Διασχίζοντας την Πεντέλη με το αυτοκίνητο, αντικρίσαμε αναρίθμητα σπίτια «φυτεμένα» στις πράσινες πλαγιές, τα περισσότερα κακόγουστα και βιαστικά χτισμένα, ανάμεσά τους και πολυτελείς κατασκευές, με ψηλούς μαντρότοιχους να τις προστατεύουν.
Η τοποθεσία εκεί ψηλά, με θέα τη θάλασσα, ήταν μοναδική − προφανώς η αξία όλων αυτών των οικημάτων βρίσκεται στα ύψη.
Όλα ανεξαιρέτως έμοιαζαν παράταιρα και ασύμβατα με το καταπράσινο περιβάλλον, αλλά αυτό που μας αποκαλύφθηκε όταν φτάσαμε στη Μονή Νταού Πεντέλης, όπως είναι γνωστό στο πανελλήνιο το ιστορικό μοναστήρι του 9ου αι., δεν είχε προηγούμενο!
Μέσα στον περίβολο της «Ιεράς και Σεβασμίας Μονής του Παντοκράτορα Ταώ», όπως είναι η επίσημη ονομασία της, δίπλα ακριβώς στο βυζαντινό και διατηρητέο μνημείο, ορθωνόταν ένας σύγχρονος ναός-μεγαθήριο με γυμνούς τοίχους από μπετόν αρμέ, ένα ασύλληπτο εξάμβλωμα που, αν και δεν αποτελεί μοναδικό δείγμα αποτροπιαστικού εκκλησιαστικού οικοδομήματος −η Ελλάδα είναι γεμάτη από δαύτα−, η κατασκευή του δίπλα σε ένα μνημείο πολιτιστικής κληρονομιάς είναι σκανδαλώδης.
Ανάλογη περίπτωση είναι αυτή της Αγίας Τριάδας στον Κεραμεικό, στο κέντρο της Αθήνας.
Περάσαμε στον περίβολο της μονής, ώστε να δούμε το εκτρωματικό οικοδόμημα από κοντά, και βρήκαμε μοναχές να τσαπίζουν στον κήπο.
Λίγα μέτρα πιο πέρα το γκρίζο έκτρωμα έστεκε ημιτελές, πληγώνοντας τη γύρω αρμονία, μια παραφωνία στο γαλήνιο περιβάλλον. Μια μοναχή μάς πλησίασε για να μας οδηγήσει στον ναό και να ξεκλειδώσει την πόρτα.
Περάσαμε μέσα στο εκπληκτικής ομορφιάς εσωτερικό του οικοδομήματος και θαυμάσαμε τον ψηλό τρούλο απ' όπου έμπαινε άπλετο φως.
Aν και δεν αποτελεί μοναδικό δείγμα αποτροπιαστικού εκκλησιαστικού οικοδομήματος −η Ελλάδα είναι γεμάτη από δαύτα−, η κατασκευή του δίπλα σε ένα μνημείο πολιτιστικής κληρονομιάς είναι σκανδαλώδης.
Η μοναχή, σε ρόλο ξεναγού, άρχισε να αφηγείται την ιστορία της μονής, η οποία κάποτε αποτέλεσε μαρτυρικό τόπο βάρβαρων (ίσως πιο βάρβαρων από το έκτρωμα που οι σύγχρονοι «βάρβαροι» έχτισαν δίπλα της) και ανατριχιαστικών γεγονότων, καθώς το 1680 τη λεηλάτησαν πειρατές και οι 179 μοναχοί που διέμεναν εκεί έπεσαν θύματα ανελέητης σφαγής.
Ο ένας και μοναδικός μοναχός που έλειπε ήταν εκείνος που βρήκε τους αδελφούς του κατασφαγιασμένους. Σύμφωνα με την περιγραφή της, οι Τούρκοι ευθύνονταν για τη σφαγή που έγινε κατόπιν προδοσίας και τα λείψανα που περιέχει η λάρνακα που είναι τοποθετημένη στον ναό ανήκουν κατά πάσα πιθανότητα στον ηγούμενο.
Πώς συνδέεται μια προδοσία με τους Τούρκους, έτσι, γενικά κι αόριστα, και μάλιστα την περίοδο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, δεν το καταλάβαμε.
Βγαίνοντας στην αυλή, μας κέρασε ένα λουκούμι κι ένα ποτήρι νερό δίπλα στο κλειστό εκείνη την ώρα πωλητήριο.
