασαν και επικράτησαν και έτσι δεν έγινε καμία αναφορά σ'αυτό. Η εκκλησία αντέδρασε. Όμως υπήρχε κι ένας τρίτος τρόπος, ο δυσκολότερος. Κι αυτός θα ήταν να μιλήσουμε στο Σύνταγμα για όλες τις ευρωπαϊκές μας ρίζες: τις Ελληνορωμαϊκές, τις Εβραιοχριστιανικές. Στις ευρωπαϊκές μυθολογίες, υπάρχει τόσο η Αφροδίτη όσο και ο Εσταυρωμένος, η Βίβλος αλλα και η Νορβηγική Μυθολογία που επιβιώνει στα χριστουγεννιάτικα δέντρα και σ'ενα πλήθος εορτών όπως της Αγίας Λουκίας, του Αγίου Νικολάου. Η Ευρώπη ήταν η ήπειρος που ένωσε πολλές, διαφορετικές ταυτότητες χωρίς, όμως, να τις μπερδέψει. Αυτός ακριβώς είναι ο τρόπος που βλέπω το μέλλον. Όσον αφορά στη θρησκεία, ας μην μπερδευόμαστε! Πάρα πολλοί άνθρωποι που δεν πηγαίνουν στην εκκλησία, ούτε προσεύχονται, κουβαλούν στο πορτοφόλι τους μια εικονίτσα αγίου. 

Ο πατέρας της σύγχρονης σημειολογίας και ειδικός στις μαζικές κουλτούρες, δεν είναι απαισιόδοξος: " Παρ'όλα τα ελαττώματά της, η παγκόσμια αγορά είναι αυτή που κάνει τους πολέμους όλο και λιγότερο πιθανούς, ακόμα κι ένα πόλεμο ανάμεσα στις ΗΠΑ και την Κίνα. Η Ευρώπη δεν θα γίνει ποτέ οι "Ενωμένες Πολιτείες της Ευρώπης", μια χώρα με μία γλώσσα (όπως οι ΗΠΑ όπου για πάρα πολύ καιρό τ' Αγγλικά απειλούνταν από την καθιέρωση πρώτα των Γερμανικών και τώρα των Ισπανικών).

"Ακόμα δεν βλέπω κάποια ουσιαστiκή ανισότητα μεταξύ Λισαβώνας και Βαρσοβίας με τον ίδιο τρόπο που δεν υπάρχει κάτι τέτοιο μεταξύ Σαν Φρανσίσκο και Νέας Υόρκης. Θα παραμείνουμε ομοσπονδία αλλά ακατάλυτη (δεν θα διαλυθούμε).

Οπότε, ποιων τα πρόσωπα πρέπει να τυπώσουμε στα χαρτονομίσματα για να υπενθυμίζουμε στον κόσμο ότι είμαστε βαθειά και όχι επιφανειακά Ευρωπαίοι; "Ίσως όχι πολιτικους και ηγέτες που μας δίχασαν όπως ο Καβούρ ή ο Ραντέτσκι αλλά τους ανθρώπους του πολιτισμού που μας ενωσαν από τον Δάντη έως τον Σαίξπηρ, από τον Μπαλζάκ ως τον Ροσελλίνι. Κι αφού ο Πιέρ Μπαγιάρ έχει δίκιο, γνωρίζουμε πως υπάρχουν βιβλία που πρέπει να διαβάσουμε και τα οποία θα μας βοηθήσουμε να στοχαστούμε πάνω σε κουλτούρες διαφορετικές από τη δική μας, Σιγά-σιγά. Αυτος είναι ο τρόπος που η κοινή ευρωπαϊκή κουλτούρα θα γίνει βαθύτερη". 

 

 

Το κείμενο στα Γαλλικά.

Το κείμενο στ'Αγγλικά.

