14 queer βιβλία που θ' άξιζε να μεταφραστούν στα ελληνικά

Η ΙΔΕΑ ΤΩΝ QUEER βιβλίων συχνά αντιμετωπίζεται συγκαταβατικά, ιδιαίτερα από άτομα παλαιότερων γενιών, με ένα ύφος βαριεστημένο, τα προσπερνούν ως μία ακόμη trendy φάση που θα την πάρει κι αυτήν το κύμα. Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται σε παγκόσμιο επίπεδο μια αξιοσημείωτη αύξησή τους όχι όμως ως μια περιορισμένη εκδοτική κατηγορία που απευθύνεται σε ένα μικρό και περιθωριακό κοινό.

Queer και φεμινιστικά κείμενα φιγουράρουν πλέον στις λίστες με τα ευπώλητα. Η ελληνική εκδοτική κίνηση στην κατηγορία τoυ queer παρουσιάζει σήμερα σημαντική πρόοδο, ξεφεύγοντας από κλασικά ονόματα όπως o James Baldwin ή η Virginia Woolf, και συστήνοντας στο κοινό σημαντικούς τίτλους, όπως το «Είμαι το τέρας που σας μιλά» του Paul B. Preciado, που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Αντίποδες, ή το «Sister Outsider» της Audre Lorde από τις εκδόσεις Κείμενα.

Γραμμένα όλα για ένα μελλοντικό «εμείς», τα queer βιβλία λειτουργούν ως το διανοητικό καύσιμο μιας ολόκληρης γενιάς.

Όποιο άτομο διαβάζει βιβλία συστηματικά, γνωρίζει ότι οι μεταφράσεις πολλές φορές καθυστερούν ή δεν έρχονται και ποτέ. Γι' αυτούς τους λαίμαργους αναγνώστες, λοιπόν, που δεν μπορούν να περιμένουν να μεταφραστεί ένα βιβλίο για να ξεκινήσουν να το διαβάζουν, αλλά και γι' αυτούς που τα ενδιαφέροντά τους είναι μακριά από το πιάτο που ταΐζει το mainstream κοινό, η ανάγνωση βιβλίων στα αγγλικά ή την πρωτότυπη γλώσσα είναι κάτι το φυσικό και αυτονόητο. Η κυκλοφορία queer τίτλων στην Ελλάδα αναπτύσσεται με ταχύτατους ρυθμούς, αλλά δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να καλύψει το εύρος και την ποσότητα της διεθνούς παραγωγής.

Ακολουθεί μια λίστα με δεκατέσσερις από τους πιο σημαντικούς που ακόμα δεν έχουν μεταφραστεί στα ελληνικά, ενώ θα άξιζε τον κόπο. Ελπίζουμε ότι θα κρατήσουν συντροφιά σε queer άτομα αλλά και ότι γενικότερα θα συστήσουν και θα εξοικειώσουν με το queer βίωμα όποιον τα πιάσει στα χέρια του. Πεζογραφία, θεωρία και ποίηση, τα βιβλία που ακολουθούν διασχίζουν τα λογοτεχνικά είδη και καρφώνονται στο μυαλό του αναγνώστη σαν σφαίρα. Αυτό που τα ενώνει δεν είναι τόσο μια κοινή γραφή ή γλώσσα αλλά η δυνατότητά τους να μας φέρουν κοντά. Δεκατέσσερα βιβλία-χάδια, που είτε με τη συγκλονιστική τους πρόζα είτε με την τραχιά ακαδημαϊκή γλώσσα τους λένε ένα πράγμα: «Υπάρχεις, υπάρχετε, σας βλέπουμε».

Γραμμένα όλα για ένα μελλοντικό «εμείς», λειτουργούν ως το διανοητικό καύσιμο μιας ολόκληρης γενιάς. Μένει να δούμε πώς θα εξελιχθούν αυτά τα παιδιά που μεγαλώνουν, αλλάζουν και εξελίσσονται μέσα από τα λόγια της Bell Hooks, της Audre Lorde ή της Sara Ahmed.