Όταν παρατήρησα ότι ο διπλανός νεόδμητος ναός δεν ταιριάζει καθόλου σε ύφος και μέγεθος με τον βυζαντινό, η απάντησή της ήταν ότι ο παλιός δεν χωράει το εκκλησίασμά τους και ότι η δαπάνη είναι μεγάλη για να ολοκληρωθεί η κατασκευή του.
«Το εκκλησίασμα είναι μεγάλο, δεν χωρούσαν όλοι στον παλιό ναό. Οι περισσότεροι τον προτιμούν άλλωστε» συμπλήρωσε.
Όταν πρόσεξα έναν ακόμα ναό πίσω από τον φράχτη, τον Άγιο Στυλιανό, όπως με ενημέρωσε, ο οποίος έμοιαζε πιο συμβατός με το διατηρητέο μνημείο, μου απαγόρευσε να τον πλησιάσω. Εκεί παραδίπλα στεγάζεται σήμερα το γυναικείο μοναστήρι.
Αφού απομακρύνθηκα, έκανε παρατήρηση στον φωτογράφο της LIFO Πάρι Tαβιτιάν ότι τραβάει πολλές φωτογραφίες: «Φτάνει, τι τις θέλετε τόσες φωτογραφίες;».
Ούτε στον υπερμεγέθη ναό του Αγίου Παντελεήμονα μπορούσαμε να μπούμε. Όπως μας είπε, στο εξωτερικό, όταν βρεθούν τα χρήματα −είναι ήδη 10 χρόνια που έχει τελειώσει η ανέγερσή του, όπως μάθαμε−, θα προστεθούν πέτρες, ενώ η αγιογράφηση του εσωτερικού προχωράει αργά από τις ίδιες τις μοναχές.
Έξω από τον ναό το ανοσιούργημα συμπληρώνεται από μία κατασκευή με τέσσερις αρχαιοπρεπείς κίονες. Δεν μπορώ να διανοηθώ τι μυαλά κρύβονται πίσω από αυτές τις επιλογές – ας μη μιλήσουμε για τα οφέλη που αποκομίζουν από αυτές. Λίγο μετά, αφού τα είχαμε δει όλα, αποχωρήσαμε.
Σύμφωνα με την επίσημη ιστοσελίδα της, η μονή, η οποία ιδρύθηκε τον 9ο αι., υπήρξε από τα σημαντικότερα πνευματικά κέντρα του χριστιανισμού την περίοδο της Τουρκοκρατίας, ενώ ακολουθούσε το τυπικό των Ακοιμήτων της Κωνσταντινούπολης.
Ως εκ τούτου, σήμερα είναι ο μοναδικός ίσως ναός που σώζεται ως «Ακοίμητη Μονή» και από τους ελάχιστους εξαγωνικούς του ελλαδικού χώρου.
Τη Μεγάλη Εβδομάδα του 1680 Αγαρηνοί πειρατές, που εκείνη την εποχή λεηλατούσαν τα παράλια της Ραφήνας, εισέβαλαν στη μονή.
Κάποιος, θέλοντας να εκδικηθεί από φθόνο τους μοναχούς, οδήγησε το βράδυ της Ανάστασης τους πειρατές κατευθείαν στο εσωτερικό του ναού μέσα από μια μυστική σήραγγα.
Οι μοναχοί αιφνιδιάστηκαν ακριβώς τη στιγμή που έψαλλαν με αναμμένες τις λαμπάδες τους το «Χριστός Ἀνέστη» της πασχαλινής Θείας Λειτουργίας.
Όλοι τους βρήκαν φρικτό, μαρτυρικό θάνατο. Λόγω του Πάσχα, ένας από αυτούς απουσίαζε στο Μετόχι «Χεροσακκούλι» και επιστρέφοντας το απόγευμα της Κυριακής του Πάσχα αντίκρισε μια εκατόμβη κατακρεουργημένων μοναχών.
Mετά την επικοινωνία μου με την Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Ανατολικής Αττικής πληροφορήθηκα ότι το υπερμέγεθες αυτό κτίσμα, το οποίο η εταιρεία ΙΚΑΡΟΣ ΑΤΕ που το έχτισε παρουσιάζει υπερήφανη ως μεγάλο κατόρθωμα στην ιστοσελίδα της, δεν πήρε ποτέ έγκριση, είναι παράνομο και η υπόθεση εκκρεμεί από το 2010 στην εισαγγελία.