 

0

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Φοίβος Οικονομίδης

Βιβλίο / Φοίβος Οικονομίδης: «Είμαστε έτοιμοι ανά πάσα στιγμή να σπάσουμε σε χίλια κομμάτια»

Με αφορμή το νέο του βιβλίο «Γιακαράντες», ο Φοίβος Οικονομίδης, ένας από τους πιο χαρακτηριστικούς συγγραφείς της νεότερης γενιάς, μιλά για τη διάσπαση προσοχής, την αυτοβελτίωση, τα κοινωνικά δίκτυα, το βύθισμα στα ναρκωτικά και τα άγχη της γενιάς του.
ΙΩΝΑΣ ΚΑΛΛΙΜΑΝΗΣ
Σερζ Τισερόν «Οικογενειακά μυστικά»

Το Πίσω Ράφι / «Το να κρατάμε ένα μυστικό είναι ό,τι πιο πολύτιμο και επικίνδυνο έχουμε»

Μελετώντας τις σκοτεινές γωνιές των οικογενειακών μυστικών, ο ψυχίατρος και ψυχαναλυτής Σερζ Τισερόν αποκαλύπτει τη δύναμη και τον κίνδυνο που κρύβουν καθώς μεταφέρονται από τη μια γενιά στην άλλη.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Το ηθικό ζήτημα με τις μεταθανάτιες εκδόσεις με αφορμή το ημερολόγιο της Τζόαν Ντίντιον

Βιβλίο / Μεταθανάτιες εκδόσεις και ηθικά διλήμματα: Η Τζόαν Ντίντιον στο επίκεντρο

Σύντομα θα κυκλοφορήσει ένα βιβλίο με τις προσφάτως ανακαλυφθείσες «ψυχιατρικές» σημειώσεις της αείμνηστης συγγραφέως, προκαλώντας ερωτήματα σχετικά με τη δεοντολογία της μεταθανάτιας δημοσίευσης έργων ενός συγγραφέα χωρίς την επίσημη έγκρισή του.
THE LIFO TEAM
Στα «Μαθήματα Ζωγραφικής» του Τσαρούχη αποκαλύπτεται όλος ο ελληνικός κόσμος

Ηχητικά Άρθρα / Γιάννης Τσαρούχης: «Η ζωγραφική μου θρέφεται από τη μοναξιά και τη σιωπή»

Στα εκπληκτικά «Μαθήματα Ζωγραφικής» του Γιάννη Τσαρούχη αποκαλύπτεται όλος ο ελληνικός κόσμος, από τις μινωικές τοιχογραφίες έως τα λαϊκά δημιουργήματα του Θεόφιλου.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
George Le Nonce: «Εκτός από τα φέικ νιουζ, υπάρχει η φέικ λογοτεχνία και η φέικ ποίηση»

Ποίηση / George Le Nonce: «Εκτός από τα fake news, υπάρχει η fake λογοτεχνία και ποίηση»

Με αφορμή την έκδοση του τέταρτου ποιητικού του βιβλίου, με τίτλο «Μαντείο», ο Εξαρχειώτης ποιητής μιλά για την πορεία του, την ποίηση –queer και μη–, και για την εποχή του Web 2.0, αποφεύγοντας την boomer-ίστικη νοοτροπία.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Χατζιδάκις, Ιωάννου, Χιόνης, Βακαλόπουλος, Κοντός: 5 βιβλία τους κυκλοφορούν ξανά

Βιβλίο / Χατζιδάκις, Ιωάννου, Χιόνης, Βακαλόπουλος, Κοντός: 5 βιβλία τους κυκλοφορούν ξανά

Μια σειρά από επανεκδόσεις αλλά και νέες εκδόσεις, που αφορούν ποιητές και λογοτέχνες που έχουν φύγει από τη ζωή μάς θυμίζουν γιατί επιστρέφουμε σε αυτούς, διαπιστώνοντας ότι παραμένουν, εν πολλοίς, αναντικατάστατοι.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Η νέα μετάφραση των «Μεταμορφώσεων» είναι ένας άθλος και εκδοτικό γεγονός.

