Με την ανάπτυξη της τεχνολογίας και την είσοδο στην ψηφιακή εποχή, πέρα από τον πραγματικό κόσμο, δημιουργήθηκε ένας νέος, παράλληλος, ψηφιακός κόσμος όπου ισχύουν νέα ψηφιακά δικαιώματα και νέες υποχρεώσεις που συχνά αγνοούμε λόγω έλλειψης ενημέρωσης.
Τα ψηφιακά δικαιώματα των πολιτών ήρθαν τελευταία στην επιφάνεια και με ντόρο που δημιουργήθηκε σχετικά με τον Γενικό Κανονισμό για τη Προστασία των Προσωπικών Δεδομένων –ευρέως πλέον γνωστό ως GDPR– που τέθηκε σε εφαρμογή φέτος, αντικαθιστώντας νομοθεσία του 1995.
«Το 1995, το Διαδίκτυο δεν είχε καμία σχέση με τη μορφή την οποία έχει τώρα. Μπορείτε επομένως να φανταστείτε πόσα κενά υπήρχαν στις ρυθμίσεις της νομοθεσίας αυτής, η οποία ίσχυε μέχρι το τέλος Μαΐου. Αυτή η ιστορία ήταν μια νομοθετική πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Ένωσης ως προς την υπεράσπιση των ψηφιακών δικαιωμάτων των πολιτών» εξηγεί ο Κωνσταντίνος Κακαβούλης, δικηγόρος με ειδίκευση στο Διεθνές Δίκαιο και τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, και ένας εκ των έξι συνιδρυτών (νομικών όλων στο επάγγελμα) της Homo Digitalis, μιας νεοσύστατης οργάνωσης που έχει ως σκοπό την ενημέρωση και την προστασία των πολιτών γύρω από τα δικαιώματά τους στην ψηφιακή εποχή.
Η Ευρωπαϊκή Οδηγία για την επεξεργασία προσωπικών δεδομένων από εθνικές αρχές επιβολής του νόμου (π.χ. αστυνομία) έπρεπε να είχε ενσωματωθεί στο Ελληνικό Δίκαιο μέχρι τις 6 Μαΐου του 2018, ωστόσο κάτι τέτοιο δεν συνέβη.
«Στο εξωτερικό, τόσο στην Ευρώπη, όσο και στη Βόρεια και στη Λατινική Αμερική, υπάρχουν εδώ και χρόνια οργανώσεις με τους ίδιους σκοπούς που έχει και η Homo Digitalis. Τα ψηφιακά δικαιώματα είναι ένα θέμα παγκόσμιο και πανανθρώπινο, το οποίο δεν γνωρίζει σύνορα. Αφορά οποιονδήποτε άνθρωπο συνδέεται στο Διαδίκτυο» εξηγεί ο κ. Κακαβούλης.
Στην ουσία τα ψηφιακά δικαιώματα είναι όλα τα ανθρώπινα δικαιώματα που σχετίζονται με τις δραστηριότητες του ανθρώπου στην ψηφιακή εποχή στην οποία ζούμε. Έτσι, δεν είναι τίποτα άλλο πέρα από προέκταση των ήδη κατοχυρωμένων δικαιωμάτων στην Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, στο Διεθνές και Ευρωπαϊκό δίκαιο, αλλά και στο Σύνταγμα της Ελλάδας.
«Φανταστείτε ότι με την ανάπτυξη της τεχνολογίας και την είσοδο στην ψηφιακή εποχή, πέρα από τον πραγματικό κόσμο, δημιουργήθηκε ένας νέος, παράλληλος, ψηφιακός κόσμος. Επομένως, τα ήδη κατοχυρωμένα δικαιώματα πήραν και μία νέα διάσταση, ώστε να καλύψουν τον νέο χώρο ανθρώπινης δραστηριότητας που δημιουργήθηκε».
Παραδείγματα ψηφιακών δικαιωμάτων –ή για να το θέσουμε καλύτερα– παραδείγματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων που αμφισβητούνται εντόνως στη σύγχρονη ψηφιακή πραγματικότητα, είναι:
- το δικαίωμα στον σεβασμό της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής,
- το δικαίωμα στην προστασία των προσωπικών δεδομένων,
- το δικαίωμα στην ελευθερία της έκφρασης και την ελευθερία της πληροφόρησης,
- το δικαίωμα στην ιδιοκτησία –υλική και πνευματική–,
- το δικαίωμα στη μη διακριτική μεταχείριση και την απαγόρευση των διακρίσεων,
- το δικαίωμα στη δικαστική προσφυγή,
- τα δικαιώματα του παιδιού, μιας ιδιαίτερα ευάλωτης κοινωνικής ομάδας η οποία χαίρει ειδικής προστασίας.
