Σαν σήμερα, στις 20 Μαΐου 1799, γεννιέται ο Ονορέ Μπαλζάκ, ο Γάλλος λογοτέχνης που ήθελε να κατακτήσει τον κόσμο. Το 1814 θα εγκατασταθεί στο Παρίσι και σε ηλικία δεκαεπτά ετών θα ξεκινήσει να σπουδάζει Νομική στη Σορβόνη. Δεν θα αργήσει να την εγκαταλείψει και να ακολουθήσει το πάθος του για τη λογοτεχνία, το οποίο τον σπρώχνει το 1819 να αφήσει το πατρικό σπίτι και να ζήσει απομονωμένος σε μια φτωχική σοφίτα, αποζητώντας την έμπνευση.
Γράφει ακατάπαυστα, τίποτα όμως δεν τυπώνεται. Από το 1822 αρχίζει να δημοσιεύει έργα του, μυθιστορήματα, άρθρα, παραμύθια, θεατρικά, υπογράφοντας με διάφορα ψευδώνυμα. Η πένα του δεν σταματά να γράφει, παραμένει ωστόσο άγνωστος στο ευρύ κοινό. Το 1825 η δούκισσα Ντ' Αμπραντέ θα γίνει το εισιτήριό του για τους κοσμικούς κύκλους του Παρισιού, μια και ο Μπαλζάκ, εκτός από τη συγγραφή, λάτρευε και τις γυναίκες.
Αποφασίζει να γίνει εκδότης, καταστρέφεται όμως οικονομικά, με αποτέλεσμα να βρεθεί πνιγμένος στα χρέη. Δεν εγκαταλείπει την προσπάθεια: το 1829 το μυθιστόρημά του «Οι Σουάνοι» («Les Chouans») θα του χαρίσει την πρώτη του επιτυχία. Είναι η στιγμή που θα προσθέσει στο όνομά του τον όρο «ντε», ισχυριζόμενος ότι κατάγεται από τους Μπαλζάκ της Αντράγκ.
Παρότι πέθανε νέος, ο Μπαλζάκ πρόλαβε να δημιουργήσει 2.504 ήρωες, έχοντας τη βοήθεια χιλιάδων λίτρων καφέ – 91 μυθιστορήματα, 30 νουβέλες και 5 θεατρικά έργα είναι το αποτέλεσμα ατελείωτων ωρών συγγραφής και αλλεπάλληλων διορθώσεων, ακόμα και επί του πιεστηρίου.
Ο Ονορέ ντε Μπαλζάκ ήταν πεπεισμένος ότι ήταν μεγαλοφυΐα. Περίμενε πως το μεγάλο του ταλέντο θα του χαρίσει αμέτρητα πλούτη, στην πραγματικότητα όμως ήταν καταχρεωμένος. Για να αντεπεξέλθει στις υποχρεώσεις του δεν σταματά να γράφει, σκιαγραφώντας με εξαντλητικές λεπτομέρειες την παρισινή κοινωνία. Δεκαπέντε ώρες την ημέρα βρίσκεται καθισμένος στο γραφείο του, καπνίζοντας αρειμανίως και πίνοντας ασύλληπτα πολλούς καφέδες: 20 έως και 50 κούπες καφέ είναι ένα μάλλον ακατάρριπτο ρεκόρ.
Στο δοκίμιο «The pleasures and pains of coffee» θα γράψει με λατρεία πως οι κόκκοι του καφέ είναι το όπιο της λογοτεχνίας, που μετουσιώνεται σε «... σπινθήρες που φωταγωγούν όλη τη διαδρομή μέχρι τον εγκέφαλο. Από εκείνη τη στιγμή όλα βρίσκονται σε ταραχώδη κατάσταση. Οι ιδέες επιταχύνονται σαν τάγματα ενός μεγάλου στρατού στο θρυλικό πεδίο μάχης του, και ο πόλεμος μαίνεται. Μνήμες συσσωρεύονται, φωτεινές σημαίες υψώνονται. Το ιππικό της μεταφοράς αναπτύσσει υπέροχους καλπασμούς.
