Σκρολάροντας στο υλικό της σελίδας «Liza's Photographic Archive of Greece - Φωτογραφικά άλμπουμ της Ελλάδας» στο Facebook, το πιο πιθανό είναι να υποθέσεις ότι η διαχειρίστριά της, Λίζα Κουτσαπλή, είναι ιστορικός ή, τέλος πάντων, μια ειδική επιστήμονας που μελετάει συστηματικά την ιστορία της Ελλάδας μέσα από παλιές φωτογραφίες.
Το υλικό που παρουσιάζει είναι σπάνιο και καταπληκτικό, με πληροφορίες που φαίνεται να είναι αποτέλεσμα έρευνας και πολύχρονης αναζήτησης, δουλειά σοβαρή που την κάνει με αγάπη και πάθος, σχεδόν σιωπηλά, χωρίς κραυγές και υποδείξεις.
Η Λίζα δεν απέχει πολύ απ' όλα αυτά. Μπορεί να μην είναι επαγγελματίας ιστορικός αλλά είναι μια γυναίκα χαμηλών τόνων που ασχολείται εδώ και χρόνια με τη συλλογή και αρχειοθέτηση φωτογραφικού υλικού, ψηφιακού και σε φυσική μορφή, από πηγές που δύσκολα μπορείς να προσεγγίσεις – κυρίως ψηφιακού.
Εδώ και έντεκα σχεδόν χρόνια αναζητεί, εντοπίζει, μελετά, συγκρίνει και ταυτοποιεί χιλιάδες φωτογραφίες ιδιωτικών και δημόσιων ιστορικών αρχείων στην Ελλάδα και το εξωτερικό, ερευνώντας τι τις συνδέει, το μέρος που απεικονίζουν, την εποχή που έχουν τραβηχτεί, την ιστορία που μπορεί να αφηγούνται.
Το σπίτι της, ένα διαμέρισμα σε πολυκατοικία του 1930 στο κέντρο της Αθήνας, είναι γεμάτο με βιβλία για την Ελλάδα και την Αθήνα, φωτογραφικά άλμπουμ με εικόνες άλλων εποχών, ενώ οι σκληροί δίσκοι της είναι «χρυσωρυχεία» γιατί περιέχουν όλες τις συλλογές της (με καρτ ποστάλ των ’80s, χάρτες, άπειρες εικόνες).
Με βοηθάει πολύ ο κόσμος με τις πληροφορίες, στέλνουν μηνύματα, κάνουν συχνά αναγνωρίσεις και διορθώνω αμέσως την πληροφορία μου μόλις λάβω το μήνυμα. Γιατί υπάρχουν πολλές φωτογραφίες, γενικά, που έχουν λάθος ταυτοποίηση.
«Είμαι ερασιτέχνης», μου ξεκαθαρίζει, «και αυτό που κάνω το κάνω από καθαρή αγάπη για την παλιά φωτογραφία. Από χόμπι και μόνο. Δεν έχω κανένα όφελος από αυτό, πέρα από τη γνώση που παίρνω. Έχω αγοράσει άπειρα βιβλία από τότε που άρχισα να ασχολούμαι και έχω μάθει ένα σωρό πράγματα. Σπάνια βιβλία που παίρνω μέσω ίντερνετ, κάποια πολύ ακριβά».
Φέρνει να μου δείξει άλμπουμ που δείχνουν την Ελλάδα της δεκαετίας του 1910, την εποχή του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, ένα άλλο πανάκριβο που έχει φωτογραφημένα όλα τα νεοκλασικά της Αθήνας – χαίρεται σαν μικρό παιδί και μου δείχνει την περιουσία της, γιατί για τη Λίζα η συλλογή της είναι περιουσία.
«Γεννήθηκα στην Αυστραλία, στη Μελβούρνη», λέει, «οι γονείς μου κατάγονταν από τη Λήμνο, αλλά μετανάστευσαν στην Αυστραλία το 1950 και έζησαν στην επαρχιακή Βικτώρια, στο Heathcote, εκεί γεννήθηκα. Γυρίσαμε στην Ελλάδα, στην Αθήνα, όταν ήμουν δέκα χρονών. Εδώ τελείωσα το σχολείο και μετά πήγα σε μια σχολή γραμματέων. Δούλεψα στην Πανδρόσου, έτσι γνώρισα τον άντρα μου και ερωτευτήκαμε. Είχε το φαρμακείο απέναντι, που πριν το είχε ο παππούς του από το 1907, κοντά στη Μητρόπολη. Αν δεις τις φωτογραφίες με τους βασιλικούς γάμους τότε, φαίνεται στην πλατεία.
Όταν έχασα το παιδί μου, απ' όλα αυτά που πέρασα δεν μπορούσα να κοιμηθώ, ξενυχτούσα και έτσι είδα τη σελίδα “Παλιές Φωτογραφίες της Ελλάδος” και άρχισα κι εγώ να αναρτώ αρχεία. Είχα υλικό ήδη, το μάζευα σιγά-σιγά.
