Πάντα υπάρχει τρόπος να ανακαλύψεις κάτι από φαινομενικά άσχετες πηγές. Το να ανακαλύψεις, πάντως, έναν σημαντικό ποιητή μέσα από τους δίσκους, μέσα από την μουσική, μέσα από την τζαζ ειδικότερα, μπορεί να μην είναι και τόσο σπάνιο ή πρωτόγνωρο – όταν όμως έχουμε να κάνουμε με την περίπτωση τού αμερικανού ποιητή Robert Lax (1915-2000), τότε το γεγονός αποκτά αυτομάτως άλλη, μεγάλη, σημασία.
Ο Robert Lax ως ποιητής της πρωτοπορίας, που διακόνησε και επεξεργάστηκε (και) την πειραματική ποιητική γραφή, δεν θα μπορούσε να αφήσει αδιάφορους, μέσα στα χρόνια, σημαντικούς μουσικούς της πιο προχωρημένης τζαζ και της ηλεκτρικής avant (δεν ήταν ο μόνος εξάλλου). Ανάμεσα σ' αυτούς που ασχολήθηκαν με το έργο του είναι ο Γερμανός βιμπραφωνίστας, φλαουτίστας & μπασο-κλαρινετίστας Gunter Hampel (γενν. 1937), ο συμπατριώτης του αυτοσχεδιαστής & συγγραφέας Hartmut Geerken (γενν. 1939), ο Άγγλος κιθαρίστας, συνθέτης & αυτοσχεδιαστής Fred Frith (γενν. 1949) και ορισμένοι ακόμη.
Να πούμε για τον Gunter Hampel κατ' αρχάς, έναν μουσικό με τεράστια, παγκόσμια, τζαζ-συνεισφορά, πως έχει έρθει κάμποσες φορές στην Ελλάδα (βασικά μέσω του Ινστιτούτου Γκαίτε) και γι' αυτό δεν είναι εντελώς άγνωστος στη χώρα. Είχε παίξει στη Θεσσαλονίκη, στο αμφιθέατρο της Φυσικομαθηματικής Σχολής του ΑΠΘ, τον Φλεβάρη του 1965 (τόσο παλιά!), στην Αθήνα, στο θέατρο Αλάμπρα (στο πλαίσιο του φεστιβάλ Praxis) τον Μάρτιο του 1982 κ.ά. Σ' ένα free jazz άλμπουμ του από το 1969 στην γερμανική εταιρεία Wergo, υπό τον τίτλο "Gunter Hampel Group + Jeanne Lee" (συνεργασία με την τραγουδίστρια Jeanne Lee), ακούγονταν και τα ποιήματα του Robert Lax "The capacity of the room" και "Air".
Το έργο του Robert Lax, ενός ποιητή που έζησε σχεδόν 40 χρόνια στην Ελλάδα, δεν έγινε ιδιαιτέρως γνωστό στα καθ' ημάς. Και δεν είναι ο Lax η μοναδική τέτοια περίπτωση. Υπάρχουν δεκάδες καλλιτέχνες απ' όλους τους χώρους, που έζησαν πολύ καιρό στα μέρη μας, και στην Αθήνα, και στην υπόλοιπη ηπειρωτική χώρα, και στα νησιά, που πέρασαν απαρατήρητοι ή σχεδόν απαρατήρητοι.
Μελετητής τού έργου τού Robert Lax, και όχι μόνον αυτού, υπήρξε / είναι και ο συμπατριώτης τού Hampel, ο Hartmut Geerken – γνωστός και από την «μανιακή» ενασχόλησή του με τον περίφημο Sun Ra.
Ο Geerken κάποια στιγμή (στις αρχές της δεκαετίας του '80) έγινε πολύ γνωστός στην Ελλάδα, καθώς υπήρξε φίλος τού αείμνηστου παραγωγού κ.λπ. Κώστα Γιαννουλόπουλου, στο label του οποίου Praxis θα κυκλοφορούσαν διάφορα άλμπουμ του, όπως τα: "Continent" (1981), μαζί με τον πολυοργανίστα John Tchicai, "Cassava Balls" (1985), μαζί με τους Famoudou Don Moye / John Tchicai και ακόμη τα "The African Tapes Vol.1" (1987) και "The African Tapes Vol.2" (1988) επίσης από το ίδιο τρίο (Moye / Tchicai / Geerken).