Borderlands / La frontera της Gloria Anzaldua

Το λιγότερο γνωστό βιβλίο της λίστας, η συλλογή δοκιμίων και ποιημάτων της Gloria Anzaldua, είναι μια σπουδή πάνω στα σύνορα. Chicana με καταγωγή από το Τέξας, ακαδημαϊκός και λεσβία, η Gloria Anzaldua εμπνέεται από τη δική της ζωή σε ένα βιβλίο που μιλά για κάθε λογής σύνορα, πολιτιστικά, γεωγραφικά, σεξουαλικά, ιδωμένα όχι μόνο ως μια γραμμή που χωρίζει το εδώ από το εκεί και εμάς από εκείνους αλλά ως πολιτικοί, φυσικοί και κοινωνικοί χώροι στους οποίους κατοικούμε όλοι. Τα κείμενα είναι γραμμένα πότε στα αγγλικά, πότε στα ισπανικά, σε μια μπασταρδεμένη γλώσσα, όπως η ίδια την ονομάζει, στη γλώσσα των συνόρων. Η Anzaldua μιλά για κάθε άνθρωπο που βρίσκεται ανάμεσα σε σύνορα και λέει ένα πράγμα: «Δεν θα ικετέψουμε άλλο να μας επιτρέψετε την είσοδο. Δεν θα κάνουμε ξανά εμείς το πρώτο βήμα, υποκύπτοντας σε εσάς και μεταφράζοντας το βίωμά μας στη γλώσσα σας».

The Morning of the Poem (1980) του James Schuyler

Βραβευμένος με το Pulitzer ποίησης το 1981 για τη συλλογή ποιημάτων του «The morning of the poem», ο James Schuyler αποτελεί μία από τις σημαντικότερες μορφές της Σχολής της Νέας Υόρκης. Ανοιχτά ομοφυλόφιλος, εργάστηκε ως γραμματέας του Auden και υπήρξε φίλος του Frank O’Hara και του John Ashbery. Τα ποιήματά του είναι συχνά πεζές περιγραφές καθημερινών σκηνικών, τίποτα το συγκλονιστικό δεν συμβαίνει σε αυτά. Οι λέξεις του κυλάνε με την απλότητα που ο χυμός ενός κομμένου φρούτου στάζει στο πάτωμα. Δημοσιευμένα το 1980, τα ποιήματα της συλλογής απευθύνονται σε μια μελλοντική γενιά, μια γενιά που δεν θα γνωρίσει τον φόβο ή τη νευρικότητα στην εξερεύνηση της ερωτικής της επιθυμίας ή σε αυτό που ο ίδιος ονομάζει «βόλτες προς την έκσταση». 

Ace: What asexuality reveals about desire, society, and the meaning of sex της Angela Chen

Στο βιβλίο της η Angela Chen μιλά για τα λιγότερο ορατά μέλη του ΛΟΑΤΚΙ+ φάσματος, τα ασέξουαλ άτομα. Η Chen εξερευνά τι εννοούμε όταν μιλάμε για σεξουαλική έλξη αλλά και το πώς είναι να ζεις τη ζωή χωρίς να τη βιώνεις. Σε 210 σελίδες αναπτύσσει έναν αναλυτικό οδηγό της ασέξουαλ ταυτότητας, συμπεριλαμβάνοντας εμπειρίες ασέξουαλ ατόμων αλλά και τη δική της, που έρχονται να αμφισβητήσουν τις προκάτ αντιλήψεις μας για το σεξ, την επιθυμία και τη σεξουαλικότητα.

Walking through clear water in a pool painted black της Cookie Mueller

Θρυλική μορφή της underground σκηνής της Νέας Υόρκης των '80s, ένα από τα αγαπημένα πρόσωπα του John Waters, ένα κορίτσι που παραλίγο να σκοτωθεί από τον Charles Manson, η Cookie Mueller μας δίνει με το βιβλίο της «Walking through clear water in a pool painted black» έναν οδηγό επιβίωσης. Η εικόνα της φωτογραφημένη από τη Nan Goldin φιγουράρει έως και σήμερα σε εκθέσεις ανά τον κόσμο, αλλά τα κείμενά της που δημοσίευε στη στήλη της στην «East Village Eye» παραμένουν ακόμη σχετικά άγνωστα. Η ίδια, μιλώντας για την εμπειρία της γραφής, λέει: «Ξεκίνησα να γράφω όταν ήμουν 6 χρονών και δεν σταμάτησα ποτέ». Σύντομες, κουφές, τρομακτικές, αστείες, προσβλητικές, άγριες, οι μικρές ιστορίες της είναι για τον άνθρωπο του 2023 απολύτως γοητευτικές. Ακομπλεξάριστα και ελεύθερα, τα κείμενα της συλλογής δεν θα μπορούσαν να έχουν γραφτεί σήμερα, και ίσως δεν θα έπρεπε, αλλά αποτελούν τεκμήριο μιας ολόκληρης γενιάς, μιας γενιάς που έζησε σαν κεραυνός και έβαλε τις ΛΟΑΤΚΙ+ διεκδικήσεις στον χάρτη. 

