ΓΙΑΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΟΣΟ ΔΥΣΚΟΛΟ να καταλάβουμε ότι βιαστής είναι δυνητικά ο καθένας;
Γιατί επιμένουμε να λέμε στον εαυτό μας ότι ο βιαστής είναι ένας κακός, περίεργος στον δρόμο;
Μητέρα Ζιζέλ και κόρη Καρολίν
Παρακολουθώ, όπως είμαι σίγουρη ότι κάνετε πολλές, την υπόθεση Πελικό με κομμένη ανάσα. Κάθε δημοσίευμα προσθέτει μια λεπτομέρεια που θα μπορούσε να είναι κεντρικό θέμα από μόνη της. Σκέφτηκα χίλια πράγματα να γράψω και τίποτα δεν ήταν επαρκές, τίποτα δεν προσέγγιζε ούτε ελάχιστα αυτό που πραγματικά σκεφτόμαστε όλες εμείς οι γυναίκες που ασχολούμαστε με την υπόθεση.
Πρόσφατα ολοκλήρωσα το βιβλίο της Καρολίν Νταριάν, κόρης της Ζιζέλ Πελικό και του βιαστή της. Έχει τον τίτλο «Et j’ai cessé de t’appeler Papa - Quand la soumission chimique frappe une famille», που μεταφράζω ως «Και σταμάτησα να σε αποκαλώ Μπαμπά - Όταν η “χημική καθυπόταξη” χτύπησε μια οικογένεια», και περιγράφει σε ημερολογιακό στυλ το πώς έμαθε η κόρη την αλήθεια για το τι συνέβαινε στην οικογένειά της, πώς ένιωσε μετά. Το να πω ότι άλλαξε η ζωή της είναι λίγο. Η Καρολίν δίνει μεγάλη έμφαση στο πώς μετέφραζαν τα «συμπτώματα» της μητέρας της οικογενειακώς. Η Ζιζέλ τα ’χανε συνέχεια, το μυαλό της ήταν αλλού, ξεχνούσε πράγματα κι έχανε τον ειρμό της.
Η υπόθεση Πελικό γεννά την απορία: σε ποιο σημείο της σχέσης σου ξέρεις ποιον έχεις δίπλα σου; Σε ποιο σημείο της ζωής σου μπορείς να κοιτάς τους γείτονές σου και να λες «είναι εντάξει άνθρωποι»; Σε ποια ηλικία, κοιτώντας τον πατέρα σου, το θείο, τον παππού σου, μπορείς να είσαι σίγουρη ότι έχεις απέναντί σου αυτό που νομίζεις ότι έχεις;
Παραθέτω αποσπάσματα.
«Αλλά, καθώς περνούσε ο χρόνος και αυξάνονταν οι διαλείψεις, η μαμά ανησυχούσε συνέχεια. Είχε επαναλαμβανόμενες αϋπνίες, έχανε τα μαλλιά της, αδυνάτιζε – έχασε περισσότερο από δέκα κιλά σε λιγότερο από οχτώ χρόνια. Φοβόταν πάντα μήπως πάθει εγκεφαλικό και ήταν ανήσυχη όταν φρόντιζε τα εγγόνια της ή όταν έπαιρνε το τρένο για να έρθει να με δει στο Παρίσι. Γι’ αυτόν τον λόγο η μαμά σταδιακά σταμάτησε να οδηγεί. Έχανε ολοένα περισσότερο την αυτονομία της».
Oι πολλαπλοί βιασμοί της Ζιζέλ Πελικό δεν είναι ένα έγκλημα· είναι χρόνια απ’ τη ζωή της· είναι αποσύνδεση απ’ τον εαυτό της. Μπορεί να φαντάζεστε ότι αυτά έγιναν κάποτε. Όταν η Ζιζέλ ήταν είκοσι, τριάντα χρονών. Όχι. Σήμερα η Ζιζέλ είναι 72. Οι βιασμοί, που είναι το αντικείμενο της δίκης, έγιναν απ’ το 2011 ως το 2020. Η Ζιζέλ βίωσε το έγκλημα του συζύγου και των υπόλοιπων αντρών από τα 58 ως τα 67. Γι’ αυτό ακριβώς η οικογένεια θεώρησε δεδομένο ότι υπέφερε από κάποια νευρολογική πάθηση. Επισκέφθηκε, μάλιστα, αρκετούς γιατρούς. Να σημειώσω ότι η εκκίνηση των βιασμών σε ηλικία ύστερη της εμμηνόπαυσης απέκλειε το ενδεχόμενο εγκυμοσύνης.
«Το 2019, η μαμά είδε έναν ακόμη νευρολόγο στο Cavaillon, ο οποίος απέδωσε την κατάστασή της σε άγχος. Της έγραψε μελατονίνη για να βελτιώσει την ποιότητα του ύπνου της».