Το 1982 ο Κώστας Γιαννουλόπουλος τυπώνει το βιβλίο του Ανθολογία Συγκεκριμένης Ποίησης [Νεφέλη], στο οποίο συμπεριλαμβάνεται κι ένα οπτικό («συγκεκριμένο») ποίημα του Robert Lax.
Στο βιβλίο είχε τεράστια συνεισφορά ο Geerken, καθώς παραχώρησε το αρχείο του στον Γιαννουλόπουλο προς μελέτη (με τον Γιαννουλόπουλο να τον ευχαριστεί στην Εισαγωγή του ειδικώς γι' αυτό). Μάλιστα, εκείνη την εποχή (13 έως 16 Μαΐου 1982), είχε οργανωθεί στην Αθήνα, στο Ινστιτούτο Γκαίτε, το διεθνές «Συμπόσιο συγκεκριμένης ποίησης», στο οποίο η συμβολή του Geerken υπήρξε ακρογωνιαία.
Δύο χρόνια αργότερα, το 1984, στις 27 Φεβρουαρίου, ο Geerken θα προσκαλούσε τον Robert Lax, που τότε ζούσε στην Πάτμο, να έρθει στην Αθήνα για να παρακολουθήσει τη συναυλία του Sun Ra και της Arkestra στον Ορφέα (για το φεστιβάλ Praxis του Γιαννουλόπουλου). Ο Robert Lax ήρθε, παρακολούθησε και μάλιστα φωτογράφησε τον Sun Ra. Οι φωτογραφίες αυτές υπάρχουν στο εξώφυλλο και την προμετωπίδα τού βιβλίου Sun Ra / The Immeasurable Equation / The Collected Poetry and Prose compiled and edited by James L. Wolf and Hartmut Geerken [WAIAWHILE, 2005].
Στο βιβλίο τού Κώστα Γιαννουλόπουλου Ανθολογία Συγκεκριμένης Ποίησης υπάρχει ένα μικρό βιογραφικό του ποιητή Robert Lax (όχι το πρώτο του, που εμφανίστηκε στην Ελλάδα), το οποίο ας το μεταφέρουμε κι εδώ πριν προχωρήσουμε...
«Ο Ρόμπερτ Λαξ γεννήθηκε το 1915 στο Όλιαν της Νέας Υόρκης. Καθηγητής λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο της Βόρειας Καρολίνας και εκδότης του περιοδικού Jubilee. Ζει από το 1963 στην Πάτμο σαν ερημίτης. Βιβλία: "Color Poems", "Circus Black Circus White", "Fables" και πολλά άλλα».
Τι δουλειά είχε, όμως, ο Robert Lax στην Πάτμο, και γιατί ζούσε εκεί σαν ερημίτης; Ας τα πάρουμε τα πράγματα από την αρχή...
Γεννημένος στην Olean της Νέας Υόρκης, το 1915, ο Robert Lax σπουδάζει στο Columbia University κι εκεί, προς τα τέλη της δεκαετία του '30, γνωρίζεται με τον Thomas Merton (1915-1968) και συνεργάζονται στο χιουμοριστικό, πανεπιστημιακό περιοδικό Jester – μαζί τους και ο Ed Rice (1918-2001) αργότερα συγγραφέας και εκδότης.
Ο Merton υπήρξε μεγάλη πνευματική μορφή (τραπιστής μοναχός, συγγραφέας, θεολόγος, μυστικιστής ποιητής, κοινωνικός ακτιβιστής και μελετητής των ανατολικών θρησκειών), επίσης όχι άγνωστος στην Ελλάδα, καθώς βιβλία του κυκλοφορούν στη χώρα από το 1954 (έχουν τυπωθεί τουλάχιστον τρία), ενώ ποιήματά του έχει μεταφράσει και ο Ντίνος Χριστιανόπουλος.
