Ο Μιχάλης Κρασάκης συναντήθηκε για πρώτη φορά με το φωτογραφικό σύμπαν της Nelly’s εντελώς συμπτωματικά ακριβώς 50 χρόνια πριν, τον καιρό που σπούδαζε στην Κολωνία της Γερμανίας. Ήταν ήδη συλλέκτης αντικών, με ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τους χάρτες της Κρήτης, τόπου καταγωγής του, από τον 16ο και τον 17ο αιώνα, όταν μπήκε σε ένα παλαιοπωλείο και είπε στον καταστηματάρχη ότι έψαχνε για αντικείμενα με θέμα την Ελλάδα. Βαρύθυμος εκείνος, του έδειξε στο βάθος του μαγαζιού, λέγοντάς του να κοιτάξει μέσα σε ένα κουτί.
Εκεί έπεσε επάνω σε δύο φωτογραφίες που απεικόνιζαν το ηφαίστειο της Σαντορίνης, οι οποίες του έκαναν ιδιαίτερη εντύπωση. Κάτω δεξιά και στις δύο υπήρχε η καλλιτεχνική υπογραφή μιας γυναίκας φωτογράφου που δεν του έλεγε τίποτα και στο πίσω μέρος σφραγίδες γνησιότητας με τον τίτλο στα γαλλικά.
Καθώς μαγεύτηκε από τη δύναμη και τον λυρισμό των εικόνων, τις αγόρασε χωρίς δεύτερη σκέψη. Όταν πήρε τηλέφωνο έναν φίλο του που συνέλεγε φωτογραφίες για να τον ρωτήσει αν ήξερε ποια ήταν η Nelly’s, εκείνος του έβαλε τις φωνές. Πώς ήταν δυνατόν να μην την ήξερε! Και πρόσθεσε ότι όσα χρόνια εκείνος μπαινόβγαινε στις αντικερί ποτέ δεν είχε την τύχη να βρει φωτογραφίες της.
«Η Nelly’s καταφέρνει να απαθανατίσει το μεγαλείο της αρχαίας τέχνης και τη λεπτομερή δεξιοτεχνία του ανώνυμου καλλιτέχνη. Ωστόσο με την ίδια μεγαλοσύνη απαθανατίζει και τον Μυστρά, ενώ ένα καλντερίμι στα Αναφιώτικα δεν απέχει σε ποιότητα από πίνακα ζωγραφικής».
Αυτή την ιστορία την αφηγείται συχνά, καθώς αποτελεί την αφετηρία μιας σημαντικής ενασχόλησης και μιας μεγάλης πορείας που διήνυσε ως συλλέκτης καλλιτεχνικής φωτογραφίας. Σε μια ιδιωτική ξενάγηση στη σπουδαία έκθεση που εγκαινιάστηκε στη Δημοτική Πινακοθήκη Χανίων, όπου εκτίθενται 140 καρέ από την προσωπική του συλλογή των περίπου 300 σπάνιων αυθεντικών τυπωμάτων, υπογεγραμμένων και με σφραγίδα της Nelly’s, μας εξήγησε: «Αναπόφευκτα άρχισα να ψάχνω και να μαθαίνω περισσότερα, μέχρι που η Nelly’s έγινε για μένα πάθος. Μάλιστα, ξεκινώντας από αυτήν αγάπησα τη φωτογραφία γενικότερα κι άρχισα να ενδιαφέρομαι και για άλλους Έλληνες.
Μάζεψα όλο τον Σπύρο Μελετζή, τον Νίκο Ζωγράφο, τη Βούλα Παπαϊωάννου, τον Μπουασονά. Οι περισσότερες φωτογραφίες της Nelly’s είναι αγορασμένες τα πρώτα 30 χρόνια, δηλαδή μέχρι το 2004, σε δημοπρασίες στο εξωτερικό, Λονδίνο, Γαλλία, παντού. Όταν αργότερα άρχισα να έρχομαι πιο συχνά στην Ελλάδα, άρχισα να αγοράζω και από ελληνικούς οίκους δημοπρασιών.