Η ποιότητα του ύπνου της δεν βελτιώθηκε, εφόσον ναρκωνόταν συστηματικά. Η γυναίκα πίστευε επί μία δεκαετία ότι τα έχανε. Και γιατί να μην το πιστεύει; Ήταν με τον άντρα της απ’ όταν ήταν 22. Να υποψιαστεί τι; Μια προσωπικότητα που μπορεί να διανοηθεί ότι ο επαρκής και τρυφερός σύζυγός της μετά από τριάντα και κάτι χρόνια συμβίωσης μπορεί να σχετίζεται με την επιδείνωση της υγείας της συμβιώνει με μόνιμη ανασφάλεια και καχυποψία.
«Οι διαλείψεις της μας ανησύχησαν. Εμείς, τα τρία της παιδιά, ζούμε περισσότερο από 700 χιλιόμετρα μακριά της. Θεωρήσαμε ότι επρόκειτο για αρχή Αλτσχάιμερ. Ο πατέρας μου καθησύχασε τις ανησυχίες μας. “Η μητέρα σας ξοδεύει σπάταλα την ενέργειά της, είναι μονίμως σε κίνηση, είναι υπερκινητική, είναι ο τρόπος της να διαχειρίζεται το άγχος».
Άνετος, θα πω εγώ. Άνετος και προσεκτικός. Είχε ενημερώσει, άλλωστε, τους θύτες. Η οδηγία που είχαν λάβει οι βιαστές της ήταν ότι ακόμα και αν κουνήσει το χέρι της πρέπει να φύγουν αμέσως. Εγκυμοσύνη δεν θα προέκυπτε. Τα γυναικολογικά προβλήματα που αντιμετώπιζε η Ζιζέλ ήταν απλώς «αυτά που παθαίνουν οι γυναίκες». Από κάθε άποψη ήταν καλυμμένος. Μεταξύ άλλων, πρωταγωνιστικό ρόλο σε αυτή την ιστορία παίζει το ότι ο Ντομινίκ Πελικό ήξερε πόσο εύκολο είναι τα προβλήματα υγείας που αντιμετωπίζει μια γυναίκα να θεωρηθούν μια ακατανόητη συνθήκη του φύλου της.
«Η μαμά ποτέ δεν κατανάλωνε πολλά χάπια. Έπαιρνε τη μικρότερη δυνατή δόση παρακεταμόλης. Δεν κάπνιζε ποτέ, ούτε ήταν εθισμένη σε οτιδήποτε. Η μόνη της “υπερβολή” ήταν η κατανάλωση σοκολάτας την εποχή που ακόμα δούλευε. Λατρεύει το περπάτημα».
Το προφίλ που σκιαγραφούν για τη Ζιζέλ ο σύζυγος και η κόρη της είναι αυτό μιας γυναίκας ενεργητικής, «υπερκινητικής», που είπε ο βιαστής της, έντονης, με διάθεση για ζωή. Όπως είπε ο Ντομινίκ στο δικαστήριο, «ήταν το αντίθετο της μητέρας μου, ήταν εντελώς ατίθαση». Η νάρκωση τιθασεύει, σκέφτηκα όταν το διάβασα.
Καταστροφή της πυρηνικής οικογένειας με θύτη ποιον;
Κάθε μέρα θα δω σε κάποιο meme παραφρασμένο το ότι ο φεμινισμός ή η γυναικεία χειραφέτηση καταστρέφουν την οικογένεια. Αν σεβόμαστε τον θεσμό της οικογένειας, χρειάζεται να μιλήσουμε για το πώς τον καταστρέφει η αντρική συμπεριφορά. Αν η «σύγχρονη γυναίκα» βρίσκεται στο επίκεντρο, ας βάλουμε για αλλαγή τον «σύγχρονο άντρα» στη θέση της. Η υπόθεση Πελικό γεννά την απορία: σε ποιο σημείο της σχέσης σου ξέρεις ποιον έχεις δίπλα σου; Σε ποιο σημείο της ζωής σου μπορείς να κοιτάς τους γείτονές σου και να λες «είναι εντάξει άνθρωποι»; Σε ποια ηλικία, κοιτώντας τον πατέρα σου, το θείο, τον παππού σου, μπορείς να είσαι σίγουρη ότι έχεις απέναντί σου αυτό που νομίζεις ότι έχεις;
Οι γυναίκες, για να είναι με άντρες, έχουν αναπτύξει τεχνικές μακροχρόνιας επιβίωσης: «Να τεστάρεις πώς συμπεριφέρεται στις σερβιτόρες», «να τσεκάρεις το ιστορικό να δεις τι τσόντες βλέπει, μη σου ’ρθει απότομα», «να μάθεις νωρίς τι πιστεύει για τον θηλασμό και τη γέννα, μη δείξει άλλο πρόσωπο αργότερα», «πρόσεχε, ο άντρας αλλάζει όταν γίνεται πατέρας», «πρόσεξε πώς γίνεται όταν θυμώνει», «όσο και να τον αγαπάς, πάντα να έχεις δικό σου πορτοφόλι, κρυφά, ποτέ δεν ξέρεις τι γίνεται», «τώρα, με την υποχρεωτική συνεπιμέλεια, να ξέρεις ότι θα τον φορτωθείς, πρόσεχε πριν κάνεις παιδί, να έχετε γνωριστεί καλά».
