O Αριστείδης Αντονάς σπούδασε αρχιτεκτονική στην Αθήνα και φιλοσοφία στο Παρίσι, είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, έχει διδάξει design στη θρυλική αρχιτεκτονική σχολή «Architectural Association» στο Λονδίνο, έργα του έχουν παρουσιαστεί στην Documenta 14, στην Μπιενάλε design της Κωνσταντινούπολης και στην Μπιενάλε αρχιτεκτονικής της Βενετίας, ενώ ατομικές εκθέσεις του έχουν φιλοξενηθεί στο Ελβετικό Μουσείο Αρχιτεκτονικής στη Βασιλεία, στο Αυστριακό Ινστιτούτο Αρχιτεκτονικής «Vorarlberger» και στο Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης FRAC, στη γαλλική Ορλεάνη.
Μια ιδιαίτερη φιγούρα, ελάχιστα γνωστή στην Ελλάδα, που βρίσκεται στο μεταίχμιο πολλών διαφορετικών πεδίων, της αρχιτεκτονικής, της φιλοσοφίας και της λογοτεχνίας, εκτοξεύτηκε στη διεθνή σκηνή μετά το έργο του «Αμφιθεατρικη Κατοικία» στην Ύδρα. Βλέπει την τέχνη του σαν ένα πειραματικό εργαστήρι πάνω στη ζωή, πάντα όμως κάπως από μακριά. Μέσα από τις άλλοτε επιβεβλημένες κι άλλοτε εθελούσιες απομακρύνσεις του από τον κόσμο έχει πλάσει μια τέχνη πυκνή, δύσβατη και λιγάκι αφ’ υψηλού, που ενώ μιλά για τους πολλούς στην ουσία απευθύνεται σε λίγους.
«Αυτό που φέρνω είναι βία προς τον αναγνώστη, βία προς τον θεατή. Αν δεν έχει κιόλας μια βία κάθε προσφορά καλλιτεχνική δεν με ενδιαφέρει εμένα… Δεν πρέπει να του παραχωρηθώ, εγώ θα επιμείνω ώστε να έρθει εκείνος προς τα εμένα, όχι το ανάποδο, αλλά θέλω, όταν φτάσει, να τον διαλύσει αυτό που έχω φτιάξει, αν μπορεί».
Όπως λέει και ο ίδιος, κρύβει μια μεγάλη βία απέναντι στον αναγνώστη του και οι προθέσεις του είναι πάντα ανελέητες, γιατί παρά την ευγενική του φιγούρα και την ήρεμη παρουσία του, ο Αριστείδης Αντονάς δεν είναι γάτα αλλά μια τίγρης που καμώνεται τη γάτα. Μου μιλά από το σπίτι του στο Βερολίνο λίγο πριν επιστρέψει για ένα διάστημα στην Ελλάδα και μετακομίσει −πιθανώς− μόνιμα στη Βιέννη, ένας άνθρωπος διαρκώς σε μετακίνηση, ζητά συγγνώμη που δεν προλαβαίνει να με συναντήσει από κοντά και ξεκινά να μιλά προτού προλάβω να τον ρωτήσω κάτι.
Είμαι λίγο ζαλισμένος αυτές τις μέρες από τις πολλές μετακινήσεις από χώρα σε χώρα, αλλά μου έχει γίνει δεύτερη φύση αυτό, δεν μπορώ να σταματήσω. Είναι σαν να μην έχω τόπο επιστροφής, και αυτό είναι από τα βασικά μου θέματα. Είναι σαν όνειρο να βρω κάποτε ένα μέρος.
— Για εμένα η νομαδική αυτή η ζωή ακούγεται λιγάκι σαν όνειρο.
