Η περίπτωση του αμερικανού συνθέτη, τραγουδιστή, κιθαρίστα και πιανίστα της τζαζ Slim Gaillard (1916-1991) είναι σημαντικότατη, αν σκεφθούμε πως ο ακατάτακτος αυτός μουσικός πρωταγωνίστησε στο κύκλωμα του bebop στα χρόνια του ’40 (στην Αμερική), καθώς βρέθηκε δίπλα στον Charlie Parker και τον Dizzy Gillespie. Αυτό από μόνο του λέει πολλά. Πάρα πολλά. Δεν τα λέει όμως όλα, καθότι ο Gaillard δεν αυτοσχεδίαζε μόνο στα όργανα που έπαιζε, αλλά ακόμη και στη γλώσσα! Έφθασε μάλιστα να φτιάξει ο ίδιος μια δική του γλώσσα, την Vout-O-Reenee, την οποία διέδωσε μέσα στο κύκλωμα των hipsters, στην Ανατολική και τη Δυτική Ακτή στα χρόνια του ’40 και του ’50, γράφοντας μέχρι και το λεξικό της (The Slim Gaillard Vout-O-Reenee Dictionary). Η τιμή, δε, που του επιφυλάχθηκε για όλα τούτα από τον Jack Kerouac στο “On the Road” (1957) είναι πλήρως αποδεικτική της αξίας του ως καλλιτέχνη. Όπως διαβάζουμε στην ελληνική έκδοση τού βιβλίου [Πλέθρον, 1981]:
«Μια νύχτα, όμως, μας ξανάπιασε ξαφνικά η τρέλα και τους δύο (σ.σ. τον Sal Paradiseκαι τον Dean Moriarty) και πήγαμε να δούμε τον Σλιμ Γκέηλαρντ σ’ ένα μικρό νάιτ-κλαμπ του Φρίσκο. Ο Σλιμ Γκέηλαρντ ήταν ένας ψηλός αδύνατος γέρος με μεγάλα θλιμμένα μάτια, που λέει συνέχεια: “Εντάξει – ορούνι” και “τι λες για ένα ουισκάκι - ορούνι”. Στο Φρίσκο μεγάλα παθιασμένα πλήθη νέων μισο-διανοούμενων καθόντουσαν στα πόδια του για να τον ακούσουν στο πιάνο, την κιθάρα και στα ταμπουρίνα του μπόγκο. Όταν ζεσταίνεται για τα καλά, βγάζει το πουκάμισο και τη φανέλα του και βάζει μπρος. Λέει και κάνει ότι του περνάει απ’ το κεφάλι. Μπορεί να τραγουδάει το “Σέμεντ Μίλερ[sic], Που-τι Που-τι” και ξαφνικά να ελαττώνει το ρυθμό για να σκύψει πάνω στα μπόνγκος του χτυπώντας μόλις με τα ακροδάχτυλά του το δέρμα, έτσι που όλος ο κόσμος σκύβει προς τα μπρος, με κομμένη την ανάσα για ν’ ακούσει. Πιστεύεις πως θα το κάνει αυτό για ένα λεπτό ή περίπου, αλλά συνεχίζει τουλάχιστον για μια ώρα, δημιουργώντας έναν ανεπαίσθητο ήχο με την άκρη των νυχιών του, ολοένα και πιο χαμηλά, σε σημείο που να μην ακούγεται πια, καθώς σκεπάζεται απ’ τους ήχους της κυκλοφορίας του δρόμου που μπαίνουν απ’ την ανοιχτή πόρτα. Μετά σηκώνεται παίρνει το μικρόφωνο και λέει υπερβολικά αργά: “Μεγάλος - ορούνι… ωραίος - ορούνι… Χέλοου - ορούνι… ουίσκι - ορούνι… όλοι - ορούνι… τα παιδιά της μπροστινής σειράς, πώς πάει με τα κορίτσια σας - ορούνι… ορούνι… βόουτι… ορουνιρούνι. Και συνεχίζει έτσι για ένα τέταρτο της ώρας, ενώ η φωνή του γίνεται ολοένα και πιο χαμηλή, ώσπου δεν ακούγεται. Τα μεγάλα θλιμμένα μάτια του ερευνούν τ’ ακροατήριο».
