«Με μία ρηξικέλευθη έκθεση που περιηγείται τα νησιά του Ιονίου και του Αιγαίου ακολουθώντας την πορεία της θρυλικής θαλαμηγού Christina, μας αιφνιδιάζει για άλλη μια φορά ο εικαστικός Νίκος Χαραλαμπίδης, δικαιώνοντας τους τεχνοκριτικούς, Έλληνες και μη, που χαρακτηρίζουν το έργο του ιδιοφυές, ανατρεπτικό και βαθιά πολιτικό» λέει Dr. Ασπασία Μαστρογιάννη, καθηγήτρια ιστορίας της τέχνης στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου, σχολιάζοντας την έκθεση «Aristotel Onassis Metamorphosis» που γίνεται στην Ύδρα.
«Ενδεχομένως, στο άκουσμα του τίτλου Αριστοτέλης Ωνάσης, το κοινό της τέχνης στέκεται αμήχανο, ψάχνοντας τη σύνδεση της συγκεκριμένης θεματολογίας με τον εμμονικά προσωπικό χαρακτήρα που έχει προσδώσει στα έργα του ο καλλιτέχνης από τα τέλη της δεκαετίας του ογδόντα, αποτελώντας case study για τα εικαστικά δεδομένα και συνηθίζοντάς μας μέχρι σήμερα σε έντονα πολιτικές εικαστικές παρεμβάσεις και γλυπτικές εγκαταστάσεις μνημειακών διαστάσεων, με βιωματικά στοιχεία που εστιάζουν στις έννοιες Home και Homeland, περιλαμβάνοντας πατώματα, τζαμαρίες και τοίχους από το σπίτι του, αλλά και κομμάτια του τείχους που διχοτομεί για 45 χρόνια την Κύπρο ή ακόμη και ολόκληρα φυλάκια από την ιδιαίτερη πατρίδα του. Αρκεί να θυμηθεί κανείς το διώροφο αντίγραφο του κεντρικού φυλακίου της Πράσινης Γραμμής, που δε δίστασε να ξανακτίσει ο καλλιτέχνης, σε ένα από τα πιο εμβληματικά κτήρια, στο Centre Pompidou στην ατομική του έκθεση το 2008, ακολουθώντας τα ακριβή αρχιτεκτονικά σχέδια του φυλακίου, την ίδια περίοδο που γκρεμιζόταν το πρωτότυπο στην οδό Λήδρας, εκεί που δέσποζε διχαστικά για δεκαετίες, στον πιο εμπορικό δρόμο της Λευκωσίας.
Οι ιδιαιτερότητες του νησιού ήταν αυτές που το ανέδειξαν ως τον πρώτο Ελληνικό τουριστικό προορισμό που αντικατόπτριζε διεθνώς, την ειδυλλιακή εικόνα της Ελλάδας του «Ζορμπά».
Η σχέση των πετρελαιοφόρων του Ωνάση, έστω και με κάποιον αλληγορικό ίσως τρόπο, με τη νέα πολιτική φάση που μπήκε η Κύπρος λόγω των θαλάσσιων οικοπέδων φυσικού αερίου, ήταν ομολογουμένως η πρώτη μου σκέψη για σύνδεση του όλου εγχειρήματος με την τρέχουσα πολιτική συγκυρία. Τα βαρέλια πετρελαίου εξάλλου είναι το δομικό στοιχείο των οδοφραγμάτων που εξακολουθούν να διχοτομούν το νησί, αλλά και το ιδιοσυγκρασιακό στοιχείο που σηματοδοτεί τις γλυπτικές εγκαταστάσεις του καλλιτέχνη. Στην μπιενάλε του Σάο Πάολο το 2006, είχε μάλιστα μεταφέρει τα βαρέλια από τρία ολόκληρα οδοφράγματα της Νεκρής Ζώνης, δημιουργώντας "ένα από τα πιο σημαντικά έργα που έχουν παρουσιαστεί σε μπιενάλε", όπως έγραψε χαρακτηριστικά στο Αrtforum, ο Rafal Nimojevski, διευθυντής του Διεθνούς Ιδρύματος των μπιενάλε (International Biennale Foundation).
