Ημέρα πρώτη (Σάββατο 4/2)
Η Τελετή Έναρξης των εκδηλώσεων της διοργάνωσης «2023 Ελευσίς Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης» ξεκινά τo Σάββατο, 4 Φεβρουαρίου 2023. Είναι το τέλος και η αρχή. Το τέλος μιας κοπιώδους και επίπονης προετοιμασίας που σφραγίστηκε από στιγμές σπάνιας χαράς και πλήθος Μυστηρίων και η αρχή μιας χρονιάς που φιλοδοξεί πρωτίστως να συνδέσει τους πολίτες με τον πολιτισμό και να δημιουργήσει μια καλύτερη ποιότητα ζωής μέσα από πολιτισμικές δράσεις, αφήνοντας παρακαταθήκη στην πόλη ιδέες και έργα που θα διαμορφώσουν και θα βελτιώσουν μια καθημερινότητα άρρηκτα συνδεδεμένη με όλες τις διαστρωματώσεις της Ιστορίας μέσω διατυπωμένων και μη διαλόγων σε έναν τόπο με πλούσια ιστορία, μοναδικό μυθολογικό παρελθόν και διαχρονικούς συμβολισμούς.
Πρόκειται για την πρώτη μέρα ενός πυκνού διημέρου εκδηλώσεων στην Ελευσίνα που το 2023 είναι η χρονιά της, μια χρονιά-ορόσημο, κατά την οποία μπαίνει στον ευρωπαϊκό και διεθνή χάρτη. Εδώ, στη σύγχρονη Ελευσίνα, μια πόλη 30.000 κατοίκων περιτριγυρισμένη από εργοστάσια τσιμέντου και διυλιστήρια πετρελαίου, όπου βρίσκονται θαμμένα τα αρχαιότερα κατάλοιπα των Ελευσινίων Μυστηρίων, σε αυτόν τον συμβολικό τόπο της ολοκλήρωσης του ανθρώπου.
Είκοσι ένα χιλιόμετρα δυτικά της Αθήνας ανατέλλει η μέρα που σε αυτόν τον αρχαίο σιτοβολώνα, αυτόν τον σύγχρονο κήπο όπου ανθούν πολιτιστικές πράξεις και ιδέες, θα φανούν οι δύο έννοιες που διέπουν την υπόσταση και την παρουσία της Ελευσίνας στην Ιστορία: οι Πομπές και η Καθετότητα ή, αλλιώς, ο Επάνω και ο Κάτω Κόσμος. Σε αυτές ακριβώς στηρίζεται το κύριο γεγονός της Τελετής Έναρξης ως συμβάντος, ως δράσης και ως θεάματος σε συνάφεια με τον ορισμό της Ελευσίνας, της έλευσης, της Άφιξης του Αξιοσημείωτου. Θα συνδεθούν και τα δυο ζωογόνα σημεία του ορίζοντα, η Ανατολή και η Δύση, αλλιώς το ανατολικότερο τοπόσημο της Πολιτιστικής, το εργοστάσιο χρωμάτων και βερνικιών Ίρις, με το πιο δυτικό, το Ελαιουργείο· και αυτά τα σημεία του ορίζοντα θα ορίσουν και τις εκδηλώσεις.
Εδώ έχουμε μερικά ιστορικά συμβάντα που αξίζει να αναφερθούν γιατί πρόθεση της διοργάνωσης –και αυτή είναι μια διαφορά στη στάση και στο concept της Ελευσίνας από άλλες πολιτιστικές πρωτεύουσες, που διαφοροποιείται από τη λογική του φαντασμαγορικού θεάματος που σκάει σαν πυροτέχνημα και χάνεται–, είναι να διερευνηθεί τι απ’ όσα περιλαμβάνονται στην Τελετή Έναρξης ή εγγράφονται στο σώμα της πόλης και στη συνείδηση τη δική της και των επισκεπτών της μπορεί να μείνει ως μια μορφή παρακαταθήκης – κι αυτή είναι η πιο κρίσιμη λέξη στο λεξιλόγιο της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας.
Φάση Α'
Οριζόντιος Άξονας
Η άφιξη των τεσσάρων πομπών
Στην πρώτη φάση έχουμε την άφιξη τεσσάρων πομπών, ανθρώπων που διασχίζουν τη γεωγραφία της Αττικής, της ίδιας της Ελευσίνας αλλά και της Ευρώπης. Οι πομπές χαρακτήριζαν την πόλη από την πρώτη εμφάνισή της στην ιστορία· οι αρχές τους χάνονται στον μακρινό δωδέκατο αιώνα π.Χ. Συνθέτουν το dramatis personae του πρώτου μέρους της τελετής και συμπληρώνονται από μια πέμπτη πομπή, άτυπη, που συνιστά η άφιξη των επισκεπτών και των προσκεκλημένων στην Τελετή Έναρξης.