Ο Slim Gaillard ήταν μόλις 12 ετών πιτσιρίκι, όταν ξέμεινε στην Κρήτη. Αντιλαμβάνεστε το σκηνικό. Ένα μαυράκι, μόνο του, έρημο, στο Ηράκλειο του 1928! Έπρεπε να επιβιώσει. Και επιβίωσε δίπλα στους φιλόξενους Κρητικούς. Η παραμονή του, μάλιστα, στο νησί δεν ήταν σύντομη. Πρέπει να έμεινε κάποια χρόνια. Δύο, τρία, τέσσερα... κανείς δεν ξέρει ακριβώς.
Πάνε καμμιά 15αριά χρόνια από τότε που πρωτάκουσα σε σπίτι φίλου ένα τραγούδι του Slim Gaillard που με είχε αφήσει άφωνο. Ήταν μια κάπως αλλοπρόσαλλη διασκευή του πολύ γνωστού μας «Τι σε μέλει εσένανε» (ως “Tee say malee”), που είχε ηχογραφηθεί κάπου στο Λος Άντζελες προς το τέλος του 1945. Υπήρξε, δε, τόση μεγάλη η έκπληξή μου, ώστε σχεδόν αμέσως αναζήτησα το σχετικό CD (με το συγκεκριμένο τραγούδι), αρχίζοντας να μαζεύω πληροφορίες, γράφοντας συγχρόνως κι ένα κείμενο στο περιοδικό Jazz & Τζαζ (#97, 4/2001). Ο πρόλογος εκείνου του κειμένου ήταν ο εξής:
«Είναι δύσκολο με δυο-τρεις λέξεις να δοθεί η ολοκληρωμένη εικόνα του ταλέντου και του έργου του αμερικανού διασκεδαστή Slim Gaillard, ιδίως αν θελήσουμε να συνδέσουμε το όνομά του με τη δική μας μουσική και κουλτούρα. Τι είναι λοιπόν πιο καίριο ή πιο σημαντικό; Το να πεις ότι ο Gaillard έζησε για κάποιο διάστημα ως παιδί στην Κρήτη(!), ότι τραγούδησε στην ελληνική γλώσσα πριν, ίσως, από οποιονδήποτε άλλον Αμερικανό στα μέσα των forties, ότι συνεργάστηκε στο πάλκο και τη δισκογραφία με τον Charlie Parker και τον Dizzy Gillespie, ή ότι πρόλαβε να γίνει cult ήρωας στην Αγγλία στα χρόνια του ’80;».
Τέσσερα χρόνια αργότερα, τον Απρίλιο του 2005, το “Tee say malee” θα ακουγόταν στο CD του Jazz & Τζαζ “Rhythm & Blues”, που θα μοιραζόταν με το τεύχος 145…
Ο Bulee “Slim” Gaillard γεννήθηκε το 1916 σε κάποιο μέρος που παραμένει ακόμη και σήμερα αδιευκρίνιστο. Παλιά λέγανε (Leonard Feather) πως αυτό ήταν το Ντιτρόιτ ή η Santa Clara της Κούβας, ενώ σήμερα οι περισσότεροι μιλάνε για την Santa Clara ή για την Pensacola στη Florida. Άλλοι λένε, επίσης, πως ο πατέρας του ήταν ελληνικής καταγωγής, ενώ άλλοι γερμανικής. Ο ίδιος έχει πει –και οφείλουμε αυτό να κρατήσουμε– πως μεγάλωσε στα περίχωρα της Santa Clara, πως η μητέρα του ήταν μαύρη Κουβανή και ο πατέρας του Γερμανοεβραίος.