Πέρα απ’ το τι χρειάζεται να προσέχει κάποια, με αυτή την υπόθεση ανοίγει σαν πηγάδι δίχως πάτο η ερώτηση «για πόσο». Κι αν η βία, η εκμετάλλευση, η σκληρότητα και απανθρωποποίηση μπορούν να συμβούν μετά από χρόνια ήρεμης συμβίωσης, πότε μπορείς να ξέρεις με τι είδους άνθρωπο είσαι;
Ο έρωτας είναι παράδοση. Η εξέλιξή του προϋποθέτει εμπιστοσύνη. Είναι συνθήκη αβίωτη να ερωτεύεσαι και να συζείς με κάποιον που μονίμως υποπτεύεσαι.
Αυτή πιστεύω πως είναι η απάντηση στο γιατί προτιμάμε τον βιαστή-τέρας που ξεπηδά από γωνιές και στοχεύει νεαρές, ελαφρώς ενδεδυμένες. Η συνειδητοποίηση του τι πραγματικά συμβαίνει και του τι μπορεί να συμβεί απλώς εμποδίζει τη σύνδεση. Είναι αδύνατη μια ζωή που προσπαθείς μονίμως να εκμηδενίσεις το ρίσκο, που σε πράξεις δυσπιστείς, που σε συνθήκες αμφιβάλλεις. Είναι αληθινά πιο βιώσιμο το «αθώος μέχρι αποδείξεως του εναντίου». Και απαραίτητο για τη συντήρηση της κοινωνίας όπως την ξέρουμε σήμερα.
Καλός σύντροφος, αλλά με την οικογένειά του τι γίνεται;
«Tην τελευταία δεκαετία (σ.σ. 2011-2021) οι κουνιάδες μου φωτογραφίζονταν γυμνές, χωρίς να το γνωρίζουν, σε κάποιες απ’ τις οικογενειακές μας συγκεντρώσεις. Στο σπίτι τους και στο σπίτι των γονιών μου ο πατέρας μου είχε εγκαταστήσει κάμερες παρακολούθησης στο μπάνιο και στα υπνοδωμάτια. Είχε κάνει μοντάζ με φωτογραφίες της Μελανί (σ.σ. η σύζυγος του αδελφού της) με πρόστυχες λεζάντες. Αυτή η ιστορία ξεκίνησε με την εγκυμοσύνη της τελευταίας το 2011. Όσο για την Μπαρμπαρά (σ.σ. η σύζυγος του άλλου αδερφού), ανακάλυψε γυμνές φωτογραφίες της που είχαν ληφθεί το τελευταίο καλοκαίρι που πέρασε στο σπίτι των γονιών μου. Σε κάποιες από αυτές φαίνεται ο πατέρας μου να αυνανίζεται μέσ’ απ’ το εσώρουχό του. Ο πατέρας μου δημοσίευσε τις φωτογραφίες στο διαδίκτυο. Είμαι σίγουρη ότι οι ανώμαλοι τις λάτρεψαν».
Φαντάσου τώρα να σου τυχαίνει αυτό. Δεν φτάνει το «ψάξε το Αirbnb για κάμερες», ας ψαχτεί και το σπίτι του πεθερού. Ωστόσο, με κάποια προσοχή, δεν θα το μάθεις ποτέ. Το τρομερό σ’ αυτή την υπόθεση είναι ότι βρέθηκαν αρκετές αποδείξεις. Πόσα πορνογραφικά βίντεο που δείχνουν γυναίκες να κοιμούνται, να κάνουν μπάνιο, να αλλάζουν ρούχα που έγιναν με «συναίνεση» είναι διαθέσιμα; Πόσο εύκολη και παγκοσμίως προσιτή η πρόσβαση; Και είναι τόσο απλό να είσαι το επόμενο θύμα όσο το να πας διακοπές στο σπίτι του πατέρα του άντρα σου;
«To επεισόδιο αυτό (σ.σ. η ανακάλυψη των φωτογραφιών απ’ τις κουνιάδες της) άλλαξε τα δεδομένα της ποινικής δίκης. Η Μελανί και η Μπαρμπαρά προσχώρησαν στη δίκη ως ενάγουσες. Καμία γυναίκα στην οικογένειά μας δεν γλίτωσε απ’ τον πατέρα μου. Τις ημέρες που ακολούθησαν προσήχθησαν 18 άντρες που ήταν ύποπτοι για τον βιασμό της μητέρας μου. Για λόγους ασφαλείας, ο πατέρας μου μεταφέρθηκε σε άλλη φυλακή στη Νότια Γαλλία. Οι δράστες σεξουαλικών εγκλημάτων γίνονται αντικείμενο ξεκαθαρίσματος λογαριασμών. Αποτελούν το κατακάθι της κοινωνίας. Πώς θα διαχειριστεί ο πατέρας μου, άραγε, αυτή την κράτηση σε άλλη φυλακή; Θα ξέρει πώς να προσαρμοστεί; Φυσικά και ξέρει. Έπαιξε τον ρόλο του οικογενειάρχη στην οικογένειά μας για περισσότερα από σαράντα χρόνια».