Πομπή πρώτη
Η πρώτη πομπή, που φιλοδοξεί να γίνει θεσμός στην πόλη, εγκαινιάζεται αυτήν τη μέρα και είναι η Θαλάσσια «Ιερά» Οδός.
Μια απαραίτητη διευκρίνιση για την ονομασία. Η Ιερά Οδός είναι μία, αυτή που γνωρίζουμε και διατηρεί την ονομασία της, παρά τη σημερινή υποβαθμισμένη κατάστασή της: ξεκινά από το Δίπυλο, στον Κεραμεικό, διασχίζει τον Ελαιώνα και καταλήγει στον αρχαιολογικό χώρο της Ελευσίνας, συγκεκριμένα στο ιερό της, εξού και το όνομα.
Έχουμε μαρτυρίες από τον Πλούταρχο ότι υπήρχε και θαλάσσια οδός, δηλαδή ότι έφταναν εκεί διά θαλάσσης πιστοί προσκυνητές για τις τελετές της Δήμητρας. Δεν είχε ειδική ονομασία, αλλά λέγεται κατ’ ευφημισμόν «ιερά», καθώς οδηγούσε στο ιερό της πόλης. Είναι ενδιαφέρον ότι ακόμα και σήμερα ο αρχαιολογικός χώρος της Ελευσίνας έχει δυο εισόδους: τη βόρεια, όπου φτάνει η χερσαία ιερά οδός, και τη νότια για όσους έφταναν διά θαλάσσης – αυτή θα ενεργοποιηθεί στην Τελετή Έναρξης. Ιδανικό και στόχος της διοργάνωσης είναι να παραμείνει αυτή η θαλάσσια διαδρομή ώστε να μπορούν να τη χρησιμοποιούν οι επισκέπτες της Ελευσίνας και οι τουρίστες, γιατί συνιστά μια σπάνια πολιτιστική εμπειρία.
Η πομπή ξεκινά από τον Πύργο του Πειραιά, από κει που φεύγουν τα πλοία για τον Σαρωνικό και τη Σαλαμίνα. Και καθώς ο υπότιτλος της πρώτης πομπής είναι «επτά δήμοι, μια θάλασσα», η διαδρομή περνά από τον Πειραιά, τη Δραπετσώνα, το Κερατσίνι, το Πέραμα, το Χαϊδάρι, τον Ασπρόπυργο και την Ελευσίνα. Στην ουσία πρόκειται για μια διαδρομή σε ένα άλλου τύπου άβατο: περνάς μέσα από την καρδιά της πρώην και της νυν βιομηχανικής ζώνης, από την καρδιά μιας εργατικής ζώνης που παραγνωρίζεται ή παραλείπεται, από την καρδιά της Δυτικής Αττικής.
Η πορεία αυτή έχει ιστορική χροιά. Φαντάζεσαι ότι διασχίζεις τα νερά όπου δόθηκε η Ναυμαχία της Σαλαμίνας, σαν να κρατάς έναν μυθικό χάρτη. Αν σηκώσεις το κεφάλι σου, κοιτώντας προς το Αιγάλεω, είναι σαν να βλέπεις τον θρόνο του Ξέρξη, εκείνον που έστησε για να παρακολουθήσει τον θρίαμβο των στρατευμάτων του· εν τέλει είδε την καταστροφή τους.
Λεπτομέρεια της θαλάσσιας διαδρομής που αξίζει να προσεχτεί: το νησάκι του Αγίου Γεωργίου, ένας τόπος καραντίνας, λοιμοκαθαρτήριο γι’ αυτούς που έφταναν στην Ελλάδα. Εκεί πέρασε κλεισμένος δέκα μέρες ο Λε Κορμπιζιέ όταν έφτασε στη χώρα· κατά την παραμονή του, μάλιστα, κράτησε σημειώσεις.
Το πλοίο, όπου εν είδει ξενάγησης θα γίνει μια δράση πολυμεσική, αφηγηματική και μουσική, θα κάνει την πρώτη του διαδρομή διασχίζοντας τα άδυτα του ευρύτερου εργατικού κινήματος με το οποίο είναι άρρηκτα συνδεδεμένη η Ελευσίνα – αν η αρχαιότητα είναι η καρδιά της, η εργατική κληρονομιά είναι οι πνεύμονές της.