Το 1990, πάντως, το Agfa Foto-Historama, το μεγαλύτερο μουσείο φωτογραφίας του κόσμου, που βρίσκεται στην Κολωνία, εκεί που πέρασα 50 χρόνια της ζωής μου, έκανε ένα μεγάλο αφιέρωμα στην Ελλάδα υπό τον τίτλο "Με την ψυχή αναζητώντας των Ελλήνων τη χώρα" και ζήτησαν από το Μπενάκη να τους δώσουν φωτογραφίες της Nelly’s. Ο διευθυντής του, γνωρίζοντας τη συλλογή μου, μου ζήτησε να δώσω κι εγώ κάποιες. Κι όταν η έκθεση μεταφέρθηκε στο Reiss-Museum του Μάνχαϊμ συμμετείχα με επτά φωτογραφίες με την Ακρόπολη, τους Δελφούς και την Ολυμπία».
Στους τρεις ορόφους της Πινακοθήκης, η οποία βρίσκεται στον κεντρικό πεζόδρομο των Χανίων που οδηγεί στο παλιό λιμάνι, στην καρδιά της τουριστικής ζώνης, ξεδιπλώνεται το πανόραμα μιας Ελλάδας άλλων εποχών, αλώβητης ακόμα από τον τουρισμό, ένας λαϊκός πολιτισμός ανείπωτης ομορφιάς, με τοπία αξεπέραστου λυρισμού, το μεγαλείο της αρχαίας τέχνης αριστοτεχνικά αποτυπωμένο στο χαρτί, οι περίφημες γυμνές φωτογραφίες της Ρωσίδας χορεύτριας Νικόλσκα, ανεπιτήδευτα πορτρέτα σημαντικών προσωπικοτήτων, η αστική τάξη πριν από τον όλεθρο του πολέμου, η ελληνική ζωή των δεκαετιών 1920-1930 σε κάθε της έκφανση.
Καρέ φωτογραφιών της πρώτης περιόδου της Nelly’s προτού φύγει για την Αμερική το 1939, σπάνια τυπώματα (αργυροτυπίες και βρομιοελαιοτυπίες ως επί το πλείστον, με τονισμό σέπιας), άγνωστα και αδημοσίευτα στην πλειονότητά τους, μια «εθνική κληρονομιά» που παραχώρησαν ο Μιχάλης και η Τίνα Κρασάκη για αυτήν τη μνημειώδη έκθεση. Συχνά με τις αυθεντικές τους κορνίζες, αλλά σχεδόν πάντα με τα πασπαρτού που η ίδια η Nelly’s είχε επιλέξει. Η έκθεση συμπληρώνεται από επιστολές, αφίσες, το «LIFE» του Δεκέμβρη του 1940 μετά τις επιτυχίες του ελληνικού στρατού στην Βόρεια Ήπειρο με τον εύζωνα να σαλπίζει στο εξώφυλλό του, αφιερωματικά λευκώματα για αυτήν ξεκινώντας ήδη από το 1933.
Η Μικρασιάτισσα Έλλη Σουγιουτζόγλου-Σεϊδάρη (1899-1998), όπως είναι το πραγματικό όνομα της Nelly’s, άφησε την πατρογονική γη και το Αϊδίνιο, όπου γεννήθηκε το 1920, για να σπουδάσει φωτογραφία στη Δρέσδη δίπλα σε δυο σπουδαίους φωτογράφους της Γερμανίας, τον Hugo Erfurth και τον Franz Fiedler. Με τον δεύτερο, ο οποίος υπήρξε ο μέντοράς της και με τον οποίο είχε αναπτύξει μια πιο τρυφερή σχέση, όπως μαρτυρεί η αλληλογραφία τους, έκανε μια μεγάλη περιοδεία ανά την Ελλάδα το 1928 κατά την οποία πέρασε και από την Κρήτη. Ωστόσο είχε ήδη ανοίξει το δικό της ατελιέ στην οδό Ερμού 21 στην Αθήνα, όπου είχε εγκατασταθεί από το 1924.
Τα επόμενα χρόνια και μέχρι τη μετάβασή της στη Νέα Υόρκη το 1939, όπου και έμεινε όλη την περίοδο του πολέμου και μέχρι το 1966, αποτέλεσε μία από τις πλέον επιφανείς φωτογράφους της αστικής τάξης της πρωτεύουσας, φτάνοντας να φωτογραφίσει μέχρι και τους βασιλικούς γάμους του Παύλου και τη Φρειδερίκης, ενώ παράλληλα κατέγραψε σκηνές της υπαίθρου, θεατρικές παραστάσεις, τις Δελφικές Γιορτές του Άγγελου και της Εύας Σικελιανού του 1930, τη Σαντορίνη. Η Συλλογή Κρασάκη και η έκθεση στη Δημοτική Πινακοθήκη Χανίων καλύπτει εκτενώς όλα τα ενδιαφέροντά της, ξεκινώντας από το αγαπημένο της θέμα, την Ακρόπολη.