Γενικώς, δεν είναι πολλά πράγματα γνωστά για τα πρώτα χρόνια της ζωής τού Gaillard – και ίσως τούτο είναι λογικό, αφού για τη δεκαετία του ’20 μιλάμε. Πάντως όλοι φαίνεται να συμφωνούν στο πλέον βασικό. Πως ο πατέρας τού Bulee δούλευε στα καράβια και πως συχνά έπαιρνε μαζί το γιο του στα ταξίδια.
Σ’ ένα τέτοιο ταξίδι, το 1928, το καράβι θα πιάσει Ηράκλειο. Ο μικρός Gaillard θα κατεβεί για κάποια βόλτα, για κάποια περιήγηση στην πόλη, όμως το καράβι θα φύγει νωρίτερα από το προκαθορισμένο, με αποτέλεσμα ο μικρός να μείνει πίσω! Δεν είναι πως δεν τον αναζήτησε ο πατέρας του – απλώς νόμιζε πως ο γιος του είχε επιβιβαστεί. Δεν είχε όμως… Δεν τον εντόπισε, μάλιστα, ούτε μετά από 6 μήνες, όταν το πλοίο έπιασε και πάλι Κρήτη…
Ο Gaillard ήταν μόλις 12 ετών, πιτσιρίκι. Αντιλαμβάνεστε το σκηνικό. Ένα μαυράκι, μόνο του, έρημο, στο Ηράκλειο του ’28! Έπρεπε να επιβιώσει. Και επιβίωσε δίπλα στους φιλόξενους Κρητικούς. Η παραμονή του, μάλιστα, στο νησί δεν ήταν σύντομη. Πρέπει να έμεινε κάποια χρόνια. Δύο, τρία, τέσσερα… κανείς δεν ξέρει ακριβώς. Τόσα όμως ώστε να μάθει καλά τα ελληνικά, και να θυμάται, καιρό μετά, την περιπέτειά του ως κάτι ξεχωριστό στη ζωή του, μιλώντας με τα καλύτερα λόγια για την Κρήτη, δηλώνοντας μάλιστα μεταξύ σοβαρού και αστείου πως ήταν… Κρητικός! Όλα αυτά και άλλα πολλά τα είχε διηγηθεί ο ίδιος ο Gaillard λίγο πριν πεθάνει στην ταινία του Anthony Wall “Slim’s Jazz” (1991), που είχε προβληθεί από το BBC.
Το "Tee say malee" ήταν βέβαια το «Τι σε μέλει εσένανε», ηχογραφημένο στο Λος Άντζελες το 1945. O Slim Gaillardτραγουδά στη γλώσσα μας, ενώ στο τέλος ακούγεται να λέει κάτι για... Κρήτη κι ένα «ομιλώ ελληνικά»... για όσους δεν καταλάβαιναν!
Στα πρώτα χρόνια των thirties, ο Gaillard, που είχε βρει εν τω μεταξύ τον τρόπο να φύγει από την Κρήτη, σκάει μύτη στο Ντιτρόιτ. Είναι η περίοδος της Ύφεσης και ο πολύ νεαρός ακόμη Bulee θα χρειαστεί να κάνει διάφορες δουλειές (οδηγός φορτηγού μεταφέροντας λαθραία ποτά, πυγμάχος, «κοράκι»…) πριν καταλήξει ν’ ασχοληθεί με τη μουσική εκεί περί τα μέσα του ’30, έχοντας μάθει πλέον κιθάρα, πιάνο κ.λπ.
Μάλιστα το 1936 θα συνδεθεί με τον μπασίστα Slam Stewart και ως Slim & Slam θα κάνουν μια πολύ μεγάλη επιτυχία δύο χρόνια αργότερα, το… σε fox-trot tempo “Flat fleet floogee” [Vocalion, 1938]. Κλασικό novelty jazz τραγούδι, με ωραίο… ακατανόητο scat-singing θα γίνει «σήμα κατατεθέν» για τον Gaillard, σημαδεύοντας όλη την υπόλοιπη καριέρα του.