Μετά τις σπουδές του ο Robert Lax πιάνει δουλειά στο εβδομαδιαίο περιοδικό The New Yorker, συνεργάζεται και με το Time, ενώ γράφει το σενάριο για την ταινία Siren of Atlantis (1949), με την πρώτη βασίλισσα της exotica Maria Montez και τον Jean-Pierre Aumont, την οποία διεκδικεί σκηνοθετικά και ο Gregg G. Tallas (Γρηγόρης Θαλασσινός), πριν έρθει εννοείται στην Ελλάδα και σκηνοθετήσει το περίφημο Ξυπόλητο Τάγμα (1953). Πολλές οι καραμπόλες...
Ο Lax εν τω μεταξύ έχει στρίψει προς τον καθολικισμό, πιάνει δουλειά σ' ένα τσίρκο (1949), ενώ το 1953 βάζει μπροστά με τους φίλους του Thomas Merton και Ed Rice το περιοδικό Jubilee, που θα εκδιδόταν στην Αμερική από το 1953 έως το 1967, έχοντας πνευματική κατεύθυνση.
Εκείνη την περίοδο (1953-54) ο Lax πρέπει να γνωρίζεται με τον Jack Kerouac –το 2014 κυκλοφόρησε και το σχετικό βιβλίο Robert Lax "Dear Jack: Heart Not Head" [Water Row Press]–, με το ενδιαφέρον του όσον αφορά στις πνευματικές αναζητήσεις να αυξάνεται, επηρεασμένος από την φιλία του με τον Thomas Merton, αλλά και επηρεάζοντάς τον ταυτόχρονα.
Το 1959 ο Robert Lax τυπώνει το πρώτο ποιητικό βιβλίο του The Circus of the Sun [Journeyman Press], στο οποίον αφηγείτο την ιστορία ενός περιοδεύοντος τσίρκου (κάτι που το είχε ζήσει ο ίδιος από κοντά εξάλλου) και που είχε ως αποτέλεσμα να γίνει πιο γνωστός στα λογοτεχνικά-ποιητικά κυκλώματα της Νέα Υόρκης. Μάλιστα στο διαδίκτυο υπάρχει η πληροφορία πως στις αρχές της δεκαετίας του '60, όταν ζούσε στο Greenwich Village, είχε γνωριστεί με τον Bob Dylan και ήταν μαζί του όταν ο Dylan έγραφε το "Blowin' in the wind"!
Πάντως εκείνη την εποχή ο Robert Lax, και μετά από κάποιες περιπλανήσεις στην Ευρώπη (και βασικά στην Γαλλία), παίρνει την απόφαση της ζωής του – να έλθει και να μείνει μόνιμα στην Ελλάδα. Και όχι βεβαίως στην Αθήνα ή σε κάποιο άλλο αστικό κέντρο, αλλά σ' ένα απομακρυσμένο ελληνικό νησί τού Αιγαίου.
Αν και θα πραγματοποιούσε περιστασιακά ταξίδια στην ηπειρωτική Ευρώπη και τις ΗΠΑ, τις τέσσερις τελευταίες δεκαετίας της ζωής του ο Αμερικανός ποιητής θα διαβιούσε, βασικά, στα ελληνικά νησιά. Πρώτα στην Λέσβο, έπειτα στην Κάλυμνο, από το Μάρτιο του 1964 έως και το 1974 (και για λίγους μήνες προς το τέλος του 1973, στους Λειψούς), για να επιστρέψει το 1976 στην Κάλυμνο από την Αμερική (στην οποία είχε μεταβεί για δυο χρόνια), πριν εγκατασταθεί μόνιμα, από το 1980 και μετά, στην Πάτμο.
Ο Robert Lax επιζητούσε να αφιερωθεί στην ποίηση, μέσω μιας απλής, απέριττης και ένθεης πνευματικής ζωής – κάπως σαν ένας σύγχρονος κοσμοκαλόγερος.
Σπρώχνοντας τον εαυτό του να αρνηθεί ακόμη και τις πιο στοιχειώδεις ανέσεις τής καθημερινότητας, εύρισκε στην επιδιωκόμενη φτώχεια, την προσευχή, την άσκηση, την επαφή με τους αγνούς ανθρώπους και την αμόλυντη φύση, όλα εκείνα τα στοιχεία που θα τον οδηγούσαν σε μια ποίηση αντιστοίχως απέριττη, αγνή, χωρίς φτιασιδώματα, χρησιμοποιώντας λίγες λέξεις, με επαναλαμβανόμενη μινιμαλιστική λογική, κάνοντας με τα γράμματα ό,τι έκαναν με τις νότες ο Philip Glass και ο Steve Reich ή με τα χρώματα οι μίνιμαλ ζωγράφοι σαν τον Mark Rothko.