Ο επισκέπτης ταξιδεύει νοερά σε εποχές που ο Παρθενώνας, το Ερέχθειο, οι Καρυάτιδες, τα Προπύλαια αποτελούσαν μέρος μιας Αθήνας σχεδόν αγροτικής, οι αρχαιότητες συχνά ήταν αφύλακτες, χωρίς περίφραξη. Οι φωτογραφίες είναι λουσμένες στο αττικό φως, ενώ οι φωτοσκιάσεις προσφέρουν μια ιδιότυπη δραματικότητα. «Θυμίζει τη δουλειά του Μποτιτσέλι», λέει η επιμελήτρια της έκθεσης Στέλλα Κουκουλάκη.
«Η πρωτοποριακή της ματιά και τα θέματά της είναι εξαιρετικά προχωρημένα για την εποχή τους, με θεωρίες γεωμετρικής ισορροπίας που αποτελούν τις θεμελιώδεις αρχές της ζωγραφικής, της γλυπτικής και της αρχιτεκτονικής. Στη Δρέσδη ήρθε σε επαφή με τον πικτοριαλισμό, ένα κίνημα που περιλαμβάνει τη δημιουργία φωτογραφικών εικόνων που μοιάζουν με πίνακες ζωγραφικής. Αναζητούσε πάντα το ωραίο, τη συμμετρία, διέθετε παρατηρητικότητα, τόλμη, πρωτοτυπία, γνώριζε τη στερεότητα της δομής, την αρμονία, πως να προκαλέσει τη δραματικότητα», συμπληρώνει.
Οι αρχαιότητες που φωτογραφίζει δεν εξαντλούνται στον Ιερό Βράχο. Αντιθέτως, ένα μεγάλο μέρος της εργασίας της από τη δεκαετία του 1930 περιλαμβάνει το Ηρώδειο, το Θησείο, τον Ναό του Ολυμπίου Διός, τον Κεραμεικό, την Ιερά Οδό, το θέατρο του Διονύσου, τους Δελφούς, την αρχαία Ολυμπία, αλλά και γλυπτά από το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο και το Μουσείο των Δελφών. Η Nelly’s καταφέρνει να απαθανατίσει το μεγαλείο της αρχαίας τέχνης και τη λεπτομερή δεξιοτεχνία του ανώνυμου καλλιτέχνη. Ωστόσο με την ίδια μεγαλοσύνη απαθανατίζει και τον Μυστρά, ενώ ένα καλντερίμι στα Αναφιώτικα δεν απέχει σε ποιότητα από πίνακα ζωγραφικής.
Μεγάλο ενδιαφέρον έχει και η εκτενής σειρά στιγμιοτύπων από τις Δελφικές Γιορτές του 1930. Συγκλονιστικές φωτογραφίες-μαρτυρίες από την επίσημη έναρξη με το θέατρο κατάμεστο, η είσοδος του Χορού από τις δοκιμές αλλά και σκηνές της παράστασης του «Προμηθέα Δεσμώτη», πορτρέτα των ηθοποιών, ταμπλό βιβάν από τις «Ικέτιδες», τα μέλη του Πυρρίχιου Χορού και ο λαογράφος Θάνος Βελλούδιος, που ήταν και ο συνθέτης του Χορού, με περικεφαλαία και ασπίδα.
Ένα κολάζ με θέμα τη Σαντορίνη, αφίσα τουριστική του 1939, είναι το επιστέγασμα των φωτογραφιών της περιόδου 1925-1930. Συγκλονιστικές λήψεις από μια Περίσσα άδεια από την ανθρώπινη παρουσία και τις επεμβάσεις, εκτός από τον ναό τον αφιερωμένο στην Παναγία, το ηφαίστειο, γυναίκες ντυμένες φτωχικά, που έρχονται σε πλήρη αντίθεση με τις μεγαλοαστές Αθηναίες της ίδιας περιόδου, με τις τουαλέτες τους ή ακριβά νυφικά.
