Στην είσοδο του Lafayette Anticipations, ένα ασπρόμαυρο μπάνερ με την εικόνα ενός αποσμητικού υποδέχεται τους επισκέπτες. Δεν υπάρχει πουθενά το όνομα του καλλιτέχνη που έχει καταλάβει και μεταμορφώσει κάθε αίθουσα στον χώρο τέχνης των διάσημων παρισινών γκαλερί, στην καρδιά του Μαραί, μέχρι τις 2 Ιανουαρίου του 2022.
Ότι είναι «εξαφανισμένος» από την αφίσα είναι κάτι που μοιάζει σχεδόν λογικό για τον διαβόητα απομονωμένο κορυφαίο σχεδιαστή μόδας Μαρτίν Μαρζελά, που δεν φοβήθηκε ποτέ την απουσία ή την εξαφάνιση. Άλλωστε το παιχνίδι του συνεχίζεται και εδώ και ανατρέπει την ίδια τη συνήθεια της επίσκεψης σε μια έκθεση, με τους επισκέπτες να μπαίνουν από την έξοδο κινδύνου, ακολουθώντας μια ανάποδη πορεία, πριν βυθιστούν στη συνέχεια σε μια δαιδαλώδη έκθεση όπου τα έργα εμφανίζονται και εξαφανίζονται σε διάφορα κομμάτια της διαδρομής.
Στο ψιλόβροχο του Μαραί στέκουν στην ουρά οι πιο εκκεντρικοί επισκέπτες με μαύρα γυαλιά και τεράστια ρούχα, σαν φόρο τιμής στον σχεδιαστή, η Ναόμι Κάμπελ τραβάει ένα βίντεο και στο μεγάλο σαλόνι κάνουν διάλειμμα λόγω βροχής οικογένειες και παιδιά, γιατί το Lafayette Anticipations είναι πολύ κουλ χώρος, μόνο ο κύριος που ελέγχει τα πιστοποιητικά δείχνει όχι μόνο να μην αναγνωρίζει κανέναν αλλά ρίχνει κανονικά "πόρτα" σε όσους δε τα δείχνουν, με την ευσυνειδησία πορτιέρη ιδιωτικού κλαμπ.
Η πρώτη μονογραφική έκθεση αυτού του αληθινού καλλιτέχνη της μόδας, που με μεταμοντέρνα προσέγγιση αποδόμησε και οραματίστηκε εκ νέου τα ρούχα σε νέα σχήματα με ημιτελείς ραφές, εκτεθειμένες κλωστές και ορατές φόδρες για να τονίσει τη διαδικασία του ατελιέ και να αμφισβητήσει εντελώς την ιδέα της μόδας, είναι γεγονός που δεν περνά απαρατήρητο, καθώς όλοι ενδιαφέρονται για αυτό που υπάρχει στο μυαλό του Μαρζελά, όταν λέει πώς πιστεύει ότι η ζωή ενός αντικειμένου ή ενός όντος δεν τελειώνει ποτέ, αλλά βρίσκεται σε συνεχή μετάλλαξη, ενώ ανανεώνεται πολλές φορές, και ότι η ίδια η ιδέα ενός τέλους είναι καθαρή φαντασία.
Η θεμελιώδης κατ' αυτόν κατάσταση της μη ολοκλήρωσης βρίσκει τη διατύπωσή της στην έκθεση αυτή, η οποία μέσα από μια βιτρίνα πολυμέσων αναδεικνύει περισσότερα από είκοσι έργα, πίνακες, γλυπτά, εγκαταστάσεις και ταινίες που δεν είχαν εμφανιστεί ποτέ μέχρι τώρα, όλα με την υπογραφή του που εστιάζει στην υλικότητα και τη φόρμα.
Η πρώτη μονογραφική έκθεση αυτού του αληθινού καλλιτέχνη της μόδας, που με μεταμοντέρνα προσέγγιση αποδόμησε και οραματίστηκε εκ νέου τα ρούχα σε νέα σχήματα με ημιτελείς ραφές, εκτεθειμένες κλωστές και ορατές φόδρες για να τονίσει τη διαδικασία του ατελιέ και να αμφισβητήσει εντελώς την ιδέα της μόδας, είναι γεγονός που δεν περνά απαρατήρητο, καθώς όλοι ενδιαφέρονται για αυτό που υπάρχει στο μυαλό του Μαρζελά.
