Χαλεπάς Facebook Twitter
Παραμύθι της πεντάμορφης ΙΙ, 1918, γύψος, συλλογή Πανελληνίου Ιερού Ιδρύματος Ευαγγελιστρίας Τήνου, μόνιμη έκθεση Ιδρύματος Τηνιακού Πολιτισμού. Φωτό: Αλέξανδρος Αβραμίδης

Στα εγκαίνια της μεγάλης έκθεσης για τον Γιαννούλη Χαλεπά στη Θεσσαλονίκη

0

Ένας νέος άνδρας, γυμνός, κρατάει στα χέρια του έναν κόκορα. Είναι ένας ορνιθοκλέφτης που γειτονεύει με μια γυναίκα η οποία πίνει κονιάκ, έναν αναπαυόμενο Ερμή, την Αθηνά Βοσκοπούλα. Αυτός είναι ο αινιγματικός αλλά και ολόφωτος κόσμος του Γιαννούλη Χαλεπά που ξεδιπλώνεται στην έκθεση «Δούναι και Λαβείν» στο Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών ΑΠΘ που εγκαινιάστηκε από την Πρόεδρο της Δημοκρατίας Κατερίνα Σακελλαροπούλου και θα διαρκέσει έως τις 5 Ιουνίου 2022. 

Η Θεσσαλονίκη υποδέχεται μια μεγάλη έκθεση που όχι μόνο είναι αφιερωμένη στο έργο που άφησε ως παρακαταθήκη ο μεγάλος Έλληνας γλύπτης αλλά και στην ιχνηλάτηση της δραματικής ζωής του. 

Όσο πιο βαθιά μπαίνει κάποιος στην υπόθεση «Χαλεπάς», τόσο βυθίζεται σε ένα μυστήριο της ύπαρξης και της δημιουργίας, προσπαθώντας να ανασυνθέσει τα κομμάτια της ζωής και του έργου του, να φωτίσει τα κενά ανάμεσα στις περιόδους της δημιουργικής του δραστηριότητας αλλά και να ανιχνεύσει την πυρετώδη συνάντησή του με την ύλη, τη γη, τα υλικά της φύσης και τη γέννηση των πρωτοποριακών έργων του. 

Τα σχέδια στα κατάστιχα είναι η πηγή και η αρχή για να κατανοήσουμε τον τρόπο που σκέφτεται. Ο Χαλεπάς τα σχεδιάζει όλα. Τα γοητευτικά κεφάλια, τα σπαστά μαλλιά, τις ρυτίδες, τις εκφράσεις, τη δυσφορία και τον πόνο, τις πτυχώσεις των ενδυμάτων, την καμπυλότητα των σωμάτων πριν τα περάσει στον πηλό. 

Η έκθεση φιλοξενεί περισσότερα από εκατόν πενήντα έργα, τα ογδόντα από τα οποία προέρχονται από τη συλλογή του Ιδρύματος Ωνάση και τα είκοσι πέντε από τη συλλογή του Τελλογλείου. Στόχος της είναι να αποκαλύψει τόσο τη μυστική συνομιλία μεταξύ τους, τα μυστικά κάθε έργου χωριστά, όσο και τον μυστηριακό τρόπο με τον οποίο δούλευε ξανά και ξανά τα θέματά του ο μέγας Χαλεπάς, ο ιδιοφυής και εμμονικός, ο καλλιτέχνης με την προσήλωση στην τελειότητα, στη λεπτομέρεια, εν τέλει στην ομορφιά, με την τόλμη μέσα στις μυθιστορηματικές δυσκολίες της ζωής του.

Χαλεπάς Facebook Twitter
Όρθια κόρη π. 1870, γύψος, Μουσείο Γιανούλη Χαλεπά Πύργου Τήνου, κοινότητα Πανόρμου Τήνου. Φωτό: Αλέξανδρος Αβραμίδης

Όμως αυτό που είναι αποκαλυπτικό στην έκθεση, και δείχνει το ύψος και το μέγεθος του καλλιτέχνη, τη σχεδιαστική του δύναμη, είναι τα άγνωστα σε πολλούς σχέδιά του, τα σχέδια που με ευρηματικότητα και εκφραστικότητα δημιουργούνται μέσα στα κατάστιχα της επιχείρησης του πατέρα του, της εύρωστης επιχείρησης μαρμαρογλυπτικής του δέκατου ένατου αιώνα που διατηρούσε στο Βουκουρέστι, τη Σμύρνη και την Αθήνα ο Ιωάννης Χαλεπάς. 

