Στον Πύργο της Τήνου, σχεδόν όλο το χωριό είναι φτιαγμένο από μάρμαρο: τα πεζοδρόμια, οι κρήνες αλλά και οι ταμπέλες των δρόμων, οι υδρορροές, η στάση των λεωφορείων, οι προσόψεις των σπιτιών.
Είναι γνωστό, άλλωστε, ότι η Τήνος είναι γενέτειρα μερικών από τους πιο σπουδαίους σύγχρονους γλύπτες όπως ο Γιαννούλης Χαλεπάς, ο Δημήτριος Φιλιππότης, ο Γεώργιος Βιτάλης, ο Λάζαρος Λαμέρας, οι αδελφοί Μαλακατέ, οι αδελφοί Φυτάλη και οι αδελφοί Αντώνιος και Λάζαρος Σώχος. Η μαρμαρογλυπτική είναι συνυφασμένη με την ιστορική, την οικονομική, την κοινωνική και την πολιτιστική ταυτότητα της Τήνου και γι' αυτό εντάχθηκε το 2016 στον κατάλογο της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO. Το τηνιακό μάρμαρο το βλέπει κανείς στον Παρθενώνα, στο Λούβρο και στα Ανάκτορα του Μπάκιγχαμ ενώ οι Τηνιακοί γλύπτες συνετέλεσαν στο να αναστηλωθούν πολλά αρχαιολογικά μνημεία.
«Ξεκίνησα να κάνω μαρμαρογλυπτική», αφηγείται η Σάρα Σούλη, «γιατί όλοι οι άλλοι έκαναν κεραμική, κάτι που γρήγορα μετατράπηκε σε προσωπική μου εμμονή. Βρήκα ένα εργαστήριο στην Αθήνα, το Εργαστήρι στη Νεάπολη Εξαρχείων, όπου πέρασα πολλές ώρες σκαλίζοντας μέχρι που ο δεξιός μου δικέφαλος έγινε μεγαλύτερος από τον αριστερό και ένιωθα τα χέρια μου να παραλύουν. Ο δάσκαλός μου, ο Μπάμπης Γεωργίου, ένας μαρμαρογλύπτης δεύτερης γενιάς, απαντούσε υπομονετικά σε όλες μου τις ερωτήσεις: Πώς αισθάνεσαι όταν σκαλίζεις; Πότε θα γίνω καλή; Πού αγοράζεις τα εργαλεία σου; Γιατί έχετε μείνει τόσο λίγοι μαρμαρογλύπτες; Μέχρι που κάποια μέρα εξουθενωμένος μου ψιθύρισε: "Πήγαινε στην Τήνο!"».
Νομίζω ότι κάθε μέρος που έχει προσπαθήσει πολύ για να διατηρήσει τη τέχνη του είναι ξεχωριστό κι αυτό είναι κάτι που πιστεύω ότι λείπει έντονα από τις ζωές μας που καταβροχθίζονται από την στιγμιαία ευμάρεια και την ταχύτητα του καπιταλισμού. Κι η μαρμαρογλυπτική, ευτυχώς, δεν έχει κανένα από αυτά τα δύο στοιχεία.
Η Σάρα Σούλη είναι Αμερικανίδα, αν και η μητέρα της κατάγεται από τη Γαλλία και ο πατέρας της είναι από την Τυνησία. «Το ότι είμαι κόρη των μεταναστών έχει πραγματικά διαμορφώσει την άποψή μου για τον κόσμο, τον τρόπο με τον οποίο εκπαιδεύτηκα, και αισθάνομαι εξαιρετικά τυχερή που κατάφερα να μεγαλώσω ανάμεσα σε τρεις πολιτισμούς, τρεις γλώσσες και δύο θρησκείες» λέει η ίδια η οποία τώρα πια μένει στην χώρα μας μαζί με τον Έλληνα σύζυγό της. «Έτσι, για να κάνω τα πράγματα λίγο πιο πολιτιστικά περίπλοκα» προσθέτει αστειευόμενη.