Απελευθερωμένος από τις αστικές συμβάσεις, από τις ακατανόητες μανιέρες στις οποίες οδηγεί τον άνθρωπο ο σύγχρονος πολιτισμός, ορκίστηκε στην ολιγάρκεια, αναζήτησε την «χαμένη αθωότητα», την επικοινωνία με το θείο και ομνύοντας σε μια μικρή και φαινομενικά ασήμαντη ζωή, κατόρθωσε να συναντήσει, μέσω του διαλογισμού, την αγνή ομορφιά και την βαθιά σοφία.
Αυτά, εξάλλου, υπήρξαν τα κυρίαρχα χαρακτηριστικά της ποίησής του. Κι έτσι κάπως το έργο του θα διαδοθεί, ως το μοναδικό απόσταγμα μιας αληθινά πνευματικής υπόστασης – με τον ίδιον να χαρακτηρίζεται από τους κριτικούς και τις λογοτεχνικές-ποιητικές επιθεωρήσεις ως ένας από τους μεγαλύτερους Αμερικανούς πειραματικούς ποιητές του 20ου αιώνα.
Το έργο του Robert Lax, ενός ποιητή που έζησε σχεδόν 40 χρόνια στην Ελλάδα, δεν έγινε ιδιαιτέρως γνωστό στα καθ' ημάς. Και δεν είναι ο Lax η μοναδική τέτοια περίπτωση. Υπάρχουν δεκάδες καλλιτέχνες απ' όλους τους χώρους, που έζησαν πολύ καιρό στα μέρη μας, και στην Αθήνα, και στην υπόλοιπη ηπειρωτική χώρα, και στα νησιά, που πέρασαν απαρατήρητοι ή σχεδόν απαρατήρητοι.
Ίσως η πρώτη φορά που γράφτηκε κάτι για τον Robert Lax στην Ελλάδα να ήταν στο περιοδικό Διαγώνιος του Ντίνου Χριστιανόπουλου. Στο τεύχος #4, τόμος 2, Ιανουάριος-Απρίλιος 1973, καταγράφονται τα ποιήματά του Πρόβλημα σε σχέδιο, Ο κοντός, Γιαπωνέζικο μάθημα και Θεραπευτής σε μεταφράσεις του Μόσχου Λαγκουβάρδου. Ένα πρώτο ποίημα από 'κει...
Θεραπευτής
Ένας άνθρωπος ήρθε σε μένα με
το παρακάτω πρόβλημα:
«Η πεθερά μου», είπε, «με καταφρονεί·
οι πιστωτές μου, που ήταν φίλοι μου άλλοτε,
τώρα είναι εναντίον μου· η γυναίκα μου
με απειλεί πως θα με εγκαταλείψει αύριο αν
δε βάλω τα παιδιά σ' ένα καλύτερο
σχολείο· οι εργοδότες μου επικρίνουν
τον τρόπο που δουλεύω, τον
λεν σωστή κατάπτωση των νεύρων. Τι
με συμβουλεύεις να κάνω;»
Έκανα μια τούμπα γι'
αυτόν & ένιωσε καλύτερα.
Την επόμενη χρονιά στο πατρινό λογοτεχνικό περιοδικό Υδρία, τεύχος # 10-11-12, Απρίλιος-Μάιος-Ιούνιος 1974, ο Σωκράτης Σκαρτσής μεταφράζει το ποίημα τού Robert Lax Καλυμνιάδα μέρος ΙΙ. Το μεταφέρουμε...
