Ο ΜΙΧΑΛΗΣ ΚΑΛΑΜΠΟΚΗΣ είναι διευθυντής και ιδρυτής της Ανώτερης Δραματικής Σχολής «Αθηναϊκή Σκηνή». Ηθοποιός, σκηνοθέτης, ψυχολόγος, καθηγητής Υποκριτικής και Ψυχολογίας. Αριστούχος του Εθνικού Θεάτρου, αριστούχος του τμήματος Ψυχολογίας του Παντείου. Με μετεκπαιδεύσεις στην ψυχοθεραπεία, τη διοίκηση πολιτισμικών μονάδων και σε διδακτορικό επίπεδο στο μετατραυματικό άγχος μετά από μαζικές καταστροφές και στη σύνδεση του θεάτρου με την ψυχολογία. Οι σημαντικές κινήσεις του, εν μέσω πανδημίας, για την επίλυση προβλημάτων που αντιμετωπίζει η θεατρική εκπαίδευση γίνονται αφορμή για μια συζήτηση μαζί του γύρω από το θέατρο στη σημερινή εποχή.
— Κύριε Καλαμπόκη, τι σας ώθησε να ασχοληθείτε με τη θεατρική εκπαίδευση;
Το «μικρόβιο» της διδασκαλίας είναι διαφορετικό από αυτό της υποκριτικής. Το έχω πλέον μέσα μου, αφού διδάσκω πάνω από είκοσι χρόνια, ενώ παράλληλα παίζω, σκηνοθετώ και διατηρώ γραφείο ψυχοθεραπευτή. Θέλει τάση και ανάγκη για μεταδοτικότητα, γνώσεις και δεξιότητες. Δεν είναι μόνο θέμα εμπειρίας. Και καθόλου διασημότητας. Πιστεύω στους νεότερους.
Από νωρίς, στο Εθνικό, συνειδητοποίησα τη σκηνοθετική μου ανησυχία. Αν δεν είχα σπουδάσει Ψυχολογία, ωστόσο, δεν νομίζω ότι θα δίδασκα. Τη θεατρική εκπαίδευση τη σέβομαι, την ερευνώ και προσπαθώ να την πάω παρακάτω. Είχα την τύχη να συνεργαστώ και με εξαιρετικούς σκηνοθέτες που μου έμαθαν πολλά.
Αργότερα θέλησα να το ερευνήσω περισσότερο, με μετεκπαιδεύσεις. Σημαντική ήταν η επαγγελματική συνύπαρξη με τον Θόδωρο Κάλβο, με μακρά ιστορία στην εκπαίδευση και στη διοίκηση, αλλά και κύριο εισηγητή της ένταξης του θεάτρου στα σχολεία, με τον οποίο στήσαμε μαζί την Αθηναϊκή Σκηνή.
— Πώς λειτούργησε η Αθηναϊκή Σκηνή μέσα στο lockdown;
Πέρσι το καλοκαίρι ολοκληρώσαμε με παράταση τα μαθήματα, αναπληρώνοντας όλες τις ώρες που ήμασταν κλειστοί. Από τον Νοέμβρη επιλέξαμε να κάνουμε κάποια διαδικτυακά μαθήματα, εφόσον μας δόθηκε η δυνατότητα, κρατώντας όμως κάποιες ώρες για την περίοδο παράτασης, προκειμένου να μη χαθεί το έτος. Η υποκριτική, ο χορός, το τραγούδι, δεν μπορούν να διδαχτούν διαδικτυακά. Στην Αθηναϊκή Σκηνή, διοίκηση, καθηγητές και σπουδαστές βρισκόμασταν σε διαρκή επικοινωνία, βλέπαμε τα δεδομένα και παίρναμε αποφάσεις. Από τη στιγμή που επαγγελματικές πρόβες και γυρίσματα είναι «ανοιχτά», είναι παράλογο οι σχολές να είναι κλειστές.
Δεν νοείται επάγγελμα χωρίς επαγγελματική εκπαίδευση. Η υποκριτική δεν είναι τόσο φλου όσο φαντάζει. Η καθημερινή τριβή με τεχνική, πρόβες και πολύωρη και πολυετή εκπαίδευση με συγκεκριμένο στόχο δημιουργεί ηθοποιούς με εφόδια.
