Στο εργαστήριο των Tind στον Νέο Κόσμο δεν υπάρχει ούτε σπιθαμή ανεκμετάλλευτη, ο μικροσκοπικός χώρος είναι ασφυκτικά γεμάτος από τυπώματα κάθε είδους, τα περισσότερα εκπληκτικά και αληθινά έργα τέχνης, από αφίσες συγκροτημάτων, διαφημιστικά, ταμπέλες και τυπώματα φωσφορούχα, μέχρι 3D, κάρτες και έργα ένα σωρό καλλιτεχνών και street artist. Είναι ένας πολύχρωμος κόσμος που χρειάζεσαι ώρες για να τον αποκρυπτογραφήσεις παρατηρώντας κάθε σπιθαμή του. Κι όταν συνειδητοποιήσεις τι έχει δημιουργηθεί τα τελευταία χρόνια εκεί μέσα και τι υπάρχει κρυμμένο στα συρτάρια τους, μένεις να κοιτάζεις τους δύο ανθρώπους που τα φτιάχνουν σαν χαζός. Ο Χρύσανθος Αγγελάκης είναι καλλιτεχνική φύση «από κατασκευής» και μια φιγούρα επιβλητική, σχεδόν βιβλική. Από την δεκαετία του '70 ασχολείται με την μεταξοτυπία ευλαβικά και την αγάπη αυτή την μετέδωσε και στο γιό του, τον Μανώλη. Σήμερα, πατέρας και γιος έχουν καταφέρει να πάνε την μεταξοτυπία πολλά βήματα πιο μπροστά και το εργαστήριό τους να είναι αξιοθέατο για ανθρώπους από όλο τον κόσμο που επισκέπτονται την Αθήνα.
Βίντεο: επιμέλεια, μοντάζ: Μερόπη Κοκκίνη / Κάμερα, φωτογραφία: Πάρις Ταβιτιάν
«Τη δεκαετία του '70 που γνώρισα την μεταξοτυπία σπούδαζα οικονομικά και για να τα βγάζω πέρα έκανα διάφορες δουλειές, ό,τι τύχαινε», λέει ο Χρύσανθος. «Κάποια στιγμή, εντελώς τυχαία, βρέθηκα σε ένα εργαστήριο που έκανε μεταξοτυπίες στην Νέα Σμύρνη. Τον πρώτο μήνα ήμουν το παιδί για όλες τις δουλειές. Αλλά αυτό μου βγήκε σε καλό, γιατί μάθαινα πολλά. Κάποια στιγμή βρέθηκα εκεί που γίνονταν οι μεταξοτυπίες και μόλις το είδα να γίνεται μπροστά στα μάτια μου, κόλλησα. Ήταν μαγεία! Παράτησα το πανεπιστήμιο και αφοσιώθηκα σε αυτό. Μέσα σε ένα χρόνο, έφτιαξα το δικό μου εργαστήριο. Ήμουν είκοσι χρονών. Έβγαζα και πολύ καλό μεροκάματο. Ήρθαν εποχές που είχε πάρα πολλή δουλειά. Η Πειραϊκή τύπωνε χιλιόμετρα ύφασμα και το T-shirt ήταν πολύ της μόδας. Στις αρχές της δεκαετίας του '90 η παραγωγή άρχισε να φεύγει από την Ελλάδα και τα πράγματα άλλαξαν λίγο. Έγιναν όλα πιο μικρά. Αλλά έτσι κι αλλιώς, εγώ πάντα προσπαθούσα να παίρνω μικρές δουλειές, τις μεγάλες τις βαριόμουνα».