Μάλλον είναι ότι έχω κουραστεί, ίσως στην αρχή να μην ήταν έτσι. Θέλω κάπου να σταματήσω τώρα, να πάω κάπου μοναχικά. Ίσως να είναι απλώς η φαντασία μου, πάντως μου αρέσει να σκέφτομαι ότι θα σταματήσουν αυτές οι μετακινήσεις, απλώς δεν βρίσκω το μέρος που θα κατασταλάξω, κανένα δεν είναι αρκετά φιλόξενο πια…
— Η Αθήνα;
Την Αθήνα σκέφτομαι πιο πολύ. Για πες μου λοιπόν, Ίωνα, για τι ήθελες να μιλήσουμε;
— Θα ξεκινήσω με αυτό που σας είπα όταν σας πρωτοτηλεφώνησα. Δεν σας ήξερα, ήμασταν στο Ίδρυμα Κατακουζηνού, σε μια υπνωτιστική παρουσίαση εργασιών φοιτητών του ΕΜΠ, ήσασταν εκεί ως εξωτερικός κριτής της δουλειάς τους και αντί να αρχίσετε τις κολακείες και τα «είναι πολύ όμορφη προσπάθεια», αρχίσατε να παρατηρείτε τι πάει στραβά με αυτές και είπατε στα παιδιά πράγματα που δεν λένε συχνά οι δάσκαλοι.
Για να μη βαρεθώ κι εγώ τα είπα, δεν μπορώ να κάνω το ανάποδο, να μοιράζω κολακείες, δεν έχω τίποτα τέτοιο να δώσω. Δεν συμβαίνει συχνά, ειδικά στην Ελλάδα, αυτό. Υπάρχουν φοιτητές που τους βλέπεις μετά να ανοίγουν τα μάτια τους και να σε κοιτάνε, γιατί δεν περιμένουν μια τέτοια αμεσότητα.
— Είναι και πιο βοηθητική μια τέτοια προσέγγιση.
Ναι, σαν να είναι το μόνο που μπορεί να τους προχωρήσει. Κι εγώ όταν ήμουν νέος αυτά ήθελα να ακούω. Παρότι χαίρομαι να ακούω καλά λόγια, θέλω να ξέρω ότι δεν είναι τυπικά. Αυτό που θες ουσιαστικά να ακούσεις για τη δουλειά σου είναι κάτι που να μπαίνει μέσα σε αυτό που έχεις κάνει, ερχόμενο όμως από κάπου αλλού. Βέβαια, ίσως μετράει ότι κι εγώ ήμουν από πάντα κάπως προβληματικός σε σχέση με την κοινωνικότητά μου…
— Τι σημαίνει προβληματικός;
Δεν ξέρω, αλλά θυμάμαι ότι μου έλεγε η μητέρα μου [σ.σ. η αρχιτέκτων Σουζάνα Αντωνακάκη] πως η δασκάλα μας με έβρισκε στο διάλειμμα ανεβασμένο πάνω σε ένα δέντρο, εκ των υστέρων λέω ότι ίσως και να ήμουν στο φάσμα του αυτισμού. Με τραυμάτισε πολύ και το σχολείο. Παρότι ήταν ένα ακριβό σχολείο και υπήρχαν και καλοί άνθρωποι γύρω μου, εγώ δεν έχω καθόλου καλές αναμνήσεις. Ήταν ένα σχολείο τρομακτικά πλούσιων ανθρώπων, είχαμε παιδιά που ερχόντουσαν με σοφέρ, ήταν κάτι πολύ έξω από το κανονικό.
— Από την άλλη, κι εσείς δεν ήσασταν εντελώς «εκτός» από αυτόν τον κόσμο.
Όχι, με τίποτα, αλλά οι γονείς μας, οι διανοούμενοι δηλαδή του σχολείου, ήταν για αυτό το μέρος κάτι σαν εργάτες. Δεν είχαν καμία θέση εκεί.
— Μήπως το ρομαντικοποιείτε λίγο;
Έχεις δίκιο, ναι. Πολύ σωστά το λες, στην ουσία προστατευμένοι ήμασταν, απλώς ήταν ένα κλειστό παλάτι στο οποίο εμείς δεν είχαμε ακριβώς θέση, γιατί δεν μπορούσαμε να συγκριθούμε με τα άλλα παιδιά. Αλλά και το γεγονός ότι οι γονείς μας ήταν κάπως αποτραβηγμένοι στις δουλειές τους ήταν επίσης μια συνθήκη πολύ δύσκολη. Πιστεύω ότι η μητέρα μου, ας πούμε, είχε πολλές ενοχές για το ότι δεν ήταν στην πραγματικότητα σχεδόν καθόλου στο σπίτι.
