Συμπερίληψη - Βιωσιμότητα - Κοινωνική Διαπερατότητα - Δημόσια Λογοδοσία - Διάκριση - Συνέργεια - Πολυφωνία. Οι λέξεις που ακούγονται για πρώτη φορά μέσα στην Εθνική Πινακοθήκη, αντικατοπτρίζουν το νέο πνεύμα με το οποίο η νέα διευθύντριά της Συραγώ Τσιάρα επιθυμεί να οδηγήσει την ΕΠΜΑΣ στη νέα εποχή της: συνδέοντάς την με την κοινωνία και δίνοντας βαρύτητα στην διατομεακότητα, την ώσμωση των τεχνών, τη σύνδεση με το πολιτικοκοινωνικό περιβάλλον, τον κόσμο πέρα από το κλεινόν άστυ, και τα εκπαιδευτικά προγράμματα.
Η Συραγώ Τσιάρα πιστεύει ότι η Πινακοθήκη, με τη δραστηριότητά της, μπορεί να κάνει πιο ενδιαφέρουσα τη ζωή μας. Στους πρώτους μήνες έπειτα από την ανάληψη των καθηκόντων της στις 12 Ιουλίου, μετά το θάνατο της Μαρίνας Λαμπράκη Πλάκα που διηύθυνε την Πινακοθήκη από το 1992, συνομίλησε πολλές φορές με τους περισσότερους από τους συναδέλφους και συνεργάτες της για να καταλάβει τι σημαίνει η Πινακοθήκη για τον καθέναν ξεχωριστά, να αξιολογήσει τις διαφορετικές εμπειρίες, και να διαμορφώσει το δικό της βλέμμα.
Στην ερώτηση της LIFO, τί σημαίνει Πινακοθήκη για την ίδια, η Συραγώ Τσιάρα είπε: «Η πινακοθήκη για μένα ήταν κάτι άλλο πριν έρθω, και προφανώς καθημερινά με την εμπειρία και το βίωμα εξελίσσεται. Η Πινακοθήκη είναι ένα κομμάτι της εκπαίδευσης και της παιδείας μου καθώς έμαθα την ελληνική τέχνη μέσα από τη συλλογή Κουτλίδη. Έκανα το μεταπτυχιακό μου στον ελληνικό οριενταλισμό, είναι ένα κομμάτι του πώς έχω εξελιχθεί και διαμορφωθεί σαν ιστορικός τέχνης, και νομίζω ότι αυτό είναι κοινό για όλους όσους έχουμε σπουδάσει εδώ ή έχουμε επαφή με την ιστορία της ελληνικής τέχνης».
Το μέλλον των μουσείων, η ανθεκτικότητα, η κοινωνική - πολιτισμική σημασία και η σχέση τους με το κοινό σε μια εποχή αλλεπάλληλων κρίσεων εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από την προσαρμοστικότητα, την επινοητικότητα και την ανάπτυξη νέων μοντέλων επικοινωνίας και λειτουργίας, όχι μόνο στο αναλογικό, αλλά και στο ψηφιακό περιβάλλον.
«Πάντα ήθελα να δω την ιδιαιτερότητα της ελληνικής διαφοράς, για παράδειγμα τον τρόπο με τον οποίο οι Έλληνες οριενταλιστές στέκονται απέναντι στο δυτικό ρεύμα σκέψης και αναπαράστασης της Ανατολής. Οι διαδικασίες διαμόρφωσης του έθνους με ενδιέφεραν σε όλη τη διάρκεια των σπουδών μου, και η Εθνική Πινακοθήκη είναι ένα κομμάτι της εικόνας που έχουμε για την ιστορία του βίου μας και την εξέλιξή του. Αυτό που είναι τόσο οικείο, που το συναντάμε ως εικόνες στα σχολικά μας βιβλία, τόσο ενδιαφέρον και τόσο πλούσιο, θέλω να συμβάλω ώστε να γίνει κτήμα όλων των ανθρώπων που ενδιαφέρονται για εκείνο, να βοηθήσω ώστε να γίνει αυτή η σχέση πιο γόνιμη και πιο διαλεκτική. Είναι σίγουρα ένα κομμάτι της αυτοεικόνας μας, έχει ενδιαφέρον να μπούμε και σε μια πιο ουσιαστική σχέση με την αναπαράσταση της συλλογής της Εθνικής Πινακοθήκης. Σε αυτή τη διεύρυνση θέλω να συμβάλω – και στην ενδυνάμωση και σε μια κριτική προσέγγιση που σχετίζεται με την αυτογνωσία. Η Πινακοθήκη μπορεί να κάνει βήματα για να συνδέσει τη ζωή των ανθρώπων πέρα από ένα στενό γεωγραφικό σύνορο, παίζοντας και ένα σοβαρό εκπαιδευτικό ρόλο».