Αρκεί, βέβαια, να διαβάσει κανείς το σκεπτικό των τριετούς διάρκειας εκθεσιακών εκδηλώσεων για να διαπιστώσει ότι πρόκειται για ένα πλήρες πρόγραμμα που εστιάζει σε διαταραγμένες περιόδους της νεότερης Ελληνικής ιστορίας, στον εμφύλιο και τις επιπτώσεις του, στους διχασμούς που έχουν επιφέρει οι αποφάσεις των νικητών του Β' Παγκόσμιου πολέμου αλλά και στις πολιτικές που ακολούθησαν οι μεταπολεμικές κυβερνήσεις στη συγκρότηση ενός κοινωνικού ιστού, με κυρίαρχη τη συλλογική ελπίδα και το όραμα μιας Εθνικής προόδου προσκολλημένης έστω ναρκισσιστικά, στα Ελληνοπρεπή στερεότυπα. Στοχευμένα λοιπόν, στο κέντρο του εκθεσιακού χώρου της Σχολής Καλών της Ύδρας, όπου φιλοξενείται ο πρώτος σταθμός της περιηγητικής αυτής διαδρομής, ο Χαραλαμπίδης, τοποθετεί ένα ομοίωμα του ναού της Ελληνικής Δημοκρατίας, της Βουλής των Ελλήνων, να καθρεφτίζεται αυτάρεσκα μπροστά σε έναν καθρέφτη. Μια γλυπτική σύνθεση του Άγγελου Αντωνόπουλου που εντείνει το εκκλησιαστικό κλίμα που καθηλώνει το θεατή, προερχόμενο, τόσο από το ύφος των εκθεμάτων, όσο και από τους μελετημένους διαλόγους ήχων και μουσικών που εκπέμπουν συγκεκριμένα έργα.
Συνεπώς, ο αναμενόμενος προσωποκεντρικός χαρακτήρας μιας έκθεσης για τον Ωνάση αμβλύνεται από την δυναμική μιας ευρύτερης θεματολογίας που συνδέεται με τον Έλληνα μεγιστάνα, τους έρωτες και τις κοινωνικές του συναναστροφές: Η Μικρασιατική καταστροφή, ο εμφύλιος η δικτατορία αλλά και η σύγχρονη Ελλάδα των προσφύγων και της κρίσης, η αρχιτεκτονική και οι δραστηριότητες εκείνων των περιόδων, οι καλλιέργειες και το εμπόριο καπνού, η Μαρία Κάλλας, η μουσική και η τέχνη, η πολιτική, η μόδα, η Ολυμπιακή Αεροπορία, ακόμη και οι Ολυμπιακοί αγώνες. Οι θεματικές ενότητες καθορίζουν και τους τίτλους των εκάστοτε εκθέσεων, ενώ παραπέμπουν σε αντίστοιχες αναφορές και μελέτες ιστορικών και αρχειακών στοιχείων.
Αξίζει να σημειωθεί ότι κεντρικό άξονα των εκδηλώσεων αυτών αποτελεί το πολυσέλιδο βιβλίο-οδηγός "Empty Days at the Riviera", που έγραψε ο Χαραλαμπίδης πριν από δύο χρόνια, όταν άρχισε και ο κύκλος των εκπαιδευτικών προγραμμάτων που κινήθηκαν και πάλι με επίκεντρο τον Αριστοτέλη Ωνάση και την εποχή του. Στο βιβλίο καταγράφονται αποκαλυπτικές, άγνωστες πτυχές της πολιτικής του μοντερνισμού αλλά και το παρασκήνιο και οι διπλωματικές ζυμώσεις που διεξάγονταν στην περίφημη έπαυλη Chateau de l'Horizon της Γαλλικής Ριβιέρας, όπου ο παππούς του συγγραφέα και επιμελητή της έκθεσης, υπηρέτησε ως σεφ. Από την έπαυλη αυτή παραλάμβανε όχι τυχαία και η θαλαμηγός Christina για τα ταξίδια της στο Ιόνιο και στο Αιγαίο τον Winston Churchill και πολλούς επώνυμους προσκεκλημένους».
