Η «Κληρονομιά μας», το πολυβραβευμένο έργο του 47χρονου Αμερικανού συγγραφέα Μάθιου Λόπεζ, ανεβαίνει για πρώτη φορά στην Ελλάδα στις 13 Φεβρουαρίου στη Σκηνή «Νίκος Κούρκουλος» σε σκηνοθεσία Γιάννη Μόσχου. Το ασυνήθιστο σε διάρκεια έργο χάρισε στον συγγραφέα βραβείο Τόνι (2020), το πρώτο που απονεμήθηκε σε συγγραφέα λατινικής καταγωγής, και αφηγείται την ιστορία μιας παρέας ομοφυλόφιλων ανδρών στη Νέα Υόρκη τη δεκαετία του 2010.
Στην παράδοση έργων όπως το «Angels in America» (Άγγελοι στην Αμερική) του Τόνι Κούσνερ και το «Love! Valour! Compassion!» του Τέρενς Μακ Νάλι, συγγενές με το μυθιστόρημα «Λίγη Ζωή» της Γιαναγκιχάρα, ερευνά τις σχέσεις μιας ομάδας ομοφυλόφιλων ανδρών, διερευνώντας ταυτόχρονα διαγενεακά ζητήματα. Το σαρωτικό, συναισθηματικό αυτό έπος, πιο γήινο και ρεαλιστικό από το έργο του Κούσνερ, έχει τη δική του πολιτιστική κληρονομιά και ως πηγή έμπνευσης τον Βρετανό συγγραφέα Ε.Μ. Φόρστερ (1879-1970), αντλώντας από την πλοκή και την πεμπτουσία του μυθιστορήματός του «Howards End» (1910). Ο Λόπεζ μεταφέρει τη ματιά του Φόρστερ στον έρωτα, στον γάμο, στις τάξεις και στις συγκρούσεις γενεών σε πρόσωπα ομοφυλόφιλων ανδρών στη Νέα Υόρκη. Εδώ αξίζει να σημειωθεί ότι έχει υποστηριχθεί πως ο Φόρστερ, που δεν ομολόγησε ποτέ δημοσίως την ομοφυλοφιλία του, έγραφε για τον ομοφυλόφιλο έρωτα μέσα από ετεροφυλόφιλους χαρακτήρες, ενώ τα αμιγώς ομοφυλοφιλικά γραπτά του, το μυθιστόρημα «Μωρίς» και η συλλογή διηγημάτων «Η ζωή που έρχεται», δημοσιεύθηκαν μετά τον θάνατό του.
«Ο τίτλος του έργου "Η κληρονομιά μας" αναφέρεται στην ανάγκη διατήρησης της ιστορικής μνήμης μιας κοινότητας, είτε πρόκειται για την κοινότητα των ομοφυλόφιλων αντρών είτε για οποιαδήποτε άλλη, ενός έθνους, μιας χώρας. Το έργο μιλάει για τη σημασία της κληροδότησης της Ιστορίας από γενιά σε γενιά», λέει ο σκηνοθέτης της παράστασης Γιάννης Μόσχος.
Η μποέμ ομάδα στο έργο του Λόπεζ που λέει σπιρτόζικα αστεία και έχει άποψη για την τέχνη μέσα σε έναν οικείο, αστικό κόσμο, κάνοντας ενδιαφέρουσες συζητήσεις, σύντομα, με απλότητα και ευθύτητα, αρχίζει να θέτει ερωτήματα σχετικά με τη σεξουαλική ταυτότητα και να μετρά τι έχει χάσει και τι έχει κερδίσει η γκέι κοινότητα τις τελευταίες δεκαετίες.
«Ήρθα σε επαφή με το έργο οκτώ χρόνια πριν, όταν ανέβηκε για πρώτη φορά στο Young Vic στο Λονδίνο. Είχα διαβάσει κριτικές γι' αυτό και μου κίνησε το ενδιαφέρον, το παρήγγειλα και το ερωτεύτηκα από την πρώτη στιγμή που το διάβασα. Με συγκίνησε βαθιά. Για μένα είναι σημαντικό να συνδέομαι συναισθηματικά με ένα έργο. Έτσι, ήμουν σίγουρος ότι θα το σκηνοθετούσα κάποια στιγμή.