Πόσο ενημερωμένο όμως είναι το ελληνικό δίκαιο σχετικά με τα ψηφιακά δικαιώματα; «Το ευρύτερο περιεχόμενο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που έχει αναγνωριστεί μέσα από την εθνική νομοθεσία και νομολογία εκτείνεται και στο περιεχόμενο της ψηφιακής τους υπόστασης, χωρίς να χρειάζεται η υιοθέτηση νέας νομοθεσίας. Αυτό, όμως, δεν είναι πάντοτε εφικτό.
»Εξαιτίας της εξέλιξης της τεχνολογίας, η Ευρωπαϊκή Ένωση αναλαμβάνει νομοθετικές πρωτοβουλίες, οι οποίες επηρεάζουν με τρόπο άμεσο το ελληνικό δίκαιο και επικεντρώνονται πλέον αποκλειστικά στα ψηφιακά δικαιώματα.
»Παραδείγματα αποτελούν ο Κανονισμός για τη Διαδικτυακή Ουδετερότητα (net neutrality) ή η διαδικασία αναθεώρησης της νομοθεσίας για την Πνευματική Ιδιοκτησία στην Ενιαία Ψηφιακή Αγορά. Είναι ιδιαίτερα θετικό ότι τα δικαιώματα αυτά ρυθμίζονται οριζόντια σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης, καθώς, όπως ήδη αναφέραμε, τα ψηφιακά δικαιώματα δεν γνωρίζουν σύνορα.
»Τέλος, θα πρέπει να τονίσουμε ότι δυστυχώς η Ελλάδα επιδεικνύει παροιμιώδη ολιγωρία στην υιοθέτηση σχετικής νομοθεσίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης ή του Συμβουλίου της Ευρώπης.
»Για παράδειγμα, αν και η Ελλάδα υπέγραψε τη Σύμβαση για το έγκλημα στον κυβερνοχώρο και το Πρόσθετο Πρωτόκολλο αυτής για την Ποινικοποίηση πράξεων ρατσιστικής και ξενοφοβικής φύσης που διαπράττονται μέσω συστημάτων υπολογιστών το 2001 και το 2003 αντίστοιχα, τελικά κύρωσε τα εν λόγω νομοθετήματα το 2016 (!) με τον Νόμο 4411, εναρμονίζοντας το ελληνικό δίκαιο με τις διατάξεις τους και επιφέροντας σημαντικές αλλαγές στον Ποινικό Κώδικα. Το φαινόμενο βεβαίως είναι διαρκές.
«Η Ευρωπαϊκή Οδηγία για την επεξεργασία προσωπικών δεδομένων από εθνικές αρχές επιβολής του νόμου (π.χ. αστυνομία) έπρεπε να είχε ενσωματωθεί στο Ελληνικό Δίκαιο μέχρι τις 6 Μαΐου του 2018, ωστόσο κάτι τέτοιο δεν συνέβη. H Ευρωπαϊκή Οδηγία για την επεξεργασία προσωπικών δεδομένων που περιέχονται στις καταστάσεις ονομάτων επιβατών (PNR) από αεροπορικές εταιρίες έπρεπε να είχε μεταφερθεί στο Ελληνικό Δίκαιο έως τις 25 Μαΐου του 2018. Και πάλι τίποτα.
»Τέλος, η Ευρωπαϊκή Οδηγία για την ασφάλεια συστημάτων δικτύου και πληροφοριών έπρεπε να είχε γίνει εθνικός νόμος έως τις 9 Μαΐου. Μπορείτε νομίζω να μαντέψετε τι συνέβη.
Για αυτούς τους λόγους, εμείς οφείλουμε να επισημαίνουμε τις αστοχίες, να ενημερώνουμε και να προστατεύουμε τα δικαιώματα των πολιτών στην ψηφιακή εποχή».
Ο κ. Κακαβούλης επισημαίνει ότι τα ψηφιακά δικαιώματα είναι, ομολογουμένως, μία αρκετά νέα έννοια την οποία πολλές φορές αγνοούμε. Οι Έλληνες δεν είμαστε δυστυχώς ακόμα επαρκώς ενημερωμένοι σχετικά με αυτά. «Το επίπεδο ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης σε άλλες χώρες είναι σημαντικά υψηλότερο» λέει ο ίδιος.