Η διαδρομή περνά από τη Β’ Πειραιά, που στις σελίδες του ιστορικού και πολιτικού σουρεαλισμού της σύγχρονης ιστορίας είναι η εκλογική περιφέρεια της Δυτικής Αττικής που δημιουργήθηκε το 1958 κυρίως για να περιορίσει την εκλογική δύναμη της ΕΔΑ και η εκλογική περιφέρεια στην οποία εκλέχτηκε η Μελίνα Μερκούρη –η οποία τιμάται στην Τελετή Έναρξης– το 1977 με το ΠΑΣΟΚ, μια λεπτομέρεια κρίσιμη για την πολιτική σημειολογία της περιοχής.
Η διαδρομή θα επαναλαμβάνεται καθ’ όλη τη διάρκεια της Πολιτιστικής· ο ΕΟΤ και ο Οργανισμός Λιμένος Ελευσίνας έχουν αντιληφθεί τη σημασία του εγχειρήματος. Θα διαρκεί σαράντα λεπτά και είναι ένας εναλλακτικός και πιο εύκολος τρόπος μετακίνησης: φτάνεις με το μετρό μέχρι τον Πειραιά, επιβιβάζεσαι στο πλοίο και ακολουθείς μια πρωτότυπη θαλάσσια διαδρομή που δεν είχες δοκιμάσει ποτέ πριν. Η πρώτη αυτή πομπή φτάνει στο λιμάνι της Ελευσίνας, κοντά στο Ελαιουργείο, τόπο συγκέντρωσης των πομπών που παίζει εμβληματικό ρόλο στην Τελετή Έναρξης, καθώς είναι και ο πιο γνωστός στους Αθηναίους επισκέπτες από τα Αισχύλεια και τις εικαστικές εγκαταστάσεις.
Πομπή δεύτερη
Η δεύτερη πομπή που καταφθάνει είναι το λεγόμενο «Ελευσίνιο Κίνημα» και απηχεί το εργατικό κίνημα, μια απόχρωση που δεν θα μπορούσε να λείψει από την Τελετή Έναρξης.
Είναι η πομπή όλων των εθνοτοπικών συλλόγων της Ελευσίνας που συνιστούν το μωσαϊκό των κατοίκων της σήμερα. Παρελαύνουν με τις ενδυμασίες τους και ο κορυφαίος κάθε συλλόγου φέρει κάτι από τον πολιτιστικό πλούτο του τόπου καταγωγής του. Στην Ελευσίνα υπάρχουν δεκατέσσερις εθνοτοπικοί σύλλογοι: Λαογραφικός Σύλλογος Ελευσίνας «Το Αδράχτι», Θεσσαλική Ένωση Θριασίου Πεδίου, Σύλλογος Ποντίων Ελευσίνας «Νέα Τραπεζούντα», Σύλλογος Ποντίων, Μαγούλας και Περιχώρων, Σύλλογος Ηπειρωτών Θριασίου Πεδίου, Πανηπειρωτικός Σύνδεσμος Ελευσίνας, Αδελφότητα Ρωμανιωτών Αττικής - «Λάκκας Σουλίου», Σύλλογος Μικρασιατών Ελευσίνας, Σύλλογος Συμιακών Ελευσίνας «Ο Μιχαήλ Αρχάγγελος», Κερκυραϊκή Ένωση Ελευσίνος Θριασίου Πεδίου και Μεγαρίδος «Ο Άγιος Σπυρίδων», Χιακή Ένωση Ελευσίνας «Αγία Μαρκέλλα», Ένωση Κρητών Ελευσίνας «Η Μεγαλόνησος», Σύλλογος Πελοποννησίων Ελευσίνας, Ένωση Δωδεκανησίων Ελευσίνας «Ταξιάρχης ο Παερμιώτης». Κάθε σύλλογος εκκινεί από το σημείο όπου βρίσκονται τα γραφεία του στην πόλη και όλοι μαζί, διατρέχοντας την πόλη, φτάνουν στην κεντρική πλατεία και από εκεί στο Παλαιό Ελαιουργείο. Στη διαδρομή θα υπάρχουν δράσεις και ηχητικές αντηχήσεις. Αξίζει εδώ να σημειώσουμε ότι όλη αυτή η δραστηριότητα από τις εκδηλώσεις κάθε ημέρας θα καταγράφεται από drones και κάμερες και θα προβάλλεται σε τέσσερις μεγάλες led οθόνες.