— Από όσα λέτε νιώθω σαν να ήσασταν πάντα κάπως στην άκρη.
Ναι, αυτό το είδος κοινωνικότητας συνεχίζω να έχω και τώρα, δεν είμαι δύσκολος στο να μιλήσω και έχω μια ευκολία στο να λέω πράγματα για τον εαυτό μου, αλλά από την άλλη νομίζω ότι δεν είναι και πολύ ισορροπημένες οι επικοινωνίες μου.
— Σαν σε υποχώρηση;
Είναι και μια ευκολία βέβαια να είσαι σε αυτού του είδους την υποχώρηση. Δεν είναι τρομερά δύσκολο να είσαι κοινωνικά σε υποχώρηση.
— Το διαβάζουμε λίγο πιο λογοτεχνικά, ενώ κρύβει και μια δειλία;
Στην πραγματικότητα, κρύβει έναν ναρκισσισμό που είναι υπερβολικά μεγάλος παρότι δεν φαίνεται. Αυτού του είδους η απομόνωση δεν είναι μια θέση στην οποία μας έχουν ρίξει, αλλά μια θέση που έχουμε περισσότερο διαλέξει. Μάλλον ως επιλογή έχει μια κρυμμένη έπαρση. Αν άκουγε αυτά που λέω τώρα ο Γονατάς, θα με σκότωνε.
Facebook Twitter 
Facebook Twitter — Υπήρξατε μαθητής του Γονατά για κάποιον καιρό;
Όχι ακριβώς, είχα τσακωθεί κάποτε μαζί του γιατί είχε στεναχωρηθεί πολύ από κάτι που είχα πει για αυτόν σε μια συνέντευξη. Ξέρεις, ο Γονατάς έλεγε μια το άσπρο, μια το μαύρο, δεν ήταν ένας σταθερός άνθρωπος. Δεν έκανε για δάσκαλος, ήταν περισσότερο σαν έργο τέχνης παρά σαν άνθρωπος. Σκέψου ότι είχε δυο σπίτια στην Κηφισιά, που ήταν ολόιδια και πήγαινε από το ένα στο άλλο, χωρίς καμία διαφορά. Βέβαια σίγουρα πολλά από όσα έλεγε ήταν πολύ διεγερτικά για έναν μικρό συγγραφέα και έναν άνθρωπο που ξεκινά.
— Μεγαλώσατε ανάμεσα σε τρομερά σημαντικές φιγούρες, υπήρξατε μαθητής του Πεντζίκη, του Πετρόπουλου, του Ντεριντά…
Τον Ντεριντά τον είχα γνωρίσει και πραγματικά, με τον Πεντζίκη είχα μονάχα μια μικρή αλληλογραφία.
— Πώς φτάσατε μέχρι τον Ντεριντά;
Η γνωριμία μαζί του ήταν μια πολύ ιδιαίτερη στιγμή για εμένα, ήμουν στο Παρίσι για σπουδές, ήταν μια πολύ δυνατή πόλη τότε, πολύ ζωντανή φιλοσοφικά. Τα μαθήματα του Ντεριντά με ενδιέφεραν πολύ, είχε δυο σεμινάρια, ένα ανοικτό κι ένα κλειστό. Η μόνη διαφορά του ενός από το άλλο ήταν ότι στο κλειστό είχες την υποχρέωση να μιλάς και αυτό συρρίκνωνε πολύ τον κόσμο που το παρακολουθούσε. Από αυτόν γνώρισα πολλά κείμενα, ούτε τον Τσέλαν θα είχα ανακαλύψει, ούτε πολλούς κλασικούς, όπως τον Νοβάλις. Κάθε λέξη του ήταν λέξη κάποιου άλλου ανθρώπου, αυτό ήταν το σημαντικότερο που μου έμαθε. Η λογική βέβαια του Ντεριντά κατέστρεφε κάθε τι το αφελές, δεν άφηνε τίποτα να σταθεί όρθιο, ήταν ακριβώς αντίθετο από αυτό που με ενδιέφερε εμένα.
