Οι φωτογραφίες από τις τρύπες του μετρό που δημοσίευσε η Lifo, αποκαλύπτουν το μέγεθος του έργου και της παρέμβασης που συντελείται στην πόλη. Άλλωστε, η Γραμμή 4 του μετρό, με προϋπολογισμό 1,3 δισ. ευρώ, αποτελεί το μεγαλύτερο υπό κατασκευή δημόσιο έργο στη χώρα. Η επέκταση του μετρό άργησε πολύ, αλλά ο χρόνος δεν αξιοποιήθηκε για έναν ολοκληρωμένο πολεοδομικό σχεδιασμό του αστικού τοπίου. Αντιθέτως, περιοριστήκαμε στην, ομολογουμένως, σπουδαία συγκοινωνιακή του αξία, αγνοώντας ένα βασικό αξίωμα: ότι τα έργα υποδομής, όπως το μετρό, οφείλουν να δημιουργούν αρχιτεκτονικά τοπόσημα, να συνομιλούν με το αστικό τοπίο, να εξασφαλίζουν αστική ποιότητα και να αναβαθμίζουν τους δημόσιους χώρους.
Η Αθήνα δεν έχει την πολυτέλεια να αντιμετωπίζει τέτοιας κλίμακας υποδομές απλώς ως τεχνικά έργα. Σε μεγάλες πόλεις του εξωτερικού, όπως η Στοκχόλμη, το Λονδίνο ή το Παρίσι, οι σταθμοί του μετρό σχεδιάζονται ως τοπόσημα που αναβαθμίζουν αισθητικά το αστικό περιβάλλον. Στην Αθήνα, αντίθετα, κάθε νέος σταθμός μοιάζει να αντιμετωπίζεται ως μια αναγκαία κατασκευή, αδιάφορη για τον δημόσιο χώρο.
Στην περίπτωση των νέων σταθμών του μετρό, ο ρόλος της αρχιτεκτονικής δεν περιορίζοταν στην αποσπασματική διαμόρφωση μιας πλατείας, αλλά εκτείνεται σε ευρύτερα πολεοδομικά ζητήματα που σχετίζονται με τις ροές κυκλοφορίας πεζών και οχημάτων, άλλες χωροταξικές παρεμβάσεις στην περιοχής, αλλά και την αναζωογόνηση και επιστροφή του κόσμου στο κέντρο της πόλης.
Αυτό το κενό θέλαμε να καλύψουμε το 2022, όταν προκηρύξαμε δύο αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς για τη διαμόρφωση των χώρων πάνω από τους επτά αθηναϊκούς σταθμούς της Γραμμής 4 του μετρό, δηλαδή στον Ευαγγελισμό, το Κολωνάκι, την Ακαδημία, τα Εξάρχεια, την Αλεξάνδρας, τα Δικαστήρια και την Κυψέλη . Τοποθεσίες όπου θα βρίσκονται οι νέοι σταθμοί και αποτελούν χώρους εξέχουσας αισθητικής και λειτουργικής σημασίας για την πόλη των Αθηνών.
Στόχος των διαγωνισμών ήταν η κατάθεση αρχιτεκτονικών προτάσεων για μια σύγχρονη και λειτουργική περιοχή σταθμού, που θα ενσωματώνει τις βασικές αρχές σχεδιασμού σε ένα συνολικό αποτέλεσμα υψηλής ποιοτικής στάθμης, με σύγχρονο και πρωτότυπο αρχιτεκτονικό χαρακτήρα, που θα εξασφαλίζει έναν ευχάριστο, ασφαλή και προσβάσιμο από όλους δημόσιο χώρο. Σημαντική ήταν η ανάπλαση των χώρων, έτσι ώστε να αποτελέσουν σημεία αναφοράς της ευρύτερης περιοχής, ενώ ιδιαίτερη βαρύτητα είχε η εφαρμογή αρχών βιοκλιματικού σχεδιασμού, με χρήση φιλικών προς το περιβάλλον υλικών, έτσι ώστε να συμβάλλει στην περαιτέρω ενίσχυση της περιβαλλοντικής αναβάθμισης.
Στην περίπτωση των νέων σταθμών του μετρό, ο ρόλος της αρχιτεκτονικής δεν περιορίζοταν στην αποσπασματική διαμόρφωση μιας πλατείας, αλλά εκτείνεται σε ευρύτερα πολεοδομικά ζητήματα που σχετίζονται με τις ροές κυκλοφορίας πεζών και οχημάτων, άλλες χωροταξικές παρεμβάσεις στην περιοχής, αλλά και την αναζωογόνηση και επιστροφή του κόσμου στο κέντρο της πόλης.
Όντως, οι συμμετοχές, όπως και οι νικητές, δικαίωσαν την προσπάθειά μας. Η ανεξάρτητη κριτική επιτροπή, που αποτελούνταν από επιστήμονες, τελικά βράβευσε λαμπρές προτάσεις. Δεν ήταν απλώς σχέδια, αλλά ένα όραμα για το πώς η Γραμμή 4 θα μπορούσε να αφήσει μια θετική κληρονομιά στην πόλη. Δείτε τα φωτορεαλιστικά τα οποία, αν και εξιδανικευμένα, δίνουν μια εικόνα και δημιουργούν μια αίσθηση.
Θέλαμε το μετρό να είναι και ένα έργο ευρωπαϊκού υποδείγματος, καθώς από το ξεκίνημά του προνοούσαμε για το τέλος. Γνωρίζαμε πως το έργο, εξ ορισμού, ξεπερνάει τα όρια μιας πολιτικής θητείας, αλλά έπρεπε να μάθουμε να σκεφτόμαστε πέρα από τους εαυτούς μας. Δυστυχώς, η πικρή εμπειρία δείχνει πως πολλοί αρχιτεκτονικοί διαγωνισμοί έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια χωρίς να οδηγήσουν σε έργο. Δεν πρέπει να επιτρέψουμε να πεταχτεί αυτή η σπουδαία δουλειά στο καλάθι των αχρήστων.
Σήμερα, αυτή η δουλειά παραμένει ξεχασμένη. Η παρούσα δημοτική αρχή δεν δείχνει κανένα ενδιαφέρον. Όμως, η αισθητική και η ποιότητα του δημόσιου χώρου δεν είναι πολυτέλεια – είναι βασικός πυλώνας μιας βιώσιμης, λειτουργικής και ανθρώπινης πόλης. Δεν πρέπει να χαθεί άλλη μια ευκαιρία. Η ελληνική πολιτεία έχει την ευθύνη να διασφαλίσει ότι το μεγαλύτερο δημόσιο έργο της εποχής μας δεν θα αφήσει πίσω του απλώς σταθμούς, αλλά έναν αστικό ιστό που θα υπηρετεί την καθημερινότητα των πολιτών και θα σέβεται την ιστορία της πόλης.
Η Αθήνα αξίζει καλύτερο σχεδιασμό, καλύτερη αρχιτεκτονική, καλύτερο δημόσιο χώρο. Και αυτό δεν είναι απλώς θέμα αισθητικής – είναι ζήτημα πολιτισμού.