Το 1943 οι Slim & Slam θα διαλυθούν, όταν ο Slim θα κληθεί στο στρατό. Δυο χρόνια αργότερα το ντούο θα ξαναγεννηθεί, αλλά αυτή τη φορά δίπλα στον Slim θα βρεθεί ο γιγαντόσωμος μπασίστας Tiny “Bam” Brown. Κοντά τους θα παραταχθούν κι άλλοι μουσικοί, και όλοι μαζί θα ηχογραφήσουν τα επόμενα χρόνια σπουδαία τραγούδια, όπως το “Yep-roc-heresay” [Atomic, 1945], το “Groove juice jive” [Cadet, 1945/46], που ήταν κάτι σαν ύμνος για τους hipsters των forties και βεβαίως το “Cement mixer (Put-Ti-Put-Ti)” [Cadet, 1946], για το οποίο έκανε λόγο και ο Kerouac στο “On the Road”…
Εκείνη ακριβώς την εποχή, στο τέλος του 1945, οι Slim Gaillard Quartette ηχογραφούν ένα 78άρι στο Λος Άντζελες σε ετικέτα Atomic (άθλια ονομασία εταιρείας, κι ας εντασσόταν στο πνεύμα της νίκης, αν σκεφθεί κανείς πως τέσσερις μήνες νωρίτερα οι ατομικές βόμβες σε Χιροσίμα και Ναγκασάκι είχαν ισοπεδώσει τα πάντα) με τα κομμάτια “Tee say malee” και “Novachord boogie”, στα οποία συμμετείχαν οι Slim Gaillard κιθάρα, Tiny Brown μπάσο, Dodo Marmarosa πιάνο και Zutty Singleton ντραμς. Το “Tee say malee”, που είχε διάρκεια λίγο πάνω από δυόμισι λεπτά, ήταν βέβαια το «Τι σε μέλει εσένανε». O Gaillard τραγουδάει στη γλώσσα μας, ενώ στο τέλος ακούγεται να λέει κάτι για… Κρήτη κι ένα «ομιλώ ελληνικά»… για όσους δεν καταλάβαιναν!
Υπάρχει όμως κι άλλη μια ηχογράφηση, με ακόμη μεγαλύτερο ενδιαφέρον, διάρκειας 4:49(!), βγαλμένη από ένα live στο Billy Berg’s Club του Χόλυγουντ, γύρω στον Ιούνιο του ’46. Εδώ δίπλα στον Gaillard, που τραγουδά παίζοντας πιάνο και κιθάρα, είναι ο Tiny Brown στο μπάσο και ο Leo Watson στα ντραμς.
Αυτή η εκδοχή ξεκινά, όπως και η προηγούμενη με τους στίχους «Τι σε μέλει εσένανε τι φουμάρω εγώ/ λάκι-στράκι, κάμηλο ή μελαχρινό», για να συνεχίσει με το πιο γνωστό «τι σε μέλει εσένανε από πού ’μαι ’γω/ απ’ το Καρατάσι φως μου ή απ’ το Κορδελιό…». Ο φίλος μας θυμάται μέσες-άκρες το τραγούδι, αλλά αυτό δεν τον εμποδίζει σε κάτι. Απεναντίας του δίνει την έμπνευση να αυτοσχεδιάσει διάφορα λόγια, άρες-μάρες κουκουνάρες δηλαδή, δίνοντας στο κομμάτι ένα εντελώς εξωτικό χρώμα. Ο Galliard αποκαλεί κάποιον «γαϊδούρι» (αλλά οι θαμώνες δεν είναι σίγουρο πως καταλαβαίνουν και γελάνε!), παρεμβάλει ανάμεσα το υπέροχο στάνταρντ “I don’t stand a ghost of a chance”, που τραγούδησε για πρώτη φορά ο Bing Crosby το 1932, ξαναπιάνει το τραγούδι (ακούγεται κι ένα «Θανάσηηη» κάπου και κάτι… jingle bell), στη συνέχεια λέει ό,τι ελληνικά θυμάται, εξηγεί τη σημασία της λέξης «ζώον» (zone), που σημαίνει… vout (βάουτ), για να κλείσει μ’ ένα ακόμη δικό μας τραγουδάκι, που δεν το διακρίνεις και πολύ.