Έπεσε στα χέρια μου και το υλικό του κ. Μπακούρου, που φωτογράφιζε την Αθήνα και τον Πειραιά. Ο Γεώργιος Μπακούρος ήταν μαθηματικός και παιδικός φίλος του πεθερού μου από το 1930 και μου έδωσε πολλές από τις φωτογραφίες του. Αυτές τις 2.200 φωτογραφίες τις δώρισα στο Μουσείο της Πόλης των Αθηνών πριν από κάνα-δυο χρόνια σε φυσική μορφή, τυπωμένες και ταξινομημένες πολύ ωραία.
Μετά από όλο αυτό που γινόταν στη σελίδα “Παλιές Φωτογραφίες της Ελλάδος”, που αναρτούσα φωτογραφίες και μου τις έσβηναν, μου πρότεινε η κ. Δραπανιά, που είναι στη σελίδα “Η Αθήνα μέσα στον χρόνο”, να κάνω δική μου σελίδα και με βοήθησε να τη φτιάξω. Έκτοτε, απ' το 2012 έχω φτιάξει τη σελίδα μου “Liza's Photographic Archive of Greece - Φωτογραφικά άλμπουμ της Ελλάδας” και την τρέχω μόνη μου. Έχω πλέον εμπειρία αρκετών χρόνων και συνεχώς μαθαίνω όλο και πιο πολλά.
Το ενδιαφέρον προέκυψε τότε, αλλά τα τελευταία χρόνια έχω μάθει πάρα πολλά πράγματα, με βοηθούν και οι άνθρωποι που ακολουθούν τη σελίδα μου με τις πληροφορίες που μου δίνουν. Στην ανάρτηση που έκανα σήμερα με τις φωτογραφίες του Eliazar Lotar Theodoresco π.χ. δεν ήξερα ότι μία φωτογραφία δείχνει τη Νάξο αλλά κάποιος την αναγνώρισε, κάποιος άλλος βρήκε τη γιαγιά του σε μια άλλη».
«Φωτογραφίζετε κιόλας;»
«Όταν είμαι στο νησί, στη Λήμνο, τρελαίνομαι, και όπου πάω βγάζω φωτογραφίες. Σήμερα όλοι έχουμε ψηφιοποιημένες τις φωτογραφίες μας, εγώ όμως αυτές που βγάζω τις εμφανίζω. Έχω εμφανίσει όλες τις οικογενειακές μέχρι το 2009 και τις έχω σε άλμπουμ, γιατί είναι ωραία ανάμνηση. Η ψηφιακή μορφή μεταφέρεται γρήγορα, μπορώ να στείλω 50 και 100 φωτογραφίες, αλλά θέλω να έχω τυπωμένες όλες τις προσωπικές μου στιγμές, τα παιδιά μου.
Μαζεύω φωτογραφίες μέσω ίντερνετ, όλα όσα κάνω είναι μέσω ίντερνετ, και πολλά από τα βιβλία από ίντερνετ τα αγοράζω – έχω πολλά σπάνια βιβλία που τα αγοράζω με κάθε ευκαιρία από δω και από το εξωτερικό. Και πάντα στις φωτογραφίες μου αναφέρω τον φωτογράφο, την πηγή. Κάποιες φωτογραφίες είναι πολύ παλιές, έχουν περάσει εβδομήντα χρόνια από τότε που τραβήχτηκαν και δεν έχουν πνευματικά δικαιώματα, δεν βάζω ποτέ φωτογραφία όμως χωρίς να αναφέρω το όνομα του φωτογράφου ή την πηγή. Με ενδιαφέρει ό,τι έχει σχέση με την Ελλάδα και έχω αρχειοθετημένες πάρα πολλές φωτογραφίες, πάνω από 30.000.
Όπου μπορώ μαζεύω και πληροφορίες για κάθε φωτογραφία. Δεν την κάνω μόνο save, για καθεμία αποθηκεύω και το λινκ της σελίδας σε word, πού την έχω βρει. Είναι κουραστικό, αλλά όταν κάποιος θέλει κάτι, θα κοιτάξω πότε ανάρτησα το άλμπουμ και το αποθήκευσα –αναρτώ ολόκληρα άλμπουμ– και ανάλογα θα πάω και στην ημερομηνία στην οποία έχω σώσει τα έγγραφα, γιατί τα αποθηκεύω κι αυτά. Αυτό μου παίρνει πολύ χρόνο, μπορεί να χρειαστούν τρεις μέρες και τρεις νύχτες για να κάνω ένα ποστ, επεξεργάζομαι τις φωτογραφίες για να τις καθαρίσω, να μην έχουν γραμμές, κουκκίδες.
Αυτό που κάνω μου αρέσει πολύ, σχεδόν όλοι όμως παίρνουν το υλικό μου και δεν αναφέρουν καν τη σελίδα. Τις φωτογραφίες για το Δουργούτι που έπαιξαν παντού τις ανακάλυψα εγώ, δεν είναι δικές μου βέβαια, αλλά θα έπρεπε να σεβαστούν έστω τον κόπο μου να τις πιστοποιήσω και να με αναφέρουν. Είναι ελάχιστοι αυτοί που το κάνουν.
