Πάντα παίζω για τον ιδανικό θεατή. Για τον πιο ευαίσθητο άνθρωπο στον κόσμο, ο οποίος τυχαίνει να είναι εκεί και επιθυμεί να επικοινωνήσει μαζί μου. Αυτό ορίζω εγώ ως παρουσία και αυτό είναι μια πόρτα για μένα ώστε να επικοινωνήσω με το σύνολο του κοινού. Όλοι οι άνθρωποι στην πραγματικότητα θέλουν να επικοινωνήσουν, γι' αυτό πάνε και στο θέατρο.
Υπάρχει, βέβαια, ο κόσμος που παρασύρεται από την εξοικείωση με την τηλεόραση και ξεχνάει ότι βλέπει κάτι ζωντανό, το οποίο έχει αισθήσεις και αισθάνεται. Όταν, όμως, ο ηθοποιός προσπαθήσει να επικοινωνήσει ψυχικά μαζί του, ξεπερνιούνται όλα τα εμπόδια.
Προσπαθώ να διώχνω τους φόβους, να τους γνωρίζω, για να φεύγουν. Έχω καταλάβει ότι ο φόβος είναι απλώς κάποιες σκιές, που επειδή δεν γνωρίζουμε τι κρύβουν, μας τρομάζουν. Μικρή, από τον φόβο κεκέδιζα, δεν μπορούσα να μιλήσω, πίσω από κάθε δέντρο νόμιζα ότι υπάρχει κάποιος που θα μ' αρπάξει, φοβόμουν το σκοτάδι. Έκανα πολλή προσπάθεια για να ξεπεράσω αυτές τις σκιές. Και κατάλαβα ότι αν εξοικειωθείς στο σκοτάδι σαν τη γάτα, υπάρχουν πάρα πολύ ωραία πράγματα. Είναι όσο μαγικό είναι και το φως.
• Το πρώτο στάδιο για να γίνω ηθοποιός ήταν να ανακαλύψω τον εαυτό μου, γιατί για τον ηθοποιό αυτό είναι το εργαλείο του, αυτό είναι το όργανό του. Όπως ο μουσικός έχει το μουσικό όργανο, ο ηθοποιός έχει όλη του τη φύση, την ψυχή του, το πνεύμα και το σώμα του. Είναι μια καλλιέργεια όχι μόνο σωματική, αλλά και ψυχική και πνευματική, μια διαρκής καλλιέργεια που σου εξασφαλίζει διαρκή εξέλιξη ως προσωπικότητα.
Η επόμενη φάση είναι να καταλάβεις τους ανθρώπους γύρω σου και επίσης να τους αποδεχτείς μέσα στη διαφορετικότητά τους. Να μην αυτοαναλώνεσαι μέσα στον μικρόκοσμό σου, αλλά να συμπεριλαμβάνεις στη δουλειά σου κι άλλους ανθρώπους, αυτό που τους αφορά. Και τότε ανακαλύπτεις ότι, ω του θαύματος, αυτό που είναι δικό σου, είναι και κοινό. Είναι συλλογικό. Κι έτσι υπερβαίνεις τον εαυτό σου και αρχίζεις και νιώθεις ότι είμαστε όλοι ένα, ότι τίποτα δεν μας χωρίζει.
Όλοι έχουμε γεννηθεί από μάνα και πατέρα, όλοι έχουμε ένα παιδί μέσα μας, όλοι επιθυμούμε βαθύτερα κάποια πράγματα, όλοι υποφέρουμε. Κι αυτά που είναι της επιφάνειας, τα κατά κόσμον, είναι περαστικά, ένα κουστουμάκι που πότε μπαίνει και πότε βγαίνει. Δεν έχουν τόση σημασία. Σημασία έχει το βλέμμα πίσω από τα μάτια του καθενός που κρύβει την αλήθεια του.
• Αυτό που καθόρισε την πορεία μου, πέρα από τα εννιά πολύτιμα χρόνια που πέρασα δίπλα στον Κάρολο Κουν, ήταν η συμμετοχή μου στον χορό των Βακχών. Εκεί άρχισαν να ερευνώ το εκστατικό στοιχείο, το υπερβατικό, που πιστεύω ότι καθόρισε όλη τη δουλειά και την εξέλιξή μου. Ο χορός ήταν ένας πολύ μεγάλος ρόλος για μένα. Πολύτιμη εμπειρία. Η Ηλέκτρα με τον Κώστα Τσιάνο ήταν μια επίσης πολύ σημαντική στιγμή, γιατί όσα είχα μάθει όλα αυτά τα χρόνια, συν τα καινούργια ερεθίσματα από τη συνεργασία μαζί του για τη σχέση του λαϊκού πολιτισμού με τον μεταγενέστερο και τον τρόπο που ο λαϊκός πολιτισμός έχει ενσωματώσει κομμάτια της κλασικής μας παράδοσης, είτε στους χορούς, είτε στα δρώμενα, είτε στις μορφές της παραδοσιακής έκφρασης, ήταν για μένα μία αποκάλυψη. Ένιωσα όλο τον πλούτο που κρύβουν τα χώματα, η μουσική, οι χοροί, οι άνθρωποι, οι ντοπιολαλιές αυτού του τόπου, τον τρόπο που εκφράζεται το ήθος το ελληνικό.