Όλο αυτό το λεκτικό συνονθύλευμα αποτελούσε κατ’ ουσίαν μιαν άλλη γλώσσα, με διαλυμένες λέξεις και φράσεις απ’ οπουδήποτε, την οποίαν ο ίδιος ο Gaillard αποκαλούσε Vout-O-Reenee (βάουτ ουρούνι). Τώρα, αν εκείνο το «ουρούνι» προερχόταν από το… γουρούνι τούτο είναι κάτι που κανείς δεν γίνεται να το αποκλείσει…
Αυτή η τεχνητή γλώσσα φαίνεται πως είχε συνεπάρει τους jazz hipsters της εποχής, οι οποίοι γούσταραν αυτό το… ό,τι να ’ναι στυλ του Gaillard, για τους δικούς τους λόγους. Ο Gaillard το διαπιστώνει αυτό, τυπώνοντας εκείνα τα χρόνια κι ένα βιβλίο, ένα λεξικό της Vout-O-Reenee, το οποίο βρήκε μεγάλη ανταπόκριση μέσα στο κύκλωμα, ενώ σήμερα η αξία του είναι ανυπολόγιστη. Και δεν εννοούμε τη χρηματική (που δεν είναι αμελητέα, αφού μια κόπια μπορεί να κοστίζει μερικές εκατοντάδες δολάρια), αλλά τη γενικότερη πολιτισμική, αφού επηρέασε με τον τρόπο της την επόμενη γενιά των μπητ.
Ορίστε μερικές λέξεις από το Vout-O-Reenee Dictionary και στην παρένθεση η σημασία τους. Προσέξτε, σε ορισμένες απ’ αυτές, την ελληνική επιρροή:
CA-CAM-E-LO (δίψα), CAR-VEE-O-ROO (χοιρινό), CIRK-EE (αίθουσα), CLY-EE (πιάτο), CROSS-A-TA (γέφυρα), DIP-DIP-RE-FILL (μελανοδοχείο), EE-NAH (παιδί), GALL-E-LEE (γάλα), GENE-OXY (αέρας), GLUT-EENY (γουρούνι), MA-LAM-O (καταλαβαίνω), MELL-O-REEN-EE (θαυμάσιο), PI-NI-O (πεινασμένος… πεινώ), POO-HE-SAY (πού είσαι), PUTI-PUTI (ρυθμός), ROUF-E-AN-O (πλούσιος… ρουφιάνος!), SA-RO-NEE (τίγρης), SE-FOU-ME-TAR (χαρτί), SEFT-TASA (ψέμα), STASH-IN-TEE (ξενοδοχείο), TEE-SAY-LEE (γιατί ρωτάς;), TROUB-O-LA (αρουραίος), YEK-THESS (χθες… εχθές), ZIS-TOY-O (καλοκαίρι… ζεστό), ZONE (ηλίθιος… ζώον)…
Πώς είχε φθάσει όμως το «Τι σε μέλει εσένανε» στ’ αυτιά του Slim Gaillard; Είναι ένα ερώτημα αυτό. Να το είχε ακούσει στην Κρήτη στα τέλη της δεκαετίας του ’20; Δεν το θεωρώ και πολύ πιθανό. Μάλλον το θεωρώ απίθανο. Να το είχε ακούσει από κάποιο δίσκο στην Αμερική και να το είχε ξεπατικώσει; Μπορεί… Αλλά από ποιον δίσκο;