Σε κάθε περίπτωση εγκλήματος που ο δράστης ήταν ένας ήρεμος, νορμάλ άντρας βλέπω να γίνεται μεγάλη προσπάθεια να σκιαγραφηθεί ένα προφίλ τρομερής διαστροφής. Κάποια πάθηση ψυχική και ασυνήθιστη, κάποια στρέβλωση του ψυχισμού με τρόπους ιδιαίτερους και μνημειώδεις. Έχω ενστάσεις. Μπορεί να είναι απλούστερο. Μπορεί να είναι ότι συμβαίνουν πολλά, μαθαίνουμε λίγα, και δεν είναι δύσκολο, όταν μεγαλώνουμε πιστεύοντας ότι οι γυναίκες δεν είναι ακριβώς άνθρωποι. Επιβάλλονται κανόνες σιωπής που δύσκολα σπάνε. Στην προκειμένη περίπτωση, η σιωπή κράτησε δέκα χρόνια και η υπόθεση αποκαλύφθηκε τυχαία.
Δεν έχουν κέρατα, έχουν οικογένειες και καλές δουλειές
«Όλοι ξέρουν ποιοι είναι» είπε η Blandine Deverlanges, ιδρύτρια της ακτιβιστικής οργάνωσης «Αμαζόνες της Αβινιόν», η οποία οργανώνει πορείες έξω απ’ το δικαστήριο, αναφερόμενη στους βιαστές ως εξής: «Είναι παντού. Πας στον φούρνο, βλέπεις δύο. Πας στην καφετέρια, βλέπεις πέντε. Και πάει λέγοντας».
Η περιοχή της Μαζάν όπου πραγματοποιήθηκαν τα εγκλήματα είναι μια σταλιά σε σχέση με τη χώρα. Είναι επαρχία κοντά σε δάση. Αν βρέθηκε τόσος κόσμος εκεί, πόσος κόσμος μπορεί να βρεθεί σε μια μεγαλύτερη περιοχή; Αν αυτό συνέβη σε μια Γαλλίδα αστή στη χώρα της, τι συμβαίνει στις υπόλοιπες;
«Είναι πυροσβέστες, δημοσιογράφοι, μαθητές, οδηγοί φορτηγών, νοσοκόμοι, υπάλληλοι φυλακών, συνταξιούχοι, δημοτικοί σύμβουλοι, οι φίλοι μας, οι εραστές μας, οι πατέρες μας, οι αδελφοί μας. Αυτή είναι η πραγματικότητα και είναι δύσκολο να την αποδεχτούμε», γράφει η Helene Devynck σε άρθρο της στη «Monde».
Αν μιλάμε για «διάλυση της οικογένειας», χρειάζεται να δούμε τι σημαίνει οικογένεια, τι λένε οι γυναίκες μεταξύ τους, τι λένε οι γιαγιάδες και οι μαμάδες στις κόρες για να τις προστατεύσουν ή πώς τους μαθαίνουν ότι η φρίκη που ζουν είναι φυσιολογική.
«Πώς μπορεί κάποια, μετά από 50 χρόνια κοινής ζωής, να ζει δίπλα σε κάποιον που κρύβει τη ζωή του τόσο καλά; Αυτό είναι τρομακτικό», δηλώνει μια 69χρονη παρευρισκόμενη στη δίκη.
Η υπόθεση Πελικό θα ταράξει τα νερά γιατί πατάει σ’ έναν υπόρρητο γυναικείο φόβο: πρέπει να ζω κρατώντας πισινή όλη μου τη ζωή; Ρίχνει βασανιστικά φως σε ένα ερώτημα που δεν θέλουμε να αντιμετωπίσουμε.
«Θα νιώσω κάποτε απόλυτη ασφάλεια στη σχέση μου;»
Όποια μπορεί, ας το απαντήσει.