Πριν μετακομίσει στην Αθήνα το 2017, έζησε για τρία χρόνια στην Τυνησία εργαζόμενη ως ανεξάρτητη δημοσιογράφος ενώ πριν από αυτό, εργαζόταν για το περιοδικό COLORS στο Τρεβίζο στην Ιταλία. «Πιο παλιά ζούσα στο Κάιρο αμέσως μετά την εξέγερση του 2011, το οποίο παραμένει το πιο κουλ πράγμα που μάλλον έχω κάνει ποτέ».
Μετά την παρότρυνση του δασκάλου της και αφού έκανε λίγη έρευνα, έμαθε για το χωριό του Πύργου στην Τήνο και αναλογίστηκε πόσο μαγικό είναι. «Η μαρμαρογλυπτική έχει να κάνει με το φως και φυσικά το φως στα ελληνικά νησιά είναι εξαιρετικά ξεχωριστό. Δεν μπορούσα να πιστέψω ότι υπήρχε αυτό το χωριό όπου όλα ήταν λαξευμένα από μάρμαρο! Φαινόταν σαν κάτι από ταινία» λέει η ίδια.
Η Σάρα έχει γράψει και έναν οδηγό για τα ελληνικά νησιά που μόλις κυκλοφόρησε. Λέγεται Moon Guides: Athens and the Greek Islands όμως η Τήνος δεν συμπεριλαμβάνεται σε αυτά. «Γνώριζα πράγματα για την Τήνο αλλά δυστυχώς δεν μπορούσαμε να καλύψουμε όλα τα νησιά και όταν ο αρχισυντάκτης μου και εγώ επιλέγαμε τους τελικούς προορισμούς για το βιβλίο, το συγκεκριμένο νησί αποκλείστηκε. Εκείνη την εποχή, ήξερα αόριστα ότι η Τήνος έχει ιστορία στη μαρμαρογλυπτική αλλά τίποτα παραπάνω από αυτό».
Κι έτσι μια μέρα αποφάσισε να ταξιδέψει σε αυτό το μυθικό μέρος, μαζί με τον συνεργάτη της, τον φωτογράφο Μάρκο Αργκουέλο –επίσης Αμερικανό, που μένει και εργάζεται με βάση την Αθήνα– για να συναντήσουν τους σκονισμένους αλλά ευτυχείς μαρμαροτεχνίτες που κρατούν την αρχαία παράδοση της γλυπτικής ζωντανή. Όταν πρωτοαντίκρισε τον Πύργο έπαθε πλάκα και είπε «Γαμώτο, όλα είναι πραγματικά από μάρμαρο!».
Λόγω της μορφολογίας του εδάφους της Τήνου το μάρμαρο φαίνεται να ξεφυτρώνει από το έδαφος, ιδιαίτερα εκεί που συγκεντρώνεται περισσότερο, δηλαδή στη βορειοδυτική πλευρά του νησιού. Τα λατομεία μαρμάρου, από τα οποία μόνο δυο είναι ακόμα ενεργά, απασχολούσαν πολλούς εργαζόμενους και εφοδίαζαν με μάρμαρο τον τομέα της κατασκευής και οικοδομής σε όλη την Ελλάδα. Υπάρχουν οκτώ τύποι μαρμάρου που προέρχονται από την Τήνο αλλά το πιο διάσημο «έχει ένα πράσινο στριφογυριστό μοτίβο που μοιάζει με φουτουριστικό λιωμένο παγωτό» σημειώνει η Σάρα.
Μόνο λίγες δεκαετίες πριν, το χωριό είχε πληθυσμό 2.500 κατοίκους και περίπου οι 500 από αυτούς εργάζονταν σε ό,τι ήταν σχετικό με το μάρμαρο – λατόμοι, τεχνίτες και γλύπτες. Φαίνεται, δε, ότι όλοι με κάποιο τρόπο συγγένευαν με έναν μαρμαρογλύπτη. Σήμερα, υπάρχουν περίπου δέκα επαγγελματίες γλύπτες που απέμειναν στο χωριό, οι περισσότεροι από τους οποίους σκαλίζουν τον χειμώνα και πουλάνε τα έργα τους στους τουρίστες το καλοκαίρι. Το χωριό είναι τόσο μικρό που όλοι οι γλύπτες γνωρίζονται μεταξύ τους.