Ο Μανώλης αποφάσισε να ασχοληθεί με την τέχνη, που έμαθε από μικρός δίπλα στον πατέρα του, σε μεγαλύτερη ηλικία. Από τότε όμως που το αποφάσισε έχει αφοσιωθεί ολοκληρωτικά και μαζί είναι ένα απίθανο δίδυμο. «Εμένα με βρήκε η μεταξοτυπία. Εδώ μεγάλωσα, στο εργαστήριο» λέει. «Έκανα μεταξοτυπίες πριν αρχίσω να κάνω μαθηματικά και χημεία. Σπούδασα γραφιστική, αλλά ποτέ δεν ήμουν καλός στο σχέδιο. Ξεκίνησα να ασχολούμαι με την μεταξοτυπία πιο καλλιτεχνικά και αυτό είχε ανταπόκριση. Μου άρεσε. Δεν υπήρχαν πολλοί να ασχολούνται με αυτό. Τώρα τελευταία έχουν αρχίσει και άλλοι να το κάνουν. Η μεταξοτυπία είναι σαν σκυταλοδρομία, δείχνεις τον βασικό τρόπο και μετά ο καθένας ανάλογα με την θέληση και την φαντασία του, το πάει ένα βήμα παραπέρα. Και αυτό προσφέρει στη σκηνή», λέει. «Γι' αυτό η μεταξοτυπία δεν πεθαίνει. Στην Ελλάδα ξεκίνησε σε αφίσες και στην βιομηχανία των ρούχων και τώρα έχει γίνει κάτι πιο κλειστό. Λίγοι άνθρωποι ασχολούνται με την μεταξοτυπία σαν τέχνη. Αλλά τα πράγματα αλλάζουν. Πάντα θα υπάρχουν αυτοί που θα εκτιμούν το καλό και το ποιοτικό».
«Η μεταξοτυπία είναι η αρχαιότερη εκτυπωτική μέθοδος», λένε ξεκινώντας να μας διηγηθούν την ιστορία της. Μιλούν ταυτόχρονα και στην απομαγνητοφώνηση είναι δύσκολο να πεις ποιος λέει τι. «Υπάρχει πριν τον Γουτεμβέργιο, πριν τα ψηφιακά, πριν τις όφσετ, πριν από οτιδήποτε. Μου αρέσει να λέω ότι ξεκίνησε από την στιγμή που ο πρώτος άνθρωπος έβαλε το χέρι του στον τοίχο, μάσησε λουλούδια, φύσηξε κι έκανε το αποτύπωμά του. Δηλαδή η λογική είναι, αυτή το χέρι λειτούργησε σαν session. Εκεί βρίσκεις τα πρώτα βήματα, αν και η πρώτη καταγραφή ιστορικά πάει πίσω στα νησιά Φίτζι όπου τρυπούσαν μπανανόφυλλα με βελόνα, έφτιαχναν το stencil και τύπωναν τα σχέδια που σχηματίζονταν. Οι Ιάπωνες που χρησιμοποίησαν πρώτοι τον όρο «μεταξοτυπία» τέντωναν μετάξι και τύπωναν διακοσμητικά. Στη συνέχεις την συναντάμε σε όλες τις εποχές. Τον μεσαίωνα οι σταυροφόροι έπαιρναν τα τσέρκια από τα βαρέλια, τέντωναν μουσαμά, έβαζαν πίσσα για να μπλοκάρουν τις περιοχές που δεν ήθελαν να περάσει το χρώμα και τύπωναν σταυρούς. Οι σταυροφορίες έδωσαν μεγάλη ώθηση στην χρήση της μεταξοτυπίας στην Ευρώπη γιατί πάνω στη μάχη έπρεπε να φαίνονται ποιοι είναι οι εχθροί και ποιοι οι σύντροφοί τους, να υπάρχουν ευδιάκριτα σύμβολα στις ασπίδες, στα κράνη, στις φορεσιές, έτσι ξεκίνησαν το session με την μεταξοτυπία και έκαναν για ολόκληρους λόχους σύμβολα-σήματα γρήγορα, εύκολα και σχετικά οικονομικά, με κερί, πίσσα και χρωστικές γήινες. Μέχρι τον 19ο αιώνα ήταν διακοσμητικοί οι λόγοι που τύπωναν με μεταξοτυπία, για σήμανση κυρίως, ενώ η ταπετσαρία τοίχου της έδωσε βιομηχανική ώθηση. Ήταν τόσο μεγάλη