Γνωστές κυρίες ντυμένες με παραδοσιακές φορεσιές, όπως η Χρυσάνθη Πατέρα-Λαιμού και η Miss Europe Αλίκη Διπλαράκου αλλά και ο Γιάννης Τσαρούχης ντυμένος βοσκός της Σκύρου και νεαροί αγρότες από την Ήπειρο. Τα παιδιά έχουν την τιμητική τους, όπως ένα κορίτσι ντυμένο αρλεκίνος, ένα νεαρό Κρητικόπουλο, ένα αγόρι ντυμένο ταχυδακτυλουργός που το περιπαικτικό του βλέμμα έκανε τους διοργανωτές της έκθεσης να το μεγεθύνουν ώστε να καλωσορίζει τους επισκέπτες στην είσοδο της πινακοθήκης.
Δεν θα μπορούσαν να λείπουν τα αντιπροσωπευτικά δείγματα από τη σειρά γυμνών φωτογραφιών της Ρωσίδας χορεύτριας Ελισαβέτα Νικόλσκα με το αραχνοΰφαντο πέπλο επάνω στην Ακρόπολη, που τράβηξε η Nelly's το 1929-1930. Ανάμεσά τους και μια σπανιότατη, της οποίας δεν υπάρχει καν το αρνητικό στο αρχείο της φωτογράφου, που βρίσκεται στην κατοχή του Μουσείου Μπενάκη.
Σε αυτή η χορεύτρια σηκώνει τα χέρια ψηλά σαν να κάνει δέηση και στο βάθος πεδίου αποκαλύπτεται μια Αθήνα που ακόμα αποτελείται από χωράφια. Εκτίθεται επίσης η διάσημη φωτογραφία στην οποία η Νικόλσκα εμφανίζεται εντελώς γυμνόστηθη, το εξώφυλλο του τεύχους της 9ης Ιουνίου 1934 του γαλλικού περιοδικού «VOILA» και μια αφίσα του ΕΟΤ του 1940 στα γερμανικά, η οποία διαφημίζει φτηνές διακοπές στην Ελλάδα.
Στις διασημότητες της συλλογής συμπεριλαμβάνονται ο Ελευθέριος Βενιζέλος (1926), ο οποίος ποζάρει με ένα ιδιαίτερα γλυκό χαμόγελο, ο στρατηγός Γεώργιος Κονδύλης (1933), ο Δημήτριος Καμπούρογλου (1926 και 1929), ο Γερμανός πρέσβης στην Αθήνα (1931-1932), καθηγητές και μαθητές –μελλοντικοί πολιτικοί και πνευματικοί ταγοί– του Κολεγίου Αθηνών, ο Γεώργιος Β’ της Ελλάδος απαθανατισμένος σε στούντιο το 1936 σε διάφορες πόζες, ο πρίγκιπας Παύλου και η Φρειδερίκης στον γάμο τους τον Γενάρη του 1938 στους κήπους του Προεδρικού Μεγάρου.
Αποτυπώνεται μια ολόκληρη εποχή προτού ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος σαρώσει τα πάντα και η Κατοχή μετατρέψει τη χώρα σε ένα απέραντο νεκροταφείο για εκατοντάδες Έλληνες. Αλλά η Έλλη Σουγιουτζόγλου-Σεϊδάρη βρισκόταν τότε στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού αφού είχε ταξιδέψει στη Νέα Υόρκη λίγο πριν ξεσπάσει ο πόλεμος για την Παγκόσμια Έκθεση και το ελληνικό περίπτερο. Εκεί έζησε τα επόμενα 27 χρόνια, απολαμβάνοντας την εύνοια πλούσιων ομογενών και τις αναθέσεις του Αριστοτέλη Ωνάση.
Nelly΄s – Συλλογή Κρασάκη
Έως 10/11
Επιμέλεια: Στέλλα Κουκουλάκη
Δημοτική Πινακοθήκη Χανίων (Χάληδων 98-102, Χανιά, Κρήτη, 28213 41680)
Θερινό Ωράριο: 1/5 εως και 30/9, Δευτέρα έως Σάββατο 10:00-14:00 & 19:00-22:00, Κυριακή κλειστά
Χειμερινό Ωράριο: 1/10 εως και 30/4: Τρίτη έως Σάββατο 10:00-14:00 & 18:00-21:00, Κυριακή 10:00-14:00, Δευτέρα κλειστά