Το πυροβολικό της λογικής πλησιάζει βιαστικά με βαγόνια που κροταλίζουν και φυσίγγια. Στη φαντασία, σκοπευτές κοιτούν και πυροβολούν. Ακολουθούν μορφές και σχήματα και χαρακτήρες. Το χαρτί απλώνεται με μελάνι – γιατί η νυχτερινή εργασία ξεκινά και ολοκληρώνεται με τον χείμαρρο αυτού του μαύρου νερού, όπως μια μάχη αρχίζει και τελειώνει με μαύρη σκόνη».
Μια κόμισσα, η πολωνικής καταγωγής Εβελίνα Χάνσκα, θα μπει στη ζωή του με ένα γράμμα στις 18 Φεβρουαρίου 1832, ξεκινώντας μια αλληλογραφία που θα διαρκέσει δεκαπέντε χρόνια. Η απόφασή του να αναλάβει το 1835 την επιθεώρηση «La chronique de Paris» θα σωρεύσει εν τέλει επιπλέον χρέη. Η εμπορική επιτυχία που σημείωσαν οι «Χαμένες Ψευδαισθήσεις» το 1837 θα του χαρίσει ένα αγρόκτημα στις Σέβρες, λίγα χρόνια αργότερα όμως θα αναγκαστεί να το πουλήσει, βρισκόμενος σε δεινή οικονομική κατάσταση.
Τα χρέη θα εξακολουθήσουν να κυνηγούν τον Μπαλζάκ σε όλη του τη ζωή, μαζί και οι πιστωτές του. Η αστείρευτη λογοτεχνική παραγωγή, συνοδεία χιλιάδων καφέδων, δεν αρκεί για να τον σώσει – αναγκάζεται να κρυφτεί στο Πασί για να γλιτώσει. Στις 15 Σεπτεμβρίου 1849 είναι υποψήφιος για μια θέση στη Γαλλική Ακαδημία, θα πάρει όμως μόνο τέσσερις ψήφους – ο Βικτόρ Ουγκό και ο Αλφόνς ντε Λαμαρτίν βρίσκονται ανάμεσα σε αυτούς που τον στήριξαν.
Φιλοξενούμενος στο κτήμα της Εβελίνα Χάνσκα, στη Βερσόβνια της Ουκρανίας, αρρωσταίνει: υπερτροφία της καρδιάς θα είναι η διάγνωση για τον λάτρη των απολαύσεων συγγραφέα. Μια άλλη εκδοχή αναφέρει πως ο Μπαλζάκ έπασχε από διαβήτη – διόλου απίθανο. «Όταν επισκέπτεσαι την Ουκρανία, βρίσκεσαι σ' έναν επίγειο παράδεισο. Έχω ήδη ανακαλύψει εδώ 77 διαφορετικές συνταγές για ψωμί», έγραφε ενθουσιασμένος το 1848 σε μια επιστολή.
Τον Μάρτιο του 1850 ο Ονορέ ντε Μπαλζάκ παντρεύεται την Εβελίνα Χάνσκα, επισφραγίζοντας έναν μακροχρόνιο έρωτα, που για χρόνια υπήρξε πλατωνικός και εκφραζόταν μέσω μακροσκελών επιστολών. Το ζευγάρι θα επιστρέψει στο Παρίσι, όπου ο καταπονημένος συγγραφέας θα αφήσει την τελευταία του πνοή στις 18 Αυγούστου 1850, σε ηλικία 51 ετών. «Σήμερα βρίσκονται εδώ άνθρωποι ντυμένοι στα μαύρα λόγω του θανάτου του ταλαντούχου ανθρώπου· ένα έθνος θρηνεί έναν ιδιοφυή άνδρα», θα πει ο Ουγκ στην κηδεία.
