ΕΙΚΟΣΙ ΧΡΟΝΙΑ ΣΥΜΠΛΗΡΩΘΗΚΑΝ από την κυκλοφορία της ταινίας «Η αιώνια λιακάδα ενός καθαρού μυαλού», όπου το ζεύγος των πρωταγωνιστών, η Κλέμενταϊν (Κέιτ Γουίνσλετ) και ο Τζόελ (Τζιμ Κάρεϊ), μπλέκει με μια περίεργη εταιρεία που ονομάζεται Lacuna, η οποία φροντίζει να διαγράψει από το μυαλό όλες τις μνήμες μιας ρομαντικής σχέσης που πήγε στραβά.
Σήμερα, εξακολουθούμε να απέχουμε ακόμη πολύ από έναν κόσμο όπου υπάρχει μια εταιρεία όπως η Lacuna. Αλλά σίγουρα είμαστε πολύ πιο κοντά στο να μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε την επιστήμη για να αλλάξουμε τις αναμνήσεις μας, από ό,τι ήμασταν πριν από 20 χρόνια.
Μόλις τρία χρόνια μετά την κυκλοφορία της ταινίας ερευνητές διαπίστωσαν ότι η χορήγηση ενός «φαρμάκου αμνησίας» μπορούσε να αφαιρέσει το συναισθηματικό κεντρί των δυσάρεστων αναμνήσεων. Λίγο αργότερα, το 2009, μια ομάδα του Πανεπιστημίου του Τορόντο κατάφερε να διαγράψει επιλεκτικά τις αναμνήσεις σε ποντίκια, εγχέοντας μια τοξίνη στην αμυγδαλή, το τμήμα του εγκεφάλου που επεξεργάζεται τα συναισθήματα.
Έκτοτε, έχουν μελετηθεί από ψυχολόγους και νευροεπιστήμονες σε όλο τον κόσμο διάφορες μέθοδοι χειραγώγησης των αναμνήσεων, όπως η εισπνοή αερίου, η λήψη προπρανολόλης, η χρήση φώτων και η αναπαραγωγή ήχων σε ανθρώπους ενώ κοιμούνται.
«Καθώς αναπτύσσονται οι τεχνικές σε αυτόν τον τομέα, οι επιστήμονες θα πρέπει να συνεργαστούν στενά με ειδικούς σε θέματα ψυχικής υγείας, ηθικής και πολιτικής για να διασφαλίσουν ότι θα το κάνουμε σωστά».
Η δρ Σίνα Τζόσλιν ήταν επικεφαλής της ερευνητικής ομάδας που κατάφερε να σβήσει τις αναμνήσεις των ποντικιών και έχει περάσει δεκαετίες ερευνώντας τον τρόπο λειτουργίας της μνήμης. Πιστεύει ότι η τεχνολογία που χρησιμοποιήθηκε στην «Αιώνια λιακάδα» θα μπορούσε μια μέρα να γίνει κοινός τόπος; «Αυτή είναι μια δύσκολη ερώτηση», λέει. «Έχουμε πλέον την τεχνολογία για να το κάνουμε αυτό στα ποντίκια. Μπορούμε ποτέ να το κάνουμε αυτό σε ανθρώπους; Θα το θέλαμε;».
Η ίδια εξηγεί ότι η τεχνολογία διαγραφής της μνήμης θα μπορούσε να είναι χρήσιμη για ανθρώπους με τραυματικές μνήμες που παρεμβαίνουν στην καθημερινή τους ζωή, όπως οι άνθρωποι με διαταραχή μετατραυματικού στρες (PTSD). «Αυτήν τη στιγμή δεν είναι δυνατόν να γίνει αυτό στους ανθρώπους», λέει. «Με τη βοήθεια όμως πολλών σκληρά εργαζόμενων επιστημόνων σε όλο τον κόσμο, η επιστημονική φαντασία γίνεται επιστημονική πραγματικότητα».
Ο δρ Άινταν Χόρνερ έχει επίσης ερευνήσει εκτενώς την επιστήμη πίσω από τις αναμνήσεις μας και ήταν ο κύριος συγγραφέας της μελέτης για το πώς η αναπαραγωγή «ηχητικών σημάτων» κατά τη διάρκεια του ύπνου θα μπορούσε να βοηθήσει τους ανθρώπους να ξεχάσουν επώδυνες εμπειρίες. Συμφωνεί με τη δρ Τζόσλιν ότι η τεχνολογία εξασθένισης της μνήμης θα μπορούσε να είναι χρήσιμη για άτομα με παθήσεις όπως το PTSD.
«Ορισμένα άτομα δυσκολεύονται να αντιμετωπίσουν συγκεκριμένες τραυματικές αναμνήσεις και οι αναμνήσεις αυτές συχνά έρχονται στο μυαλό τους απρόσκλητες. Είναι πιθανό ότι με την αποδυνάμωσή τους θα μπορούσαμε να μειώσουμε αυτές τις εισβολές μνήμης ή να μειώσουμε τη συναισθηματική ισχύ της μνήμης», λέει.
Είναι ενθαρρυντικό να σκεφτεί κανείς ότι η τεχνολογία τροποποίησης της μνήμης θα μπορούσε μια μέρα να χρησιμοποιηθεί για να βοηθήσει τους ανθρώπους να ξεπεράσουν πραγματικά τραυματικές εμπειρίες – θα είναι όμως δυνατόν στο μέλλον για οποιονδήποτε έχει τα μέσα να πληρώσει γι' αυτό, να μπορεί να επεξεργαστεί τις αναμνήσεις του όπως θέλει; Ο δρ Horner ελπίζει πως όχι. «Το να επιτρέψουμε σε άτομα σε μη κλινικό περιβάλλον να "σβήσουν" συγκεκριμένες αναμνήσεις απλώς και μόνο επειδή προκαλούσαν κάποιο βαθμό συναισθηματικής δυσφορίας, μοιάζει με πλαστική χειρουργική μνήμης», λέει. «Ακόμη και οι αναμνήσεις που προκαλούν αποστροφή είναι σημαντικές. Είμαστε το σύνολο των αναμνήσεών μας».
Αυτό άλλωστε δεν είναι και το μήνυμα της ταινίας; Μάλιστα, στην αρχική, πιο σκοτεινή εκδοχή του σεναρίου του Τσάρλι Κάουφμαν, η ταινία το τελειώνει με την ηλικιωμένη Κλεμ να σβήνει τον Τζόελ από τη μνήμη της για 15η φορά.
Τελικά, θα μπορούσαμε να πούμε ότι η «Αιώνια λιακάδα ενός καθαρού μυαλού» μας υπενθυμίζει ότι χρειαζόμαστε τις κακές αναμνήσεις μας για να μάθουμε από τα λάθη μας και να εκτιμήσουμε τις καλές στιγμές – και ευτυχώς οι επιστήμονες που ερευνούν τη χειραγώγηση της μνήμης το γνωρίζουν καλά αυτό.
«Είμαστε πολύ μακριά από μια πιθανή εφαρμογή μιας τεχνολογίας διαγραφής αναμνήσεων στους ανθρώπους, αλλά αυτό δεν πρέπει να μας εμποδίζει να σκεφτόμαστε αυτά τα ζητήματα», λέει ο Δρ Horner. «Καθώς αναπτύσσονται οι τεχνικές σε αυτόν τον τομέα, οι επιστήμονες θα πρέπει να συνεργαστούν στενά με ειδικούς σε θέματα ψυχικής υγείας, ηθικής και πολιτικής για να διασφαλίσουν ότι θα το κάνουμε σωστά».
Με στοιχεία από το DAZED