Η πρώτη φάση θα πραγματοποιηθεί στο Παλαιό Ελαιουργείο, που διαθέτει δυο προαύλια, αυτό που βλέπουμε μπαίνοντας στον χώρο και αυτό που έχει δημιουργηθεί στο πάρκινγκ – ενδιαμέσως βλέπουμε τις αποθήκες που θα ανοίξουν για πρώτη φορά. Μέρος των δράσεων θα πραγματοποιηθεί και στο ανοιχτό θέατρο, το πιο γνωστό μέχρι σήμερα πολιτιστικό σημείο της Ελευσίνας, που για περισσότερα από είκοσι χρόνια έχει φιλοξενήσει πληθώρα παραστάσεων και εκδηλώσεων.
Πομπή τρίτη
21 χιλιόμετρα - μια ημεροδρομία
Κάνοντας ανοιχτό κάλεσμα σε ημεροδρόμους σε όλη την Ελλάδα, η Επιφάνεια, η γιορτή της Ιεράς Οδού, ξεκινά από τον Κεραμεικό και φτάνει στο Ελαιουργείο. Έχει χαρακτήρα εορταστικό και οι συμμετέχοντες σε αυτήν θα δώσουν ζωή στην αρχαία Ιερά Οδό, διασχίζοντας το Δαφνί, περνώντας από τη λίμνη Κουμουνδούρου και φτάνοντας στην πόλη της Ελευσίνας. Εκεί θα περπατήσουν στο τελευταίο διασωθέν κομμάτι της Ιεράς Οδού μέσα στην πόλη, που εκτείνεται από το άγαλμα του Αισχύλου μέχρι τον αρχαιολογικό χώρο, θα διέλθουν από τον αρχαιολογικό χώρο και θα βγουν από τη νότια είσοδό του για να φτάσουν στο Παλαιό Ελαιουργείο.
Πρόκειται για τη σύγχρονη αναβίωση της εμπειρίας των Ελευσινίων Μυστηρίων, της πομπής για τα εννιάμερα της Δήμητρας, του εθίμου που σήμερα επιβιώνει και στη χριστιανική θρησκεία με τα εννιάμερα του πένθους. Κατά κοινή παραδοχή, ήταν η ιερότερη και πιο σεβαστή απ’ όλες τις τελετές της αρχαίας Ελλάδας.
«Γιατί ανάμεσα στους εξαίρετους και πράγματι θεϊκούς θεσμούς που η Αθήνα σας έχει γεννήσει και φέρει στην ανθρωπότητα, καμία, κατά τη γνώμη μου, δεν είναι καλύτερη από αυτά τα Μυστήρια. Γιατί μέσω αυτών αποβάλαμε τον βάρβαρο και άγριο τρόπο ζωής, μορφωθήκαμε και εκπολιτιστήκαμε. Και “μύησις” καθώς αποκαλείται, πράγματι μάθαμε τις απαρχές της ζωής και αποκτήσαμε τη δύναμη όχι μόνο να ζούμε ευτυχισμένοι, αλλά και να πεθαίνουμε με μια καλύτερη ελπίδα», γράφει ο Κικέρων στο Περί Νόμων.
Πομπή τέταρτη
TimeCircus: Αμβέρσα - Ελευσίνα με τα πόδια
Από το Βέλγιο έως την Ελευσίνα, οι TimeCircus διανύουν πεζή 3.000 χιλιόμετρα σε εννέα μήνες με μοναδικό «όχημα» την ανθρώπινη θέληση. Πρόκειται για τη μεγαλύτερη προσκυνηματική πομπή στα 3.500 χρόνια ιστορίας της πόλης. Οι TimeCircus, η καλλιτεχνική κολεκτίβα από την Αμβέρσα με δημιουργικό πυρήνα που αποτελείται από 15 καλλιτέχνες, χειροτέχνες και δημιουργούς, διασχίζει την Ευρώπη με ένα πλοίο ξηράς, το LANDSHIP, που κινείται μόνο με την ανθρώπινη δύναμη. Το μακρύ ταξίδι τους, που θα τελειώσει με την άφιξή τους στην Ελευσίνα, αποτελεί ένα ζωντανό σχόλιο για τον εικοστό πρώτο αιώνα της ύφεσης, της κλιματικής αλλαγής και της άμετρης κατανάλωσης φυσικών πόρων – μια δράση ενθάρρυνσης, δύναμης, ελπίδας και συμμετοχής όλων των Ευρωπαίων πολιτών. Μια άσκηση ύπαρξης στον δρόμο, στη διάρκεια της οποίας η ομάδα γνωρίζει πολλά διαφορετικά άτομα απ’ όλη την Ευρώπη, ανταλλάζει απόψεις, εμπνέεται, δημιουργεί και κερδίζει αγάπη και σεβασμό. Η πομπή τους θα καταλήξει στην Ελευσίνα, μεταφέροντας στην πόλη όλες τις εμπειρίες τους ως έναν ύμνο στη διαφορετικότητα. Με την άφιξή τους οι TimeCircus θα ξεκινήσουν την κατασκευή του ARK, της Κιβωτού Αιωνίου Νεότητος και Πολιτισμού, ενός χώρου για τους κατοίκους της πόλης, πρώτης και τρίτης ηλικίας. Όλοι θα έχουν πρόσβαση στο ARK, καμία κοινωνική ομάδα δεν θα αποκλείεται. Στο κέντρο του θα δεσπόζει το LANDSHIP, που πλέον θα λειτουργεί ως κινητή ομαδική έκθεση όλων των υλικών και ιστοριών που συλλέχθηκαν κατά τη διάρκεια της πορείας του.