Time is a mother του Ocean Vuong

Ο βραβευμένος συγγραφέας του «Στη γη είμαστε πρόσκαιρα υπέροχοι» και της ποιητικής συλλογής «Νυχτερινός ουρανός με τραύματα εξόδου» εξέδωσε το 2022 τη δεύτερη ποιητική συλλογή του με τίτλο «Time is a mother». Στην αμετάφραστη ακόμη στα ελληνικά συλλογή γράφει για το πένθος και τον χαμό της μητέρας του από καρκίνο. Ο Στάθης Τσαγκαρουσιάνος, γράφοντας για τον Vuong, αναφέρει: «Είναι έξοχος, βαθύς συγγραφέας ο Vuong. Από μια χούφτα σπασμένα γυαλιά που λάμπουν σαν θησαυρός στο μονήρες του δωμάτιο φτιάχνει την αυτοπροσωπογραφία του, την ψηφοθετεί σαν ολοκληρωμένος μάστορας. Έτσι όπως το μάτι μας πηγαινοέρχεται στα σκόρπια άστρα τ' ουρανού τη νύχτα, συνθέτοντας πρόσωπα, μύθους, ζώα, αστερισμούς…».

Zami - Α new spelling of my name της Audre Lord

«Αν δεν μιλούσα εγώ για τον εαυτό μου, θα τσακιζόμουν κάτω από την εικόνα των άλλων και θα με κατασπάραζαν ζωντανή». Το «Zami - Α new spelling of my name» είναι μια γενναία αυτομυθοπλασία της ακτιβίστριας και ποιήτριας Audre Lord, που περιγράφει από τη γέννησή της στο Χάρλεμ του 1930 και τις δυσκολίες της ενηλικίωσης –μια απόπειρα αυτοκτονίας, μια αποβολή– μέχρι τη συνειδητοποίηση της σεξουαλικότητας, την ανακάλυψη του σεξ και της κοινότητας.

Μαύρη, λέσβια, μητέρα, πολεμίστρια, ποιήτρια, η Lorde μας μαθαίνει ότι το να φροντίζουμε τον εαυτό μας και να διεκδικούμε τον χώρο μας δεν είναι πράξεις αυταρέσκειας αλλά αυτοσυντήρησης και στην ουσία τους πράξεις «πολιτικού πολέμου».

Modern Nature του Derek Jarman

Το 1986 ο σκηνοθέτης Derek Jarman, ένας από τα πρώτα δημόσια πρόσωπα που μίλησαν ανοιχτά για την οροθετικότητά τους, μετακόμισε στο Prospect Cottage, ένα μικρό σπίτι σε ένα άγονο κομμάτι γης στο Kent της Αγγλίας, που συνόρευε με ένα πυρηνικό εργοστάσιο. Αντιμέτωπος με ένα αβέβαιο μέλλον, βρήκε ηρεμία στη φύση, καλλιεργώντας κάθε είδους φυτά, φτιάχνοντας μια όαση μέσα στο απόλυτο χάος. Το «Modern Nature» είναι ταυτόχρονα ένα ημερολόγιο του κήπου του αλλά και ένας διαλογισμός με αφορμή την ίδια τη ζωή και ένας θρήνος για τη χαμένη γενιά του. Ένα βιβλίο που μπερδεύει τη φυσιολατρία με τις βραδινές cruising εμπειρίες του στο Hampstead Heath και τη μαρτυρική αρρώστια, καταλήγοντας ένα απόλυτο κλείσιμο του ματιού στην ίδια τη ζωή. 

Close to the knives του David Wojnarowicz

Γνωστός για το εικαστικό και ακτιβιστικό του έργο, ο David Wojnarowicz δημοσίευσε το 1991, έναν χρόνο πριν από τον θάνατο του από AIDS, το «Close to the knives», ένα αυτοβιογραφικό κείμενο, του οποίου η γραφή θυμίζει William S. Burroughs. Το βιβλίο ξεκινά με διηγήσεις από τα παιδικά του χρόνια, την κακοποίηση από έναν αλκοολικό πατέρα και τη ζωή στους δρόμους. Αισθησιακό, σέξι, βρόμικο, οργισμένο, πέρα από την όποια –πολύ σημαντική, ακτιβιστική πλευρά του–, το memoir του Wojnarowicz είναι βασικά ένα βιβλίο μεγάλης τρυφερότητας.