Τα πέντε πελώρια, ψεύτικα κόκκινα νύχια ακουμπάνε το ένα πάνω στο άλλο σε μια άκρη, μια σειρά από περούκες σε όλη την γκάμα των χρωμάτων και των υφών, από αληθινά και τεχνητά μαλλιά, με τίτλο «Vanitas», σαν μπάλες τοποθετημένες στη σειρά, υπενθυμίζει την τεχνητή μεταμόρφωση και την ιδέα του κατασκευασμένου και του φυσικού, το αφηρημένο πορτρέτο μιας γυναίκας και της επίδρασης του χρόνου επάνω της. Τα μαλλιά σαν σημάδι γήρανσης, οι άσπρες τρίχες απασχολούν τον Μαρζελά σε πολλά έργα και έχει αποτίσει ειδικό φόρο τιμής στα κόκκινα μαλλιά που η σημειολογία τους άλλαξε στο πέρασμα του χρόνου, ήταν τα μαλλιά των μαγισσών στον μεσαίωνα και τα μαλλιά που σήμαιναν την ευγενική ομορφιά στην αναγέννηση και τον 19ο αιώνα.
Στο έργο «Torso» κομμάτια από κορμούς σωμάτων στέκονται στα βάθρα τους προσφέροντας μια αποσπασματική άποψη της αισθητικής στην οποία η μόδα υποτάσσεται και στην εγκατάσταση «Mould(s)» η σημείωση με κόκκινο κραγιόν «Blond» σχολιάζει το επιθυμητό καλούπι της μόδας και των αισθητικών επιταγών της εποχής μας που δεν αψηφά το πέρασμα του χρόνου. Σιωπηλοί βοηθοί σκεπάζουν ή αποκαλύπτουν τα έργα, τις προτομές των σωμάτων, το δωμάτιο με τα λαμπερά πελώρια νύχια, ενώ στους τοίχους υπάρχουν σημάδια έργων που ο Μαρζελά τα αποκαλεί έργα φαντάσματα, δε μπορεί να τα δει κανένας, αλλά υπάρχουν. Στην έκθεση αυτή αποκαλύπτει και αυτό που υπάρχει κάτω από το μοντέλο της ομορφιάς και της τέχνης, τη σκόνη, τα μικρά ίχνη σε κομμάτια φιλμ που είναι αόρατη, τα ξέφτια, τρίχες και σημάδια σε λεπτομέρειες σωμάτων.
Τα έργα μπορούν να διαβαστούν έτσι ή αλλιώς, μπερδεύουν ή εκπλήσσουν, όποιος θα περιπλανηθεί ανάμεσά τους εξάλλου δεν ξεχνά ότι ο καλλιτέχνης Μαρζελά είναι παιδί της μόδας, που ανέτρεψε στα τέλη της δεκαετίας του '80 τις συμβάσεις της μέσα από τις επιδείξεις του, κάνοντας με υλικά και φόρμες τη δική του εννοιολογική και αισθητική επανάσταση.
Ο Μαρτίν Μαρζελά δεν συγγενεύει απλώς με την τέχνη, είναι γνήσιο παιδί της.
Γεννήθηκε στο Γκενκ του Βελγίου το 1957 και το ενδιαφέρον του για το σχέδιο ξεκίνησε σε μικρή ηλικία. Συνέχισε τις σπουδές του στη μόδα στη Βασιλική Ακαδημία Καλών Τεχνών της Αμβέρσας, στην ίδια σχολή από την οποία έχουν αποφοιτήσει οι διάσημοι συμπατριώτες του σχεδιαστές Αν Ντεμεουλμέστερ και Ντρις βαν Νότεν. Όταν μετακόμισε στο Παρίσι τη δεκαετία του '80 άρχισε να δουλεύει με τον Ζαν Πολ Γκοτιέ πριν ξεκινήσει τον δικό του οίκο, το 1988, τον Maison Martin Margiela.
Ο κόσμος της μόδας αγάπησε την επαναστατική του διάθεση και έναν οίκο με εντελώς δικό του στιλ σε μια εποχή που ο κόσμος της δεν ήταν τόσο ανήσυχος για το μέλλον της βιομηχανίας. Μοιραία όλα τα φώτα στράφηκαν επάνω του όταν άρχισε ένα χρησιμοποιεί για πασαρέλες σκληρές τοποθεσίες και «άγρια μέρη», έναν εγκαταλελειμμένο σταθμό του μετρό, μια αποθήκη της SNCF (των γαλλικών τρένων), ένα κενό οικόπεδο, μοντέλα που δεν είχαν σχέση με τις προδιαγραφές των σούπερ μόντελ της εποχής και ρούχα που το λεξιλόγιό τους θεωρείται ανατρεπτικό ακόμα και σήμερα.