— Σαν, σε αντίθεση με εσάς, εκείνος να ήθελε να σηκώνει όλες τις πέτρες;
Ναι, αυτό που λες έλεγε και ο Πετρόπουλος, ότι σε κάθε τι σηκώνω την πέτρα να δω τι έχει από κάτω. Δεν άρεσε σε όλους αυτούς να μένουν στο βραχώδες του βράχου, στο πώς ένας τοίχος στέκεται. Στο τέλος τα αλλοίωναν όλα και δεν έμενε τίποτα.
— Μπορείτε να καταλάβετε ποιος από όλους αυτούς τους δασκάλους σας επηρέασε περισσότερο;
Δεν είμαι έτοιμος να στο απαντήσω αυτό. Στην πραγματικότητα κρατάω για τον εαυτό μου μια θέση προνομιακή και δεν δέχομαι και πολύ μεγάλη επιρροή από αυτούς.
— Έχουμε τέτοιους «θεούς» σήμερα;
Είναι σίγουρα μια άλλη εποχή. Μη νομίζεις όμως ότι υπήρχε τίποτα ιδιαίτερα μεγαλειώδες σε αυτήν τη συνύπαρξη μαζί τους. Ήταν απλώς πατρικές φιγούρες, τις οποίες πάντα ένας γιος θέλει να δηλητηριάσει. Ποτέ δεν είσαι κατασκευή του πατέρα σου ακριβώς, κι εγώ όλους όσους γνώρισα τους αγάπησα, αλλά και τους σκότωσα μέχρι ενός σημείου. Το ότι ήμουν τυχερός και αυτοί που γνώρισα έχουν τώρα μια συμπυκνωμένη αναμνηστική δύναμη, που φαίνεται υπερβολικά φωτεινή, θεωρώ ότι θα το δεις να συμβαίνει και σε εσένα όσο μεγαλώνεις. Είναι και άλλη η σχέση των ανθρώπων με τα κείμενα τώρα και οι παρουσίες αυτές χτίζονταν μέσα από τα κείμενά τους, τα οποία έχουν χάσει πια μεγάλο μέρος από τη δύναμή τους.
— Δεν μου είπατε πώς καταλήξατε τελικά σε αυτό το πάντρεμα της αρχιτεκτονικής με τη φιλοσοφία και τη γραφή.
Όλο αυτό έγινε πολύ απλά. Πήγα για σπουδές στη Γαλλία κι εκεί συνέβαινε τότε το εξής: δεν μπορούσες να κάνεις μεταπτυχιακά αρχιτεκτονικής, γιατί δεν υπήρχαν προγράμματα, οπότε έπρεπε, αν ήθελες να συνεχίσεις τις σπουδές σου, να επιλέξεις μια άλλη κατεύθυνση, μπορούσες να πας προς την ιστορία, τη φιλοσοφία ή την κοινωνιολογία, κι εγώ διάλεξα τη φιλοσοφία ως λιγότερο βαρετή. Έφτασα δηλαδή εκεί όχι από δική μου ανάγκη, απλώς επειδή βρέθηκα στο γαλλικό εκπαιδευτικό σύστημα.
— Με γοητεύει πολύ αυτή η ένωση που βρίσκει κανείς στη δουλειά σας − από την οποία εγώ βέβαια καταλαβαίνω μάλλον πολύ λίγα. Σκεφτόμουν τη σχέση με το έργο του Paul B. Preciado, που έκανε μια συγγενική πορεία, επίσης μαθητής του Ντεριντά, κι αυτό που βρίσκω πολύ παρήγορο στο έργο του είναι ότι όσο «παράξενα» ή αβάσιμα κι αν είναι αυτά που λέει ορισμένες φορές, έχουν πάντα μια σιγουριά. Δεν ρωτά, δηλώνει, αναγγέλλει. Ίσως αυτό να αποκαλύπτει και μια δική μου ανασφάλεια.
