Στη βόρεια πλευρά του λιμανιού, με συνολική έκταση 180.000 τετραγωνικών μέτρων, το Κάστρο της Xίου, γνωστό και ως «φρούριο», φαίνεται να πρωτοκατοικήθηκε κατά την ελληνιστική περίοδο. Χτίστηκε τον 10ο αιώνα από τους Βυζαντινούς και στη συνέχεια επεκτάθηκε από τους Γενουάτες και τους Τούρκους. Αποτέλεσε το κέντρο της πολιτικής και στρατιωτικής διοίκησης της Χίου, φιλοξένησε μέσα στα τείχη του Γενοβέζους, Τούρκους και Μικρασιάτες πρόσφυγες. Σήμερα μετρά περίπου εξακόσιους μόνιμους κατοίκους. Η κύρια πύλη λέγεται Porta Maggiore, εκεί, ένας σκεπαστός διάδρομος οδηγεί στο κτίριο της «Σκοτεινής Φυλακής» και στο «Παλάτι Ιουστινιάνι» που σήμερα λειτουργεί ως μουσείο, στα εκθέματα του οποίου περιλαμβάνονται βυζαντινές τοιχογραφίες και γλυπτά, καθώς και μεταβυζαντινές εικόνες, είδη μικροτεχνίας και γλυπτά από την εποχή της Γενουατοκρατίας. Στη συνέχεια ο δρόμος βγάζει στην κεντρική πλατεία του κάστρου όπου και βρίσκεται το παλιό οθωμανικό νεκροταφείο. Στο κάστρο επίσης υπάρχουν δύο τζαμιά, εκ των οποίων το ένα έχει μετατραπεί σε ναό του Αγίου Γεωργίου, στην αυλή του οποίου υπάρχει ακόμα μια κρήνη. Άλλα αξιοθέατα που θα συναντήσετε εκεί είναι μία ημιυπόγεια μεσαιωνική δεξαμενή γνωστή ως «κρύα βρύση», τα τούρκικα λουτρά, και ο πύργος Κουλά που θεωρείται το κέντρο μιας σειράς από πέτρινους πύργους, τις «βίγλες».
Σε αυτό το νησί που μοιάζει με τεράστιο φυσικό βοτανικό κήπο, το άρωμα της μαστίχας κατακλύζει το νότιο τμήμα με τα είκοσι τέσσερα μαστιχοχώρια στα οποία «δακρύζει ο σχίνος».
Πριν από εκατό χρόνια, η Χίος ήταν το ακριβό περιβόλι των Τσάρων και των αυτοκρατόρων της Δύσης. Το κάθε πορτοκάλι τυλιγόταν σε χρυσόχαρτο για να ταξιδέψει από το νησί μέχρι τα πλουσιοπάροχα τραπέζια της Αγίας Πετρούπολης. Σήμερα, έξι χιλιόμετρα νότια από την πόλη του νησιού, ο εντυπωσιακός Κάμπος κάνει τον επισκέπτη να καταλάβει καλύτερα γιατί δόθηκε στη Χίο το προσωνύμιο «μυροβόλος». Η περιοχή με τα περιβόλια εσπεριδοειδών που περιβάλλονται από ψηλούς τοίχους χτισμένους από θυμιανούσικη πέτρα και ποτίζονται από πηγάδια με μάγγανο που στο παρελθόν γύριζαν με ζώα έχει κηρυχθεί «ιστορικός τόπος» και «παραδοσιακός οικισμός». Την ιδιαίτερη τοπική αρχιτεκτονική του μέρους συνθέτουν τα παλιά του δίπατα και τρίπατα σπίτια, τα καμπούσικα αρχοντικά με τις αψιδωτές πόρτες και τους θυρεούς, με τις στοές από μαρμάρινα κολωνάκια, με τις πελώριες αυλόπορτες, τις βοτσαλωτές αυλές και τα ζωγραφιστά ταβάνια – είναι εμπειρία το να περιηγηθείτε σε ένα από αυτά.
