Η πρώτη μας γνωριμία με το Ρέθυμνο ήταν μάλλον αστεία. Φτάνοντας από τα Χανιά με μηχανή –τα αρχαία εκείνα χρόνια που δεν υπήρχε GPS και πηγαίναμε λίγο στην τύχη–, καταφέραμε να μη βρούμε καν την Παλιά Πόλη. Ήπιαμε τον καφέ μας στην παραλιακή, κάναμε μια βόλτα πέρα-δώθε και επιστρέψαμε στη βάση μας, θεωρώντας ότι όλα ήταν καλώς καμωμένα.
Πάρα πολλά χρόνια μετά, βρεθήκαμε πάλι στο Ρέθεμνος, όπως το λένε οι ντόπιοι, αναζητώντας το ανέφικτο: να νοικιάσουμε φοιτητική γκαρσονιέρα για το «υψηλόν μικρόν», που μεγάλωσε σε χρόνο dt. Ξενυχτισμένοι, καθώς είχαμε ταξιδέψει όλο το βράδυ καθιστοί, μούσκεμα από την καταιγίδα –που ξέσπασε άμα τη αφίξει μας– και κατααγχωμένοι, καθίσαμε στην παραλιακή να ανασυνταχθούμε και να πάρουμε αποφάσεις, μετά από ώρες αναζήτησης στη σύγχρονη πλευρά της πόλης.
Αφού ο κύβος ερρίφθη, ρωτήσαμε τον Άλκη πώς του φαίνεται ο τόπος όπου θα ζήσει τα επόμενα χρόνια και τον ακούσαμε έκπληκτοι να μας λέει ότι ανυπομονεί να δει την Παλιά Πόλη. «Εδώ είναι», του είπαμε, δείχνοντας το παραλιακό μέτωπο με τα περιποιημένα κτίσματα. «Είστε κουτοί», μας απάντησε και άνοιξε τον χάρτη στο κινητό του για να μας διαφωτίσει. Ε, κάπως έτσι γνωρίσαμε και λατρέψαμε το Ρέθυμνο – ολόκληρο.
Πρώτη ημέρα
Ο αυτονόητος προορισμός όποιου επισκέπτεται το Ρέθυμνο για δυο μέρες είναι η Παλιά Πόλη, που διαφέρει αρκετά από το Ηράκλειο και τα Χανιά και είναι το αντιπροσωπευτικότερο δείγμα της Κρητικής Αναγέννησης.
Αν υπήρχε τρόπος να προσγειωθεί κανείς με κλειστά μάτια στο ιστορικό κέντρο –από τα καλύτερα διατηρημένα στην Ελλάδα–, θα πίστευε ότι βρίσκεται στην Ιταλία, μιας και τα ίχνη της Ενετοκρατίας είναι ανεξίτηλα και προφανή.
Η πόλη, παρότι γύρω της υπάρχουν πανέμορφες παραλίες και φαράγγια που την καθιστούν ιδιαίτερα δημοφιλή το καλοκαίρι, παραμένει γοητευτική όλες τις εποχές, ενώ τα τελευταία χρόνια το Ρεθεμνιώτικο Καρναβάλι αποτελεί πόλο έλξης και γίνεται όλο και πιο γνωστό και εκτός Κρήτης.
Η Παλιά Πόλη, όπως την αντικρίζει ο επισκέπτης σήμερα, αναπτύχθηκε μετά την ολοκληρωτική καταστροφή του Ρεθύμνου από τον Ουλούτζ Αλή, στις 7 Ιουλίου 1571. Οι Βενετοί για λόγους ασφαλείας αποφάσισαν να οχυρώσουν τον λόφο του Παλαιοκάστρου και το 1573 θεμελιώθηκε η περίφημη Φορτέτζα, σε σχέδια του αρχιτέκτονα Sforza Palllavicini.
Καθώς το κάστρο αποδείχθηκε μικρό για να συμπεριλάβει όλες τις ιδιωτικές κατοικίες, η πόλη με τον αναγεννησιακό χαρακτήρα, που ακολουθούσε τα ενετικά πρότυπα, άρχισε να απλώνεται έξω από αυτό. Θα συναντήσετε εκατοντάδες δημόσια και ιδιωτικά πολυτελή κτίρια της εποχής εκείνης, μαζί με αυτά που προστέθηκαν την εποχή της Τουρκοκρατίας, ξεκινώντας τις βόλτες στην πόλη, μπαίνοντας από τη «Μεγάλη Πόρτα», μία από τις τρεις πύλες των τειχών του Ρεθύμνου, τα οποία δεν σώζονται πια.