Δέκα κατάστιχα βρέθηκαν και διασώθηκαν, και υπάρχουν στην έκθεση, με χιλιάδες σχέδια, λεπτομέρειες και γραμμές που μας οδηγούν σε αόρατα μέχρι σήμερα μονοπάτια, έργα του πνεύματος και των χεριών αυτού του μεγάλου μάστορα της ύλης. 

Ο τίτλος της έκθεσης, που ήταν μια ιδέα της διευθύντριας πολιτισμού του Ιδρύματος Ωνάση Αφροδίτης Παναγιωτάκου, «Δούναι και Λαβείν», είναι εμπνευσμένος από τα κατάστιχα που διασώθηκαν, σημάδι αυτού του συναρπαστικού πάρε-δώσε που δηλώνει και την αμοιβαιότητας της τέχνης, και μας προτρέπει σε μια προσωπική ανάγνωση του έργου του Χαλεπά, του ανθρώπου με την ακαδημαϊκή παιδεία που ξεπέρασε τα όρια της εποχής και της εκπαίδευσής του.

Χαλεπάς Facebook Twitter
Μήδεια ΙΙΙ, 1933, γύψος, Εθνική Πινακοθήκη, Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου αρ. ευρ. 1470. Φωτό: Αλέξανδρος Αβραμίδης
Χαλεπάς Facebook Twitter
Άποψη της έκθεσης «Γιαννούλης Χαλεπάς, Δούναι και Λαβείν». Φωτό: Αλέξανδρος Αβραμίδης

Τα σχέδια στα κατάστιχα είναι η πηγή και η αρχή για να κατανοήσουμε τον τρόπο που σκέφτεται. Ο Χαλεπάς τα σχεδιάζει όλα. Τα γοητευτικά κεφάλια, τα σπαστά μαλλιά, τις ρυτίδες, τις εκφράσεις, τη δυσφορία και τον πόνο, τις πτυχώσεις των ενδυμάτων, την καμπυλότητα των σωμάτων πριν τα περάσει στον πηλό. 

«Σχεδίαζε όπως ανέπνεε», λέει η επιμελήτρια της έκθεσης, ομότιμη καθηγήτρια Σχολής Καλών τεχνών ΑΠΘ και μελετήτρια του έργου του Χαλεπά, Αλεξάνδρα Βουτυρά. «Νομίζω ότι σήμερα, με αυτή την έκθεση, πρέπει να χρησιμοποιήσουμε τη ζωή του για να καταλάβουμε το έργο του».

Σε έναν τοίχο υπάρχει μια μεγάλη φωτογραφία του Χαλεπά. Φορά γυαλιά και η ασκητική μορφή του είναι γαλήνια. Είναι περιποιημένος, η φωτογραφία είναι τραβηγμένη έναν χρόνο πριν από τον θάνατό του. Είναι ασφαλής πλέον και ζει την περίοδο της ζωής του μετά τα ογδόντα, όταν η ανιψιά του τον πήρε στην Αθήνα, στο σπίτι της. Περιστοιχίζεται από αγάπη, σεβασμό, στοργή και αναγνώριση που είχε στερηθεί για δεκαετίες. Είναι η περίοδος που φιλοτεχνεί πενήντα ακόμα αριστουργηματικά έργα. 