η ζήτηση σε Ευρώπη, Αμερική και Αυστραλία, που αναγκάστηκαν να φτιάξουν μηχανές και να τυπώνουν τόπια χαρτιού, σε μέτρα, σε χιλιόμετρα. Για πολλούς αιώνες ήταν κάτι καθαρά παραγωγικό. Κι αυτό που μέχρι τότε ήταν οικοτεχνία, με την ταπετσαρία έγινε βιομηχανία. Στον 19ο αιώνα υπήρχαν διάφοροι πειραματιστές που τη χρησιμοποίησαν σαν μέσο πια. Το μεγάλο μπαμ στην Αμερική έγινε μετά το κραχ του 1935 όταν το υπουργείο εμπορίου δημιούργησε ξεχωριστό παράρτημα, το Work Project Administration, δίνοντας κίνητρο στον κόσμο να βρει δουλειά, να πάρει τα πάνω του, κι έπρεπε να τα διαφημίσουν όλα αυτά. Αυτές οι αφίσες που φτιάχτηκαν ήταν μεταξοτυπίες. Αυτές είδαν ο Γουόρχολ και ο Λίχνεστάιν τα επόμενα χρόνια και εμπνεύστηκαν για τα έργα τους. Τον Μάιο του '68 υπήρξε νέα άνθιση επειδή όλη η επικοινωνία γινόταν με μεταξοτυπία. Είχαν κάνει κατάληψη στην Καλών Τεχνών, τύπωναν και τοιχοκολλούσαν.
Για να ασχοληθεί κανείς με τη μεταξοτυπία χρειάζεται πάνω από όλα περιέργεια, κάποιες βασικές γνώσεις χημείας -πολύ βασικά πράγματα- και να μην έχεις κανέναν φόβο για το λάθος. Μόνο μέσα από το λάθος θα μάθεις και την περιέργεια και να ξαναδοκιμάσεις.
Σήμερα η Κούβα έχει πανεπιστήμιο αφίσας όπου διδάσκουν και μεταξοτυπία, έχουν ολόκληρη σκηνή με δικές τους αφίσες για ήδη υπάρχουσες ταινίες. Με τον Γουόρχολ η μεταξοτυπία ξεπουλήθηκε εντελώς και μετά το '80 έρχεται η ψηφιακή εκτύπωση και αλλάζει τα πάντα. Χάθηκαν οι τεχνίτες, οι καλλιγράφοι, αλλά στην ουσία η μεταξοτυπία ποτέ δεν πέθανε, οι αφίσες για τις συναυλίες έφεραν φοβερή άνθιση τα τελευταία χρόνια γιατί έξω πια είναι συνηθισμένο να τυπώνεις 100-200 κομμάτια και να τα πουλάς.
Στην ουσία αυτό που κάνει την μεταξοτυπία να ξεχωρίζει είναι ότι μέσα από την γάζα περνάνε μελάνια και χρώματα που δεν μπορεί να περάσει καμία άλλη μέθοδος, ακόμα και σήμερα. Και είναι η πιο φτηνή και απλή μέθοδος τυπώματος. Μπορείς να την κάνεις στο σπίτι, με ένα κάδρο απ' τον τοίχο και καλσόν, χρησιμοποιώντας για να τυπώσεις βερνίκι, μανόν, ακόμα και αυγό.
Ουσιαστικά, η φωτοχημική μέθοδος εμφάνισης του φιλμ εμφανίστηκε τον τελευταίο αιώνα, από το '70 και μετά. Θυμάμαι ότι μέχρι το '72 που μάθαινα δουλεύαμε στο χέρι, δεν υπήρχε φωτομεταφορά. Ζωγραφίζαμε σαν να είχαμε πλάκα χαρακτικής. Τυπώνει επίσης επιφάνειες που δεν τυπώνονται αλλιώς. Μπορείς να τυπώσεις σε πολύ ογκώδη αντικείμενα και σε οποιοδήποτε υλικό, σε τοίχο, γυαλί, μέταλλο, ξύλο, πλεξιγκλάς, σίδερο, πράγματα που δεν τυπώνονται με άλλη μέθοδο. Και τα αποτελέσματα έχουν διάρκεια στο χρόνο. Έχω πάρει αφίσα από το e-bay της δεκαετίας του '60 που έχει ξεθωριάσει όλη η εκτύπωση, αλλά το τύπωμα με φλούο μεταξοτυπία είναι σαν να τυπώθηκε τώρα.