Παρότι πέθανε νέος, ο Μπαλζάκ πρόλαβε να δημιουργήσει 2.504 ήρωες, έχοντας τη βοήθεια χιλιάδων λίτρων καφέ – 91 μυθιστορήματα, 30 νουβέλες και 5 θεατρικά έργα είναι το αποτέλεσμα ατελείωτων ωρών συγγραφής και αλλεπάλληλων διορθώσεων, ακόμα και επί του πιεστηρίου. Η υποδοχή του έργου του δεν υπήρξε πάντα θερμή – ενοχλούσε η θεματολογία του που συχνά πρόσβαλλε τα χρηστά ήθη, καθώς και η απουσία του καλού. Αν και σήμερα θεωρείται ένας από τους θεμελιωτές της ρεαλιστικής λογοτεχνίας και μείζων συγγραφέας που έχει επηρεάσει ονόματα όπως ο Φλομπέρ, ο Ζολά και ο Προυστ, κάποτε τα έργα του έφεραν τη «ρετσινιά» του εμπορικού.
Η εμβληματική «Ανθρώπινη Κωμωδία» –με τον τίτλο να «συνομιλεί» με τη «Θεία Κωμωδία» του Δάντη– περιλαμβάνει 91 ολοκληρωμένα έργα του Μπαλζάκ και 48 ημιτελή, και στοχεύει να δώσει μια γλαφυρή περιγραφή της γαλλικής κοινωνίας, όπως αυτή διαμορφώθηκε μετά τη Γαλλική Επανάσταση. Αποτέλεσε, παρά την αντίδραση της Εκκλησίας, εκδοτικό φαινόμενο με τεράστιο αντίκτυπο, εξακολουθεί να επανεκδίδεται και συγκαταλέγεται στα σημαντικότερα έργα της γαλλικής λογοτεχνίας του 19ου αιώνα.
«Εφόσον η "Ανθρώπινη Κωμωδία" αποσκοπεί, όπως η ίδια δηλώνει, να αναπαραστήσει τα ήθη μιας συγκεκριμένης κοινωνίας, ο αναγνώστης έχει την ευκαιρία να διαβάσει, κατά εκατοντάδες, διεξοδικές παρατηρήσεις για τα κατεξοχήν μπαλζακικά θέματα: το Παρίσι, την οικογένεια, την πολιτική, το χρήμα, τη φιλοδοξία, την αποτυχία και την καρτερικότητα, τη θρησκεία, την πίστη, την παρθενία και την αφοσίωση, την κραιπάλη και την ψυχική διάλυση, τη δημιουργία, την ανικανότητα, την υποκρισία, την ιδιοφυΐα και όλες τις μορφές της βλακείας και της στειρότητας. Δεν θα ήταν άτοπη η σκέψη ότι, παίρνοντας αυτή την υποθετική “συνέντευξη” από τον Ονορέ ντε Μπαλζάκ, ουσιαστικά σκιαγραφούμε το προφίλ του 19ου αιώνα», σημειώνει ο Κωστής Παπαγιώργης στο οπισθόφυλλο της ελληνικής έκδοσης του έργου από τις εκδόσεις Καστανιώτη.
Μελετητής του Ονορέ ντε Μπαλζάκ αλλά και θαυμαστής του, όπως φαίνεται, ήταν και ο Στέφαν Τσβάιχ, ο οποίος ασχολήθηκε μαζί του διεξοδικά στη μελέτη «Three Masters: Balzac, Dickens, Dostoeffsky». Γράφει σχετικά:
«Η κατάκτηση του κόσμου, όπως έχει συμβεί στην “Ανθρώπινη Κωμωδία”, είναι εξίσου μοναδική στην ιστορία της λογοτεχνίας με τις κατακτήσεις του Ναπολέοντα στην ιστορία της σύγχρονης εποχής· ο Μπαλζάκ φαίνεται να αρπάζει τη ζωή ολόκληρη με τα δυο του χέρια. Όταν ήταν μικρός, ονειρευόταν να κατακτήσει τον κόσμο, και δεν υπάρχει τίποτα πιο ισχυρό από μια πρώιμη απόφαση που μετατρέπεται σε δράση. Η πρόταση που έγραψε κάτω από μια φωτογραφία του Ναπολέοντα δεν αποτελεί στην περίπτωσή του απλό κομπασμό: “Ce qu’il n’a pu achever par l’épée je l’accomplirai par la plume”. (Αυτό που εκείνος δεν ολοκλήρωσε με το σπαθί, θα το πετύχω εγώ με την πένα)».