Με τον Paul είχα την τύχη να βρεθώ, το ξέρεις ήδη αυτό, στην Documenta 14. Βρισκόμασταν τότε και οι δυο στο κατώφλι μιας αλλαγής. Βέβαια εκείνος πολύ πιο δραματικά, μια και βρισκόταν στη διαδικασία της φυλομετάβασης, ενώ εγώ είχα αλλάξει όνομα. Βρεθήκαμε να συζητάμε όμως πολύ για την αλλαγή του ονόματος, γιατί το να αλλάξεις όνομα νομίζει κανείς ότι είναι κάτι πολύ μικρό, αλλά δεν είναι…
— Εσείς αλλάξατε το επίθετό σας.
Ναι, κι εκείνος άλλαξε το μικρό του. Εγώ το έκανα πάλι από ναρκισσισμό, μου φαινόταν πολύ μεγάλο το κανονικό όνομά μου. Βέβαια, δεν μπορώ να πω ότι δεν έχει και καμία σχέση με το όνομα των γονιών μου. Μπορεί, αλλά δεν ήταν στο φανερό επίπεδο, εμένα δεν μου άρεσε αυτό το όνομα, το έβρισκα πολύ άσχημο και πάλι από ναρκισσισμό σκέφτηκα να το μικρύνω. Θα το συμβούλευα όμως για όλους.
— Δυσκολεύομαι να πειστώ πάντως από αυτό που λέτε, για εμένα η αλλαγή αυτή μοιάζει σαν μια τρομακτική προσήλωση σε κάτι πολύ μικρό.
Nομίζει κανείς ότι είναι απλό, αλλά τελικά είναι τρομερά βίαιο προς τον εαυτό σου. Είναι ένα είδος αυτοκαταστροφής. Θεωρούμε το όνομα κάτι επιφανειακό, σαν μια απλή επικάλυψη του εαυτού μας, που απλώς ονομάζει κάτι και, εντάξει, εσύ είσαι αυτό που είσαι. Το όνομα όμως είναι ένας φάρος, μια αράχνη πάνω στην οποία κάποιος θα πέσει.
— Μήπως ήταν και λίγο παιχνίδι;
Σίγουρα το παιγνιώδες υπάρχει, αλλά θέλει ψυχανάλυση αυτό.
— Δεν ξεχνά όμως κανένας ότι είστε γιος της Σουζάνας και του Δημήτρη Αντωνακάκη.
Ποτέ. Και γι’ αυτό λέω ότι για εμένα δεν ήταν απομάκρυνση από την οικογένεια, αλλά απομάκρυνση από ένα άσχημο όνομα. Έτσι νόμιζα, τουλάχιστον στο συνειδητό επίπεδο.
— Επιστρέφοντας στα έργα σας, βρίσκω μια διάσταση στις καλλιτεχνικές σας ταυτότητες, ανάμεσα στα βιβλία, τα λιγάκι avant-garde έργα σας ή τις αρχιτεκτονικές μακέτες, σαν το καθένα να είναι φτιαγμένο από άλλον άνθρωπο.
Το ίδιο πρόσωπο όμως είναι. Ένας είμαι εγώ, μπορώ να στο πω με βεβαιότητα. Εκεί είναι και το ζητούμενο για εμένα, νομίζω η γραφή και το διάβασμα είναι τελικά αυτό που τα ενώνει όλα.
— Πάνω από όλα είστε αναγνώστης;
Για εμένα όλα είναι αναγνωστική ύλη, ακόμα και τα αρχιτεκτονικά μου σχέδια.
— Δεν έχουν όμως υλοποιηθεί πολλά αρχιτεκτονικά σας σχέδια.
Το βασικό που έχει γίνει είναι η «Αμφιθεατρική Κατοικία» στην Ύδρα. Είναι ένα σπίτι υπαρκτό, και στην αρχιτεκτονική όταν με καλούν να μιλήσω είναι σχεδόν πάντα γι’ αυτό, και αυτό μου λύνει βασικά και το βιοποριστικό μου πρόβλημα. Τα πιο σημαντικά έργα που έχω χτίσει είναι αυτή η κατοικία και ένα σπίτι που λέγεται «House for doing nothing», που το είχα φτιάξει για τον φιλόσοφο Σλάβοϊ Ζίζεκ, χωρίς εκείνος να το ξέρει. Είναι μια κριτική σε ένα κείμενό του σε μορφή κτιρίου.