Η ίδια λέει ότι ήταν υπέροχο να συναντά ανθρώπους που έχουν αφιερωθεί πλήρως στην τέχνη τους και που ήταν τόσο ανοιχτοί και απροσποίητοι. «Μου άρεσε πολύ η συνάντηση με τον Λεωνίδα Χαλεπά, διευθυντή της Σχολής Καλών Τεχνών του Πύργου. Μόλις είχαμε βγει από το πλοίο και ήταν η πρώτη μου συνέντευξη. Καταλήξαμε να μιλάμε δύο ώρες σχετικά με τη φιλοσοφία της μαρμαρογλυπτικής, της τέχνης και της πολιτικής».
Στην επίσκεψή της στο νησί ήταν μαζί της και ο σύζυγός της, που είναι Έλληνας. «Νομίζω ότι έπαιξε καθοριστικό παράγοντα καθότι δεν είναι δημοσιογράφος οπότε όλοι τον εμπιστεύονταν αυτόματα» λέει γελώντας. «Μέσω του Νίκου ήταν πολύ εύκολο να έρθουμε σε βαθύτερη επαφή με τους ανθρώπους εκεί, πέρα από τις τυπικές συνεντεύξεις. Μπορώ να πω ότι κάναμε και υπέροχους φίλους, όπως για παράδειγμα τον Πέτρο, ο οποίος μας προσκάλεσε ακόμη και στο σπίτι του. Η μητέρα του μας μαγείρεψε ένα ονειρεμένο γεύμα και ήταν ένας τόσο ευχάριστος άνθρωπος για παρέα.
Η συνάντηση με τον κ. Αντώνη και τη σύζυγό του ήταν επίσης πολύ ιδιαίτερη. Είμαστε τόσο τυχεροί στην Ελλάδα που έχουμε τους ηλικιωμένους από τους οποίους μπορούμε να μάθουμε τόσα πολλά. Μας είπε μερικές απίστευτες ιστορίες από την παιδική του ηλικία, τη γερμανική κατοχή, τον πόλεμο, έχοντας πάντα φοβερό χιούμορ. Ήταν επίσης πολύ αστείο να ακούω την άποψή του για τη γενιά μας. Κατά τη γνώμη του, με την οποία τείνω να συμφωνήσω, είμαστε μάλλον τεμπέληδες και δεν θέλουμε να εργαζόμαστε πολύ σκληρά. Ίσως αυτός είναι ένας ακόμα λόγος για τον οποίο η μαρμαρογλυπτική, ως τέχνη, είναι σήμερα σε παρακμή».
Όμως τι είναι αυτό που κάνει τον Πύργο ένα μέρος τόσο ξεχωριστό; «Νομίζω ότι κάθε μέρος που έχει προσπαθήσει πολύ για να διατηρήσει την τέχνη του είναι ξεχωριστό κι αυτό είναι κάτι που πιστεύω ότι λείπει έντονα από τις ζωές μας που καταβροχθίζονται από τη στιγμιαία ευμάρεια και την ταχύτητα του καπιταλισμού. Κι η μαρμαρογλυπτική, ευτυχώς, δεν έχει κανένα από αυτά τα δύο στοιχεία. Εκτιμώ πολύ που οι κάτοικοι του Πύργου αγωνίστηκαν για να διατηρήσουν την παράδοσή τους και το έκαναν πρώτα απ' όλα για τους ίδιους.
Πιστεύω ότι υπάρχουν μόνο τρία επαγγέλματα που είναι πραγματικά σημαντικά στον κόσμο όλο: οι γιατροί, οι αγρότες και οι καλλιτέχνες. Κι είναι υπέροχο να βρίσκεσαι σε ένα χωριό, όπως ο Πύργος, που τρέφουν τόση μεγάλη εκτίμηση για τους καλλιτέχνες.
