Η δεκαετία μου: Οι παραβάσεις της Λένας Κιτσοπούλου
Όσα θα θυμάμαι από τα τελευταία δέκα χρόνια
Το 2012 τρέξαμε όλοι στο Θέατρο Τέχνης να δούμε το «Χαίρε Νύμφη» του Ξενόπουλου που σκηνοθέτησε η Λένα Κιτσοπούλου. Η Λένα είχε ξεκινήσει ήδη την «επίθεσή» της στο ελληνικό θέατρο. Η Μ.Α.Ι.Ρ.Ο.Υ.Λ.Α. ήταν πια μια παράσταση-θρύλος, ενώ η «Γυναίκα της Πάτρας» έφερε τα πάνω–κάτω, δίνοντας μια νέα ορμή στον αριστουργηματικό μονόλογο του Γιώργου Χρονά, πάντα με την ερμηνεία της Ελένης Κοκκίδου. Η Λένα έφτιαχνε έργα με μια πρωτοφανή ωμότητα. Ήθελε να τα σπάει όλα, να μη μένει τίποτα όρθιο. Μέχρι σήμερα, προσπαθεί να κάνει το ίδιο, ασχέτως αποτελέσματος.
Στο «Χαίρε Νύμφη» φτάσαμε πολύ κουρασμένοι από άλλη μια χρονιά κρίσης και, ειλικρινά, μέχρι τη μέση της παράστασης τίποτα δεν μας έκανε εντύπωση. Αντιθέτως, σκεφτόμασταν «όχι άλλο μεταμοντέρνο ελληνικό θέατρο», όχι άλλη αποδόμηση. Ο Γιάννης Κότσυφας, ντυμένος έρωτας με ένα βιολετί σώβρακο και φτεράκια να χορεύει την Επίσημη Αγαπημένη, μπορούσε να εκνευρίσει και τον πιο καλοπροαίρετο θεατή.
Το έργο το ίδιο είναι συγκλονιστικό. Η 16χρονη ηρωίδα οδηγείται από έναν πλούσιο άντρα (τον Ζοζό) στην καταστροφή, στον πάτο, στην πορνεία, στο τίποτα. Λίγο η σκόνη του χρόνου όμως, λίγο οι «άλλες» της εποχής μας, όριζαν μια απόσταση ανάμεσά σ' εμάς και το έργο. Μέχρι που η Λένα (που έπαιζε την 30άρα, νομίζω, Νέλλη που είχε διασύρει ήδη ο Ζοζός), σέρνοντας τους κοθόρνους της στη σκηνή και φορώντας ένα σατέν φουστάνι, κάθεται στο πιάνο και επιχειρεί μια «παράβαση» στο έργο.
Για περίπου δέκα λεπτά (που εμένα μου φάνηκαν αιώνας) απαγγέλλει το μεγαλύτερο υβρεολόγιο ενάντια στους άνδρες. Ένα συγκλονιστικό «άντε γαμήσου» σε καθέναν από αυτούς που κάνει όσα κάνει και ο Ζοζός στο έργο τόσα και τόσα χρόνια τώρα και στέλνει όποιον δεν του κάνει στον πάτο. Δεν αναπαράγονται αυτά που ακούσαμε. Όλη η καταπιεσμένη και κακοποιημένη ιστορία των γυναικών ξέσπασε σ' εκείνο τον μονόλογο. Όσο περνούσε η ώρα, η τρομερή νευρικότητα που σου προκαλούσε το να ακούς αυτά τα λόγια από μια γυναίκα (να το το ρατσιστικό) μετατρεπόταν σε μεγάλη ευχαρίστηση. Οι θεατές το έπιασαν το μήνυμα. Είχαν κι αυτοί πωρωθεί εναντίον του Ζοζού. Κάποιος έπρεπε επιτέλους να τα πει, βροντοφωνάζοντας. Κι αυτός ο κάποιος, στο θέατρο, ήταν η Λένα Κιτσοπούλου. Απόλυτα, δυνατά, ξεκάθαρα. Αυτό το έκανε η Λένα Κιτσοπούλου.
Για τους θεατές η παράβαση της Λένας λειτούργησε σαν ηλεκτροσόκ. Ξαφνικά, το έργο του Ξενόπουλου αποκτούσε άλλο νόημα, είδαμε κι ακούσαμε για πρώτη φορά στο θέατρο τι σημαίνει κακοποίηση, εκμετάλλευση. Τη Ρόζα-Μαρία Πρωτόπαππα, ντυμένη σαν κατεστραμμένη Amy Winehouse, την καταλαβαίναμε απολύτως, ο χρόνος, η σκόνη του έργου καθαρίστηκαν στο μυαλό μας μια για πάντα. Μια θεατρική εμπειρία που όμοιά της δεν είχαμε ξαναδεί. Κάθαρση!
Κατά κάποιον τρόπο, αυτή η «παράβαση» της Κιτσοπούλου ήταν ένα πρώτο μεγάλο ενθαρρυντικό κάλεσμα της εποχής να δούμε τις αντρικές συμπεριφορές αλλιώς. Σχεδόν δέκα χρόνια μετά μπορούμε με ασφάλεια να πούμε πως η Κιτσοπούλου είχε προβλέψει ότι το ποτήρι θα ξεχείλιζε και έπρεπε με κάποιον τρόπο να το δηλώσει στη σκηνή.
Η τεχνική της «παράβασης» συνεχίστηκε έπειτα στη σπουδαία «Γκόλφω» του Νίκου Καραθάνου. Ο Καραθάνος είχε την ευφυΐα να αφήσει την Κιτσοπούλου να προσθέσει λόγια στον σπαρακτικό μονόλογο της Γκόλφως. Με τον ίδιο τρόπο που στον Ξενόπουλο έπρεπε η σκηνή να πάρει φωτιά και ο άντρας να δικαστεί ισόβια για όλα, έτσι και στην «Γκόλφω» έπρεπε να πούμε κάτι παραπάνω για τον έρωτα και τις πληγές του, μια και τόσα χρόνια μετά, τόσους και τόσους ματαιωμένους έρωτες μετά, ίσως οι Γκόλφω αυτού του κόσμου να χρειάζονταν λίγες ακόμα λέξεις για να περιγράψουν αυτά που νιώθουν. Και τις έβαλε η Λένα, κι εμείς ακόμα βάζουμε στο repeat τα ελάχιστα videos στο YouTube και βλέπουμε ξανά και ξανά αυτό που για μένα ήταν ό,τι πιο όμορφο και συγκινητικό έχω δει στο θέατρο τα τελευταία χρόνια.
Η Λένα, μετά, συνέχισε να φωνάζει και να φροντίζει να μη μας κάνει τη χάρη να μας αρέσει. Η παράβαση έγινε λαϊκό τραγούδι στον «Βυσσινόκηπο», ενώ το θέατρο της Κιτσοπούλου συνεχίζει να εξοργίζει πολύ κόσμο, προκαλώντας μεγάλες συζητήσεις.
Εγώ θα την εκτιμώ πάντα γι' αυτές τις δύο πολύ σημαντικές θεατρικές στιγμές. Δώρο! Να έπαιζε απόψε η «Γκόλφω» κάπου στην Αθήνα να πηγαίναμε τρέχοντας!