— Τους τελευταίους μήνες ακούμε για κακοποιητικές συμπεριφορές στον χώρο του θεάτρου. Τι πιστεύετε ότι οδήγησε σε αυτό και τι πρέπει να γίνει συνολικά;
Στο θέατρο, κατά κύριο λόγο, υπάρχουν εξαιρετικοί άνθρωποι. Δεν μπορεί να «τσουβαλιαστεί» ολόκληρος ο κλάδος. Η οικονομική κρίση οδήγησε ηθοποιούς να μην μπορούν εύκολα να βρουν εργασία, κάτι που ώθησε κάποιους σκηνοθέτες και συντελεστές, σίγουρα με συμπλεγματικό υπόβαθρο, να εκμεταλλευτούν τη θέση τους. Βοήθησε και η μόδα ότι για να λέγεσαι καλλιτέχνης πρέπει να είσαι «άρρωστος».
Κάποιες σχολές, από την άλλη, προσπαθώντας να επιβιώσουν, έχτισαν μια εικόνα, μια μόδα του «καλύτερου», που μόνο με αυτούς θα μπορούσες να πετύχεις. Τι είσαι διατεθειμένος να υπομείνεις, λοιπόν, για να είσαι με τους καλύτερους; Από συμπεριφορές μέχρι μη τήρηση συμφωνιών και προγραμματισμού. Μετά; Αντιλαμβάνεσαι την αλήθεια του επαγγέλματος. Ελλείψει επιχορηγήσεων, θέατρα έκλεισαν. Άλλα έκλεισαν τις πόρτες τους σε νέους ηθοποιούς, ενώ προωθούνταν συχνά πολύ συγκεκριμένοι ηθοποιοί.
Η έλλειψη ελπίδας οδηγεί σε αναζήτηση εξυγίανσης. Η ανάγκη πρέπει να φροντιστεί θεσμικά. Πρέπει να εξασφαλιστούν μεγαλύτερες επιχορηγήσεις για το ελεύθερο θέατρο, να ενισχυθούν τα ΔΗΠΕΘΕ. Φτάσαμε σε σημείο να τιτλοφορούνται οι καλλιτέχνες Α και Β κατηγορίας, επειδή ανήκαν ή δεν ανήκαν σε κάποιον θίασο. Ελλείψει χρημάτων, φτώχυνε και το αποτέλεσμα των παραγωγών. Αν κάποιος επιχορηγείται, θα πρέπει να μην απασχολεί τους ίδιους συντελεστές κάθε περίοδο.
— Πιστεύετε ότι πρέπει να επανέλθει η άδεια ασκήσεως επαγγέλματος του ηθοποιού;
Δεν νοείται επάγγελμα χωρίς επαγγελματική εκπαίδευση. Η υποκριτική δεν είναι τόσο φλου όσο φαντάζει. Η καθημερινή τριβή με τεχνική, πρόβες και πολύωρη και πολυετή εκπαίδευση με συγκεκριμένο στόχο δημιουργεί ηθοποιούς με εφόδια. Αν μείνουμε μόνο σε επιμορφώσεις ή στο οποιοδήποτε ταλέντο, θα έχουμε χαμηλότερης ποιότητας καλλιτεχνικά αποτελέσματα.
Στη σχολή διαμορφώνεται και η επαγγελματική ηθική. Η οριοθέτηση του επαγγέλματος, συνδεδεμένη με την ανώτερη δραματική εκπαίδευση, θα μπορούσε να διασφαλίσει πολλά. Η ύπαρξη κώδικα δεοντολογίας δεν σημαίνει τίποτε, αν το επάγγελμα δεν έχει όρια. Ο κώδικας θα λύσει προβληματικές, αλλά δεν πρέπει, λόγω κοινωνικής ευαισθησίας, να πέσουμε σε παγίδες που θα αλλοιώσουν την ποιότητα της καλλιτεχνικής διαδικασίας.