Σε ότι αφορά τις αλλαγές των συλλογών εντός του κτιρίου η διευθύντρια της Πινακοθήκης δήλωσε ότι, τουλάχιστον την πρώτη χρονιά, δεν πρόκειται να γίνουν αλλαγές δίχως προηγουμένως να έχουν ολοκληρωθεί συζητήσεις με τους συνεργάτες της, ανεξαρτήτως από τις δικές της προτιμήσεις.
Από την έκθεση του κλεμμένου Πικάσο –μέρος της έκθεσης της δυτικοευρωπαϊκής συλλογής της Πινακοθήκης μέχρι την επαναλειτουργία της Γλυπτοθήκης– μέχρι το σχέδιο ενδυνάμωσης της σχέσης με τα παραρτήματα σε Κέρκυρα, Ναύπλιο Αίγινα και Σπάρτη, και από την επαναλειτουργία της Βιβλιοθήκης και του Αρχείου ΕΠΜΑΣ και το νέο χρηστικό και κατατοπιστικό site, μέχρι τις συνδέσεις των μόνιμων συλλογών με προγράμματα, κοινωνικά και εκπαιδευτικά, σε ένα ευρύ φάσμα εκδηλώσεων και ένα νέο κύκλο δράσεων, η πολύ αγαπητή στο κοινό Πινακοθήκη φιλοδοξεί να κάνει μια χειρονομία στην πόλη, με κοινωνούς των αγαθών της τέχνης όλους τους πολίτες, δημοκρατικά και επιδραστικά.
«Σήμερα βρισκόμαστε σε ένα νέο σημείο εκκίνησης. Η ΕΠΜΑΣ έχει ήδη κατακτήσει καίριους στόχους: είναι δημοφιλής και διαθέτει τις υποδομές για να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις και τις απαιτήσεις της εποχής μας. Αν και υποστελεχωμένη, διαθέτει επίσης εξαιρετικό προσωπικό, συνεργάτες και διοίκηση. Έχει πιστούς φίλους και υποστηρικτές. Καιρός να γίνει πιο ευαίσθητη περιβαλλοντικά, πλουραλιστική, ανοιχτή και συμπεριληπτική, και να φέρει τις συλλογές και την ιστορία της σε γόνιμο διάλογο με τις σημερινές ανάγκες της κοινωνίας και τα σύγχρονα ρεύματα σκέψης».
«Το μέλλον των μουσείων, η ανθεκτικότητα, η κοινωνική - πολιτισμική σημασία και η σχέση τους με το κοινό σε μια εποχή αλλεπάλληλων κρίσεων εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από την προσαρμοστικότητα, την επινοητικότητα και την ανάπτυξη νέων μοντέλων επικοινωνίας και λειτουργίας – όχι μόνο στο αναλογικό, αλλά και στο ψηφιακό περιβάλλον» είπε στην συνέχεια η κ. Τσιάρα.
«Η κουλτούρα της συνέργειας είναι βασική προϋπόθεση βιωσιμότητας και ανθεκτικότητας. Θα ήταν σκόπιμο να ενισχύσουμε τη συνεργασία μας με άλλους πολιτιστικούς και εκπαιδευτικούς οργανισμούς στην Ελλάδα και το εξωτερικό, όχι μόνο στο καλλιτεχνικό πρόγραμμα, αλλά και στην έρευνα, καθώς και στην από κοινού αξιοποίηση των πόρων, της εμπειρίας και της τεχνογνωσίας» συμπλήρωσε.