Η πιο παλιά εκτέλεση του τραγουδιού πρέπει να είναι εκείνη του Γιώργου Βιδάλη από το 1926. Ο Βιδάλης όμως δεν τραγουδάει για… «λάκι-στράκι, κάμηλο ή μελαχρινό» (Lucky Strike, Camel, ή χασίσι), αλλά ούτε και η Μαρίκα Παπαγκίκα στον αμερικάνικο δίσκο του 1927. Άλλες εκτελέσεις; Ούτε ο Κώστας Καρίπης τραγουδάει αυτούς τους στίχους, ούτε η Κα Πιπίνα, ούτε ο Αντώνης Νταλγκάς, ούτε ο Στέφανος Βέζος… Τότε από πού μπορεί να άκουσε ο Slim Gaillard αυτά τα λόγια; Το ερώτημα δεν είναι εύκολο να απαντηθεί, παρότι υπάρχει αμερικάνικη εκτέλεση μ’ αυτούς τους στίχους («τι σε μέλει εσένανε τι φουμάρω εγώ/ λάκι-στράκι, για καμήλα, για μελαχρινό»), που τους τραγούδησε κάποια στιγμή η Αγγελική Καραγιάννη. Πότε; Οι περισσότερες πληροφορίες κάνουν λόγο για ένα δίσκο 78 στροφών, που πρέπει να βγήκε στην Αμερική περί το 1948 (μετά δηλαδή από την εγγραφή του Gaillard, που έγινε, υπενθυμίζω, στο τέλος του ’45).
Μα ακόμη και αν είναι πιο παλιά η ηχογράφηση της Καραγιάννη, πάλι δεν είναι εύκολο να αποδεχτεί κάποιος πως ο Gaillard μετέτρεψε από μόνος του το «λάκι-στράκι, για καμήλα, για μελαχρινό» σε «λάκι-στράκι, κάμηλο ή μελαχρινό». Οπότε; Οπότε καταλήγουμε σε δύο τινά: ή υπάρχει κάποια άλλη παλιά αμερικανική ηχογράφηση του «Τι σε μέλει εσένανε» που δεν την γνωρίζουμε (πράγμα μάλλον απίθανο), ή ο Gaillard άκουγε το τραγούδι να το ερμηνεύουν live ελληνικές κομπανίες στην Αμερική, στο Σικάγο, τη Νέα Υόρκη ή τη Δυτική Ακτή, του άρεσε και το πέρασε στο ρεπερτόριό του (που είναι και το πιο πιθανόν).
Ο Gaillard θα βρίσκεται στα πράγματα και θα ηχογραφεί συνεχώς μέχρι τα πρώτα χρόνια του ’50, αλλά μετά, στις δεκαετίες του ’60 και του ’70 κάπως θα χαθεί. Η εποχή, προφανώς, τον είχε ξεπεράσει με αποτέλεσμα να εμφανίζεται κυρίως σε σώου, ή σε σειρές της τηλεόρασης (ακόμη και στους «Άγγελους του Τσάρλι» όπως γράφει η Wiki), πριν αρχίσει να επισκέπτεται την Ευρώπη κάνοντας το Λονδίνο «σπίτι» του από τις αρχές του ’80. Εκεί η καριέρα του θα πάρει μια νέα τροπή. Θα γίνει «ήρωας». Cult ήρωας. Θα συμμετάσχει σε σώου και εκπομπές, θα ξαναμπεί στα στούντιο δίνοντας νέες ηχογραφήσεις, δίσκοι με τις παλιές αμερικανικές επιτυχίες του θα επανακυκλοφορήσουν (ένα τέτοιο LP της βρετανικής HEP Records άνοιγε με το “Tee say malee”), ενώ θα κάνει κι ένα πέρασμα από τη γνωστή ταινία του Julien Temple “Absolute Beginners” (1986), τραγουδώντας μαζί με τους David Bowie, Ray Davies, Sade, The Style Council κ.ά.
Ο «Κρητικός» Slim Gaillard θα πεθάνει στο Λονδίνο, στα 75 του, το 1991. Λίγο πριν είχε καταφέρει να συνδέσει τ’ όνομά του και με το hip hop, συμμετέχοντας στο “Very easy to assemble but hard to take apart” των Dream Warriors…
σχόλια