— Τι προτείνετε για την αναβάθμιση της θεατρικής εκπαίδευσης;
Είναι μύθος ότι όλες οι σχολές είναι χαμηλού επιπέδου. Αποτελεί ρητορική που προήλθε από ανθρώπους που ήθελαν να πείσουν ότι δεν είναι αναγκαστική η εκπαίδευση, ή συγκεκριμένα η ιδιωτική εκπαίδευση. Το ακούσαμε και από σχολές που ήθελαν να χτίσουν τη δική τους φήμη, μην υπολογίζοντας ότι αυτό καταστρέφει όλο τον κλάδο, άρα και τους ίδιους. Το χρησιμοποίησαν και άνθρωποι που ήθελαν να προωθήσουν εργαστήρια, σεμινάρια κ.λπ.
Δεν μπορεί κανείς να κατηγοριοποιεί τους πάντες. Δεν μπορείς να τους γνωρίζεις όλους, ειδικά αν δεν το έχεις ψάξει. Σίγουρα έχουν γίνει πολλές παρατυπίες. Έχουν γίνει όμως και σημαντικά βήματα. Η οικονομική κρίση και η νέα νομοθεσία εισαγωγικών εξετάσεων περιόρισαν τον αριθμό εισακτέων στις 23 σχολές. Το «πάντρεμα» της εμπειρικής με τη μεθοδική διδασκαλία μετράει ήδη αρκετά χρόνια. Οι δικές μου προτάσεις είναι:
• Διπλωματικές εξετάσεις, χωρίς τις γνωστές επιτροπές. Εξάλειψη ύποπτων φαινομένων και κατάχρησης εξουσιών. Επιτροπή από εκπροσώπους όλων των σχολών. Αν διατηρηθούν οι υπάρχουσες επιτροπές, κάθε απόφοιτος να κάνει αίτηση στο υπουργείο και, μόνος ή με βοηθητικό συνεργάτη, να εξετάζεται ανώνυμα σε χώρο του υπουργείου. Σε μια διαδικασία μη αντικειμενική, πρέπει να περιφρουρήσουμε τη μέγιστη διαφάνεια.
• Δημιουργία σύγχρονου προγράμματος με περιθώριο στις σχολές να εντάξουν μαθήματα που θα προσδιορίζουν την ταυτότητά τους.
• Εξωστρέφεια σχολών. Συνεργασίες, φεστιβάλ, σεμινάρια και επιμόρφωση καθηγητών.
• Άμεση διαβάθμιση. Αναγνώριση ανώτερης βαθμίδας, ως οφείλει, με μορφή bachelor, όπως στο εξωτερικό. Ύπαρξη τέταρτου έτους κατεύθυνσης-master.
• Δυνατότητα ξενόγλωσσων τμημάτων και συνεργασίες για διδακτορικά.
• Διαχωρισμός επαγγελματικής προοπτικής με τα ΙΕΚ και τα τμήματα Θεατρολογίας.
• Απόφοιτοι δραματικών σχολών και τμημάτων Θεατρολογίας για διδασκαλία στα σχολεία και στους πολιτιστικούς οργανισμούς. Προϋπόθεση, η εξάμηνη ή ετήσια εκπαίδευση παιδαγωγικής επάρκειας.
• Δραματικές σχολές υπό την εποπτεία του υπουργείου Πολιτισμού. Η καλλιτεχνική εκπαίδευση δεν έχει την ίδια βάση με τις άλλες μορφές εκπαίδευσης και είναι πρακτικά πιο αποδοτικό να μπορείς να συνεργάζεσαι με ένα υπουργείο που δεν έχει εποπτεία σε όλα τα εκπαιδευτικά ιδρύματα της Ελλάδας.
• Σε περίπτωση δημιουργίας ακαδημίας τεχνών πρέπει να υπάρχει αντίστοιχο νομικό πλαίσιο και στην ιδιωτική εκπαίδευση, προκειμένου να μη δημιουργηθούν απόφοιτοι δύο ταχυτήτων.
• Έλεγχος του υπουργείου, πιο ουσιαστικός. Συνομιλία σχολαρχών με σπουδαστές για την επάρκεια των καθηγητών. Σχολάρχες και καθηγητές, προκειμένου να αδειοδοτηθούν, να περνούν από εκπαίδευση παιδαγωγικής επάρκειας.
• Πλήρης ενημέρωση υποψηφίων για παροχές και έλεγχος αυτών.