Το 1963 η ερειπωμένη μονή λειτούργησε και πάλι, αυτήν τη φορά ως μοναστήρι γυναικών, και τον Σεπτέμβριο του 1965, κατά τη διάρκεια εργασιών στο δάπεδο, εντοπίστηκε στο εσωτερικό του καθολικού ο τάφος των 179 πατέρων, του οποίου η τοποθεσία μέχρι εκείνη τη στιγμή παρέμενε άγνωστη.
Δείχνοντας τις φωτογραφίες που τραβήξαμε στον Παναγιώτη Τουρνικιώτη, αρχιτέκτονα και καθηγητή Θεωρίας της Αρχιτεκτονικής στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, του ζήτησα να σχολιάσει αυτό το οικοδόμημα που βεβηλώνει το βυζαντινό μνημείο.
«Βλέποντας τον μεγάλο, μισοτελειωμένο ναό με τις άχαρες καμπύλες του οπλισμένου σκυροδέματος πλάι στο παλιό μοναστήρι της Πεντέλης, που έχει αποτυπωμένη επάνω του τη μακρά διάρκεια του χρόνου, εξεγείρεσαι.
Δεν μπορείς να καταλάβεις γιατί έπρεπε να χτιστεί σήμερα ένας τόσο μεγάλος ναός πλάι στο μοναστήρι, και μάλιστα άτεχνος, από την πλευρά της αρχιτεκτονικής.
Εμένα μου φαίνεται σαν μια μεγάλη ασέβεια τόσο απέναντι στο ταπεινό στοιχείο της χριστιανοσύνης, που εκφράζεται ιδανικά στο γερασμένο ιστορικό μνημείο, όσο και στην ιδέα της πολιτιστικής κληρονομιάς.
Στην περίπτωση αυτή νομίζω ότι καταγράφεται γλαφυρά το χάσμα ανάμεσα στα παρεπόμενα της σύγχρονης λατρείας και στη ματαιοδοξία που χαρακτηρίζει καμιά φορά την Εκκλησία, και στην κοινή αντίληψη του πολιτισμού και της Ιστορίας που θα ήθελα να χαρακτηρίζει τον πνευματικό κόσμο της πολιτείας».
— Ποιος μπορεί να έδωσε άδεια για ένα τέτοιο αισθητικό ανοσιούργημα, να είναι υπεύθυνος γι' αυτήν τη βεβήλωση του βυζαντινού μνημείου;
Στην Ελλάδα όλοι οι πολίτες, εκτός από την Εκκλησία, παίρνουν άδεια από τα όργανα της πολιτείας, που δεν είναι άλλα από τα πολεοδομικά γραφεία, όπως έχουν οργανωθεί σύμφωνα με τον νόμο σε δήμους και περιφέρειες.
Η Εκκλησία δίνει άδεια στα εκκλησιαστικά κτίρια μόνη της. Αυτό είναι νόμιμο. Οι άδειες πολιτισμού έχουν να κάνουν με μνημεία.
Σύμφωνα με το νομικό πλαίσιο του υπουργείο Πολιτισμού υπάρχει μια ειδική προστασία για τα εκκλησιαστικά κτίρια, ειδικότερα για όσα είναι μιας κάποιας ηλικίας.
Για να χτίσει ένας πολίτης δίπλα σε ένα προστατευόμενο από το ΥΠ.ΠΟ. κτίριο πρέπει να περάσει οπωσδήποτε από τα αρμόδια όργανα.
Αυτά, ανάλογα με την ηλικία του κτιρίου, μπορεί να είναι το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο (ΚΑΣ) ή το Κεντρικό Συμβούλιο Νεώτερων Μνημείων.
Εκτιμώ ότι η Μονή Νταού Πεντέλης είναι διατηρητέο κτίριο, όπως όλα τα κτίσματα πριν από το 1830. Το ΚΑΣ δεν θα έπρεπε να έχει εγκρίνει την οικοδόμηση αυτού του ναού. Δεν ξέρω τι έχει γίνει.
Αυτό που ξέρω είναι ότι αν οποιοσδήποτε πολίτης επιχειρούσε να χτίσει ένα τέτοιου μεγέθους οικοδόμημα δίπλα σε ένα νεοκλασικό ηλικίας 100 χρόνων, δεν θα έπαιρνε εύκολα την άδεια. Αυτό που βλέπω είναι εξόφθαλμο, δηλαδή προκλητικό.