Οι TimeCircus πέρασαν από το Βέλγιο, την Ολλανδία, τη Γερμανία, την Αυστρία, την πόλη Βέσπρεμ της Ουγγαρίας, αδελφή Πολιτιστική Πρωτεύουσα για το 2023, και την Τιμισοάρα της Ρουμανίας, την τρίτη Πολιτιστική Πρωτεύουσα για το 2023. Με το ARK, θέλουν να δημιουργήσουν ένα βιώσιμο τοπόσημο, το οποίο θα προωθεί τη συμφιλίωση και την ενότητα, κάμπτοντας τις όποιες πολιτικές, κοινωνικές και φιλοσοφικές ενστάσεις σχετικά με την ελευθερία. Τα βήματά τους θα σηματοδοτήσουν την αντίστροφη μέτρηση για την Τελετή Έναρξης της Ελευσίνας και η δράση τους βρίσκεται στον πυρήνα του concept της πολιτιστικής πρωτεύουσας για μια ενωμένη Ευρώπη, όπως τις διατύπωσε η Μελίνα Μερκούρη. Είναι η τέταρτη πομπή που θα μπει στο Ελαιουργείο και έχει σημασία να υποδεχτούμε τους πρωταγωνιστές αυτού του μοναδικού ιστορικού γεγονότος ως την Άφιξη του Αξιοσημείωτου.
Φάση Β'
Ο κάθετος άξονας
Η σκηνή των γεγονότων είναι η ίδια η θάλασσα. Υπάρχει μια φράση που λέει «για να πας στον Κάτω Κόσμο πρέπει να περάσεις μέσα από το νερό». Έτσι θα υπάρχει μια κύρια δράση, η ανάδυση από τη θάλασσα ενός γλυπτού που θα ενσαρκώνει ένα μυθικό πλάσμα σχετιζόμενο με το φως που, αναδυόμενο, φτάνει στον Πάνω Κόσμο. Αυτό το γλυπτό θα παραμείνει στην πόλη ως ένα δημόσιο γλυπτό φωτός.
Παράλληλα, στο λιμάνι θα ακούμε την πρωτότυπη μουσική του Άγγελου Τριαντάφυλλου, στης οποίας την ηχογράφηση συμμετείχε η Κρατική Ορχήστρα Αθηνών. Αυτό είναι το ΜΥΣΤΗΡΙΟ 0, ένα οπτικό και μουσικό φαινόμενο.
Δεκαέξι λάντζες με δράσεις μουσικής και εκατό κόρες, Ελευσίνιες και Αθηναίες, δάνειο από την ελευσινιακή μυθολογία, θα είναι στην προβλήτα, σε καλλιτεχνική επιμέλεια και διδασκαλία Μαρίνας Σάττι.
Φάση Γ'
Παράκτιος πολιτιστική διαδρομή
Η πέμπτη, και άτυπη, πομπή, αυτή του κόσμου, θα στραφεί προς την παράκτια οδό, την Κανελλοπούλου. Θα την ακολουθήσει προς τα ανατολικά και σε αυτήν τη διαδρομή των 900 μέτρων θα συμβούν δεκαοκτώ δράσεις γαστρονομικές, οπτικές, μουσικές, εθνοτοπικές μέχρι και αφιερωματικές. Στρίβοντας, θα κατευθυνθεί προς το Ίρις, την πρώτη σύγχρονη βιομηχανία βερνικιών και χρωμάτων στην Ελλάδα, που ιδρύθηκε το 1925. Η ακμή της καταγράφηκε περίπου την περίοδο 1925-1950, ενώ η λειτουργία της τερματίστηκε περί τα τέλη του 1970. Η καμινάδα και τα δύο παλαιότερα κτίσματα του εργοστασίου έχουν χαρακτηριστεί διατηρητέα νεότερα μνημεία, καθώς αποτελούν αντιπροσωπευτικά δείγματα της βιομηχανικής αρχιτεκτονικής της περιόδου του Μεσοπολέμου. Η Ελευσίνα, ως πολιτιστική πρωτεύουσα, με άξονα την αξιοποίηση της βιομηχανικής κληρονομιάς, δρομολόγησε την αποκατάσταση και επανάχρηση του μνημείου –σε συνεργασία με τον ιδιοκτήτη φορέα ΟΑΕΔ και τον δήμο Ελευσίνας– προκειμένου να χρησιμοποιηθεί ως χώρος πολλαπλών δυνατοτήτων κατά το έτος τίτλου και εφεξής.