Το πρόγραμμα της επόμενης διετίας περιλαμβάνει:
Στις περιοδικές εκθέσεις, την παράταση της έκθεσης «Κωνσταντίνος Παρθένης» μέχρι τις αρχές Μαρτίου 2023 με ταυτόχρονη εισαγωγή δημόσιου προγράμματος. Από εδώ και στο εξής, κάθε έκθεση θα πλαισιώνεται από ένα δημόσιο πρόγραμμα δράσεων και εκδηλώσεων που θα σχεδιάζονται ειδικά για την έκθεση. Παράλληλα με την έκθεση Παρθένη θα γίνει επιστημονική συνάντηση με θέμα την επίδραση του Θεοσοφισμού στις εικαστικές τέχνες και μια θεατρική παράσταση, βασισμένη σε ιστορικό κείμενο, με θέμα τις έριδες γύρω από την καλλιτεχνική στάση του Κωνσταντίνου Παρθένη, μία ψυχογραφική και κοινωνική μελέτη με επίκαιρο και διαχρονικό χαρακτήρα.
Από την άνοιξη μέχρι τα τέλη του 2023 θα ανοίξει τις πόρτες της έκθεση με θέμα το «Αστικό Βίωμα» στις δεκαετίες '50, '60 και '70 στις εικαστικές τέχνες και τον κινηματογράφο σε συνεργασία με την ταινιοθήκη της Ελλάδας.
Η έκθεση αντιμετωπίζει την πόλη ως εμπειρία, εξετάζει την αστικοποίηση, την ανοικοδόμηση και τη μετανάστευση –εσωτερική και εξωτερική– στο πλαίσιο των ραγδαίων αλλαγών που συνέβησαν μεταπολεμικά στην ελληνική κοινωνία. Οι καλλιτέχνες συλλαμβάνουν και αναπαριστούν την πόλη, όχι μόνο ως δομημένο περιβάλλον που τους εμπεριέχει, αλλά και ως καθημερινό βίωμα – ένα πλαίσιο με το οποίο έρχονται αντιμέτωποι, είτε με όρους αναγνώρισης, ασφάλειας και αποδοχής είτε με όρους ανίχνευσης, διαπραγμάτευσης και σύγκρουσης.
Από την άνοιξη έως τα τέλη του 2024 θα λάβει χώρα διεθνής έκθεση με θέμα τη «Δημοκρατία», με επίκεντρο τη συμπλήρωση 50 χρόνων από την αποκατάσταση της δημοκρατίας στην Ελλάδα. Άλλωστε θα έχει πλέον συμπληρωθεί μισός αιώνας αδιάσπαστης κοινοβουλευτικής δημοκρατίας μετά την ανατροπή της επταετούς στρατιωτικής δικτατορίας, μια ιστορική τομή που ορίζει και την έναρξη της περιόδου της μεταπολίτευσης. Αν και έχουν πραγματοποιηθεί διάφορα αφιερώματα στη σχέση των τεχνών με τη δημοκρατία, και στη χώρα μας και αλλού, το ζήτημα δεν έχει αντιμετωπιστεί ποτέ συνολικά στις χώρες του ευρωπαϊκού Νότου σε επίπεδο μεγάλης μουσειακής έκθεσης. Η Εθνική Πινακοθήκη - Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου πρωταγωνιστεί σ’ αυτή την κατεύθυνση, διοργανώνοντας μια μεγάλη διεθνή έκθεση με θέμα τη Δημοκρατία και την Τέχνη στην Ελλάδα, την Ισπανία και την Πορτογαλία. Η έκθεση εξετάζει το νόημα, το περιεχόμενο και τις εικαστικές εκφράσεις των αγώνων για την ανατροπή των αυταρχικών καθεστώτων στις χώρες του ευρωπαϊκού Νότου, τη διεκδίκηση των πολιτικών ελευθεριών και τον αντιαποικιακό αγώνα. Για την υλοποίηση της έκθεσης έχει ήδη επιτευχθεί συνεργασία με μουσεία και ερευνητικά ιδρύματα στην Ισπανία και την Πορτογαλία.
Σε ότι αφορά τη μόνιμη συλλογή κρίνεται σημαντική η είσοδος σε μια αντίληψη που ενθαρρύνει τη διαφορετικότητα και τη συμπερίληψη, και ενθέτει την ιστορική και βιωματική πρόσληψη της τέχνης στη χρονολογική και θεματική παρουσίαση με συγκεκριμένα προγράμματα.