Βιβλίο / Οβίδιος: Η νέα μετάφραση των «Μεταμορφώσεων» είναι ένας άθλος και εκδοτικό γεγονός

Ο κορυφαίος μελετητής του ρωμαϊκού κόσμου Θεόδωρος Δ. Παπαγγελής ολοκλήρωσε την απόδοση στα ελληνικά των 12.000 στίχων του έργου του Οβίδιου, εκφράζοντας ταυτόχρονα τον άκρως μοντέρνο χαρακτήρα του ποιητή.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Τροχιές»: Η Samantha Harvey κέρδισε πανάξια το Booker

Βιβλίο / «Τροχιές»: Η Samantha Harvey κέρδισε πανάξια το Booker

Με θέμα την καθημερινότητα έξι αστροναυτών σε έναν διεθνή διαστημικό σταθμό, το μυθιστόρημα που κέρδισε το Booker 2024 μόλις μεταφράστηκε στα ελληνικά, είναι ένα ποίημα για τον πλανήτη Γη και μας καλεί να τον εκτιμήσουμε ξανά.
ΕΙΡΗΝΗ ΓΙΑΝΝΑΚΗ
2000 χρόνια μετά την πρώτη κυκλοφορία του, ένα βιβλίο για τους Ρωμαίους αυτοκράτορες γίνεται μπεστ-σέλερ

Βιβλίο / Ο Σουητώνιος του 69 μ.Χ. γίνεται ξανά μπεστ-σέλερ

Οι «Βίοι των Καισάρων», το εξόχως κουτσομπολίστικο βιβλίο που είχε γράψει ο Σουητώνιος για τον βίο και την πολιτεία της πρώτης σειράς των Ρωμαίων αυτοκρατόρων, κυκλοφόρησε σε νέα μετάφραση και μπήκε στη λίστα με τα ευπώλητα των Sunday Times.
THE LIFO TEAM
«Αν δεν μας αρέσουν οι ηγέτες που ψηφίζουμε, ας κατηγορήσουμε τον εαυτό μας»

Βιβλίο / «Αν δεν μας αρέσουν οι ηγέτες που ψηφίζουμε, ας κατηγορήσουμε τον εαυτό μας»

Ο «ροκ σταρ ιστορικός των ημερών», ο καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και βραβευμένος συγγραφέας Peter Frankopan, μιλά στη LIFO για τους κινδύνους που απειλούν την Ευρώπη, τη Γάζα και την άνοδο της ακροδεξιάς.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Πένθος και ανάνηψη: Ο δικός μας Σαββόπουλος

Daily / Πένθος και ανάνηψη: Ο δικός μας Σαββόπουλος

Μια εικοσαετία μετά την πρώτη έκδοση του βιβλίου, κυκλοφορεί ξανά σε αναθεωρημένη μορφή, η ενθουσιώδης, στοχαστική, λυρική μελέτη του έργου του σπουδαίου όσο και «πολωτικού» Έλληνα τραγουδοποιού από τον Δημήτρη Καράμπελα.
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΟΛΙΤΑΚΗΣ
Ο Γιάννης και η φασολιά

Guest Editors / Ο Γιάννης και η φασολιά

Τέλη ’70, Αθήνα. Ένας νεαρός βουτάει στην ποίηση στη βιβλιοθήκη της Ελληνοαμερικανικής Ένωσης. Οι στίχοι του Γιάννη Κοντού τον αγγίζουν. Χρόνια μετά, ως συγγραφέας πια, δημιουργεί μια λογοτεχνική σχέση που κρατά δεκαετίες, ανάμεσα σε εκδοτικούς οίκους, ταβέρνες και πρωινά τηλεφωνήματα.
ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΡΑΠΤΟΠΟΥΛΟΣ
Ευκλείδης Τσακαλώτος: Οφείλουμε να είμαστε πιο ριζοσπάστες και ταυτόχρονα πιο ρεαλιστές, ακόμα κι αν αυτό ακούγεται σαν τετραγωνισμός του κύκλου!

Βιβλίο / Ευκλείδης Τσακαλώτος: «Οφείλουμε να είμαστε πιο ριζοσπάστες και ταυτόχρονα πιο ρεαλιστές στην αριστερά»

Μια πολιτική κουβέντα «εφ’ όλης της ύλης» με τον βουλευτή της Νέας Αριστεράς, πανεπιστημιακό και πρώην υπουργό Οικονομικών στο στούντιο της LiFO με αφορμή το «Μανιφέστο για μια βιώσιμη κοινωνία», το τρίτο του συγγραφικό πόνημα τα τελευταία χρόνια.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