Δύο βιβλία για τον ελληνισμό και την ελληνική λογοτεχνική παράδοση

Δύο βιβλία για τον ελληνισμό και την ελληνική λογοτεχνική παράδοση Facebook Twitter
0

«Πόσο ελληνικό είναι το Βυζάντιο; Πόσο Βυζαντινοί οι Νεοέλληνες;» είναι το δοκίμιο της Ελένης Γλύκατζη-Αρβελέρ που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Gutenberg. Εδώ, η διαπρεπής καθηγήτρια Βυζαντινής Ιστορίας απαλλάσσει τη βυζαντινή κληρονομιά από εθνικές σκοπιμότητες που θέλουν το Βυζάντιο περισσότερο ευρωπαϊκό ή ασιατικό, αναδεικνύοντας την αυτόνομη πολιτιστική του ύπαρξη. Στο επίμετρο της Άννας Α. Γριμάνη υπάρχει μια συνοπτική καταγραφή με πολύτιμες πληροφορίες για εκείνες τις προσωπικότητες και τα ιστορικά γεγονότα στη ζωή της Γλύκατζη-Αρβελέρ που καθόρισαν την εξέλιξη της καριέρας της στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης, αλλά και διεθνώς. Η έκδοση που σχεδίασε και επιμελήθηκε ο Γιάννης Μαμάης είναι τυποτεχνικά άψογη, ανάλογη της υψηλής ποιότητας του κειμένου που εμπεριέχεται σε αυτήν.


Η Αρβελέρ εντάσσει τους Έλληνες στους λαούς της «πολυεθνικής αυτοκρατορίας» του Βυζαντίου, μιας «μεταλλαγμένης» Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας που διαφεντεύει «κάθε γη βατή και κάθε θάλασσα πλωτή», όπως έγραφαν οι Βυζαντινοί. Ο «ιδιόρρυθμος» πολιτισμός του Βυζαντίου με κέντρο την Κωνσταντινούπολη αναπτύχθηκε στο νευραλγικό σταυροδρόμι μεταξύ Ασίας και Ευρώπης, Ανατολής και Δύσης. Στην επικράτειά του υπήρξαν ελληνόφωνοι πληθυσμοί, ανεξαρτήτως εθνικής καταγωγής, λόγω των κατακτήσεων του Μεγάλου Αλεξάνδρου κατά τα ελληνιστικά χρόνια. Στις αρχές του 7ου αιώνα, με απόφαση του αυτοκράτορα Ηρακλείου εδραιώνεται η ελληνόφωνη παιδεία και η πρόοδος της ελληνογλωσσίας στο Βυζάντιο. Μέχρι στιγμής το επίσημο όνομα της αυτοκρατορίας δεν είναι το «Βυζάντιο» αλλά το «Ρωμανία» ή το «Ρώμη», εξού και η χρήση των λέξεων Ρωμιοί και Ρωμιοσύνη μέχρι τις μέρες μας. Το «Έλλην» και το «ελληνικός», κατά τη βυζαντινή εποχή, ταυτίζονται με την ειδωλολατρία. Μάλιστα, στο τέλος του 4ου αιώνα καταστρέφονται αρχαίοι ναοί ή μετατρέπονται σε εκκλησίες με διατάγματα του αυτοκράτορα Θεοδόσιου. Επίσης, απαγορεύονται οι ελληνικές θρησκευτικές πρακτικές, όπως οι θυσίες, τα μυστήρια και η μαγεία.

«Το παρελθόν δεν είναι ποτέ ολότελα παρελθόν» λέει η Αρβελέρ καταγράφοντας τις πολυάριθμες «επιβιώσεις» του βυζαντινού παρελθόντος στην καθημερινότητα των Νεοελλήνων. Παραδείγματα βυζαντινών επιβιώσεων είναι ο προστάτης Άγιος και η θαυματουργή παρουσία του, τα κάλαντα, οι φανουρόπιτες, τα τάματα, οι πατροπαράδοτες δεξιότητες. Χαρακτηριστικό και το αμετάφραστο σε άλλη γλώσσα «ο ήλιος βασιλεύει», που σημαίνει ότι ο ήλιος ντύνεται λίγο πριν από τη δύση του με τα χρώματα της βυζαντινής πορφύρας. Η παράδοξη αυτή έκφραση αποτελεί «κληρονομιά μιας διαχρονικής, αψεγάδιαστης εμπειρίας» και μοιάζει σαν «αποτύπωμα της ελληνικής εθνικής ταυτότητας που καταβολή της είναι το Βυζαντιο». Συνεπώς, τα στοιχεία της νεοελληνικής μας ταυτότητας είναι η χαμένη πατρίδα Κωνσταντινούπολη, η νεοελληνική μορφή της γλώσσας και η Ορθοδοξία, καταλήγει η Αρβελέρ. Ιστορική συνέχεια της αρχαιοελληνικής και ελληνιστικής εμπειρίας είναι η βυζαντινή και καρπός της ελληνοπρεπούς σκέψης είναι η Ευρώπη.