Ανάμεσα στα έργα του νιώθει κανείς την πρόκληση που έθετε ο ίδιος στον εαυτό του. Καλούμαστε με τη σειρά μας να τα κοιτάξουμε σφαιρικά, κάθε πλευρά τους είναι σημαντική, όπως και οι αντιθέσεις με τις οποίες παίζει: το μεγάλο και το μικρό, ο ηλικιωμένος και ο νέος. Αυτά τα πήλινα και τα γύψινα έργα έχουν βλέμμα, έχουν αισθήματα, είναι τέλεια, ολοκληρωμένα, αν και για τον δημιουργό τους δεν ήταν ποτέ έτσι, αναζητούσε την τελειότητα, είχε ένα ανικανοποίητο συναίσθημα μέχρι τέλους. Δείχνουν ότι από την πρώτη μέχρι την τελευταία περίοδο του έργου του έχουμε μπροστά μας έναν καλλιτέχνη ολοκληρωμένο από τα πρώτα κιόλας δημιουργικά του χρόνια.

Χαλεπάς Facebook Twitter
«Σχεδίαζε όπως ανέπνεε», λέει η επιμελήτρια της έκθεσης, ομότιμη καθηγήτρια Σχολής Καλών Τεχνών ΑΠΘ και μελετήτρια του έργου του Χαλεπά, Αλεξάνδρα Βουτυρά. «Νομίζω ότι σήμερα και με αυτή την έκθεση πρέπει να χρησιμοποιήσουμε τη ζωή του για να καταλάβουμε το έργο του». Φωτ.: Γιάννης Τόμτσης/LIFO

«Όλο του το έργο έχει ξεχωριστή ποιότητα και σημασία. Ωστόσο μπορώ να πω ότι η δεύτερη περίοδος της Τήνου είναι η πιο ενδιαφέρουσα. Γιατί εκεί ξαφνικά γίνεται η μεγάλη αλλαγή, η μεγάλη και απότομη τομή στο έργο του. Θα μπορούσα να πω ότι μοιάζει να ασφυκτιά, να ενοχλείται έως την τρέλα από τις δεσμεύσεις του ακαδημαϊσμού, από το "ωραίο ένδυμα" της ακαδημαϊκής σχολής που έχουν η "Κοιμωμένη" και το "Σατύρος και Έρωτας Ι", γι’ αυτό ίσως κατέστρεψε και την πρώτη του "Μήδεια". Στην Τήνο πετάει το ωραιοποιημένο περίβλημα και κρατάει την ουσία, τη γενική δομή του γλυπτού, πλάθει τα έργα του με γεωμετρικούς όγκους, τα μελετάει επίμονα απ’ όλες τις πλευρές, όπως φαίνεται χαρακτηριστικά στις σχεδιαστικές μελέτες του», λέει η Αλεξάνδρα Βουτυρά.

Το κοροϊδευτικό βλέμμα του Σάτυρου, με τον οποίο ασχολήθηκε καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του και δημιούργησε για πρώτη φορά την περίοδο που εμφανίστηκαν τα αρχικά σημάδια της ασθένειάς του, η αγνή, καθαρή μορφή της αδελφής του Κατερίνας, που, όπως έλεγαν, ήταν χτυπημένη κι αυτή από ψυχική νόσο, πέθανε πολύ νέα, ένα μικρό κεφάλι Κόρης, η προτομή της Ευτυχίας με τα σμιχτά φρύδια που πίσω της τοποθέτησε την ανάγλυφη προσωπογραφία του με κλειστά μάτια. Ονειρεύεται; Τι ονειρεύεται μέσα από αυτά τα τόσο διαφορετικά έργα, ποια άπιαστη έννοια κυνηγά;

Χαλεπάς Facebook Twitter
Προτομη Ευτυχίας ενυπόγραφο, 1931. Στη βάση εμπρός, σε οβάλ επιφάνεια, υπογράφει το έργο με χάραξη, γύψος, συλλογή Ιδρύματος Ωνάση. Φωτό: Αλέξανδρος Αβραμίδης

Η αυτοπροσωπογραφία του δείχνει μια εικόνα που βλέπουμε σπάνια όταν στο μυαλό μας συνδέουμε τον Χαλεπά με τη μακριά γενειάδα, τα δράματα της δύσκολης ζωής του, τη μοναξιά, τη φύση και τον αέρα της Τήνου. Εικονίζεται περιποιημένος, με κοντό γένι, ελαφρά συνοφρύωση στο βλέμμα, φορώντας επίσημο ένδυμα και παπιγιόν. Ο Στρατής Δούκας έγραψε ότι πραγματοποίησε το πορτρέτο του το 1931, κοιτώντας στον καθρέφτη μια ντουλάπας. Έτσι θα ήθελε να τον θυμόμαστε; Ή θα ήθελε να δημιουργήσουμε τη δική μας εικόνα, τη δική μας ιδέα, κρυπτική και πολύπλοκη, όπως τα έργα του;