Σε αυτή την κατηγορία συμπεριλαμβάνονται η επαναλειτουργία της Γλυπτοθήκης στο Άλσος Στρατού, στο Γουδή που παρουσιάζει σε 12 ενότητες την ιστορία και την εξέλιξη της γλυπτικής, όπως διαμορφώθηκε από τα προεπαναστατικά χρόνια μέχρι τον 21ο αιώνα, η επαναλειτουργία της Βιβλιοθήκης και Αρχείου ΕΠΜΑΣ που τεκμηριώνει την ιστορία του Μουσείου και την ιστορία της νεοελληνικής τέχνης, καθώς και η έναρξη λειτουργίας της Αίθουσας Δυτικοευρωπαϊκής Τέχνης με 47 από τα περίπου 1.250 έργα διαφόρων εποχών που βρίσκονται στις συλλογές της Εθνικής Πινακοθήκης. Ωστόσο, η μικρή αυτή έκθεση, σε ένα περιορισμένο χώρο με πόλο έλξης το κλεμμένο έργο του Πικάσο μοιάζει αμήχανη – μια παράθεση έργων «που απλώς ανήκουν στην Πινακοθήκη» και δεν συνδέονται πάρα μόνο κάτω από αυτή την «ομπρέλα».
Δυο νέα προγράμματα έχουν σχεδιαστεί από τη νέα διεύθυνση και αφορούν τη «Συλλογή ως Εργαστήριο» στον τρίτο όροφο της μόνιμης συλλογής. Θα επανασχεδιαστεί η παρουσίαση της μόνιμης συλλογής με άξονα την ιστορία των συναισθημάτων, των ιδεών, των εμπειριών και των στάσεων ζωής. Η παρουσίαση της μόνιμης συλλογής στον τρίτο όροφο θα εναλλάσσεται με συχνότητα περίπου δύο ετών, έτσι ώστε να δίνεται κίνητρο στους επισκέπτες να επανέρχονται στην Εθνική Πινακοθήκη για να γνωρίσουν καινούργια έργα και ποικίλες ερμηνευτικές προσεγγίσεις. Στον άξονα της συμπερίληψης και της ενίσχυσης της πολυφωνίας εγκαινιάζεται ένας κύκλος εκθέσεων και δράσεων στο μεσοπάτωμα και σε άλλους χώρους, στεγασμένους και υπαίθριους, με τίτλο «Ενδιάμεσος Χώρος», όπου οι επιμελητές της ΕΠΜΑΣ αρχικά –και εν συνεχεία ανεξάρτητοι, εξωτερικοί επιμελητές– θα προσκληθούν να αναπτύξουν τις δικές τους επιμελητικές προτάσεις με μια πυκνή περιοδικότητα.
Σε ότι αφορά τα εκπαιδευτικά προγράμματα συνεχίζονται δοκιμασμένες εκπαιδευτικές πρακτικές, και εισάγονται νέες και εξειδικευμένες δράσεις όπως η Νεοελληνική Τέχνη και Μουσειακή Αγωγή Προσχολικής Ηλικίας (από 18 μηνών έως 5 ετών). Τα προγράμματα βασίζονται στις αρχές της ενεργητικής μάθησης και απευθύνονται στην ξεχωριστή προσωπικότητα του κάθε παιδιού. Θεματικές Ξεναγήσεις στη Μόνιμη Συλλογή με άξονα το πορτρέτο και την τοπιογραφία σχεδιάστηκαν και υλοποιούνται ήδη από το Σεπτέμβριο, δύο Σάββατα το μήνα, ενώ τον Νοέμβριο θα επεκταθούν και στην έκθεση Παρθένη.
Τέλος, η ΕΠΜΑΣ θα συνεργαστεί με το Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες - Διαπολιτισμικό Κέντρο «Πυξίδα» δημιουργώντας ειδικά εκπαιδευτικά προγράμματα που θα απευθύνονται σε ομάδες προσφύγων. Ειδικότερα, τα εκπαιδευτικά προγράμματα θα απευθύνονται σε παιδιά που φοιτούν στο Διαπολιτισμικό Κέντρο «Πυξίδα» αλλά και στις οικογένειές τους, καθώς και σε ασυνόδευτους ανηλίκους. Απώτερος στόχος είναι η ΕΠΜΑΣ να συμβάλει στη διαδικασία ένταξης των παιδιών στο νέο κοινωνικό τους περιβάλλον.