Τα «Ζητήματα ποιητικής φιλολογίας & λαογραφίας» (εκδόσεις Κίχλη) του Γ.Μ. Σηφάκη, ομότιμου καθηγητή αρχαίας ελληνικής φιλολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και Νέας Υόρκης (NYU), είναι η επανέκδοση αξιολογότατων κειμένων που πραγματεύονται ζητήματα μορφής και νοημάτων της ελληνικής παραδοσιακής ποίησης διαφόρων περιόδων. Παρουσιάζεται, επίσης, συνοπτικά η εξέλιξη της λαογραφίας στην Ελλάδα, η γόνιμη σχέση της με την ιστορία και η αντίθεσή της με την κοινωνική ανθρωπολογία. Οι έντεκα μελέτες που δημοσιεύτηκαν στο παρελθόν ή δημοσιεύονται τώρα για πρώτη φορά βρίσκονται συγκεντρωμένες στη συγκεκριμένη έκδοση έτσι ώστε να εισάγουν τον αναγνώστη στην πολύτιμη και εντυπωσιακή ελληνική ποιητική παράδοση, παραθέτοντας ενδιαφέρουσες θεωρίες, οπτικές και αναλύσεις.


Θα σταθώ στο εξαιρετικό δοκίμιο με τίτλο «Προφορικότητα και εγγραμματοσύνη. Συνέργεια και αντιθέσεις» (σελ. 81-113), όπου ο Σηφάκης αναλύει το ζήτημα της συνέργειας προφορικότητας και εγγραματοσύνης στην παράδοση των επών του Ομήρου «Ιλιάδα» και «Οδύσσεια» καθώς και στον «Ερωτόκριτο» του Βιτσέντζου Κορνάρου. Ο Όμηρος ήταν ο τελευταίος αοιδός της εποχής του (τέλος 8ου αιώνα π.Χ.) και συνόψισε με τα έργα του την προφορική επική παράδοση πολλών αιώνων, αλλά η «μίμηση μιας πράξεως» και η ενότητα της πλοκής που επισημαίνει ο Αριστοτέλης οφείλονται στον νου του μεγαλοφυούς ποιητή και χαρακτηρίζει τα έπη. Στην εποχή του ο Όμηρος πρόλαβε το φωνητικό αλφάβητο που είχε αρχίσει να χρησιμοποιείται, όμως εκείνος ήταν τυφλός και δεν είχε λόγο ή κίνητρο για εγγράμματη, γραπτή επικοινωνία με το κοινό του. Αντίστοιχα και ο «Ερωτόκριτος» είναι ένα έργο που υιοθετεί την παράδοση του δημοτικού τραγουδιού με τα μικρά μοτίβα, αλλά ταυτόχρονα είναι ένα νέο και πρωτότυπο ποίημα. Ρυθμός και ρίμα είναι μέσα οργάνωσης του ποιητικού λόγου, οικεία στον ακροατή ή στον αναγνώστη. Ο Σηφάκης τελειώνει το δοκίμιο με το παράδειγμα αντίθεσης και αντιπαλότητας μεταξύ της εγγραμματοσύνης και της προφορικότητας που υπήρχε ανάμεσα στους αρχαϊστές λόγιους του 18ου και 19ου αιώνα που θεωρούσαν τον προφορικό λόγο «δευτερογενή» και εξαρτώμενο από την εγγραμματοσύνη. Το γλωσσικό ζήτημα είχε ως συνέπεια την περιθωριοποίηση της προφορικής παράδοσης. Λαμπρή εξαίρεση αποτελεί ο Διονύσιος Σολωμός, που προκειμένου να γίνει Έλληνας ποιητής στράφηκε στα δημοτικά τραγούδια και στα έργα της κρητικής λογοτεχνίας.