Η έκθεση τελειώνει με ένα γλυπτό του Δημήτρη Φιλιππότη, τον «Θεριστή», που με πρόταση του προέδρου του Ιδρύματος Ωνάση Αντώνη Παπαδημητρίου συμπεριλήφθηκε στο «Δούναι και Λαβείν» και φέρνει στο προσκήνιο τη σχέση του πατρικού εργαστηρίου του Χαλεπά με τη γλυπτική, τους γλύπτες και τη θέση του Γιαννούλη μέσα σε αυτό. «Αυτή την ανατρεπτική δύναμη της αμοιβαιότητας είναι που αγκαλιάζει το Ίδρυμα Ωνάση. Τη δημιουργία κάθε ανθρώπου ξεχωριστά, ακόμη και όταν συγκρούεται με τους κανόνες που άλλοι έχουν θέσει. Μια περιγραφή για τον κόσμο, έξω από καλούπια, χωρίς βεβαιότητες, αλλά με πίστη στο προσωπικό πάθος. Ο Χαλεπάς μας θυμίζει ότι πολλοί μπορούν να κατασκευάζουν, αλλά λίγοι δημιουργούν», αναφέρει ο πρόεδρος κ. Παπαδημητρίου.

Σημαντικό είναι επίσης να πουμε ότι τα έργα του Γιαννούλη Χαλεπά που ανήκουν στη συλλογή του Ιδρύματος Ωνάση θα βρουν ψηφιακή στέγη μαζί με όλη τη συλλογή του Ιδρύματος, έτσι ώστε να είναι προσβάσιμα στο κοινό και να δημιουργηθεί, όπως λέει η κ. Παναγιωτάκου, «ένα περιβάλλον παιδείας για να δεις τον Χαλεπά». Στόχος του Ιδρύματος Ωνάση επίσης είναι να συμβάλει στην ανάδειξη του έργου του Χαλεπά, σχεδόν έναν αιώνα μετά τη δημιουργία του, και σε διεθνές περιβάλλον. 

Χαλεπάς Facebook Twitter
Άποψη της έκθεσης «Γιαννούλης Χαλεπάς, Δούναι και Λαβείν». Φωτό: Αλέξανδρος Αβραμίδης
Χαλεπάς Facebook Twitter
Άποψη της έκθεσης «Γιαννούλης Χαλεπάς, Δούναι και Λαβείν». Φωτό: Αλέξανδρος Αβραμίδης

«Γιαννούλης Χαλεπάς: Δούναι και Λαβείν»

Επιστημονική επιμέλεια έκθεσης και δίγλωσσης έκδοσης/καταλόγου: Αλεξάνδρα Γουλάκη-Βουτυρά, Γενική Διευθύντρια Τελλογλείου Ιδρύματος Τεχνών ΑΠΘ, Ομότιμη Καθηγήτρια Σχολής Καλών Τεχνών ΑΠΘ

Σχεδιασμός έκθεσης: Παύλος Θανόπουλος, Σκηνογράφος.

Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών ΑΠΘ, με τη συνδρομή του Ιδρύματος Ωνάση

Αγίου Δημητρίου 159Α, Θεσσαλονίκη

18/2-5/6

Εικαστικά
0

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Η μεγάλη έκθεση του Steve McQueen για τα κινήματα που διαμόρφωσαν τη Μεγάλη Βρετανία

Εικαστικά / Η Μεγάλη Βρετανία που αντιστάθηκε υπάρχει ακόμα στις φωτογραφίες αυτής της έκθεσης