— Είναι ωραίο αυτό που λέτε γιατί σαν να συνοψίζει τη δουλειά σας, σε μεγάλο βαθμό τα αρχιτεκτονικά ή καλλιτεχνικά έργα σας μοιάζουν με κριτικά κείμενα.
Έχω κάνει και μια σειρά από παρεμβάσεις που έχουν σχέση με την Αθήνα, οι οποίες βρίσκονται μεταξύ λογοτεχνίας και νομοθεσίας. Λέγονται «Πρωτόκολλα», τα έχω κάνει μαζί με τον Θάνο Ζαρταλούδη, που είναι θεωρητικός του νόμου, από εκεί προέκυψε και η Documenta. Αυτή είναι η σοβαρή πλευρά των πραγμάτων που κάνω, έχουν δηλαδή μια επαφή με την πραγματικότητα.
— Είναι όμως πρωτόκολλα που δεν τέθηκαν ποτέ σε ισχύ, άρα κάπως νεκρά.
Τα εξέθεσα τότε ως «θέσεις» και περιέγραφαν με ποιον τρόπο μπορεί να λυθεί ένα παράδοξο που έβλεπα όταν γυρνούσα στην Αθήνα, που ήταν ότι με την κρίση πολλά σπίτια ήταν άδεια ενώ υπήρχε πολύς κόσμος που ζούσε στους δρόμους. Είναι και έργα που στην Ελλάδα δεν μου ζήτησαν ποτέ να τα δείξω. Έχει μεγάλη σημασία να έρθει κάποιος και να ενδιαφερθεί για αυτό που κάνεις. Είναι κάτι πολύ σοβαρό και εσύ πρέπει να ανταποκρίνεσαι. Κάπως νόμιζα ότι μπόρεσα να συνεισφέρω κι εγώ δείχνοντας τα πρωτόκολλα έξω, γιατί έχουμε μια Ελλάδα η οποία μπήκε πολύ νωρίς στην κρίση, οπότε είδαμε πολλά πράγματα που έξω δεν καταλάβαιναν.
— Μένετε όμως πάντα λιγάκι μακριά. Ενώ η αρχιτεκτονική είναι μια τέχνη αρκετά in practice, τα δικά σας έργα μοιάζουν με ασκήσεις, είναι πιο «άνετα».
Είναι άνετα, ναι, αλλά ίσως να θέτουν τελικά πιο σκληρά τα ερωτήματα. Το θεωρητικό πάντα είναι θεωρία, «θεωρώ», βλέπω από μακριά και δεν αγγίζω. Από παλιά έλεγαν ότι υπήρχε μια αφηρημένη θεωρία που έχει και μια πλευρά η οποία είναι σαν ένα είδος προβολής στην πραγματικότητα. Τα έργα αυτά ουσιαστικά είναι κείμενα, και σήμερα μιλάμε για έναν πολιτισμό μετά τη Δύση, ο οποίος με όπλο αυτά που έχει μάθει προσπαθεί να καταλάβει πράγματα που δεν χωράνε τελικά στον νου του.
— Σαν να θέλετε κι εσείς να σταματήσετε να προσπαθείτε να καταλαβαίνετε τα πράγματα, αλλά να μην μπορείτε;
Ναι, ίσως και να έχει ενδιαφέρον αυτό που λες, αλλά δεν μπορώ να απαντήσω. Δεν είναι ευχάριστες κιόλας όλες αυτές οι διαδικασίες, όλα όσα κάνω δεν είναι ευχάριστα. Σαν να έχω μια υποχρέωση, προς τον πλανήτη, δεν ξέρω προς τι… να ασχολούμαι με αυτά τα πράγματα. Κι είναι όλο τόσο επίμονο που σχεδόν δεν με αφήνει να κοιμηθώ.