• Επιδότηση από το κράτος μιας θέσης υποτροφίας ανά σχολή, με την προϋπόθεση να παρέχει η σχολή και άλλη μία η ίδια. Επιπλέον 46 θέσεις δωρεάν φοίτησης, πέραν των περίπου 34 των κρατικών.
• Αδειοδοτήσεις από το κράτος για θεατρική εκπαίδευση: 1) σεμιναρίων, 2) εργαστηρίων και ομάδων, 3) ανώτερων σχολών και αντίστοιχα για καθηγητές.
• Εισαγωγικές εξετάσεις σε μικρότερη χρονική περίοδο (2 εβδομάδων) ταυτόχρονα, ως τελική φάση, για όλες τις σχολές. Έτσι θα αποφευχθεί και το φαινόμενο πρόωρης ανακοίνωσης αποτελεσμάτων, αφού δεν θα υπάρχει αναμονή. Άλλες φάσεις μπορούν να πραγματοποιούνται πιο πριν από τις σχολές.
• Λύση δεν είναι να κλείσεις σχολές σε μια ελεύθερη αγορά. Η ζήτηση θα βρει διέξοδο. Λύση είναι ο έλεγχος και η αναβάθμιση της Ανώτερης εκπαίδευσης. Και όποιος θέλει, με αυτούς τους όρους, ας ακολουθήσει.
— Προσπαθήσατε να φέρετε σε επαφή τις σχολές. Ποιο ήταν το αποτέλεσμα των κινήσεων αυτών;
Από την άνοιξη του 2020 ξεκίνησα τις προσπάθειές μου, επικοινωνώντας συνεχώς με όλες τις σχολές. Μετά από κάποιους μήνες συνειδητοποίησα ότι κι άλλοι είχαν το ίδιο σκεπτικό και γρήγορα η πλειονότητα των σχολών δημιουργήσαμε έναν δίαυλο επικοινωνίας. Πριν από αυτό, οι κινήσεις μου προς το κράτος ήταν έντονες (όπως και τα προηγούμενα χρόνια με προτάσεις), είχα επαφές με το ΣΕΗ αλλά και με πολλούς σπουδαστές.
Σύντομα αντιληφθήκαμε την αντιμετώπισή μας από το κράτος ως επίσημο φορέα. Η επικοινωνία με το υπουργείο είναι συχνή, πετύχαμε την παράταση του έτους και συνεχίζουμε να διεκδικούμε άνοιγμα, ενίσχυση σπουδαστών και παραχώρηση ανοικτών χώρων. Άλλα θέματα που συζητάμε με το υπουργείο είναι η διαβάθμιση, η οριοθέτηση επαγγέλματος και έχει κατατεθεί σχέδιο κώδικα.
Η επικοινωνία μεταξύ μας με οποιονδήποτε τρόπο σημαίνει και επικοινωνία των απόψεων των σπουδαστών και των καθηγητών μας. Πρέπει άμεσα όλοι να αναλάβουν πρωτοβουλίες. Μη χαθεί η ευκαιρία, τώρα που υπάρχουν αρκετοί κατάλληλοι άνθρωποι που αναζητούν αυτές τις αλλαγές.
— Τι νέο έφερε στη θεατρική εκπαίδευση η Αθηναϊκή Σκηνή;
Ο σχεδιασμός της Αθηναϊκής Σκηνής βασίστηκε στα ακόλουθα:
• Κτίριο σε ασφαλή περιοχή, με πολλούς χώρους για τους σπουδαστές, συνδυασμός αισθητικής και σύγχρονης λειτουργικότητας.
• Νέες θεματικές: ψυχολογία, φιλοσοφία- ιστορία, ιστορία τέχνης, μεταγλώττιση και υποκριτική στο μικρόφωνο, εκπαίδευση μέσα από παραστάσεις, παρτιτούρα, μουσικό όργανο, μάθημα σε αρχαία θέατρα κ.ά.
• Εμπειρική αλλά και διδασκαλία μεθόδων. Συνεργασία και με νέα γενιά καθηγητών και σκηνοθετών με μετεκπαιδεύσεις.