Φάση Δ'
Ίρις και μουσική
Η εγκατάσταση του εργοστασίου Ίρις θα μετατραπεί συνολικά σε έναν νέο πόλο πολιτισμού που θα μπορεί να φιλοξενεί σχεδόν όλων των ειδών τις δράσεις που περιλαμβάνονται στο καλλιτεχνικό πρόγραμμα της «2023 Ελευσίς» αλλά και στη μελέτη παρακαταθήκης. Πρεμιέρα θριαμβευτική θα αποτελέσει η συναυλία των Στέρεο Νόβα που επανενώνονται για πρώτη φορά ειδικά γι’ αυτή την ημέρα της Έναρξης σε μια συναυλία-εθνικό ύμνο των δυτικών προαστίων και μια γενιάς ολόκληρης. Μετά τη συναυλία θα ακολουθήσει ένα μεγάλο χορευτικό πάρτι στην Αποθήκη 1 του Παλαιού Ελαιουργείου, όπου θα ενωθούν οι μουσικές επιλογές γυναικών DJs από την Ελλάδα και παλιότερες πολιτιστικές πρωτεύουσες της Ευρώπης. Disco, house και techno ρυθμοί θα συνθέσουν το βιομηχανικό σκηνικό με ένα εκρηκτικό line-up αποτελούμενο από τις MOTERIS (Kaunas, Λιθουανία), Φώφη Τσεσμελή (Ελευσίνα, Ελλάδα), Amii Watson (Esch Esch-sur-Alzette, Λουξεμβούργο) και άλλες.
ΗΜΕΡΑ ΔΕΥΤΕΡΗ (ΚΥΡΙΑΚΗ 5/2)
Ξημερώνει Κυριακή, κάποιοι τελειώνουν τον χορό τα ξημερώματα, κάποιοι ξεκινούν για να φτάσουν στην Ελευσίνα.
Οι TimeCircus αρχίζουν δουλειά για την κατασκευή της Κιβωτού, η οποία τους επόμενους μήνες θα φιλοξενήσει τη «νεολαία κάθε ηλικίας», αποτελώντας τόπο συνάντησης και δράσεων. Παράλληλα τρέχει η έκθεση για το ΜΥΣΤΗΡΙΟ 17 Μελίνα, που εγκαινιάστηκε το Σάββατο και είναι ανοιχτή για το κοινό στις ανακαινισμένες αποθήκες του Ελαιουργείου. Τι βλέπουμε εκεί; Να ζωντανεύει η πολύπλευρη προσωπικότητα της λαμπερής ηθοποιού, της ανυποχώρητης αγωνίστριας για τη δημοκρατία και ακαταπόνητης πολιτικού. Αυθεντικές αφίσες διάσημων ταινιών της Μελίνας, φωτογραφίες-ντοκουμέντα από τις βραβεύσεις, τον αντιδικτατορικό αγώνα και με τους αγαπημένους της, σκηνές από ταινίες, αυθεντικά θεατρικά κοστούμια από παραστάσεις που έμειναν ιστορικές στο πέρασμα των δεκαετιών, επιστολές που αντάλλαξε με διασημότητες καθώς και το ίδιο της το καμαρίνι με τα προσωπικά της αντικείμενα.
Η έκθεση αναφέρεται στο έργο της μακροβιότερης μέχρι σήμερα υπουργού Πολιτισμού, που περιλαμβάνει τη θεσμική στήριξη του Κέντρου Κινηματογράφου, την ίδρυση των Δημοτικών Περιφερειακών Θέατρων (ΔΗΠΕΘΕ), τα εκπαιδευτικά προγράμματα για την προβολή του πολιτισμού στα σχολεία, τη θεσμοποίηση της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης, που ισχύει μέχρι σήμερα, την ανακοίνωση του σχεδιασμού ενός αρχαιολογικού πάρκου που επανέφερε το όραμα της ενοποίησης των αρχαιολογικών χώρων. Πάνω απ’ όλα, μέρος του έργου της ήταν η διεκδίκηση της επιστροφής των γλυπτών του Παρθενώνα. Ήδη από το 1989 η Μελίνα είχε προκηρύξει νέο διαγωνισμό για το Μουσείο Ακρόπολης που πλέον είναι έτοιμο να υποδεχτεί τα γλυπτά.