Από τις σουφραζέτες των αρχών του 20ού αιώνα μέχρι τις διαμαρτυρίες για τον πόλεμο στο Ιράκ, η έκθεση σε επιμέλεια του Steve McQueen συγκεντρώνει τις πιο δυνατές εικόνες μιας χώρας που βγήκε πολύ συχνά και πολύ δυνατά στους δρόμους.  
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Πώς η τεχνολογία αποκαθιστά το σημαντικότερο έργο της κλασικής ζωγραφικής 23 αιώνες μετά;

Αρχαιολογία & Ιστορία / Πώς η τεχνολογία αποκαθιστά το σημαντικότερο έργο της κλασικής ζωγραφικής 23 αιώνες μετά;

Η αρχαιομετρία, η τεχνητή νοημοσύνη και η καλλιτεχνική δημιουργία συνεργάστηκαν σε μια καινοτόμο μελέτη αποκατάστασης της τοιχογραφίας με το κυνήγι από τον τάφο του Φιλίππου στις Αιγές, ανοίγοντας νέους ορίζοντες στην αναβίωση της αρχαίας τέχνης.
M. HULOT
MARTIN GAYFORD: «Καμιά φορά οι κριτικοί κάνουμε εντελώς λάθος» Ή MARTIN GAYFORD: «Καμιά φορά οι κριτικοί κάνουμε λάθος»

Εικαστικά / Martin Gayford: «Καμιά φορά οι κριτικοί κάνουμε εντελώς λάθος»

Ένας από τους πιο επιδραστικούς κριτικούς τέχνης της Βρετανίας μιλά στη LiFO για τις τάσεις που διαμορφώνουν τη σύγχρονη τέχνη, τις φιλικές του σχέσεις με θρυλικούς καλλιτέχνες όπως ο Freud και ο Hockney, αλλά και για το αν η κριτική μπορεί όντως να επηρεάσει τα πράγματα.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Η πρώτη μεγάλη έκθεση της οραματίστριας καλλιτέχνιδας Ithell Colquhoun

Εικαστικά / Τα σουρεαλιστικά αριστουργήματα της Ithell Colquhoun σε μια μεγάλη έκθεση

Το πολύχρωμο και αποκρυφιστικό σύμπαν της ξετυλίγεται στην πρώτη μεγάλη έκθεση για την οραματίστρια καλλιτέχνιδα, που εξερευνά τη θέση των γυναικών και τη σημασία του φύλου.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Ο Βαγγέλης Μπαλής δημιουργεί κεραμικούς σάτυρους που του μοιάζουν

Εικαστικά / Ο Βαγγέλης Μπαλής δημιουργεί κεραμικούς σάτυρους που του μοιάζουν

Ένας νέος καλλιτέχνης δημιουργεί μοναδικά αντικείμενα ανάλογα με τη διάθεσή του, ονειρεύεται έναν χώρο όπου θα δημιουργεί απερίσπαστος και δεν τον νοιάζει καθόλου να βιοποριστεί από την τέχνη.
ΣΤΕΦΑΝΙΑ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ
Μια νέα έκθεση με χαρακτικά της ώριμης περιόδου της Βάσως Κατράκη

Εικαστικά / Βάσω Κατράκη: Η τέχνη της συγκινεί ακόμα

Έργα της σημαντικής Ελληνίδας χαράκτριας που παραπέμπουν στη βία της δικτατορίας, αλλά και άφυλες μορφές της όψιμης περιόδου της με αναφορά στην ελληνική αρχαιότητα, που υπερβαίνουν το ατομικό και γίνονται μέρος της συλλογικής μνήμης.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Τι απέγινε η πρωτοπορία στην τέχνη;

Εικαστικά / Τι απέγινε η πρωτοπορία στην τέχνη;

Ο κόσμος της σύγχρονης τέχνης έχει καταντήσει να μοιάζει με τσίρκο. Αλλά ο πραγματικός κακός της ιστορίας δεν είναι οι καλλιτέχνες, αλλά η σύγχρονη αγορά της τέχνης, η αξία της οποίας ξεπερνά πλέον τα 60 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως
THE LIFO TEAM
Ο Άνσελμ Κίφερ αποτίνει φόρο τιμής στον Βαν Γκογκ