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Φοίβος Οικονομίδης

Βιβλίο / Φοίβος Οικονομίδης: «Είμαστε έτοιμοι ανά πάσα στιγμή να σπάσουμε σε χίλια κομμάτια»

Με αφορμή το νέο του βιβλίο «Γιακαράντες», ο Φοίβος Οικονομίδης, ένας από τους πιο χαρακτηριστικούς συγγραφείς της νεότερης γενιάς, μιλά για τη διάσπαση προσοχής, την αυτοβελτίωση, τα κοινωνικά δίκτυα, το βύθισμα στα ναρκωτικά και τα άγχη της γενιάς του.
ΙΩΝΑΣ ΚΑΛΛΙΜΑΝΗΣ
Σερζ Τισερόν «Οικογενειακά μυστικά»

Το Πίσω Ράφι / «Το να κρατάμε ένα μυστικό είναι ό,τι πιο πολύτιμο και επικίνδυνο έχουμε»

Μελετώντας τις σκοτεινές γωνιές των οικογενειακών μυστικών, ο ψυχίατρος και ψυχαναλυτής Σερζ Τισερόν αποκαλύπτει τη δύναμη και τον κίνδυνο που κρύβουν καθώς μεταφέρονται από τη μια γενιά στην άλλη.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Το ηθικό ζήτημα με τις μεταθανάτιες εκδόσεις με αφορμή το ημερολόγιο της Τζόαν Ντίντιον

Βιβλίο / Μεταθανάτιες εκδόσεις και ηθικά διλήμματα: Η Τζόαν Ντίντιον στο επίκεντρο

Σύντομα θα κυκλοφορήσει ένα βιβλίο με τις προσφάτως ανακαλυφθείσες «ψυχιατρικές» σημειώσεις της αείμνηστης συγγραφέως, προκαλώντας ερωτήματα σχετικά με τη δεοντολογία της μεταθανάτιας δημοσίευσης έργων ενός συγγραφέα χωρίς την επίσημη έγκρισή του.
THE LIFO TEAM
Στα «Μαθήματα Ζωγραφικής» του Τσαρούχη αποκαλύπτεται όλος ο ελληνικός κόσμος

Ηχητικά Άρθρα / Γιάννης Τσαρούχης: «Η ζωγραφική μου θρέφεται από τη μοναξιά και τη σιωπή»

Στα εκπληκτικά «Μαθήματα Ζωγραφικής» του Γιάννη Τσαρούχη αποκαλύπτεται όλος ο ελληνικός κόσμος, από τις μινωικές τοιχογραφίες έως τα λαϊκά δημιουργήματα του Θεόφιλου.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
George Le Nonce: «Εκτός από τα φέικ νιουζ, υπάρχει η φέικ λογοτεχνία και η φέικ ποίηση»

Ποίηση / George Le Nonce: «Εκτός από τα fake news, υπάρχει η fake λογοτεχνία και ποίηση»

Με αφορμή την έκδοση του τέταρτου ποιητικού του βιβλίου, με τίτλο «Μαντείο», ο Εξαρχειώτης ποιητής μιλά για την πορεία του, την ποίηση –queer και μη–, και για την εποχή του Web 2.0, αποφεύγοντας την boomer-ίστικη νοοτροπία.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Χατζιδάκις, Ιωάννου, Χιόνης, Βακαλόπουλος, Κοντός: 5 βιβλία τους κυκλοφορούν ξανά

Βιβλίο / Χατζιδάκις, Ιωάννου, Χιόνης, Βακαλόπουλος, Κοντός: 5 βιβλία τους κυκλοφορούν ξανά

Μια σειρά από επανεκδόσεις αλλά και νέες εκδόσεις, που αφορούν ποιητές και λογοτέχνες που έχουν φύγει από τη ζωή μάς θυμίζουν γιατί επιστρέφουμε σε αυτούς, διαπιστώνοντας ότι παραμένουν, εν πολλοίς, αναντικατάστατοι.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Η νέα μετάφραση των «Μεταμορφώσεων» είναι ένας άθλος και εκδοτικό γεγονός.