«Συγκεκριμένα, δεν αντιλαμβανόμαστε επαρκώς την έκταση και τον τρόπο με τον οποίο τα προσωπικά μας δεδομένα συλλέγονται και επεξεργάζονται, αποκαλύπτοντας έτσι, σημαντικά στοιχεία ως προς τη συμπεριφορά μας, τις κοινωνικές μας σχέσεις, τις προτιμήσεις μας και την ιδιωτική μας ζωή στο σύνολό της. Το πλήθος των δεδομένων που υπάρχει διαθέσιμο επιτρέπει δυνητικά τη συστηματική χειραγώγηση μας αναφορικά με τις καταναλωτικές μας συμπεριφορές, ενώ η εσκεμμένη διαδικτυακή παραπληροφόρηση αποτελεί σοβαρό κίνδυνο για την ελευθερία της έκφρασης και της πληροφόρησης και φυσικά για την ίδια τη δημοκρατία και τους θεσμούς της.
Παρατηρούμε τη σχέση εξάρτησης που αναπτύσσει η νέα γενιά με τα social media, δίχως να γνωρίζει επακριβώς τους κινδύνους που επιφυλάσσουν. Δημιουργείται κατά αυτόν τον τρόπο μια γενιά πολιτών/χρηστών/καταναλωτών που εθίζεται σε υπηρεσίες μεγάλων εταιρειών, χωρίς να γνωρίζει επακριβώς τα δικαιώματά της.
»Εκτός αυτού παρατηρούμε τη σχέση εξάρτησης που αναπτύσσει η νέα γενιά με τα social media, δίχως να γνωρίζει επακριβώς τους προαναφερθέντες κινδύνους που επιφυλάσσουν. Δημιουργείται κατά αυτόν τον τρόπο μια γενιά πολιτών/χρηστών/καταναλωτών που εθίζεται σε υπηρεσίες μεγάλων εταιρειών, χωρίς να γνωρίζει επακριβώς τα δικαιώματά της.
Η νομοθεσία δημιουργεί μεν υποχρεώσεις για το ίδιο το κράτος και τις εταιρείες, όμως αν οι πολίτες δε γνωρίζουν πρώτοι τα δικαιώματά τους, οι υποχρεώσεις αυτές κινδυνεύουν να καταστούν κενές περιεχομένου» καταλήγει.
Η βασική προτεραιότητα λοιπόν της Homo Digitalis δεν είναι μόνο η απλή ενημέρωση του κοινού για την ύπαρξη των ψηφιακών δικαιωμάτων, αλλά η σωστή ενημέρωση σχετικά με το πλήρες περιεχόμενό τους. Το φθινόπωρο μάλιστα προγραμματίζουν μια σειρά δράσεων όπως η διεξαγωγή ενημερωτικών ημερίδων σε συνεργασία με άλλους φορείς με συναφές αντικείμενο και άλλες ενέργειες που θα τους φέρουν σε επαφή με όσο περισσότερο κόσμο είναι δυνατό.
«Μέσα στις δράσεις μας θα είναι και οι ομιλίες σε σχολεία με σκοπό τη σωστή ενημέρωση παιδιών και εφήβων, οι οποίοι αποτελούν την πιο ευαίσθητη και πιο ενεργή κοινωνική ομάδα στο διαδίκτυο και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Παράλληλα, η στελέχωση της ομάδας μας από νομικούς μας επιτρέπει να αναλάβουμε την υποστήριξη υποθέσεων, τόσο ενώπιον των αρμόδιων ανεξάρτητων αρχών, όσο και ενώπιον των δικαστηρίων. Σκοπεύουμε να υποστηρίξουμε στοχευμένες νομικές δράσεις, οι οποίες θα έχουν σημαντικό αντίκτυπο στην απόλαυση των ψηφιακών δικαιωμάτων από το ευρύ κοινωνικό σύνολο.
Στην προσπάθειά μας αυτή, έχουμε πολύτιμη βοήθεια από εξαιρετικούς Έλληνες και ξένους επιστήμονες με εξειδίκευση στον τομέα του Δικαίου, των Ηλεκτρονικών Υπολογιστών και της Τεχνητής Νοημοσύνης, των Κοινωνικών Επιστημών, της Φιλοσοφίας, και της Ψυχολογίας. Στόχος μας είναι η διεπιστημονική προσέγγιση των ψηφιακών δικαιωμάτων, ώστε να ενισχυθεί η προστασία τους στην Ελλάδα και να προωθηθούν σε μία σωστή βάση».
σχόλια