Καλυμνιάδα (μέρος ΙΙ)
πες το μισοφέγγαρο
μισοφέγγαρο από βράχο
ένα νησί στραμμένο ανατολικά
σε μια θάλασσα όλη τσακίσματα
τους ασημένιους του
θόλους
τα πολλά του
χρωματιστά
μέτωπα
ένας βράχος:
τι φυτρώνει πάνω του;
λίγο
πράσινο
το χει-
μώνα
οι άντρες με τα γαλάζια δίχτυα τους
γρι γρι
έξω κάθε νύχτα
και μπαλώνοντας
τα δίχτυα
το
πρωί
οι άλλοι που
πάνε έξω
για μήνες
κάθε φορά
και βουτάνε
(για
σφουγγάρια)
οι γυναίκες που
υφαίνουν
οι γυναίκες που
δένουν τους γάντζους
στα μακριά
άσπρα
νήματα
Γύρω από την ζωή του Robert Lax στην Κάλυμνο υπάρχουν τα Ημερολόγιά του. Μέρος τους, αποσπάσματα, έχουν μεταφερθεί σ' ένα επόμενο τεύχος της Διαγωνίου (#9, Σεπτέμβριος – Δεκέμβριος 1974). Η Κλαίτη Σωτηριάδου και ο Μόσχος Λαγκουβάρδος μεταφράζουν...
Στην Κάλυμνο δεν ήταν όλα ρόδινα για τον Robert Lax. Δεν ήταν, ούτε θα μπορούσε να ήταν αποδεκτός απ' όλους. Ένας ξένος ερημίτης, δίχως επισκέψεις, σ' ένα τέτοιο μικρό μέρος, που μόνον έγραφε και τραβούσε φωτογραφίες, σίγουρα κάποιους, λίγους, θα τους αναστάτωνε.
Το πράγμα φαίνεται πως πήρε άσχημη τροπή, όταν ξέσπασε η κρίση στην Κύπρο τον Ιούλιο του '74. Ο Lax φοβήθηκε ότι θα μπορούσε να συμβεί πόλεμος με την Τουρκία και έφυγε από το νησί (επιστρέφοντας στην Αμερική). Η φυγή του δημιούργησε υποψίες σε κάποιους, ότι θα μπορούσε να ήταν ακόμη και κατάσκοπος. Εντούτοις, και όπως διαβάζουμε στο Journal C by Robert Lax [Pendo Verlag, 1990], θα επιστρέψει στην Κάλυμνο τον Οκτώβριο του 1976, παραβλέποντας το γεγονός πως θα μπορούσε να κινδύνευε ακόμη και η ζωή του.
Το 1980 ο Robert Lax μετακομίζει στην Πάτμο, όπου και θα ζήσει, σχεδόν εξ ολοκλήρου, τα τελευταία 20 χρόνια της ζωής του. Όπως διαβάζουμε στο patmostimes.gr (κείμενο της Σμαράγδας Μουλιάτη):
«Ήρθε στην Πάτμο, την οποία γνώριζε, γιατί πολλά Σαββατοκύριακα δραπέτευε εκεί και είχε δημιουργήσει φίλους. Και στην Πάτμο ζούσε σαν ερημίτης. Οι φίλοι του δεν ήταν άλλοι από τους ψαράδες και τους απλούς ανθρώπους. Καθόταν μαζί τους στο καφενείο και απολάμβανε την κουβέντα τους, τα αστεία τους και τις έννοιες τους, αλλά κανείς δεν γνώριζε εκτός από ολίγες εξαιρέσεις, ότι ο φίλος τους ο Πέτρος (σ.σ. έτσι τον έλεγαν οι νησιώτες), ήταν ποιητής, που βιβλία του κυκλοφορούν στην Αμερική και την Ευρώπη, από μεγάλους εκδοτικούς οίκους, ότι φωτογραφίες, βιβλιογραφία και βιογραφικό του, είναι σε όλες τις μηχανές αναζήτησης του διαδικτύου και στις μεγαλύτερες εγκυκλοπαίδειες του κόσμου».
Η ποίηση του Robert Lax, και στο οπτικό μέρος της, συνεχώς ξαφνιάζει, με τα τεχνάσματα που εφαρμόζει. Χρησιμοποιεί την κάθετη γραφή, με σύντομους στίχους, οξύνοντας την όραση. Πολλές φορές οι στίχοι του μπορεί να αποτελούνται από μία μόνο λέξη ή ακόμη και από μια συλλαβή της. Η αφαίρεση, η εξαΰλωση του γραπτού λόγου είναι πρωταρχικό μέλημά τού R. Lax.