Στο έργο του με τίτλο «Άτιτλο» («One day this kid…») γράφει: «Μια μέρα αυτό το παιδί θα μεγαλώσει, μια μέρα αυτό το παιδί θα γνωρίσει κάτι που προκαλεί αίσθηση ισοδύναμη με την απομάκρυνση της γης από τον άξονά της. Μια μέρα αυτό το παιδί θα φτάσει σε ένα σημείο όπου θα αισθάνεται μια διαίρεση που δεν είναι μαθηματική. Μια μέρα αυτό το παιδί θα νιώσει κάτι να αναδεύεται στην καρδιά, στο λαιμό και στο στόμα του. Μια μέρα αυτό το παιδί θα κάνει κάτι που θα κάνει τους άνδρες που φορούν τις στολές των ιερέων και των ραβίνων, τους άνδρες που κατοικούν σε πέτρινα κτίρια, να ζητήσουν το θάνατό του. Μια μέρα οι πολιτικοί θα θεσπίσουν νομοθεσία εναντίον αυτού του παιδιού. Οι γιατροί θα ανακηρύξουν αυτό το παιδί ιάσιμο σαν να ήταν ο εγκέφαλός του ένας ιός. Όλα αυτά θα αρχίσουν να συμβαίνουν σε ένα ή δύο χρόνια, όταν ανακαλύψει την επιθυμία του να τοποθετεί το γυμνό του σώμα πάνω στο γυμνό σώμα ενός άλλου αγοριού».

Nepantla: An anthology dedicated to queer poets of color

Το 2014 ο Christopher Soto και το Λογοτεχνικό Ίδρυμα Lambda ίδρυσαν το διαδικτυακό περιοδικό «Nepantla», έχοντας ως αποστολή να γιορτάσουν και να διαφυλάξουν την ποικιλομορφία της queer ποίησης. Στην ανθολογία «Nepantla: An anthology dedicated to queer poets of color» φέρνουν κοντά θρυλικές φωνές των Audre Lorde, James Baldwin, June Jordan, Ai, and Pat Parker με άλλες, πολύ πιο σύγχρονες και ανερχόμενες, όπως αυτές των Natalie Diaz, Ocean Vuong, Danez Smith, Joshua Jennifer Espinoza, Robin Coste Lewis, Joy Harjo κ.ά. Ο τίτλος προέρχεται από ένα ποίημα της Gloria Anzaldúa. «Nepantla» στα Nahuatl σημαίνει «tierra entre medio», ένας ενδιάμεσος χώρος, ασταθής, απρόβλεπτος, επισφαλής. Το να ζει κανείς στο Nepantla σημαίνει πως νιώθει ότι βρίσκεται διαρκώς σε μια κατάσταση ανησυχίας και ανασφάλειας.

The great believers της Rebecca Μakkai

Ένα από τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2018, σύμφωνα με τους «New York Times». Το μυθιστόρημα «The great believers» είναι ένα από τα λίγα βιβλία που ακολουθούν την επιδημία του AIDS από το ξέσπασμά της έως και τη σημερινή εποχή, ξεκινώντας με μια παρέα αντρών στο Σικάγο του 1980 και φτάνοντας μέχρι την προσπάθεια μιας μητέρας να εντοπίσει την αποξενωμένη κόρη της στο Παρίσι του 2015. Όπως γράφει ο Michael Cunningham για τους NYT, το βιβλίο της Makai είναι μια καθηλωτική ιστορία για το τι σημαίνει να είσαι ζωντανός σε περιόδους κρίσης, μια συνθήκη σχεδόν φυσική για τα περισσότερα queer άτομα.

An apartment on uranus του Paul B. Preciado

Ο Paul B. Preciado μας έχει αποδείξει ήδη με το βιβλίο του «Είμαι το τέρας που σας μιλά», το οποίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αντίποδες, πως έχει μια μοναδική ικανότητα να λέει ιστορίες. Μαθητής του Derrida, αντιμετωπίζει τη φιλοσοφία ως τέχνη φύσει μυθοπλαστική. Το να διαβάζεις τα λόγια του είναι σαν να εισέρχεσαι σε ένα εργαστήρι πειραματισμού πάνω στην ίδια τη ζωή. Τα κείμενα του βιβλίου είναι τα άρθρα που δημοσίευσε στη στήλη του στη γαλλική εφημερίδα «Liberation» μέχρι το 2018 και ακολουθούν τις μετακινήσεις και μεταμορφώσεις του από μια χώρα σε μία άλλη και από ένα φύλο σε ένα άλλο. Όπως γράφει και η Virginie Despentes στην εισαγωγή του βιβλίου, το να εισέρχεσαι στον κόσμο του Preciado είναι σαν να αναποδογυρίζει ένα λεωφορείο πάνω στο σώμα σου. Μια εμπειρία που σε μεταμορφώνει με έναν τρόπο βαθύ, απέραντο και ολότελα ουσιαστικό. Μια εμπειρία την οποία δεν ξεχνάς.