— Η υποχρέωση δεν πρέπει να συνδέεται με κάποια προσφορά; Τα καλλιτεχνικά έργα σας είναι αρκετά εσωστρεφή, σκέφτομαι δηλαδή ότι παίρνετε από τα έργα σας περισσότερα από όσα δίνετε.
Γιατί το λες αυτό;
— Επειδή όλα είναι αρκετά θεωρητικά και κάπως απομακρυσμένα από τον άνθρωπο. Επειδή είναι ερωτήσεις και όχι τόσο απαντήσεις.
Αυτό που φέρνω είναι βία προς τον αναγνώστη, βία προς τον θεατή. Αν δεν έχει κιόλας μια βία κάθε προσφορά καλλιτεχνική δεν με ενδιαφέρει εμένα… Δεν πρέπει να του παραχωρηθώ, εγώ θα επιμείνω ώστε να έρθει εκείνος προς τα εμένα, όχι το ανάποδο, αλλά θέλω, όταν φτάσει, να τον διαλύσει αυτό που έχω φτιάξει, αν μπορεί.
— Είναι επιθετικά έργα.
Τα κείμενά μου θα έλεγα ότι είναι τελικά πιο ευγενικά από την πρόθεσή μου, η πρόθεσή μου είναι ακόμη πιο ανελέητη.
— Μου άρεσε πολύ ο τίτλος του τελευταίου σας βιβλίου, «Ο πολτός των πραγμάτων», ήταν όμως ένα δύσκολο ανάγνωσμα και μου άφησε στο τέλος ένα κάποιο συννέφιασμα.
Όταν πήρε το βιβλίο ο Κώστας Σπαθαράκης, ο εκδότης μου, του είπα: «Δεν νομίζεις ότι στη μέση κάνει μια κοιλιά;». Και μου απάντησε: «Στη μέση, ποια μέση; Αν έχουν φτάσει ως εκεί οι αναγνώστες, θα είμαστε τυχεροί». Ήταν και γι’ αυτόν ένα βιβλίο πολύ μαύρο. Έχεις απόλυτο δίκιο όμως για το συννεφιασμένος, και δεν μου αρέσει που δεν μπορώ να δώσω κάτι πιο θετικό. Αλλά νομίζω πως ίσως και αυτό να είναι μια απελπισμένη κραυγή για ένα είδος εγρήγορσης ή ξυπνήματος των ανθρώπων…
— Σαν να μεταφέρετε τη δυσφορία της ζωής μέσα στην τέχνη. Παρουσιάζετε δηλαδή στη συζήτησή μας την τέχνη συχνά ως μια κατάρα, μια υποχρέωση που σας έτυχε και βρίσκετε λιγάκι δυσφορική, είναι πράγματι έτσι;
Είναι μεγάλη συζήτηση αυτή. Το αν η τέχνη είναι σαν να σου δίνει λίγο νερό για να συνεχίσεις σε έναν μαραθώνιο ή αν είναι κάτι το εντελώς αντίθετο. Κάτι επικίνδυνο και απρόβλεπτο…
— Εγώ λέω πως είναι επικίνδυνη.
Είναι και θα πρέπει να μείνει. Εγώ το φοβάμαι το διακοσμητικό στοιχείο. Κι αν η τέχνη μου είναι σύννεφο, όπως λες, θα πρέπει να θυμίζει την ανάμνηση μιας τόσο ωραίας βροχής που να αξίζει τον κόπο να βραχείς. Ο Ξενάκης έλεγε «δεν με ενδιαφέρουν οι μελωδίες». Τελικά είμαστε πολύ δεσμευμένοι από το παρελθόν και υπερβολικά φοβισμένοι για το μέλλον, και κάπως όλα αυτά οδηγούν σε μια πλήρη παράλυση. Δεν βρίσκω κάτι εγώ που να μπορώ να προσφέρω, πέρα από ένα είδος προτροπής για επαγρύπνηση. Θέλω όμως να φανταστώ πως ίσως με όλα αυτά να μπορεί και κανείς να ξυπνήσει.