Ο Μαρζελά έκανε τη δική του επανάσταση στον κόσμο της μόδας με ρούχα πελώριων διαστάσεων που έκρυβαν τα μέλη και μόνο οι Ιάπωνες σχεδιαστές είχαν τολμήσει να παρουσιάσουν, και ράβοντας την ετικέτα της φίρμας από ένα κομμάτι ύφασμα με τους αριθμούς 0-23, στερεωμένο στο εσωτερικό με τέσσερις μικρές, λευκές βελονιές.
Όπως οι καλλιτέχνες επινοούν συνεχώς νέες ζώνες εμπειρίας, επεκτείνοντας ατελείωτα τα όρια του έργου, έτσι και ο Μαρζελά, πιστός στην αρχή του, στη μεταμόρφωση του τρόπου που βλέπουμε τα πράγματα, ήταν ο πρώτος σχεδιαστής που εισήγαγε την ανακύκλωση στις δημιουργίες του, χρησιμοποιώντας στρατιωτικές κάλτσες, ρούχα από υπαίθριες αγορές και πλαστικές συσκευασίες. Τα ρούχα του δείχνουν σημάδια φθοράς και η μόδα του συχνά ξεφεύγει από τα όρια του ντυσίματος, αλλά ο ίδιος κατάφερνε σαν χειρουργός να οργανώσει την ανατομία τους, να τα επανασυναρμολογήσει με απροσδόκητους τρόπους, φτιάχνοντας κάθε κομμάτι καλύτερο από αυτό που ήταν όταν το βρήκε.
Ο Μαρζελά είχε πάντα εμμονή με την προσοχή και την παρατήρηση, και έστρεψε το βλέμμα σε «αόρατα» όντα και αντικείμενα, απαρατήρητα μέρη και γεγονότα, οτιδήποτε ανεπαίσθητο μπορεί να διαμορφώσει τις εμπειρίες μας από τον κόσμο. Ακόμα και σήμερα, είναι εύκολα αναγνωρίσιμη η επιρροή του στη μόδα. Σε κάθε αποδομημένη, ανακυκλωμένη, υπερμεγέθη σιλουέτα που βλέπουμε, υπάρχει λίγος Μαρζελά, ακόμα και στην κορεσμένη σύγχρονη βιομηχανία.
Το μεγάλο δράμα του Μαρζελά είναι ότι τον λάτρεψαν όλοι, όσοι αγαπούσαν και όσοι «μισούσαν» τη μόδα, όσοι πίστευαν και όσοι απεχθάνονταν τη βιομηχανία, οι διάσημοι και οι τύποι της αβάν γκαρντ, οι πλούσιοι και οι φτωχοί και οι ανήσυχοι.
Ο ίδιος φοβόταν πάντα ότι θα παρασυρθεί από την κουλτούρα των σχεδιαστών ως διασημοτήτων, θα χάσει τον οίστρο του και θα θελήσει να υποκύψει στην απληστία, και σαν καλός προτεστάντης και με τον φόβο των θανάσιμων αμαρτημάτων, πριν χάσει το ρούχο του την ποιότητα που έπρεπε να έχει λόγω των απαιτήσεων και της ταχύτητας που είναι τα ζητούμενα του κόσμου της μόδας, έκανε την πιο απρόβλεπτη και εντυπωσιακή κίνηση που έχει κάνει ποτέ σχεδιαστής και εξαφανίστηκε από προσώπου γης.
Για την ιστορία, μέχρι την εξαφάνισή του το 2009, διατήρησε σε όλη την καριέρα του χαμηλό προφίλ. Δεν έχει δώσει ποτέ συνέντευξη και ήταν στα παρασκήνια μετά τα σόου του, δεν τον έβλεπε κανένας. Σε όλη τη διάρκεια της καριέρας του, υπάρχει μόνο μία γνωστή φωτογραφία, που τραβήχτηκε το 1997 από τον Μάρσιο Μαντέιρα και το πρόσωπό του, σήμερα που είναι 64 ετών δεν είναι δημοσίως γνωστό. Όλες οι επαφές του με δημοσιογράφους και Μέσα γίνονται μέσω φαξ και ποτέ δεν έχει απαντήσει σε καμία κριτική που του έγινε. Το μόνο που πίστευε ήταν τα ρούχα του και οι πελάτες του.