Αποφάσισα ότι θα έπρεπε να ενταχθεί στο ρεπερτόριο του Εθνικού, όχι μόνο λόγω της γκέι θεματικής του –είναι σημαντικό και το γκέι κοινό να μπορεί να δει το καθρέφτισμα της ζωής του– αλλά γιατί είναι ένα έργο βαθύ που μιλά για την πολυπλοκότητα της ανθρώπινης εμπειρίας και για τη δυσκολία να υπάρχουμε κατά μόνας ή μαζί με άλλους. Είναι επιπλέον ένα έργο με πολιτικό και κοινωνικό στοχασμό. Φωτίζει την επίδραση που έχει η κοινωνικοπολιτική πραγματικότητα στις ζωές των ανθρώπων αλλά και τανάπαλιν: αναδεικνύει τη σημασία που έχει η στάση του καθενός μας στη διαμόρφωση της σύγχρονης ιστορίας».
Αν στο θέατρο πηγαίνουμε κουβαλώντας μαζί μας την ιστορία, τις εμπειρίες και την πολιτισμική μας ταυτότητα, η ιστορία που διαδραματίζεται στη σκηνή ξεκινά από πολύ παλιά, με τον συγγραφέα να κοιτάζει και να εμπνέεται από την εποχή του Φόρστερ, όταν οι άνδρες δεν μπορούσαν να αγαπηθούν ανοιχτά. Δημιουργεί με αυτόν τον τρόπο ένα ιστορικό τόξο της γκέι ζωής, αναφέρεται στο τραύμα και στον πόνο που έχει υποστεί κάθε γενιά, στους ανθρώπους που αγαπούν και ζουν την επώδυνη απώλεια φίλων και συντρόφων. Μοιάζει με μια οικογενειακή saga που αφορά την αγάπη και την πολυπλοκότητα των ανθρώπινων σχέσεων, είτε ομόφυλες είτε ετερόφυλες, τα όνειρα, τους φόβους και τα ματαιωμένα σχέδια.
Ο Μάθιου Λόπεζ ανοίγει την πόρτα σε μια συζήτηση για τις σχέσεις και τις φιλίες των γκέι ανδρών, επανεξετάζοντας τα εντελώς διαφορετικά αιτήματα κάθε εποχής, φωτίζοντας διαφορετικές εμπειρίες. Μας ζητά, σήμερα που οι γκέι άνθρωποι αγωνίζονται για διαφορετικές ελευθερίες και βιώνουν διαφορετικές εμπειρίες από αυτούς που προηγήθηκαν, να μην ξεχάσουμε την επιδημία του AIDS κατά τις δεκαετίες του 1980 και του 1990, τον τρόπο με τον οποίο η μάστιγα αυτή ένωσε την κοινότητα, αλλά και τον τρόπο με τον οποίο το κράτος αντιμετώπισε τους ασθενείς σαν μιάσματα, σαν αποσυνάγωγους.
Το έργο ακολουθεί τη ζωή δυο ζευγαριών που ζουν σε γειτονικά διαμερίσματα, των τριαντάχρονων Έρικ και Τόμπι και των μεγαλύτερων Χένρι και Γουόλτερ, που είναι σύντροφοι για περισσότερο από τριάντα χρόνια. Τα πρόσωπα που μπαίνουν στη ζωή τους και διασταυρώνονται μαζί τους ως χαρακτήρες-καταλύτες γίνονται το επίκεντρο ιστοριών που δεν αφορούν μόνο την ερωτική ζωή τους αλλά συνδέονται με την επιθυμία, την απώλεια, τη φιλανθρωπία, τη θλίψη, την καταπίεση, τις κοινωνικές προσδοκίες και την πολιτική.
«Το έργο θίγει μια σειρά θεμάτων που απασχολούν όλες και όλους μας, ασχέτως σεξουαλικού προσανατολισμού. Η βαθύτητα με την οποία τα αντιμετωπίζει ο συγγραφέας κάνει το έργο καθολικό», λέει ο Γιάννης Μόσχος. «Αν και οι ήρωες ζουν σε αμερικανικό περιβάλλον, πιστεύω πως οπουδήποτε και αν παιχτεί, ο θεατής συνδέεται άμεσα. Έχει, δε, σήμερα και μια ανατριχιαστική επικαιρότητα, αφού διαδραματίζεται την εποχή της ανόδου του Ντόναλντ Τραμπ, όταν εκλέχθηκε Πρόεδρος των ΗΠΑ την πρώτη φορά. Το ακούς και νομίζεις ότι γράφτηκε σήμερα.