Υπάρχει μελάνι που όταν τυπώσεις με αυτό και στεγνώσει γίνεται φωτοβολταϊκή κυψέλη. Μπορείς να τυπώνεις τις κυψέλες στο τζάμι σου ή στον τοίχο σου. Όταν θα γίνει αυτό προσβάσιμο, θα είναι κάτι επαναστατικό. Το μελάνι φώσφορου φτιάχτηκε στον πόλεμο του Βιετνάμ για να βλέπει ο πίσω τον μπροστινό του όταν έβγαινε η μονάδα σε μάχη, τώρα το χρησιμοποιούν για να γράφουν επιγραφές που φωσφορίζουν στο σκοτάδι. Όλες οι τέχνες έχουν φτάσει σε ένα σημείο που έχουν γίνει σχεδόν τα πάντα, αλλά στην μεταξοτυπία υπάρχει ακόμα περιθώριο εξέλιξης. Ένα θα σου πω, ότι τα καινούργια μελάνια που παίζουν είναι ηλεκτραγώγιμα. Περνάει από αυτά τάση. Δεν είναι καινούργια, υπήρχαν πειραματικά εδώ και χρόνια, αλλά έχουν πια αποδεσμευτεί και είναι προσβάσιμα σε όλο τον κόσμο. Όταν εξελίσσεται η τεχνολογία, όλες οι νέες εφαρμογές εξελίσσονται μαζί της. Όταν υπάρχει μια επιφάνεια τυπωμένη μπορεί να δώσει τάση σε ένα κύκλωμα με το που το αγγίξεις και αυτό το κύκλωμα να κάνει ό,τι του "πεις". Θα μπορείς σε μια αφίσα για συναυλία να πατάς το όνομα της μπάντας και να δίνεται εντολή να παίζει δείγμα μουσικής της μπάντας. Αυτά φτιάχνονται για εμπορικές εφαρμογές, αλλά όταν το πάρει κάποιος που έχει άλλου είδους ανησυχία θα το κάνει κάτι διαφορετικό, οπότε ξεφεύγει το πράγμα. Οι εφαρμογές της μεταξοτυπίας είναι άπειρες στην καθημερινότητα: Οι λωρίδες στα πίσω τζάμια των αυτοκινήτων για να "σπάνε" την υγρασία, εκατοντάδες κομμάτια μέσα στα κινητά, ηλεκτρονικά κυκλώματα, το μπουκάλι του Άζαξ είναι μεταξοτυπία, οι διαφημίσεις στα ψυγεία που τα χτυπάει όλη μέρα ο ήλιος το καλοκαίρι».
Μας δείχνουν πώς φτιάχνεται το τελάρο και πώς τυπώνεται μια μεταξοτυπία σε χαρτί. Η διαδικασία φαίνεται εύκολη και για τους ίδιους είναι παιχνίδι, αλλά μου είναι δύσκολο να την περιγράψω. Παρόλο που τύπωσαν μπροστά μας ένα σωρό σχέδια.
«Ψάχνοντας για τη μεταξοτυπία, άρχισα να ανακαλύπτω τι γίνεται σε όλο τον κόσμο» λέει ο Χρύσανθος. «Η Χιλή έχει ολόκληρο στυλ που δουλεύει χωρίς φωτοχημικές μεθόδους: κόβει stencil και τυπώνει τα πόστερ για οποιοδήποτε event, συναυλία, για street food. Βάζουν το τελάρο από πάνω, τυπώνουν και βγαίνουν και τοιχοκολλάνε».