• Επαγγελματικός θεατρικός χώρος. Όλα τα μαθήματα παρουσιάζονται με μορφή παράστασης. Πρακτική και επαγγελματική απορρόφηση.
• Σύνδεση θεάτρου με ψυχολογία (ψυχόδραμα, playback, ντοκουμέντο, θέατρο στην κοινότητα, θεματικές ψυχολογίας για απόδοση ρόλων και σκηνοθεσίας).
• Πολυφωνία. Ενασχόληση με αρχαίο, σύγχρονο, κλασικό ρεπερτόριο και κωμωδία και εξοικείωση με διαφορετικούς τρόπους απόδοσης και προσέγγισης ρόλων.
• Ενίσχυση τεχνικών μαθημάτων.
• Διάλογος και συνεργασία μεταξύ μαθημάτων με ακολουθία εκπαιδευτικών στόχων.
— Τι θα συμβουλεύατε τους υποψήφιους σπουδαστές που θέλουν να ασχοληθούν με το θέατρο;
Ό,τι γίνεται στον κλάδο μας δείχνει ότι οδηγεί σε διορθώσεις. Πραγματικά, πιστεύω ότι οι συνθήκες που θα βρουν θα είναι πολύ καλύτερες από αυτές παλαιότερων εποχών. Αν μπορούσα να δώσω μια συμβουλή, θα ήταν: «Μακριά απ’ όσους κραυγάζουν ότι πρέπει να κάνεις αυτό για να πετύχεις ή ότι στο θέατρο αυτό είναι σωστό». Στην τέχνη δεν υπάρχει σωστό και λάθος.
Τέλος, προσοχή στις στερεοτυπίες. Το ότι κάπου διδάσκει μια διασημότητα δεν σημαίνει ότι δεδομένα θα σου κάνει μάθημα ή ότι είναι καλός καθηγητής. Το ότι κάποιος καθηγητής είναι τώρα στα πράγματα δεν σημαίνει ότι θα είναι και όταν αποφοιτήσεις ή ότι θα σε βοηθήσει να βρεις εργασία, ακόμα και χωρίς να σε ξέρει. Το ότι σπούδασα εγώ σε αυτήν τη σχολή δεν σημαίνει ότι αν σου αρέσει η πορεία μου πρέπει να πας μόνο σε αυτήν. Άλλο εγώ, άλλο εσύ.
Συγκεκριμένα, η σχολή από την οποία αποφοίτησα δεν έχει πλέον κανέναν από τους καθηγητές που είχα και βρίσκεται και σε άλλο κτίριο, άρα είναι μια άλλη σχολή. Το ότι κάποιος θα τελειώσει μια συγκεκριμένη σχολή δεν σημαίνει ότι δεδομένα θα «κάνει» σε όλους τους σκηνοθέτες. Ο καθένας είναι μοναδικός. Δεν υπάρχει κανείς που να σου εγγυηθεί ότι θα πετύχεις. Η πορεία είναι προσωπική. Κατάλαβε τον στόχο σου. Δες τα προγράμματα σπουδών, τους καθηγητές, πάρε πολλές πληροφορίες για τη φιλοσοφία της σχολής, τις παροχές, τα οικονομικά, τις τοποθεσίες, τις εγκαταστάσεις και αφοσιώσου. Η τριετής αυτή εκπαίδευση είναι κυρίως μια δουλειά με τον εαυτό μας. Μια εργασία που σου διδάσκει το «εμείς» και σου δίνει εφόδια για τη μετά πορεία. Είναι μια μοναδική εμπειρία.
Θέλω να είμαι αισιόδοξος. Πιστεύω ότι απ’ όλο αυτό μπορεί να προκύψει κάτι νέο. Καλύτερο. Αρκεί να προσπαθήσουμε να το αλλάξουμε, όσοι το θέλουμε.
Αθηναϊκή Σκηνή
Επαγγελματικό Θέατρο, Ανώτερη Δραματική Σχολή, Εργαστήρια
Αθανασίου Διάκου & Τζιραίων 13, Αθήνα (έξω από το μετρό Ακρόπολης)
Τηλ.: 210 9222300
mail: [email protected]
Facebook: Αθηναϊκή Σκηνή Κάλβου - Καλαμπόκη