Επίσης, είναι πολύ σημαντική η υπενθύμιση της επιδημίας του AIDS. Μπορεί ο HIV να μην είναι θανατηφόρος πια, αλλά καθόρισε, και καθορίζει, τις ζωές πολλών ανθρώπων. Προφανώς ο κόσμος δεν είναι πια όπως όταν ξέσπασε η επιδημία τη δεκαετία του ’80, αλλά είναι μια υπενθύμιση του ρόλου της κοινωνίας σε αυτή την κρίση, του τρόπου που αντιμετωπίστηκαν οι άνθρωποι που είχαν AIDS και πόσο γρήγορα περιθωριοποιήθηκαν».
Ο συγγραφέας Μάθιου Λόπεζ ήταν τριάντα χρονών όταν ξαναδιάβασε το «Howards End» που είχε δει στον κινηματογράφο έφηβος και οι χαρακτήρες των ηρωίδων του Φόρστερ, η σοβαρή Μάργκαρετ και η θυελλώδης Έλεν, αποτέλεσαν τη βάση του έργου του. Η πλοκή μεταφέρθηκε στη σύγχρονη Νέα Υόρκη, με τον ίδιο τον συγγραφέα του μυθιστορήματος να ζωντανεύει σαν χαρακτήρας και να εμφανίζεται ως ένα είδος συμπαθούς συμβούλου που καθοδηγεί τη χορωδία των νεαρών ανδρών στην αφήγηση των ιστοριών τους και τους στρέιτ πρωταγωνιστές από διάφορες κοινωνικές τάξεις να δίνουν τη θέση τους σε ομοφυλόφιλους άνδρες από διάφορες γενιές.
Ο Λόπεζ, ζώντας στη Νέα Υόρκη όταν έγραψε το έργο, δύο δεκαετίες μετά την κορύφωση της επιδημίας του AIDS, δεν είχε γίνει ηθοποιός όπως επιθυμούσε, τα όνειρά του μαράζωναν, κατανάλωνε ποσότητες βότκας στα μπαρ της πόλης και πίσω από μια ψευτοκοινωνική ζωή πάλευε με τη μοναξιά και την απέχθεια για τον εαυτό του. Η ζωή του άλλαξε ριζικά όταν η ιδέα του να παρουσιάσει ένα πανόραμα της ζωής γκέι ανδρών πήρε σάρκα και οστά, το έργο του έκανε πρεμιέρα και στο Λονδίνο είχε την τύχη να το σκηνοθετήσει ο Στίβεν Ντάλντρι, ενθουσιάζοντας το κοινό. Η «Telegraph» το χαρακτήρισε «ίσως το πιο σημαντικό αμερικανικό θεατρικό έργο του αιώνα» και κέρδισε τέσσερα βραβεία Olivier.
Η μποέμ ομάδα στο έργο του Λόπεζ, που μέσα σε ένα οικείο αστικό κόσμο λέει σπιρτόζικα αστεία και έχει άποψη για την τέχνη κάνοντας ενδιαφέρουσες συζητήσεις, σύντομα, με απλότητα και ευθύτητα αρχίζει να θέτει ερωτήματα σχετικά με τη σεξουαλική ταυτότητα και να μετρά τι έχει χάσει και τι έχει κερδίσει η γκέι κοινότητα τις τελευταίες δεκαετίες.
Την εποχή που έγραψε ο Λόπεζ το έργο η ισότητα του γάμου είχε εξασφαλιστεί, ενώ τα γκέι σημαίνοντα είχαν απορροφηθεί ανεπιτήδευτα από το mainstream. Είναι σε αυτό το σημείο που ο συγγραφέας χτυπάει ένα προειδοποιητικό καμπανάκι για την ενδεχόμενη ανατροπή των δικαιωμάτων της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας. Για πολλούς, με την επανεκλογή Τραμπ ο εφιάλτης ζωντανεύει.
Υπενθυμίζοντας την επιδημία του AIDS, ο Λόπεζ ανακαλεί ένα όχι και πολύ μακρινό παρελθόν, τις πρώτες εμβληματικές πορείες, την εποχή της περιθωριοποίησης, της απαξίωσης αλλά και την απώλεια γενεών δημιουργικών ανθρώπων που προκλήθηκε από την επιδημία.
Το AIDS, εκτός από ένα ιστορικό και κοινωνικό γεγονός, είναι η αφορμή για να μιλήσει για την απώλεια και τους επιζώντες, ακόμα και για την αποδοχή μιας κληρονομιάς θλίψης αλλά και για την κατανόηση της ιστορίας της καταστροφής της γκέι κοινότητας. Η κάθαρση που προσφέρει είναι μια αναζήτηση, μια επιθυμία για μια θέση στον κόσμο και για μια ταυτότητα.