Η έκθεση METAMORPHOSIS στην Ύδρα, ανήκει σε μια ευρύτερη σειρά δραστηριοτήτων, τριετούς διάρκειας (2019-2021), με κέντρο αναφοράς τη ζωή και το έργο του Αριστοτέλη Ωνάση. Καθώς τα απόρρητα αρχεία της CIA και του FBI, που κατά περιόδους τον έθεταν υπό στενή παρακολούθηση ως «ύψιστο κίνδυνο για την αμερικανική εθνική ασφάλεια», έχουν με την πάροδο δεκαετιών αποχαρακτηριστεί, η προσωπικότητα του Έλληνα μεγιστάνα επαναπροσδιορίζεται, παρέχοντας στο διετές ερευνητικό-εκπαιδευτικό πρόγραμμα που προηγήθηκε των εκθέσεων, από το 2017, επιπλέον πληροφορίες και στοιχεία που σκιαγραφούν άγνωστες στρατηγικές και μηχανισμούς του ύστερου μοντερνισμού. Εστιάζοντας σε σημαντικές πτυχές της ζωής και της δράσης του Αριστοτέλη Ωνάση αλλά και άλλων προσωπικοτήτων που συνδέονταν μαζί του και παραμένουν στην πραγματικότητα «σε καθεστώς αμφισβήτησης», η έκθεση επαναπροσδιορίζει το αρχειακό υλικό και δίνει την ευκαιρία σε καλλιτέχνες να το ενεργοποιήσουν δημιουργικά μέσα από τη σύγχρονη τέχνη. Η απαραίτητη πάροδος των χρόνων, επιτρέπει, εξάλλου, σήμερα μια πιο αποστασιοποιημένη οπτική των αρχείων και μια αντικειμενική πιο ουσιαστική ανάγνωση, κατανόηση και επεξεργασία των ιστορικών αλλά και των προσωπικών πεπραγμένων, γεγονότων και συγκυριών.
Η Ύδρα επιλέχθηκε ως ο καταλληλότερος σταθμός, για την πρώτη εισαγωγική έκθεση, όπου θα αποτελέσει ουσιαστικά και την κοινοποίηση της έναρξης των σπονδυλωτών δραστηριοτήτων. Η αναλλοίωτη, μέσα στην πάροδο των χρόνων, εικόνα του νησιού, έρχεται σε αντιδιαστολή με τον τίτλο της έκθεσης. Παρά τις επίμονες προσπάθειες πολλών κατοίκων, να μεταμορφωθεί σε εκσυγχρονισμένο τουριστικό προορισμό, με αυτοκινητόδρομους και ξενοδοχειακές μονάδες, επιστρατεύοντας προς εκμετάλλευση όσες πλευρές του νησιού παραμένουν μέχρι σήμερα παρθένες. Οι ιδιαιτερότητες του νησιού εξάλλου, ήταν αυτές που το ανέδειξαν ως τον πρώτο Ελληνικό τουριστικό προορισμό που αντικατόπτριζε διεθνώς, την ειδυλλιακή εικόνα της Ελλάδας του «Ζορμπά».