How to write an autobiographical novel του Alexander Chee

Το «How to write an autobiographical novel» είναι ένα βιβλίο ενηλικίωσης στην πιο απόλυτη έννοιά του. Ακολουθούμε την πορεία ζωής του συγγραφέα, καθώς εξελίσσεται και εφευρίσκει τον εαυτό του μέσα από τις διάφορες ταυτότητές του, του συγγραφέα, του αναγνώστη, του μαθητή, του γκέι άντρα, του Κορεάτη-αμερικανού, του ακτιβιστή, του εραστή και του γιου. Όπως λέει ο Garth Greenwald, αυτό είναι ένα βιβλίο για τη ζωή και ένα βιβλίο οδηγός για μαθητές και επίδοξους συγγραφείς. Ο Alexander Chee, καθηγητής δημιουργικής γραφής και μια σημαντική mentoring φιγούρα για τον συγγραφέα Ocean Vuong, μας παίρνει από το χέρι και μας εισάγει στον κόσμο της γραφής, απευθυνόμενος στον αναγνώστη με την τρυφερότητα και τη γενναιοδωρία ενός δασκάλου.

Nevada της Imogen Binnie

Η Maria Griffiths είναι σχεδόν τριάντα ετών και εργάζεται σε ένα βιβλιοπωλείο με μεταχειρισμένα βιβλία στη Νέα Υόρκη, προσπαθώντας να παραμείνει πιστή στις punk αξίες της. Είναι ερωτευμένη με το ποδήλατό της αλλά όχι με τη φίλη της, τη Στεφ. Μετά τον χωρισμό τους συναντά την Τζέιμς, η οποία είναι πιθανότατα, αλλά όχι σίγουρα, τρανς και η οποία θυμίζει στη Μaria τον νεότερο εαυτό της. Καθώς η Μaria βρίσκεται στην αμήχανη θέση του τρανς προτύπου, συνειδητοποιεί ότι θα μπορούσε να γίνει η σωτήρας του Τζέιμς - ή η καταστροφή του. Η τρανς συγγραφέας και ακαδημαϊκός McKenzie Wark γράφει σε ένα κείμενό της για το «Nevada»: «Αν έχετε ολοκληρώσει τη μετάβασή σας, δεν χρειάζεστε μια ιστορία μετάβασης. Έχετε τη δική σας. Αυτό που χρειάζεστε είναι βιβλία για το πώς να ζήσετε τη ζωή σας μετά. Τα συνηθισμένα τρανς memoirs δεν έχουν πολλά να πουν γι' αυτό. Η ιστορία τελειώνει πριν φτάσουμε στο σημείο όπου η μετάβαση κάνει το σώμα σας βιώσιμο και την υπόλοιπη ζωή σας μη βιώσιμη».

Mucus in my pineal Gland της Juliana Huxtable

«Αν η πραγματική εξουσία αρχίζει εκεί που ξεκινά η μυστικότητα, τότε, καθώς ψάχνουμε μανιωδώς για dick pics του Τζάστιν Μπίμπερ ή του γείτονά μας που είμαστε πεπεισμένοι ότι ανέβασε την ανώνυμη αγγελία στο Craigslist που αναζητά έναν Ασιάτη παθητικό, κυλάμε σε μια όμορφη πλάνη, στην οποία είμαστε πεπεισμένοι –χάρη στην πλήρη ισοπέδωση των ζωών των άλλων– ότι πράγματι εμείς οι ίδιοι δεν έχουμε τίποτα να κρύψουμε». Όταν μιλάμε για μια νέα γενιά queer βιβλίων μιλάμε βασικά για βιβλία σαν αυτό, ένα βιβλίο αληθινό και πειραματικό, γραμμένο με την ιριδίζουσα neon γοητεία της post-internet εποχής μας. Το «Mucus in my pineal gland» είναι η πρώτη συλλογή της καλλιτέχνιδας και συγγραφέως Juliana Huxtable και συγκεντρώνει σε έναν τόμο ποιήματα, σενάρια παραστάσεων και δοκίμια, παρουσιάζοντας την κριτική της στάση απέναντι στο φύλο, τη σεξουαλικότητα, την πολιτική, τη ελευθερία και την ιστορία.

*Με πληροφορίες από τα οπισθόφυλλα και τις περιγραφές των βιβλίων.