«Δεν υπάρχει στάνταρ μέθοδος και δεν υπάρχει καλός και κακός μεταξοτύπης» συμπληρώνει ο Μανώλης. «Είναι και ωραίος τρόπος να πειραματιστείς. Έχω τυπώσει με σιρόπι σοκολάτας πάνω σε κρέπα, πάνω σε δέρμα, σε φύλλο μπανανιάς, έχω τυπώσει ακόμα και με μέλι: Ήμασταν διακοπές κάποιο καλοκαίρι, είχαν έρθει φίλοι μου με τελαράκια και δεν είχαμε χρώμα, έτσι σκεφτήκαμε να τυπώσουμε με μέλι. Κι επειδή το μέλι είναι διάφανο, βάλαμε λίγη χρωστική από το πορτοκαλί body paint που είχε ένας φίλος. Βάψαμε τοίχους, πατώματα και σε κάποια φάση άρχισαν να έρχονται μυρμήγκια κι έτρωγαν το μέλι, αλλά το κορυφαίο είναι ότι το ξεχώρισαν με τις δαγκάνες τους και έφαγαν μόνο αυτό, αφήνοντας μόνο την πούδρα από το body paint! Οι περισσότεροι μεταξοτύπες που γνωρίζω, Βερολινέζοι, Ιάπωνες, Αργεντίνοι, ενδιαφέρονται πάρα πολύ για το τι κάνει ο άλλος. Και είναι πολύ εύκολο να κάνεις μια επίσκεψη σε στούντιο, επειδή είναι διαφορετικό σινάφι από οποιωνδήποτε άλλων τεχνιτών ή καλλιτεχνών. Γενικά, δεν είναι εύκολο να μοιραστείς κάποια πράγματα που έχεις πονέσει να τα μάθεις, ενώ στη μεταξοτυπία πρέπει να δω πώς δουλεύει ο άλλος, πρέπει να ρωτήσω να μάθω και πρέπει να του δείξω κιόλας. Είναι κουλτούρα πίσω από αυτό. Και θα γίνουμε και οι δύο καλύτεροι, γιατί αν πω αυτό με το μέλι θα το πάρει ο άλλος και θα το κάνει δικό του, θα κάνει κάτι διαφορετικό και ίσως καλύτερο. Και μετά θα μου το πει κι εμένα. Το τύπωμα σε δέρμα δεν ξέρω αν το έχει κάνει άλλος στον κόσμο, από όσο ξέρω το έχω κάνει εγώ πρώτος. Όταν το ανέβασα στο internet έλαβα τουλάχιστον 100 email από μεταξοτύπες "πώς το κάνεις; Θέλω την συνταγή". Τους είπα, κι επειδή δεν είχαμε τα ίδια υλικά, έβρισκαν άλλον τρόπο, βασιζόμενοι στην ίδια λογική. Και μου έστελναν πίσω τη δικιά τους συνταγή, κι ας μην είχαν καμία υποχρέωση να το κάνουν. Πάω στο Λονδίνο και γνωρίζω 20 μεταξοτύπες σε ένα σαββατοκύριακο, ενώ οι ξυλουργοί ή οι σιδεράδες ή οι ηλεκτρονικοί ή, ακόμα χειρότερα, οι τυπογράφοι, δεν έχουν σχέσεις μεταξύ τους. Δεν πάνε δυο τυπογράφοι στην ίδια ταβέρνα.
Όλο και πιο πολλοί νέοι άνθρωποι ασχολούνται με την μεταξοτυπία και την επανεφευρίσκουν ως μέσο. Οι Ινδοί και κάποιοι στην Βόρεια Αμερική κάνουν εκπληκτικά πράγματα με την μεταξοτυπία. Ο καθένας τη χρησιμοποιεί διαφορετικά. Υπάρχουν Αβορίγινες στην Αυστραλία που τυπώνουν με φυτικά χρώματα δικά τους μοτίβα και τα πουλάνε κι έχει γίνει χαμός, τους έκανε θέμα ένα blog κι έχουν παραγγελίες κάθε μέρα. Κι επειδή δεν χρειάζεται να περάσεις από την Καλών Τεχνών για μάθεις την τεχνική, είναι κάτι φτηνό και πολύ εύκολο για να γίνει, όλο και περισσότεροι νέοι την ανακαλύπτουν εκ νέου. Επειδή μπορείς να ξεκινήσεις από το τίποτα. Για να ασχοληθεί κανείς χρειάζεται πάνω από όλα περιέργεια, κάποιες βασικές γνώσεις χημείας -πολύ βασικά πράγματα- και να μην έχεις κανέναν φόβο για το λάθος. Μόνο μέσα από το λάθος θα μάθεις και την περιέργεια και να ξαναδοκιμάσεις. Οι περισσότερες νέες ομάδες μεταξοτυπίας που έχουν βγει έχουν ξεκινήσει μόνες τους, άλλοι έχουν πάρει ένα φτηνό βιβλίο και άλλοι βλέπουν βίντεο στο YouTube ή έχουν κάποιον φίλο που ασχολείται και μαθαίνουν δίπλα του. Στο Βερολίνο με 15 δολάρια μπορείς να πας σε εργαστήρια, να τεντώσεις τελάρα, να τα φωτίσεις και να τα χρησιμοποιείς όποτε θες. Σιγά-σιγά αυτά θα έρθουν κι εδώ.