Η πρώτη σκέψη, όταν έρχεται κανείς σε επαφή με τέτοια ομορφιά, είναι να αρχίσει να περιφέρεται κατά βούληση, ανακαλύπτοντας κάθε φορά και κάτι καινούργιο. Στην επόμενη φάση καλό είναι να οργανωθείτε, για να προλάβετε να δείτε τα «sos», που είναι μπόλικα και ξεχωριστά.
Οι βασικοί δρόμοι του ενετικού Ρεθύμνου παραμένουν απαράλλακτοι από τον 16ο αιώνα: η Εθνικής Αντιστάσεως, η Αρκαδίου, με τα βενετσιάνικα αρχοντικά και το Τζαμί του Καρά Μουσά Πασά, και η Νικηφόρου Φωκά –ή Μακρύ Στενό, για ευνόητους λόγους– συγκεντρώνουν τα περισσότερα μνημεία. Δεν θα δυσκολευτείτε να εντοπίσετε τον Άγιο Φραγκίσκο, όπου εδρεύει το ενδιαφέρον αρχαιολογικό μουσείο, τη Santa Maria που μετατράπηκε στη συνέχεια στο εντυπωσιακό Τζαμί Νερατζέ και τώρα στεγάζει το Ωδείο, και την αγαπημένη μου Κυρία των Αγγέλων, που έχει το τρυφερό υποκοριστικό Μικρή Παναγία.
Αν θέλετε να πάρετε μια ανάσα, αξίζει να κατευθυνθείτε προς την Πλατεία Ηρώων Πολυτεχνείου, όπου κυριαρχεί το κτίριο που σήμερα φιλοξενεί την Περιφέρεια Ρεθύμνου, το ίδιο ακριβώς που στέγαζε το Οθωμανικό Διοικητήριο από το 1847 και που χρησιμοποιήθηκε το 1898 ως κατοικία του Ύπατου Αρμοστή της Κρήτης – εξού και «Ανάκτορο του πρίγκιπα Γεωργίου». Αναζητήστε το Καφενείο του Ριτζά, πιείτε μια ρακή με τα συμπαρομαρτούντα –παρεμπιπτόντως, δεν έχω καλύτερο από το να τρώω στα καφενεία της Κρήτης– και ετοιμαστείτε για τη συνέχεια.
Η κεντρική πλατεία των Βενετών, η Piazza, βρίσκεται στην Κωνσταντίνου Παλαιολόγου. Στην περιοχή θα δείτε την εξαιρετικά καλοδιατηρημένη Loggia, έδρα της Λέσχης Ευγενών και έργο του διάσημου Βερονέζου αρχιτέκτονα Michel Sanmicheli. Πρόκειται για το μόνο δημόσιο κτίριο που δεν καταστράφηκε το 1571 και πιθανόν για το παλαιότερο κτίσμα της πόλης. Στον ίδιο δρόμο βρίσκεται και η πολυφωτογραφημένη κρήνη Rimondi, που ο ρέκτορας της πόλης Αlvise Rimondi οικοδόμησε το 1626 για να καλύψει ένα μέρος από τις υδρευτικές ανάγκες της – o θυρεός του διακρίνεται ανάμεσα στις κολόνες του μνημείου.
Όσοι αγαπούν τα γλυκά, δεν αποκλείεται να έχουν ήδη σημειωμένο το όνομα του Γιώργου Χατζηπαράσχου. Στο εργαστήρι του στη Μανουήλ Βερνάρδου συρρέουν άνθρωποι από όλο τον κόσμο για να αγοράσουν μπακλαβάδες και καταΐφια φτιαγμένα με χειροποίητο φύλλο, που παρασκευάζεται με μια σχεδόν τελετουργική τεχνική. Αν είστε τυχεροί και η διαδικασία είναι σε εξέλιξη, θα μαγευτείτε – πρόκειται για μια εμπειρία μοναδική.
Εμείς το εργαστήριο το βρήκαμε τυχαία, όπως τυχαία «βγήκαμε» βραδάκι στο μαγικό Ενετικό Λιμάνι. Το γραφικό λιμανάκι, στην είσοδο του οποίου δεσπόζει ο Αιγυπτιακός Φάρος της δεκαετίας του 1830, φιλοξενεί κυρίως ψαροκάικα και είναι πραγματικό στολίδι. Τις περισσότερες φορές καταλήγαμε εκεί για ένα τελευταίο ποτό, γιατί οι ψαροταβέρνες του μας φάνηκαν κάπως ακριβές.