«Οι ήρωές του μοιάζουν με τον δημιουργό τους, αφού είναι όλοι εμποτισμένοι με την ιδέα της κατάκτησης του κόσμου. Μια κεντρομόλος δύναμη τους παρασύρει στο Παρίσι, μακριά από τη ζωή της επαρχίας. Η σπουδαία αυτή πόλη είναι το πεδίο μάχης τους. Η σαγήνη της μητρόπολης έχει φέρει μέχρι εδώ τον στρατό αυτό· παρθένες ψυχές, πρωτάρες, γεμάτες από καθαρή ενέργεια την οποία αναζητούν να εκτονώσουν. Κι εδώ, φιλόδοξοι, αν και φτωχοί, συγκρούονται μεταξύ τους, καταστρέφουν ο ένας τον άλλον, σπεύδουν να ανεβούν αδέξια την κοινωνική κλίμακα, μόνο για να κουτρουβαλήσουν πάλι στον πάτο και τη λήθη. Κανείς δεν έχει κρατημένη τη θέση του. Ο καθένας πρέπει να κερδίσει τις δάφνες μόνος του.
Ο Μπαλζάκ ήταν ο πρώτος που αποσαφήνισε ότι η μάχη μέσα στον κύκλο της πολιτισμένης κοινωνικής ζωής δεν είναι λιγότερο σφοδρή από αυτή που λαμβάνει χώρα στο πεδίο της μάχης. “Τα αστικά μου μυθιστορήματα είναι πιο τραγικά από τις τραγωδίες σας”, αναφώνησε κάποτε εναντίον των ρομαντικών». (μετάφραση: Γιώργος Μαραγκός, Μασιμίλα Ντόνι, εκδόσεις Gutenberg)
8 βιβλία του Ονορέ ντε Μπαλζάκ που αξίζει να διαβάσετε:
Η Μοντέστ Μινιόν
Εκδόσεις Gutenberg
Σειρά Aldina
Μετάφραση: Έφη Κορομηλά
H νεαρή Μοντέστ Μινιόν, ελπίζοντας σε μια ερωτική ιστορία αντάξια των μεγάλων μυθιστορημάτων, αποφασίζει να γράψει ένα γράμμα σ’ έναν γνωστό ποιητή, χρησιμοποιώντας ψευδώνυμο. Η απάντηση που λαμβάνει όμως δεν είναι γραμμένη από τον ίδιο· απασχολημένος με την καριέρα του ο ποιητής έχει αναθέσει στον γραμματέα του να ασχοληθεί με τη θαυμάστρια. Στην επιστολική επικοινωνία που ακολουθεί οι δύο νέοι ερωτεύονται. Τι θα γίνει όμως όταν πέσουν οι μάσκες και αρχίσουν οι επίδοξοι μνηστήρες της Μοντέστ να αυξάνονται;
Εμπνεόμενος από ερωτικές περιπέτειες άλλων διάσημων συναδέλφων του, αλλά και από τη δική του πολύχρονη ερωτική ιστορία με την κυρία Χάνσκα, ο Μπαλζάκ χρησιμοποιεί την ιστορία αυτή ως όχημα για να μιλήσει για τη λογοτεχνία και τους λογοτέχνες της εποχής του.
Μασιμίλα Ντόνι
Εκδόσεις Gutenberg
Σειρά Aldina
Μετάφραση: Βάσω Παπαντωνίου
Ο πρίγκιπας Εμίλιο είναι τρελά ερωτευμένος με τη σύζυγο ενός δούκα, τη Μασιμίλα Ντόνι. Αυτή ανταποκρίνεται, αλλά ο έρωτας παραμένει πλατωνικός. Μια παρεξήγηση θα φέρει τον πρίγκιπα στην αγκαλιά της τραγουδίστριας Κλάρα Τίντι, ερωμένης του δούκα. Πώς συμφιλιώνεται ο σαρκικός με τον πνευματικό έρωτα; Τι ρόλο παίζει η μουσική;
Η Μασιμίλα Ντόνι, ένα μικρό αριστούργημα του Μπαλζάκ (1799-1850), είναι ένας ύμνος στην ατμόσφαιρα της ιταλικής ζωής που ο συγγραφέας γνώρισε στη διάρκεια πολλών ταξιδιών του, ένας ύμνος στον αυθορμητισμό των κατοίκων, στον έρωτα, στην αγάπη για το θέαμα και κυρίως στο πάθος τους για την όπερα.