Εμπορικά δεν έχουμε κουλτούρα μεταξοτυπίας στην Ελλάδα, έρχονται φίλοι από την Αμερική να μας δουν και μας ρωτάνε "πού θα πάμε να δούμε την σκηνή της μεταξοτυπίας στην Αθήνα;". Δεν υπάρχει ούτε ένα μπαρ, ούτε μία έκθεση, δεν έχει τίποτα. Στην Ελλάδα έχει μπερδευτεί πάρα πολύ η μεταξοτυπία με τον εικαστικό κύκλο που έβγαλε για πολλά χρόνια πολύ συγκεκριμένες δουλειές, από συγκεκριμένους καλλιτέχνες. Και οι περισσότεροι που έχουν δει αυτά τα πράγματα θεωρούν ότι μεταξοτυπία είναι αναπαραγωγή, είναι κάτι τεχνικό, είναι κάτι το οποίο δεν έχει ζωή από μόνο του. Οι γκαλερί θεωρούν ότι η μεταξοτυπία είναι κάτι που μπαίνει μόνο στο πωλητήριο και υπάρχει και μία άρνηση να το δεχτούν σαν κάτι παραπάνω. Ενώ στο εξωτερικό είναι διαφορετικά. Δεν είναι τυχαίο που ο Bansky και o Obey βγάζουν original art σε μεταξοτυπίες. Υπάρχει κοινό να το υποστηρίξει αυτό. Πήγα έργα μου σε μια μεγάλη γκαλερί που έχει μόνο μεταξοτυπίες και γελάγανε με τις τιμές μου, τις βρήκαν αστείες. Εδώ λες ότι κάνει 200 ευρώ μια αφίσα και στραβώνουν, όταν την ίδια στιγμή δίνουν 180 ευρώ για να πάρουν έναν μουσαμά ψηφιακό με μια φωτογραφία της Νέας Υόρκης που την έχουν όλα τα σπίτια. Και είναι και κακή εκτύπωση.
Διαφέρουμε σαν χώρα στην μεταξοτυπία γιατί όπως και οι άλλες χώρες του νότιου τόξου δεν έχουμε μάθει μεταξοτυπία σε μια σχολή, όπως στο Βερολίνο, στο Βέλγιο, στο Λονδίνο, στη Νέα Υόρκη. Η Καλών Τεχνών είχε τον Άκη Πειρουνίδη, αλλά από τότε που πέθανε, το τμήμα μεταξοτυπίας είναι κλειστό. Όλοι οι δυτικοί τη μεταξοτυπία την έχουν εντάξει στις σχολές, εμείς την έχουμε αλλού, σε τεχνικό κομμάτι, οπότε εδώ οι περισσότεροι είναι αυτοδίδακτοι. Γι' αυτό το λόγο, όμως, έχουν και πολύ μεγαλύτερο εύρος εφαρμογών. Ένας μεταξοτύπης στο Βερολίνο που ασχολείται και ζει από αυτό θα κάνει μία αφίσα, άντε και κανένα μπλουζάκι, ενώ εμείς θα κάνουμε από αυτοκόλλητα, επιγραφές, τυπώματα σε τοίχους, γυαλί, σε μέταλλο, χίλια δυο πράγματα, οπότε γνωρίζουμε διαφορετικά το μέσο. Όχι καλύτερα ή χειρότερα, διαφορετικά. Για αυτό υπάρχει τέτοια εναλλαγής τη γνώσης...».
σχόλια