Το σπάνιο φωτογραφικό αρχείο του εικαστικού, Παύλου Παντελάκη που διετέλεσε διευθυντής για δεκαεπτά χρόνια τού παραρτήματος της Σχολής Καλών Τεχνών στην Ύδρα (στο Αρχοντικό Τομπάζη) θα πρωτοπαρουσιαστεί στην έκθεση, καταγράφοντας φωτογραφικά στιγμιότυπα που αποκαλύπτουν άλλες, άγνωστες πλευρές του νησιού. Το αρχειακό υλικό, καταγράφει επίσης τις συχνές επισκέψεις του Αριστοτέλη Ωνάση και των καλεσμένων του, διεθνών προσωπικοτήτων του θεάματος και της τέχνης, αλλά και προσώπων που συχνά καθόριζαν την παγκόσμια πολιτική, συμβάλλοντας σημαντικά όχι μόνο ώστε το νησί να γίνει γνωστό στο εξωτερικό, ως το «Saint Tropez της Ελλάδας», αλλά και να συνδεθεί ενεργά ακόμη και με το Χόλιγουντ.
Η ταινία το "Παιδί και το δελφίνι", του 1957, θα αποτελέσει την πρώτη αμερικανική παραγωγή σε ελλαδικό χώρο, καθώς και την πρώτη ταινία που γυρίστηκε σε Cinemascope 55 παγκοσμίως. Οι περισσότεροι έχουμε δει εξάλλου κατά καιρούς σε ασπρόμαυρες φωτογραφίες της εποχής, τη Sophia Loren και άλλους αστέρες να ποζάρουν στο γραφικό τότε λιμανάκι, με φόντο το επιβλητικό αρχοντικό του ναυάρχου Mανόλη Τομπάζη, που στεγάζει σήμερα τον καλλιτεχνικό σταθμό της Σχολής Καλών Τεχνών, όπου πραγματοποιείται και η έκθεση. Και βέβαια όλοι θαυμάζουμε την μελωδική φωνή της στο τραγούδι "Τι είναι αυτό που το λένε αγάπη". Eλάχιστοι όμως γνωρίζουν πώς η φωνή στο θρυλικό πλέον τραγούδι, ήταν της Marni Nixon, μοναδική επαγγελματίας της εποχής που είχε την ικανότητα να μεταμορφώνει τη φωνή της, ερμηνεύοντας τραγούδια όχι μόνο σε διαφορετικές γλώσσες και στυλ αλλά ακόμη και τοπικές διαλέκτους, ντουμπλάροντας διάσημες πρωταγωνίστριες, όπως την Deborah Kerr στο "The King And I", την Natalie Wood στο «West Side Story» ή την Audrey Hepburn στο «My Fair Lady». Η παρουσία δε, της ογδονταπεντάχρονης Σοφίας Λόρεν, ως το τιμώμενο πρόσωπο της έκθεσης, προσδίδει και επιπλέον αναγνώσεις στην έννοια της μεταμόρφωσης.
Η έκθεση METAMORPHOSIS στην Ύδρα χωρίζεται σε δύο ενότητες, η δεύτερη ενότητα θα παρουσιαστεί το φθινόπωρο. Στο παράρτημα της Σχολής Καλών Τεχνών στην Ύδρα (στο Αρχοντικό Τομπάζη). Η έκθεση θα είναι τριετούς διάρκειας (2019-2021) και αφού περιοδεύσει σε διάφορα μέρη της Ελλάδας( στις 22/8 θα μεταφερθεί στη Μύκονο, στο κτίριο της εκεί Σχολής Καλών Τεχνών) αλλά και του κόσμου θα έχει σαν τελική κατάληξη μια μεγάλης έκτασης διεθνή παρουσίασή της στη Νέα Υόρκη.
Συμμετέχουν με έργα τους οι: Αλίκη Παλάσκα, Santiago Sierra, Mounir Fatmi, Bob Wilson, White House Biennial, Anne Selene Merieau, Eric Valette & Daniel Lee, Anita Zimmermann, Txuspo Poyo, Άγγελος Αντωνόπουλος, Maria Sibylla Merian, Pablo Picasso, Νίκος Χατζηκυριάκος-Γκίκας, Γιαννούλης Χαλεπάς, Νίκος Τρανός, Γιώργος Σαπουντζής, Πάνος Χαραλάμπους.