Το Nicholson Museum στο Σίδνεϊ με ευχαρίστησε γιατί βρήκα τις τοποθεσίες των φωτογραφιών του αρχείου Woodmen από το 1900 και ταυτοποίησα πολλές από τις φωτογραφίες τους. Υπάρχουν σημεία που είναι δύσκολο να τα ταυτοποιήσεις γιατί αλλάζουν οι περιοχές, αλλά έχω ταυτοποιήσει πάρα πολλά σημεία της παλιάς Αθήνας.
Κάθε φορά που ανακαλύπτω μια νέα φωτογραφία κάνω σαν παιδί, και από τη μία φωτογραφία πάω παρακάτω – δεν ανακαλύπτω ποτέ μόνο μία. Είναι κουραστικό, αλλά έτσι περνάω την ώρα μου, τις ταξινομώ ανάλογα με τον φωτογράφο ή το αρχείο.
Με το Nicholson Museum έχω πολύ καλές σχέσεις, κάποια φορά που χρειάστηκε μια φωτογραφία ένας φίλος και έστειλα email μού απάντησαν αμέσως και μου είπαν “ok, θα σου στείλουμε ό,τι σε ενδιαφέρει σε υψηλή ανάλυση”. Μου την έστειλαν, ενώ στην Ελλάδα δεν δίνει κανείς. Αυτοί αμέσως προθυμοποιήθηκαν. Δεν δίνουν εύκολα ούτε οι ιδιώτες πια, προσπαθώ να βρω υλικό από τη Λήμνο, αλλά δεν δίνουν, προτιμούν να το έχουν στα γκαράζ και τις αποθήκες.
Οι φωτογραφίες από τα νησιά δείχνουν πιο πολύ την αλλαγή του τοπίου, γιατί εκεί έχουν αλλάξει περισσότερα πράγματα. Μία φορά μόνο βρήκα οικογενειακές φωτογραφίες που μου έδωσε μια ξαδέλφη μου από το νησί, δύο χιλιάδες φωτογραφίες που τις έχω σκανάρει και τις έχω κάνει slides. Αυτό μου παίρνει πολύ χρόνο. Ο Αμερικανός γαμπρός μου μού έχει κάνει δώρο ένα μηχάνημα για να περνάω τα slides και τα αρνητικά, αλλά σχεδόν όλοι τα πετάνε τα αρνητικά.
Δεν μπορώ να πιστοποιήσω εύκολα μια φωτογραφία. Αν είναι από βιβλίο έχει πληροφορίες, αλλιώς ψάχνω στο Google ή προσπαθώ από την εμπειρία μου να την ταυτοποιήσω. Σε αυτές που έβαλα σήμερα, σε μια φωτογραφία υπήρχε μια καμινάδα που την είχα ξαναδεί, μου θύμιζε Τήνο το τοπίο στο βάθος. Κατάλαβα πού είναι γιατί την είχα ξαναδεί από παλιά, όσες φωτογραφίες βλέπω μένουν στο μυαλό μου. Μέσω σύγκρισης αναγνωρίζω τα μέρη σε πολλές. Επειδή βλέπω χιλιάδες φωτογραφίες, ξέρω περίπου πού βρίσκεται μια συγκεκριμένη. Ψάχνω όμως και συγκρίνω, δεν το κάνω στα κουτουρού.
Έχω ανακαλύψει ένα σωρό φωτογράφους που φωτογράφισαν την Ελλάδα, πολλοί πέρασαν ως περιηγητές και έκαναν πολύ καλή καταγραφή. Ο Etienne Lebranche αποτύπωσε την Ελλάδα την περίοδο του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, ο Harry Weber φωτογράφισε την Αθήνα τη δεκαετία του ’60, ο David Seymour τις δεκαετίες του ’40 και του ’50, ο Albert Savage, ο Rob Stewart, ο Christopher Railey, είναι πολλοί. Ένα μέρος που έχει πολύ ωραίες φωτογραφίες είναι το Ναύπλιο, γιατί ήταν πρωτεύουσα για λίγο. Τις φωτογραφίες του Ναυπλίου τις δώρισα στον σύλλογό του. Επίσης έχω φωτογραφίες από Αίγινα, Σαλαμίνα, Δελφούς, Λουτράκι, Καλαμάτα...
Με βοηθάει πολύ ο κόσμος με τις πληροφορίες, στέλνουν μηνύματα, κάνουν συχνά αναγνωρίσεις και διορθώνω αμέσως την πληροφορία μου μόλις λάβω το μήνυμα. Γιατί υπάρχουν πολλές φωτογραφίες, γενικά, που έχουν λάθος ταυτοποίηση.
Έχω γνωρίσει κόσμο μέσω ίντερνετ. Δίνω υλικό σε όποιον χρειαστεί, φοιτητές, επαγγελματίες, αρχιτέκτονες, δεν έχω πρόβλημα. Δεν είναι δικές μου οι φωτογραφίες, ό,τι μπορώ το μοιράζομαι. Αυτό που κάνω είναι ένα χόμπι, περνάω καλά και μου αρέσει…»