Σημαντικό, πλέον, δεν είναι κάτι εξαιτίας του νοήματος που μπορεί να εμπεριέχει, αλλά για το γεγονός πως απλώς υπάρχει και σημειώνεται. Η φαινομενική αποσύνθεση της γλώσσας, στην πράξη είναι ακριβώς το αντίθετο. Η γλώσσα υπάρχει πριν από το νόημά της, και άρα αποθεώνεται. Ποίηση είναι η ίδια η γλώσσα και όχι τα συμπαρομαρτούντα της.
Στο ποίημά του "is", από το 1980, ο Robert Lax χρησιμοποιεί μόνον τη συγκεκριμένη λέξη, σε μια κάθετη σειρά πέντε στροφών – με επτά, επτά, τρεις, τρεις και επτά στίχους ανά στροφή. Κάθε στίχος αποτελείται μόνον από την λέξη "is". Προφανώς και κάθε στροφή.
Αυτή η εναγώνια αναζήτηση τού «είναι» συνάδει, στην περίπτωση τού αμερικανού ποιητή, μ' αυτόν καθ' αυτόν τον τρόπο ζωής του. Οι δοκιμασίες στις οποίες υποβάλλει τον εαυτό του, αντικατοπτρίζονται στη δοκιμασία που ο ίδιος επιβάλλει στην γλώσσα. Μορφή και περιεχόμενο ταυτίζονται – όπως και ο δημιουργός, με το έργο και τη βιωτή του.
Ποιήματα του Robert Lax δημοσιεύθηκαν ξανά στην Διαγώνιο, στις αρχές της δεκαετίας του '80 (#7, τόμος 3 Ιανουάριος-Απρίλιος 1981 και #10, τόμος 4 Ιανουάριος-Απρίλιος 1982), πάντα σε μεταφράσεις του Μόσχου Λαγκουβάρδου – του ανθρώπου που έκανε γνωστόν τον Robert Lax στην Ελλάδα.
Ο Μ. Λαγκουβάρδος (ποιητής και αυτός, δοκιμιογράφος κ.λπ.) είχε γνωρίσει τον Robert Lax στην Κάλυμνο, το 1968, όταν υπηρετούσε στο νησί ως νεοδιόριστος γραμματέας του Ειρηνοδικείου (eleftheria.gr, 5/8/2009), για να συνδεθεί με στενή φιλία μαζί του – ένα γεγονός που τον οδήγησε φυσικά να ασχοληθεί επισταμένως με την ποίηση τού αμερικανού ερημίτη. Ο Μ. Λαγκουβάρδος δεν μετέφρασε μόνον ποιήματα του R. Lax για λογοτεχνικά περιοδικά, αλλά παρουσίασε και τα δύο μοναδικά βιβλία τού αμερικανού ποιητή που τυπώθηκαν ποτέ στην Ελλάδα – και τα οποία, σήμερα, είναι εκτός κυκλοφορίας και πλέον σπάνια.
Το πρώτο ήταν το Robert Lax "Fables" / Ρόμπερτ Λαξ «Μύθοι» [Ιδιωτική Έκδοση, Θεσσαλονίκη 1980] και το δεύτερο το Ρόμπερτ Λαξ Εννιά Ποιήματα [Ιδιωτική Έκδοση, Λάρισα 12/1983].
Το 2000 οι σκηνοθέτες Nicolas Hubert και Werner Penzel έδωσαν στη δημοσιότητα ένα ασπρόμαυρο φιλμ, που γύρισαν στην Πάτμο ανάμεσα στα χρόνια 1993-1999 και που αφορούσε τον Robert Lax και τη ζωή του στο νησί. Ο τίτλος του εξαιρετικού αυτού φιλμ, που είχε διάρκεια 53 λεπτά, ήταν Why Should I Buy a Bed When All That I Want is Sleep? υπάρχει στο YouTube και μπορείτε να το δείτε στο τέλος τού κειμένου μας. Αξίζει, αληθινά, τον κόπο.