Βιβλίο / Οβίδιος: Η νέα μετάφραση των «Μεταμορφώσεων» είναι ένας άθλος και εκδοτικό γεγονός

Ο κορυφαίος μελετητής του ρωμαϊκού κόσμου Θεόδωρος Δ. Παπαγγελής ολοκλήρωσε την απόδοση στα ελληνικά των 12.000 στίχων του έργου του Οβίδιου, εκφράζοντας ταυτόχρονα τον άκρως μοντέρνο χαρακτήρα του ποιητή.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Τροχιές»: Η Samantha Harvey κέρδισε πανάξια το Booker

Βιβλίο / «Τροχιές»: Η Samantha Harvey κέρδισε πανάξια το Booker

Με θέμα την καθημερινότητα έξι αστροναυτών σε έναν διεθνή διαστημικό σταθμό, το μυθιστόρημα που κέρδισε το Booker 2024 μόλις μεταφράστηκε στα ελληνικά, είναι ένα ποίημα για τον πλανήτη Γη και μας καλεί να τον εκτιμήσουμε ξανά.
ΕΙΡΗΝΗ ΓΙΑΝΝΑΚΗ
2000 χρόνια μετά την πρώτη κυκλοφορία του, ένα βιβλίο για τους Ρωμαίους αυτοκράτορες γίνεται μπεστ-σέλερ

Βιβλίο / Ο Σουητώνιος του 69 μ.Χ. γίνεται ξανά μπεστ-σέλερ

Οι «Βίοι των Καισάρων», το εξόχως κουτσομπολίστικο βιβλίο που είχε γράψει ο Σουητώνιος για τον βίο και την πολιτεία της πρώτης σειράς των Ρωμαίων αυτοκρατόρων, κυκλοφόρησε σε νέα μετάφραση και μπήκε στη λίστα με τα ευπώλητα των Sunday Times.
THE LIFO TEAM
«Αν δεν μας αρέσουν οι ηγέτες που ψηφίζουμε, ας κατηγορήσουμε τον εαυτό μας»

Βιβλίο / «Αν δεν μας αρέσουν οι ηγέτες που ψηφίζουμε, ας κατηγορήσουμε τον εαυτό μας»

Ο «ροκ σταρ ιστορικός των ημερών», ο καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και βραβευμένος συγγραφέας Peter Frankopan, μιλά στη LIFO για τους κινδύνους που απειλούν την Ευρώπη, τη Γάζα και την άνοδο της ακροδεξιάς.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Πένθος και ανάνηψη: Ο δικός μας Σαββόπουλος

Daily / Πένθος και ανάνηψη: Ο δικός μας Σαββόπουλος

Μια εικοσαετία μετά την πρώτη έκδοση του βιβλίου, κυκλοφορεί ξανά σε αναθεωρημένη μορφή, η ενθουσιώδης, στοχαστική, λυρική μελέτη του έργου του σπουδαίου όσο και «πολωτικού» Έλληνα τραγουδοποιού από τον Δημήτρη Καράμπελα.
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΟΛΙΤΑΚΗΣ
Ο Γιάννης και η φασολιά

Guest Editors / Ο Γιάννης και η φασολιά

Τέλη ’70, Αθήνα. Ένας νεαρός βουτάει στην ποίηση στη βιβλιοθήκη της Ελληνοαμερικανικής Ένωσης. Οι στίχοι του Γιάννη Κοντού τον αγγίζουν. Χρόνια μετά, ως συγγραφέας πια, δημιουργεί μια λογοτεχνική σχέση που κρατά δεκαετίες, ανάμεσα σε εκδοτικούς οίκους, ταβέρνες και πρωινά τηλεφωνήματα.
ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΡΑΠΤΟΠΟΥΛΟΣ
Ευκλείδης Τσακαλώτος: Οφείλουμε να είμαστε πιο ριζοσπάστες και ταυτόχρονα πιο ρεαλιστές, ακόμα κι αν αυτό ακούγεται σαν τετραγωνισμός του κύκλου!

Βιβλίο / Ευκλείδης Τσακαλώτος: «Οφείλουμε να είμαστε πιο ριζοσπάστες και ταυτόχρονα πιο ρεαλιστές στην αριστερά»

Μια πολιτική κουβέντα «εφ’ όλης της ύλης» με τον βουλευτή της Νέας Αριστεράς, πανεπιστημιακό και πρώην υπουργό Οικονομικών στο στούντιο της LiFO με αφορμή το «Μανιφέστο για μια βιώσιμη κοινωνία», το τρίτο του συγγραφικό πόνημα τα τελευταία χρόνια.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