Τολμηρά ελεύθερο, το έργο συνδέεται και με την ανατροφή του Λόπεζ στον Παναμά σε μια κοινωνικά συντηρητική και θρησκευόμενη οικογένεια. Όταν ζήτησε να σπουδάσει μπαλέτο, αποδείχτηκε αδύνατο να βρεθεί δάσκαλος που θα ανεχόταν αγόρια στην τάξη. Αλλά και στη Νέα Υόρκη όταν έφτασε δεν υπήρχε χώρος για έναν Λατίνο. Ο ίδιος χαρακτηριζόταν περισσότερο από την queer ταυτότητά του παρά από την καταγωγή του.
Όταν άρχισε να ανακαλύπτει τη σεξουαλικότητά του ως έφηβος, εποχή που συνέπεσε με την επιδημία του AIDS, έμαθε ότι η σεξουαλική του ζωή μπορεί να τον σκοτώσει. Μίλησε ανοιχτά για τη σεξουαλική του ταυτότητα στα 21, όταν σπούδαζε θέατρο στο Πανεπιστήμιο της Νότιας Φλόριντα, στην Τάμπα. Η βασική συζήτηση της γενιάς του ήταν ο τρόπος με τον οποίο μπορούσε ο καθένας να αποκαλύψει τον σεξουαλικό του προσανατολισμό στην οικογένεια και στο περιβάλλον του. Ήταν από τους τελευταίους μιας γενιάς που η γκέι κουλτούρα δεν είχε γίνει αποδεκτή. Αυτή την αίσθηση της κοινότητας μεταφέρει στο έργο, σαν μια γιορτή που επικυρώνει τις διαφορετικές μορφές που μπορεί να πάρει η αγάπη μεταξύ των ανδρών.
Ο Λόπεζ στην «Κληρονομιά μας» μιλάει με αφοπλιστική ειλικρίνεια για τη ζωή των ομοφυλόφιλων ανδρών, εξερευνώντας θέματα που απασχολούν κάθε άνθρωπο, ανεξαρτήτως φύλου και σεξουαλικού προσανατολισμού, όπως ο έρωτας, η απώλεια, η οικογένεια, η ταυτότητα, η ατομική ευθύνη, το αίσθημα του ανήκειν, η διατήρηση της ιστορικής μνήμης και, κυρίως, το δικαίωμα στην αγάπη. Οι ήρωές του είναι γεμάτοι αντιφάσεις, ικανοί για την πιο μικροπρεπή αλλά και την πιο μεγαλόψυχη συμπεριφορά, δικαιωμένοι και αδικαίωτοι, όπως είναι στην πραγματικότητα ο καθένας μας.
«Το πλαίσιο των οικογενειακών σχέσεων που καθρεφτίζεται σε αυτό το έργο είναι οι ανθρώπινες, είτε ομόφυλες είτε ετερόφυλες, δεν υπάρχει στην πραγματικότητα καμία διαφορά», λέει ο Γιάννης Μόσχος.
«Η σεξουαλική πράξη δεν αλλάζει ούτε καθορίζει τα αισθήματα των ανθρώπων. Πιστεύω ότι ένα ετεροφυλόφιλο άτομο που θα παρακολουθήσει την παράσταση θα συνειδητοποιήσει ότι δεν διαφέρει σε τίποτα η δική του πραγματικότητα από αυτή των ομοφυλόφιλων. Το φύλο δυο συντρόφων δεν έχει εν τέλει καμία σημασία όσον αφορά το τι διαμείβεται μεταξύ ενός ζευγαριού. Η ασυνήθιστα μεγάλη διάρκεια του έργου για τα ελληνικά και τα διεθνή δεδομένα βοηθά τον θεατή να μπει πιο βαθιά στις ζωές των ηρώων, αφού παρακολουθεί μια μεγάλη διαδρομή τους στον χρόνο. Τελειώνοντας το έργο, αισθάνεται, νομίζω, ο θεατής ότι οι ήρωες είναι φίλοι του, ότι τους γνωρίζει πολύ καλά. Είναι ένα πραγματικά πολύ ωραία γραμμένο έργο, που κρατά τον θεατή σε διαρκή εγρήγορση».
Το τρέιλερ της παράστασης