Τον Απρίλιο του 2000, όπως μαθαίνουμε από το patmostimes.gr, η υγεία του Robert Lax άρχισε να επιδεινώνεται. Φίλος του από το νησί, κατόπιν εντολής της οικογένειάς του, τον μετέφερε στο Βέλγιο για να νοσηλευτεί. Βγήκε από το νοσοκομείο και επέστρεψε, με πλοίο στην άλλη μεριά του Ατλαντικού, στην πόλη που είχε γεννηθεί, στην Olean της Νέας Υόρκης, όπου και θα αφήσει την τελευταία του πνοή, στα 85 χρόνια του, την 26η Σεπτεμβρίου του 2000 – την ίδια μέρα όπου ο αγαπημένος του τόπος, η Πάτμος, τιμούσε την μετάσταση του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου, του συγγραφέα της Αποκάλυψης.
Μερικοί δίσκοι, που σχετίζονται με τον Robert Lax
1. Gunter Hampel Group + Jeanne Lee: S/T [LP, Wergo, 1969]
"The capacity of this room", "Air" ποιήματα του Robert Lax
2. Hartmut Geerken: Kein Roter Faa, Denn Die Worte Sind Niemals Gefallen [CD, Gertraud Scholz Verlag, 1990]
3. Fred Frith: Middle Of The Moment [CD, RecRecMusic, 1995]
"Robert Lax is" με την φωνή τού Robert Lax
4. Lax: Recordings & Realizations [3CD, Gertraud Scholz Verlag, 1999]
5. Robert Lax: Wake Up Re:lax [2CD, intermedium records, 2003]
Eλληνικά περιοδικά, με ποιήματα και αφηγήσεις του Robert Lax
1. Διαγώνιος, Τόμος 2 Ιανουάριος Απρίλιος 1973 τεύχος 4
2. Υδρία / περιοδικό λόγου και τέχνης, Πάτραι, Απρίλιος-Μάιος-Ιούνιος 1974, Αριθ. 10-11-12
3. Διαγώνιος, Σεπτέμβριος – Δεκέμβριος 1974, τεύχος 9
(Ρόμπερτ Λαξ «Ημερολόγια», Μετάφραση αποσπάσματος από το ομώνυμο βιβλίο του της Κλαίτης Σωτηριάδου και του Μόσχου Λαγκουβάρδου, σελ.206-224)
4. Διαγώνιος, Τόμος 3, Ιανουάριος – Απρίλιος 1981, τεύχος 7
5. Διαγώνιος, Τόμος 4, Ιανουάριος – Απρίλιος 1982, τεύχος 10
6. Γραφή, τεύχος 49, Καλοκαίρι 2001
(Ρόμπερτ Λαξ «Ημερολόγιο»)
Ελληνικά βιβλία με ποιήματα του Robert Lax (δυσεύρετα)
1. Robert Lax "Fables" / Ρόμπερτ Λαξ «Μύθοι» [Ιδιωτική Έκδοση, Θεσσαλονίκη 1980]
2. Κώστας Γιαννουλόπουλος «Ανθολογία Συγκεκριμένης Ποίησης» [Νεφέλη, Αθήνα – δεν αναγράφεται χρονιά, αλλά είναι σίγουρα από το 1982]
3. Ρόμπερτ Λαξ «Εννιά Ποιήματα» [Ιδιωτική Έκδοση, Λάρισα 1983]
4. Σωκράτης Λ. Σκαρτσής «Σύγχρονοι Αμερικανοί Ποιητές» [Καστανιώτης, Αθήνα 1987]
Και μερικά αγγλόφωνα βιβλία (που κυκλοφορούν)
1. James Harford "Merton & Friends / A Joint Biography of Thomas Merton, Robert Lax and Edward Rice" [Bloomsbury, 2007]
2. Robert Lax "Circus Days & Nights" [Abrams Press, 2009]
3. Robert Lax "Poems (1962-1997)" [Wave Books, 2013]
4. Robert Lax "Dear Jack: Heart Not Head" [Water Row Press, 2014]
5. Michael N. McGregor "Pure Act: The Uncommon Life of Robert Lax" [Fordham University Press, 2017]
6. Robert Lax "Notes for the Next" [Guillemont Press, 2018]
7. Robert Lax "Love Had a Compass: Journals and Poetry" [RE. Grove Press, 2019]
8. Robert Lax "33 Poems" [RE. New Directions, 2019]
Why should I buy a bed when all that I want is sleep ? A chamber film with Robert Lax
σχόλια