Σαραζίν
Εκδόσεις Στερέωμα
Μετάφραση: Κώστας Κατσουλάρης
«Ο Σαραζίν είναι μία από τις κορυφές του μπαλζακικού έργου»
— Georges Bataille
Η νουβέλα Σαραζίν, ένα από τα πιο πυκνά σε εικόνες και νοήματα μυθοπλαστικά κείμενα του Μπαλζάκ, αφηγείται τον τραγικό έρωτα ενός ταλαντούχου γλύπτη για έναν καστράτο στην Ιταλία του 18ου αιώνα. Ενώ την εποχή εκείνη το θέμα μάλλον προκαλούσε αμηχανία, σήμερα οι κριτικοί ομονοούν ότι συγκαταλέγεται στα πλέον μοντέρνα έργα του, τόσο στη δομή όσο και στον πλούτο των θεματικών που αναπτύσσει.
(Από το επίμετρο του Κώστα Κατσουλάρη)
Η γεροντοκόρη
Εκδόσεις Εξάντας
Σειρά Κλασσική Βιβλιοθήκη
Μετάφραση: Ζήσης Σαρίκας
Η «Γεροντοκόρη» σόκαρε όταν πρωτοεμφανίστηκε, ίσως ακόμη και να σκανδάλισε ορισμένους αναγνώστες. Στο μυθιστόρημα αυτό, όπου τρεις άντρες διεκδικούν το χέρι μιας πλούσιας γεροντοκόρης, η ειρωνεία του Μπαλζάκ είναι πανταχού παρούσα. Χοντρά χωρατά πάνω σ' ένα τόσο «σοβαρό» θέμα, κοροϊδία που αγγίζει την αναισχυντία, οχληρές παρατηρήσεις που εκφράζουν έναν ψυχολογισμό που γειτονεύει με την αγέννητη ακόμη ψυχανάλυση: ο Μπαλζάκ αναμειγνύει όλα τα υλικά που χρειάζονται για να προκαλέσει την απέχθεια και την απώθηση των αναγνωστών της εποχής.
Σεραφίτα
Εκδόσεις Ροές
Σειρά Ξένη Λογοτεχνία
Μετάφραση: Μαρία Σπυριδοπούλου
Σε αυτό το φιλοσοφικό μυθιστόρημα, ο Μπαλζάκ, μέσα από τις μυστικιστικές θεωρίες του Σβέντενμποργκ, δίνει ζωή σ' ένα μυστηριώδες πλάσμα, τη Σεραφίτα-Σεραφίτους, που συνενώνει τη φύση του αρσενικού και του θηλυκού. Πρόκειται ωστόσο για ένα ον χωρίς φύλο, ένα πλάσμα στο οποίο η απουσία σεξουαλικότητας είναι απόλυτη, στην ουσία πρόκειται για ένα κενό που γεμίζει με το βλέμμα των άλλων: ένας άντρας και μια γυναίκα το αγαπούν ταυτόχρονα και είναι αυτοί που του προσδίδουν ένα φύλο, προβάλλοντας πάνω του την επιθυμία τους για το φύλο που το ίδιο δεν έχει.
(Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)
Ο οίκος Νισενζέν
Εκδόσεις Εξάντας
Σειρά Κλασσική Βιβλιοθήκη
Μετάφραση: Έφη Κορομηλά
«...Δίκιο έχεις, φίλε μου, αλλά μόνο εμείς καταλαβαίνουμε ότι οι πόλεμοι έχουν μεταφερθεί στον κόσμο του χρήματος [...] Η Τράπεζα είναι σαν τον Χρόνο, καταβροχθίζει τα παιδιά της...»