Εικαστικά / Ο Άνσελμ Κίφερ αποτίνει φόρο τιμής στον Βαν Γκογκ

Μια νέα έκθεση στο Άμστερνταμ με πρόσφατα έργα του Κίφερ αναδεικνύει τη σύνδεσή του με τον Βαν Γκογκ και προκαλεί ήδη πολλές συζητήσεις. Ο σπουδαίος Γερμανός καλλιτέχνης εμπνέεται σταθερά, εδώ και 60 χρόνια, από τον Ολλανδό ζωγράφο. 
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Helmut Lang: What remains behind

Εικαστικά / Helmut Lang: Από το θρυλικό rubber dress στα πρωτόγονα γλυπτά του

Ο καλλιτέχνης και πρώην σχεδιαστής μόδας διατηρεί την προσήλωσή του στα υλικά και παρουσιάζει γλυπτά που θίγουν τη διαρκή εμμονή του με το θέμα της μνήμης, σε ένα σπίτι-σύμβολο του μοντερνισμού στο Λος Άντζελες.
ΣΤΕΛΛΑ ΛΙΖΑΡΔΗ
62 λεπτά με τον Ανέστη Ιωάννου

Εικαστικά / Από τη Νεφελοκοκκυγία στο skate και το τζιν: Το Εικαστικό Σύμπαν του Ανέστη Ιωάννου

Ο νεαρός εικαστικός αναζητά μια νέα μορφή ελευθερίας και απογείωσης, συνδέοντας τη δυναμική της street culture με την ουτοπία των Ορνίθων και των τσαρουχικών ονείρων, αναζητώντας μια έξοδο από το αστικό τραύμα σε έναν κόσμο γεμάτο δυνατότητες και φαντασία.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Ο καινοτόμος κεραμίστας–γλύπτης Brian Rochefort παρουσιάζει στην Αθήνα νέα του έργα

Εικαστικά / Brian Rochefort: Ο ριζοσπάστης της κεραμικής παρουσιάζει τα νέα του έργα στην Αθήνα

Είναι διάσημος για τη δημιουργία μεγάλων, ζωηρών κεραμικών γλυπτών με μοναδικές υφές και αφηρημένα μοτίβα, ενώ οι συνθέσεις του ισορροπούν μεταξύ αταξίας και αρμονίας.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Τα ιστορικά έργα του Κώστα Πανιάρα από βινύλ σε μια νέα έκθεση

Εικαστικά / Τα ιστορικά έργα του Κώστα Πανιάρα από βινύλ σε μια νέα έκθεση

Το βινύλιο υποκαθιστά το χρώμα σε μια σειρά έργων που παρουσιάστηκαν με μεγάλη επιτυχία τη δεκαετία του ’80 στο Παρίσι και στη Νέα Υόρκη από τον Αλέξανδρο Ιόλα. Σαράντα χρόνια μετά, η γκαλερί The Breeder τα επανασυστήνει στο κοινό.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Κατσαδιώτης

Εικαστικά / «Tα έργα μου είναι σκοτεινά, αλλά δεν τα έχω σκεφτεί ποτέ ως προκλητικά»

Μία μέρα μετά τον βανδαλισμό των έργων του από τον βουλευτή της Νίκης, ο Χριστόφορος Κατσαδιώτης μιλά στη LiFO για τη δουλειά του που προκάλεσε τέτοιες αντιδράσεις σε συγκεκριμένες ομάδες.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
«Μια πολύ καλή ιδέα, τέλεια εκτελεσμένη»: Η προφορική ιστορία των Λέλουδων 

Εικαστικά / «Μια πολύ κακή ιδέα, τέλεια εκτελεσμένη»: Η προφορική ιστορία των Λέλουδων 

Πώς η ανάγκη μιας κολεκτίβας καλλιτεχνών για χώρο εξελίχθηκε σε ένα από τα πιο φιλόξενα κουίρ σποτ στο κέντρο της πόλης: Μέσα από τις αφηγήσεις των παιδιών που το έφτιαξαν και το έζησαν.  
ΙΩΝΑΣ ΚΑΛΛΙΜΑΝΗΣ