Η Κυριακή, μετά το σφιχτά οργανωμένο πρόγραμμα του Σαββάτου, είναι μια μέρα πιο χαλαρή. Μία της δράση είναι ο περίπατος. Ας δούμε τα υλικά της, τις «Νύμφες», που ως λέξη υποδηλώνουν τη λευκότητα και φτάνουν μέχρι σήμερα σ’ εμάς με τις «νύφες», οι οποίες μέσα από τη λευκότητά τους ανακαλούν και την έννοια του άσπιλου, τη λευκότητα που συνδέεται και με την απόσπαση, την «απαγωγή» από τον θύλακα της μάνας. Η απόσπαση συνδέεται με ένα άλλο δίπολο, τον μύθο μάνας - κόρης, που πατάει στην καρδιά της μυθολογίας της Ελευσίνας: όπως η Περσεφόνη ήταν μια Νύμφη που απήχθη από τη Δήμητρα, έτσι και η Ευρώπη υπήρξε μια Νύμφη που απήχθη επίσης. Κατά τη διάρκεια της Ιστορίας έχουν επαναληφθεί κάποιες απαγωγές, αλλά, αν μείνουμε στο επίπεδο του βαθέος αισθήματος, πρόκειται για τη βίωση μιας απώλειας.
Η μυθολογία της Ελευσίνας βιώνεται διαρκώς και χωρίς μετασχηματισμούς, σχεδόν στην κυριολεξία της σε όλη την ανάπτυξη της κοινωνίας. Αυτές τις Νύμφες, ως αποτύπωση της λευκότητας αλλά και της φυγής, βλέπουμε και σε ένα από τα πιο εμβληματικά μνημεία του Μουσείου της Ελευσίνας, που θα είναι επίσης επισκέψιμο από το κοινό, τη Φεύγουσα Κόρη. Είναι η Περσεφόνη, μία από τις «πλουσιόστηθες» Ωκεανίδες, ή η Εκάτη;
Το άγαλμα βρέθηκε το 1924 στην ευρύτερη περιοχή της Ιεράς Οικίας. Είναι φτιαγμένο από πεντελικό μάρμαρο και φορά άζωστο πέπλο που αποτελεί γνώρισμα της νεαρής ηλικίας του κοριτσιού. Το διάδημα στα μαλλιά είναι σημάδι υψηλής ή και θεϊκής καταγωγής. Η κίνησή της ερμηνεύεται ως απόπειρα διαφυγής, ωστόσο στο πρόσωπό της δεν υπάρχει ίχνος αγωνίας ή φόβου. Νύμφες, λοιπόν, θα εμφανιστούν στο οπτικό πεδίο των επισκεπτών της πόλης την Κυριακή, απρόβλεπτα και εκπληκτικά.
Στη συνέχεια, έχουμε ακόμα μία δράση που θα γίνεται αισθητή και μόνο από τον ήχο της. Σαν καβαφικός αόρατος θίασος που παίζει μουσικές εξαίσιες, η μπάντα του δήμου Ελευσίνας θα διέρχεται από κάποιους δρόμους της πόλης, μεταφέροντας ηχητικά μηνύματα και αισθήματα, ήχους κάπως γνωστούς σαν fade in και fade out μιας μνήμης που δεν ξέρουμε ακριβώς από πού προέρχεται και που μπορεί να είναι και το τραγούδι μιας πόλης.
Στο θαλάσσιο μέτωπο, εν τω μεταξύ, θα δούμε την «κεχαριτωμένη» παρουσία των μικρών ιστιοπλόων της Ελευσίνας με τα υπέροχα optimist, τα ελπιδοφόρα, που θα περιπλέουν το σημείο της ανάδυσης του μυθικού όντος που πρωταγωνίστησε στη θαλάσσια δράση του Σαββάτου στο λιμάνι της Ελευσίνας.
Η Κυριακή είναι η μέρα πρώτης γνωριμίας με τις γεύσεις της ντόπιας κουζίνας στα μαγαζιά που εκτείνονται σε όλο το θαλάσσιο μέτωπο, στην κεντρική πλατεία, που συνδέει τη θάλασσα με τον αρχαιολογικό χώρο, και στα γύρω στενά. Οι άνθρωποι της Πολιτιστικής που έχουν εργαστεί εδώ τα τελευταία χρόνια μιλούν για την ποιότητα των προϊόντων της πόλης, για το κρέας και το ψάρι της με λόγια θερμά. Μάλιστα, σε ένα από τα προγράμματα, που ονομάζεται Συμπόσιο –έχουν πραγματοποιηθεί ήδη δύο από αυτά και θα ακολουθήσουν κι άλλα στη διάρκεια της χρονιάς–, οι εθνοτοπικοί σύλλογοι παρουσιάζουν κάτι μοναδικό από την κουζίνα τους, συνοδεία συζητήσεων και μουσικής.