— Αν προστεθούν πέτρες, όπως μου είπαν κατά την επίσκεψή μου εκεί, θα βελτιωθεί κάπως η εικόνα λέτε;
Όχι! Η μορφολογία του βρίσκεται ανάμεσα στη λιθοδομή με καμάρες και τρούλους και στο οπλισμένο σκυρόδεμα και είναι υβριδική.
Εάν γίνει οποιαδήποτε επεξεργασία επ' αυτού με την προσθήκη επιφανειακών επενδύσεων με πέτρα, αυτό δύσκολα θα αποφύγει να μοιάζει με αυτοκόλλητη πέτρα.
Εάν γίνει, όπως κανείς μπορεί να υποθέσει, μια τελική επεξεργασία με σοβάτισμα, το οποίο φαίνεται λογικότερο σε αυτή την κλίμακα και με αυτήν τη μορφή, θα διαφοροποιηθεί ακόμα εντονότερα από το γειτονικό κτίριο – αυτό, βέβαια, θα μπορούσε να είναι ηθελημένο, για να κάνει κοντράστ, θα μπορούσε όμως και να μην είναι.
Σε κάθε περίπτωση, οι καμπύλες που έχει, η κλίμακά τους και το μέγεθος του κτιρίου είναι υπερβολικά σε σχέση με το γειτονικό μοναστήρι και την εκκλησία του. Ως εκ τούτου, για να το θέσω ευγενικά, το αντιλαμβάνομαι ως τερατούργημα. Το τέρας, ξέρετε, είναι κάτι που υπάρχει στη ζωή μας. Ζούμε με τέρατα.
— Μια δραστηριότητα στα όρια της βαρβαρότητας;
Το τι είναι βαρβαρότητα σε αυτό τον κόσμο που ζούμε είναι κάτι πολύ σχετικό. Η έκπληξή μου είναι ότι εκείνοι που έκαναν αυτή την ανάθεση είναι μάλλον αγαθοί άνθρωποι της Εκκλησίας και δεν μπορούν να αντιληφθούν ότι με αυτό τον τρόπο αναπτύσσουν μια σχέση με το θείο, στο οποίο αναφέρονται, που είναι μάλλον αυθάδης.
Προσωπικά, σέβομαι την Εκκλησία, πολύ καλά κάνει και υπάρχει, δεν είμαι υποχρεωμένος, παρ' όλα αυτά, να δέχομαι οτιδήποτε κάνει.
Δεν μπορώ να μην πω ότι αυτό είναι τερατούργημα, από τη στιγμή, μάλιστα, που διδάσκω αρχιτεκτονική σε νέους αρχιτέκτονες. Ντρέπομαι που υπάρχουν άνθρωποι που σχεδίασαν κάτι τέτοιο και άλλοι που το κατασκεύασαν.
— Στο Άγιο Όρος δεν έχουμε ανάλογα δείγματα βεβήλωσης του αισθητικού συνόλου.
Στο Άγιο Όρος υπάρχουν διανοούμενοι μοναχοί! Αλλά βρίσκονται εκεί, όχι εδώ, όπου υπάρχουν κάποιοι μοναχοί της Ορθοδοξίας που δεν μπορούν να αντιληφθούν το λαϊκό στοιχείο της πολιτιστικής κληρονομιάς, τις αξίες που εγώ ονομάζω αντίληψη πολιτισμού και ιστορίας − αντιλαμβάνονται τη δόξα.
Εν κατακλείδι, και μετά την επικοινωνία μου με την Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Ανατολικής Αττικής πληροφορήθηκα ότι το υπερμέγεθες αυτό κτίσμα, το οποίο η εταιρεία ΙΚΑΡΟΣ ΑΤΕ που το έχτισε παρουσιάζει υπερήφανη ως μεγάλο κατόρθωμα στην ιστοσελίδα της, δεν πήρε ποτέ έγκριση, είναι παράνομο και η υπόθεση εκκρεμεί από το 2010 στην εισαγγελία.
Από τότε εκκρεμούν, όπως μπορεί να διαβάσει κανείς στο Διαδίκτυο, μια σειρά από τεράστια πρόστιμα για αυθαίρετα οικοδομήματα (6 μπάνγκαλοους) στην περιοχή, τα οποία η μονή αρνείται να καταθέσει, προφασιζόμενη διάφορες αιτίες.
Στο μεταξύ, το ποσό, όπως και το θράσος της (τους), όπως είδαμε, κυριολεκτικά γιγαντώνεται.