Το 2008 έκανε το τελευταίο του σόου και 11 χρόνια αργότερα κυκλοφόρησε η ιστορία πίσω από όλη τη δουλειά του σε ένα ντοκιμαντέρ με τίτλο «Martin Margiela: In His Own Words», από τον σκηνοθέτη Ράινερ Χόλζεμερ. Η ταινία έκανε το ντεμπούτο της στο φεστιβάλ Doc NYC το 2019.
Martin Margiela: In His Own Words Official Clip
Ακόμα και εκεί ο Μαρζελά διατηρεί την ανωνυμία του με το να μη δείχνει το πρόσωπό του, επιτρέποντας μόνο να ακουστεί η φωνή του. Η ανάλυση του δημιουργικού του οράματος από διάφορους άλλους ιστορικούς και ειδικούς της μόδας είναι αρκετή για να κατανοήσει κανείς τη φιλοσοφία του.
Ο Μαρζελά, όπως γράφτηκε, εξαφανίστηκε «με την επιθυμία να απολαύσει τη ζωή του έξω από την επίμονη λάμψη του κόσμου της μόδας». Η εταιρεία του αγοράστηκε από τον Όμιλο OTB, που έχει ανάμεσα σε άλλα τη Marni, τους Viktor & Rolf και την Diesel, και ο τότε πρόεδρός της Ρέντζο Ρόσο είχε δηλώσει ότι «ο Μαρτίν δεν ήταν εκεί για πολύ καιρό».
Όσο για τη διαδοχή, ένα άρθρο στoυς ΝΥΤ το 2008 έγραφε ότι ο Μαρζελά προσφέρθηκε να παραδώσει τα ηνία της εταιρείας του στον Ραφ Σίμονς, ο οποίος φαίνεται ότι αρνήθηκε την προσφορά. To 2014, προσελήφθη ως δημιουργικός διευθυντής του Maison Margiela ένα άλλο «καταραμένο», ιδιοφυές παιδί του κόσμου της μόδας, ο Τζον Γκαλιάνο.
Ο κόσμος γύρω μας βρίσκεται σε διαρκή ανανέωση, λέει με την έκθεσή του ο Μαρζελά. Το σχήμα και η αναλογία αλλάζουν διαρκώς και μέσα στην ατελείωτη φαντασία του, η πρωτοπορία γίνεται παράδοση από μόνη της, κάτι που δεν μπορεί να αναδημιουργηθεί εύκολα από κανέναν άλλο γιατί ο Μαρζελά είχε πολύ χιούμορ όταν έκανε μια καμπαρντίνα από ζώνες που κανένας δεν τόλμησε να κοπιάρει.
Ήθελε μεγάλο θάρρος και πολύ αυτοπεποίθηση για να εγκαταλείψει κάποιος, αφού έχτισε επί είκοσι χρόνια μια από τις πιο επιτυχημένες ετικέτες στη σύγχρονη ιστορία της μόδας, στο απόγειο της καριέρας του, τη βιομηχανία, απότομα και βιαστικά.
Σήμερα η ευαισθησία του στο στιλ απηχεί στο εικαστικό του έργο, στη δημιουργική του έκφραση πέρα από τα όρια της μόδας. Στην έκθεση αυτή μας προσκαλεί να δούμε τον κόσμο με έναν νέο τρόπο, ενάντια στο ρεύμα των κυρίαρχων σύγχρονων αξιών.
Τα απαιτητικά, στοχαστικά και ανατρεπτικά έργα τέχνης του είναι τόσο αξιομνημόνευτα όσο και τα εμπνευσμένα σχέδια που σφυρηλάτησαν τη φήμη του ως πρωτοποριακού ταλέντου πριν από πολλά χρόνια. Γιατί δίνουν αξία στο κοινότοπο, το ασήμαντο, και σε εμάς την ευκαιρία να το ανακαλύψουμε, να εκπλαγούμε και να αναρωτηθούμε για κάθε τι εύθραυστο και φευγαλέο.