Την ίδια μέρα θα πραγματοποιηθεί μια ειδική εμπειρία ξενάγησης, δείγμα ενός προγράμματος που λέγεται Αφηγηματική Αρχαιολογία και θα αποτελέσει παρακαταθήκη για την Ελευσίνα. Ουσιαστικά πρόκειται για τρόπους ανάδειξης της διαδραστικότητας των αρχαιολογικών χώρων με τη βοήθεια των παραστατικών τεχνών – και δεν έχει καμία σχέση με την πραγματοποίηση μιας παράστασης ή μιας περφόρμανς. Ένας αρχαιολογικός χώρος είναι ένα θέατρο της ανθρώπινης εμπειρίας. Καθένας και μια νεκρόπολη, μια Νέκυια, ένας τόπος των νεκρών, άφατος και σιωπηλός. Τι κάνουν, λοιπόν, οι παραστατικές τέχνες; Δίνουν στον αρχαιολογικό χώρο σώμα, πνεύμα και φωνή ώστε να πει το δικό του συγκεκριμένο αφήγημα και να το μεταβιβάσει όχι ως πληροφορία αλλά ως εμπειρία – αυτή είναι και η διαφορά της συγκεκριμένης από άλλες δράσεις. Η παραστατική τέχνη έχει την ικανότητα να μεταφέρει την αφομοιωμένη πληροφορία στον επισκέπτη, αντιστοιχίζοντάς τη με ένα βίωμά του. Θα μπορούσαμε να σκεφτούμε κάθε επισκέπτη του αρχαιολογικού χώρου ως έναν Οδυσσέα που προσπαθεί να επικοινωνήσει ή να αφουγκραστεί, να ακούσει τι του λένε οι κάτοικοι αυτού του τοπίου.
Αυτό δεν επιδιώκει ο σύγχρονος επισκέπτης ενός αρχαιολογικού χώρου χωρίς να το ξέρει, αυτήν τη συνομιλία δεν αποζητά; Η απάντηση στην ερώτηση γιατί, αλήθεια, επισκεπτόμαστε τους αρχαιολογικούς τόπους, απηχεί μια τραγικότητα, ακριβώς επειδή οι προσδοκίες μας δεν ικανοποιούνται παρά μόνο με θραύσματα, κάποιες νύξεις που ίσως πυροδοτούν τη φαντασία, επιτρέποντας ένα είδος επικοινωνίας μαζί τους. Έτσι, η σιωπή των ερειπίων γίνεται κάτι πιο απτό, π.χ. τα επιγράμματα σου μιλούν από το παρελθόν. Αυτό άλλωστε δεν κάνει και το θέατρο; Φέρνει στο παρόν την εμπειρία των λόγων ενός απόντος.
Ο χώρος του Παλαιού Ελαιουργείου εγκαινιάζεται μοναδικά με την έκθεση-εγκατάσταση του Heiner Goebbels «7 Στήλες». Με μεγάλο σεβασμό στη μεταβιομηχανική ιστορία της πόλης, στην αρχιτεκτονική της και στη γενναιόδωρη αισθητική της, ο πολυπράγμων καλλιτέχνης και συνθέτης αποκαλύπτει τη μνήμη της Ελευσίνας μέσα από ήχους, φως, προβολές και νερό, μετατρέποντας τον χώρο σε ένα τελεστήριο, έναν χώρο κοσμικής μύησης.
Ακόμη ένας σπουδαίος Ευρωπαίος καλλιτέχνης, ο Ευριπίδης Λασκαρίδης, πραγματοποιεί την Κυριακή μια ξεχωριστή περφόρμανς, συνδέοντας το έργο του Κάμαρες με το αλφάβητο της παραστατικής του δημιουργίας. Μαζί με την ομάδα του θα καταλάβουν το πολιτιστικό κέντρο «Λ. Κανελλόπουλος», ένα διώροφο κτίριο της δεκαετίας του ’30, μετατρέποντάς το σε πεδίο καλλιτεχνικής έρευνας και δοκιμών με βασικό άξονα τα στοιχεία της μεταμόρφωσης και της ψευδαίσθησης, δρώντας στα όρια ανάμεσα σε θέατρο, χορό και εικαστικές τέχνες.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LIFO.