Έχουν περάσει περισσότερα από εκατόν πενήντα χρόνια από τότε που ο Μπαλζάκ έβαζε τα πιο πάνω λόγια στο στόμα κάποιου μυθιστορηματικού του ήρωα. Άραγε θα τα άλλαζε πολύ αν μπορούσε να παρατηρήσει και να περιγράψει και τη δική μας εποχή, με την ίδια οξυδέρκεια και το ίδιο ταλέντο; Η θεοποίηση του χρήματος και οι όλο και περισσότεροι νεοφώτιστοι πιστοί του που συνωστίζονται στον ναό του, το Χρηματιστήριο, για να το λατρέψουν, οι αδίστακτοι κερδοσκόποι, οι κομπίνες που στήνονται εις βάρος των αφελών, οι οποίοι τελικά πέφτουν θύματα όχι μόνο των «επιτηδείων» αλλά και της δικής τους ματαιοδοξίας. Ο Μπαλζάκ καταφέρνει να ζωντανέψει μέσα σε αυτές τις σελίδες έναν κόσμο όχι και πολύ μακρινό από τον δικό μας, τελικά.
(Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)
Χαμένες Ψευδαισθήσεις
Εκδόσεις Εξάντας
Σειρά Σύγχρονη Κλασσική Λογοτεχνία
Μετάφραση: Μπάμπης Λυκούδης
Η σειρά αυτών των μυθιστορημάτων αποτελεί μια αληθινή τοιχογραφία της γαλλικής κοινωνίας μετά το 1880. Πάνω από δύο χιλιάδες πρόσωπα, που έρχονται και ξανάρχονται με το ίδιο ή με άλλο όνομα, συνιστούν μια κοινωνία που κυριαρχείται από τον πλούτο, τον ανταγωνισμό και τη δίψα για εξουσία. Ο συγγραφέας δεν είναι όμως μόνο κοινωνικός ανατόμος είναι και εκπληκτικός ψυχογράφος. Η πένα του δεν παραμελεί το ατομικό προς όφελος του κοινωνικού. Αντίθετα, προσπαθεί με τη γλαφυρότητά της να βρει τη χρυσή τομή ανάμεσα στα δύο, να εντοπίσει κάθε στιγμή την τόσο λεπτή ισορροπία τους, που αποτελεί και το μυστικό της ανθρώπινης ιστορίας.
(Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)
Ο Μπαρμπα-Γκοριό
Εκδόσεις Ζαχαρόπουλος Σ.Ι.
Σειρά Κλασσική Λογοτεχνία
Μετάφραση: Μαριάννα Τυρέα-Χριστοδουλίδου
Ο "Μπαρμπα-Γκοριό" αποτελεί αναμφίβολα ένα από τα κλασικά αριστουργήματα της συγγραφικής ιδιοφυΐας του Μπαλζάκ. Στο μυθιστόρημα αυτό, που εντάσσεται στο πλαίσιο της "Ανθρώπινης Κωμωδίας", παρακολουθούμε τη θλιβερή πορεία και το τραγικό τέλος ενός πατέρα που τον έχουν απαρνηθεί οι δυο του κόρες, τη γεμάτη αχαριστία εγκατάλειψη ενός ανθρώπου που είχε δώσει τα πάντα στα παιδιά του κι όμως αυτά τον άφησαν να πεθάνει μόνος και πάμφτωχος. Ο μπαρμπα-Γκοριό, μέσα στην αθλιότητα και στην απόγνωσή του, είναι εντούτοις μια μορφή μεγαλειώδης γιατί εκφράζει την πατρότητα κατά τον πιο απόλυτο τρόπο.
(Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)
ΤΟ ΑΡΘΡΟ ΑΥΤΟ ΔΗΜΟΣΙΕΥΤΗΚΕ ΓΙΑ ΠΡΩΤΗ ΦΟΡΑ ΣΤΙΣ 20.5.2023