Είναι ένα μέρος που έχεις την εντύπωση ότι κάθε άτομο που συναντάς είναι μαρμαρογλύπτης ή σχετίζεται με κάποιον τρόπο με αυτή την τέχνη. Κι είναι πολύ ιδιαίτερο να βρίσκεσαι σε έναν τόπο που είναι γεμάτος με τέχνη και ομορφιά».
Η Σάρα πιστεύει ότι ο καθένας μπορεί να γίνει μαρμαρογλύπτης «αλλά χρειάζεται αρκετός χρόνος και εξάσκηση. Είναι μια αρχαία χειροτεχνία και οι άνθρωποι την ασκούν εδώ και χιλιάδες χρόνια, επομένως δεν απαιτεί περίπλοκα εργαλεία ή τεχνικές. Φυσικά, καθώς κανείς προχωράει σε αυτή την τέχνη, μπορεί να βελτιωθεί, να γίνει καλύτερος και να μάθει νέα κόλπα. Όμως οι βασικές τεχνικές είναι απλές και μπορεί να τις μάθει ο καθένας.
Όταν ξεκίνησα να ασχολούμαι με τη μαρμαρογλυπτική το έκανα με πολύ απλοϊκούς όρους: είχα μπροστά μου ένα κομμάτι μάρμαρο και για να του δώσω μορφή έπρεπε να αφαιρέσω κομμάτια από την πέτρα. Το σκεφτόμουν ως μια διαδικασία αφαίρεσης. Το είπα στον Λεωνίδα τότε και μου αντιπρότεινε το εξής: "Μπορείς να το θεωρήσεις και ως μα διαδικασία πρόσθεσης (χώρου)". Αυτή η τόσο απλή αλλαγή στη προοπτική με έκανε να ξεκινήσω να σκέφτομαι διαφορετικά πάνω στη μαρμαρογλυπτική.Επίσης, έμαθα ότι αυτή η τέχνη είναι πολύ σκληρή και πως όταν ασχολείσαι με αυτή νιώθεις τα χέρια σου να παραλύουν.
Γιατί η μαρμαρογλυπτική, ως τέχνη, είναι σήμερα σε παρακμή; Ίσως επειδή δεν είναι μια πολύ "πρακτική" μορφή τέχνης. Θέλω να πω ότι χρειάζεται πολύς χρόνος για να φτιάξει κανείς κάποιο έργο ή αντικείμενο και δεν έχουμε συνηθίσει να πληρώνουμε την πραγματική τιμή για κάτι τόσο χρονοβόρο. Για παράδειγμα, ο Πέτρος χρειάζεται αρκετές μέρες για να φτιάξει ένα αντικείμενο όμως ένας τουρίστας δεν θα θέλει να ξοδέψει 1.000 ευρώ, ακόμα κι αν αυτή η τιμή είναι η πιο αντιπροσωπευτική οικονομική αντανάκλαση του χρόνου που χρειάστηκε για την κατασκευή του.
Επίσης, έχει αλλάξει πολύ η αρχιτεκτονική και η πολεοδομία. Παλιότερα το μάρμαρο χρησιμοποιούνταν κατά κόρον. Υπάρχει τηνιακό μάρμαρο στο Λούβρο και στα Ανάκτορα του Μπάκιγχαμ, αλλά τέτοιου είδους κατασκευές δεν γίνονται πλέον».
Μου λέει ότι αναρωτιέται πώς θα είναι οι άνθρωποι του Πύργου αυτές τις μέρες της κρίσης του κορωνοϊού. «Φαντάζομαι ότι θα συνεχίζουν τη δουλειά τους ως συνήθως, αλλά είμαι βέβαιη ότι θα ανησυχούν επίσης πολύ για την επερχόμενη τουριστική σεζόν. Πολύ μεγάλο μέρος της οικονομίας της Τήνου βασίζεται στον τουρισμό. Σκεφθείτε πόσους επισκέπτες είχε ο Πύργος. Πήγαιναν όλοι εκεί για να δουν τους γλύπτες και να αγοράσουν τα έργα τους».
σχόλια