Δεύτερη ημέρα
Η δεύτερη μέρα δεν μπορεί παρά να ξεκινήσει με τη Φορτέτζα, το μεγαλοπρεπές βενετσιάνικο φρούριο που χτίστηκε στη θέση της ακρόπολης της αρχαίας Ρίθυμνας – μην ψάξετε, δεν έχει μείνει τίποτα από αυτήν. Με περίμετρο 1.307 μέτρα, τέσσερις προμαχώνες και τρεις πύλες, το αγέρωχο κάστρο χρειάστηκε για να ολοκληρωθεί 76.800 αγγαρείες(!) των κατοίκων της ευρύτερης περιοχής.
Αφού περάσετε από την Κεντρική (ανατολική) Πύλη και διασχίσετε τη στοά που το μέγεθός της επέτρεπε να μπαίνουν στο φρούριο άμαξες και βαρύς οπλισμός, θα συναντήσετε τη διώροφη αποθήκη του Πυροβολικού, όπου σήμερα φιλοξενούνται εκθέσεις και πολιτιστικές εκδηλώσεις.
Περπατώντας μέσα στη Φορτέτζα, που ο περίβολός της σώζεται ακέραιος, θα συναντήσετε μία από τις πολλές δεξαμενές νερού, δύο πυριτιδαποθήκες, απομεινάρια από τις κατοικίες πολιτών αλλά και του κυβερνήτη, καθώς και το τζαμί του Ιμπραήμ Χαν – τη μετεξέλιξη του ενετικού San Nicolo, που θεμελιώθηκε το 1583. Μέσα στη Φορτέτζα βρίσκεται και το θέατρο Ερωφίλη –ο Γεώργιος Χορτάτσης ήταν Ρεθεμνιώτης–, όπου πραγματοποιείται κάθε καλοκαίρι το Αναγεννησιακό Φεστιβάλ Ρεθύμνου.
Αξίζει εδώ να αναφέρουμε ότι η ώσμωση του ελληνικού με τον ενετικό πολιτισμό μετέτρεψε την πόλη σε κέντρο γραμμάτων και τεχνών, με τους Ρεθεμνιώτες λόγιους και ζωγράφους να συμβάλλουν αποφασιστικά στην κρητική Αναγέννηση. Αυτό, εξάλλου, προδίδει και η διαδεδομένη στο νησί ρήση «Χανιώτες για τ’ άρματα, Ρεθεμνιώτες για τα γράμματα και οι Καστρινοί (Ηρακλειώτες) για το ποτήρι».
Όταν ολοκληρώσετε την περιήγηση στο Κάστρο, το σημαντικότερο τοπόσημο της πόλης, υπάρχουν διάφορες επιλογές. Υπέροχος και δροσερός, με ένα «περίπτερο» όπου μπορείτε να πιείτε καφέ, είναι ο Δημοτικός Κήπος Ρεθύμνου. Χωροθετήθηκε το 1925 στη θέση του τουρκικού νεκροταφείου, σε ένδειξη σεβασμού προς τους νεκρούς, φιλοξενεί σπάνια είδη φυτών και είναι σημείο συνάντησης για ντόπιους και ξένους.
Γι' αυτούς που θέλουν να πάνε και λίγο παραπέρα, η Μονή Αρκαδίου με το αναγεννησιακό καθολικό του 16ου αιώνα αλλά και η Αρχαία Ελεύθερνα με το εξαιρετικό της μουσείο είναι μισή ωρίτσα απόσταση – προσωπικά την πρώτη φορά που βρέθηκα στο Ρέθυμνο δεν ξεκολλούσα από την Παλιά Πόλη. Αν, πάλι, δεν έχετε μεταφορικό μέσο και το μπάνιο στη θάλασσα είναι για εσάς εκ των ων ουκ άνευ, το Ρέθυμνο έχει μια αξιοπρεπέστατη αμμουδερή παραλία προσβάσιμη με τα πόδια.
Η πόλη, ωστόσο, παρότι γύρω της υπάρχουν πανέμορφες παραλίες και φαράγγια που την καθιστούν ιδιαίτερα δημοφιλή το καλοκαίρι, παραμένει γοητευτική όλες τις εποχές, ενώ τα τελευταία χρόνια το Ρεθεμνιώτικο Καρναβάλι αποτελεί πόλο έλξης και γίνεται όλο και πιο γνωστό και εκτός Κρήτης.
Όποια εποχή κι αν πάτε, αυτό που θεωρώ δεδομένο είναι ότι το Ρέθυμνο θα σας κλέψει την καρδιά και θα επιστρέψετε με την πρώτη ευκαιρία. Το μόνο που χρειάζεται για αρχή είναι να βρείτε πού –επιτέλους– είναι η Παλιά Πόλη!