Σε αυτό το νησί που μοιάζει με τεράστιο φυσικό βοτανικό κήπο, το άρωμα της μαστίχας κατακλύζει το νότιο τμήμα με τα είκοσι τέσσερα μαστιχοχώρια στα οποία «δακρύζει ο σχίνος». Η τεχνογνωσία της μαστιχοκαλλιέργειας έχει αναγνωριστεί από την UNESCO και έχει συμπεριληφθεί στον Αντιπροσωπευτικό Κατάλογο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ανθρωπότητας. Κοντά στο Πυργί, το Μουσείο Μαστίχας Χίου αποτυπώνει τη σύνδεση του πολιτισμού του νησιού με το περιβάλλον και την αναδεικνύει εκθεσιακά με ποικίλα μέσα, με την παράθεση νέων φωτογραφιών δίπλα σε αρχειακό φωτογραφικό υλικό, με οπτικοακουστικές παραγωγές, με παραδοσιακές φορεσιές, εργαλεία και πρωτότυπα παλιά εργοστασιακά μηχανήματα. Η μόνιμη έκθεση έχει αντικείμενο τη μαστίχα Χίου ως μοναδικό φυσικό προϊόν. Ο επισκέπτης παρατηρεί τη διαχείριση της μαστίχας ιστορικά και διαπιστώνει πώς αυτή διαμόρφωσε το αγροτικό και οικισμένο τοπίο της νότιας Χίου. Επιπλέον, ενημερώνεται για τη συνεταιριστική εκμετάλλευση και τη μεταποίηση της μαστίχας στους νεότερους χρόνους. Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στις χρήσεις με τις οποίες η μαστίχα σήμερα ταξιδεύει σε όλο τον κόσμο. Η μουσειακή εμπειρία ολοκληρώνεται στην υπαίθρια έκθεση, όπου το κοινό έρχεται σε επαφή με το φυτό, αλλά και με το φυσικό περιβάλλον στο οποίο αυτό ευδοκιμεί.
Όσο ποικιλόμορφη είναι η φύση της, άλλο τόσο είναι και η αρχιτεκτονική της. Το προαναφερθέν Πυργί είναι το λεγόμενο «ζωγραφιστό χωριό» και ένα από τα μεγαλύτερα μαστιχοχώρια. Στα στενά σοκάκια του θα θαυμάσετε και θα φωτογραφίσετε σπίτια που οι προσόψεις τους χαρακτηρίζονται από ασπρόμαυρα εγχάρακτα σχέδια. Ένα από τα ωραιότερα χωριά του νησιού, τα Μεστά, είναι μεσαιωνικό, χαρακτηρισμένο ως διατηρητέο μνημείο. Χτισμένο σαν κάστρο, η περίτεχνη αρχιτεκτονική του πηγάζει από τη βυζαντινή περίοδο, τα σπίτια του είναι μικρά και πέτρινα, χτισμένα το ένα δίπλα στο άλλο, και σχηματίζουν στην εξωτερική περίμετρο του οικισμού ένα ισχυρό προστατευτικό τείχος, ενώ τα μπαλκόνια τους σχηματίζουν καμάρες που ομορφαίνουν και κάνουν πιο δροσερή της βόλτα σας εκεί.
Για όσους προτιμούν να γνωρίζουν έναν τόπο περπατώντας τα οργανωμένα μονοπάτια του, μπορούν να έρθουν σε επαφή με το φυσικό τοπίο της Βόρειας Χίου ξεκινώντας από τους οικισμούς της Βολισσού και των Καρδαμύλων. Εκτός όμως από τους πρωινούς περιπατητές, πολλοί είναι εκείνοι που επισκέπτονται το κεφαλοχώρι της βορειοδυτικής Χίου λίγο πριν ο ήλιος δύσει. Χτισμένο αμφιθεατρικά στην πλαγιά του λόφου, η Βολισσός είναι προορισμός για όσους συλλέγουν στιγμιότυπα από τα καλύτερα ηλιοβασιλέματα – η κοντινή παραλία της Αγίας Μαρκέλλας φημίζεται γι’ αυτό.
Η Χίος είναι από εκείνα τα νησιά στα οποία μπορεί κανείς να ανακαλύπτει και μια καινούργια παραλία κάθε μέρα. Αν όμως μπορούμε να πούμε ότι υπάρχει μία μόνο εμβληματική παραλία, αυτή είναι τα Μαύρα Βόλια με τους τρεις διαδοχικούς κόλπους, τα βαθιά νερά και το ηφαιστειογενές τοπίο. Άλλες φημισμένες παραλίες του νησιού είναι η Αγία Φωτεινή, η Κώμη, η παραλία του Ναγού και του Μάναγρου που είναι και η μεγαλύτερη του νησιού, αφού ξεπερνά σε μήκος τα δύο χιλιόμετρα, τα ήσυχα Κάτω Φανά και η παραλία στον πολύ γραφικό Άγιο Ισίδωρο.
Για φρέσκο ψάρι θα επισκεφθείτε τη Λαγκάδα, το Παντουκιός, τον Καταρράκτη και το Λίθι, να ψάξετε να δοκιμάσετε μπεγότο (αθερίνα με κρεμμύδι), ψητό χταπόδι και φρέσκες τηγανητές γαρίδες. Αναζητήστε και τα ντόπια χειροποίητα ζυμαρικά. Στα πανηγύρια της Βόρειας Χίου θα έχετε την ευκαιρία να δοκιμάσετε το παραδοσιακό κατσικοπίλαφο και το ρεβιθοπίλαφο. Θα γλυκαθείτε με τα μασουράκια με το κριτσανιστό φύλλο, τη μαστίχα και την αμυγδαλόψιχα, με γλυκό του κουταλιού τριαντάφυλλο, με λουκουμάδες με άρωμα μαστίχας.