Η ψυχή και ο πολιτισμός μας είναι ένα πολύ μεγάλο δώρο. Η δουλειά μου με τον Λευτέρη τον Βογιατζή ήταν για μένα επίσης ανεκτίμητη εμπειρία, στον Θείο Βάνια και στο Ρίττερ, Ντένε, Φος. Ακολούθησε η Φόνισσα με τον Σωτήρη Χατζάκη, άλλη μια κατάδυση στα τρίσβαθα της ψυχής αυτού του τόπου, έτσι όπως την ένιωσε και την κατέγραψε ο Παπαδιαμάντης. Ήταν μια ευλογία αυτή η παράσταση. Επί δυόμισι χρόνια παίζαμε το ίδιο κείμενο κάθε μέρα και δεν αισθάνθηκα ποτέ να με κουράζει ούτε να βαρυγκομώ - πολύ σπουδαία εμπειρία. Μετά, εκτός από τις προσωπικές μου δουλειές, ακολούθησε ο Ίωνας και η συνεργασία μου με τον Χρήστο Λούλη και τα νέα παιδιά, που ήταν μια εξέλιξη της δουλειάς μου ως δασκάλας.
Μερικές φορές είναι πιο μεγάλη η χαρά να βλέπω τους μαθητές μου και τα νέα παιδιά ν' ανθίζουν και να βγάζουν ωραία πράγματα στο θέατρο από το να παίζω η ίδια. Ακολούθησαν η Ηλέκτρα του Σοφοκλή, οι Πέρσες, η Τρισεύγενη, ο Λόρκα, δουλειές που αγάπησα πολύ, ο Σιμιγδαλένιος, ένα λαϊκό παραμύθι. Μου άρεσε πολύ να τα δουλεύω ως σκηνοθέτις. Πρόσφατα δούλεψα με τον Ανατόλι Βασίλιεφ τη Μήδεια και με τον Μπομπ Ουίλσον την Οδύσσεια, που ήταν τεράστια κεφάλαια στη ζωή μου. Ήμουν πολύ τυχερή που μέσα στην πεπερασμένη μου ζωή κατάφερα και συνδέθηκα με τόσο πολύ μεγάλους δασκάλους του θεάτρου.
• Ο μόνος μου φόβος είναι μην ενδώσω στον φόβο. Προσπαθώ να διώχνω τους φόβους, να τους γνωρίζω, για να φεύγουν. Έχω καταλάβει ότι ο φόβος είναι απλώς κάποιες σκιές, που επειδή δεν γνωρίζουμε τι κρύβουν, μας τρομάζουν. Μόλις αντέξεις να κοιτάξεις, ξαφνικά εξαφανίζονται. Μικρή, από τον φόβο κεκέδιζα, δεν μπορούσα να μιλήσω, πίσω από κάθε δέντρο νόμιζα ότι υπάρχει κάποιος που θα μ' αρπάξει, φοβόμουν το σκοτάδι. Έκανα πολλή προσπάθεια για να ξεπεράσω αυτές τις σκιές. Και κατάλαβα ότι αν εξοικειωθείς στο σκοτάδι σαν τη γάτα, υπάρχουν πάρα πολύ ωραία πράγματα. Είναι όσο μαγικό είναι και το φως.
• Ζούμε μια πολύ σημαντική στιγμή στην ιστορία του πλανήτη και στην ιστορία του πολιτισμού της ανθρωπότητας, επειδή, πια, ό,τι συμβαίνει αφορά τον πλανήτη και όχι έναν τόπο. Υπάρχει παγκοσμιοποίηση στα πάντα. Και αυτό είναι ωραίο, εμένα αυτό μου αρέσει. Τα πουλιά δεν γνωρίζουν σύνορα, ούτε ο αέρας και τα σύννεφα, είναι ωραίο που διευρύνεται η συνείδησή μας και γινόμαστε πολίτες του πλανητικού χωριού πλέον.
Το κέρδος και το κεφάλαιο είναι μία ισχυρή δύναμη, πάρα πολύ ισχυρή. Ένα πολύ ισχυρό ρεύμα. Όπως ξέρουμε, τίποτα δεν μένει ακίνητο, το έχει πει ο Ηράκλειτος τον 6ο αιώνα π.Χ., ή μπροστά θα πηγαίνει ή πίσω. Το θέμα είναι αν θα επιτρέψεις το κέρδος να είναι ανεξέλεγκτο, τυφλό, και όχι στην υπηρεσία των ανθρώπων. Αν θα δημιουργήσει καταστροφή και στρατιές δυστυχισμένων ανθρώπων. Και το έχει κάνει άπειρες φορές.
• Επειδή είμαστε όλοι ένα, δεν μπορεί κάποιος να ευτυχεί όταν δίπλα του ένας μεγάλος αριθμός ανθρώπων ζει μέσα στη δυστυχία, στον πόνο και τον ξεριζωμό. Η πιο μεγάλη πρόκληση στη σημερινή πλανητική εποχή είναι η σύνθεση των αντιθέτων, η υπέρβαση της σύγκρουσης, με την επίγνωση ότι είμαστε όλοι το ίδιο. Είναι θέμα κοινής λογικής να είσαι αλληλέγγυος με τον διπλανό σου που πάσχει, δεν είναι θέμα καλών τρόπων, δεν είναι θέμα ηθικοπλαστικής ή χριστιανικής καλοσύνης - ίσως αύριο είναι η δική σου στιγμή να πάσχεις, ίσως βρεθείς στην ίδια θέση και θελήσεις κι εσύ τότε την αλληλεγγύη του.
Αυτήν τη στιγμή, που είμαστε στριμωγμένοι στη γωνία και ζητάμε τη βοήθεια των Ευρωπαίων, εμείς οι ίδιοι δεν δείχνουμε αλληλεγγύη σε άλλους που βρίσκονται σε χειρότερη μοίρα από μας. Στον Κοινό Λόγο που παίζουμε αυτό ακριβώς βλέπουμε, τους πρόσφυγες από τον Πόντο και τη Μικρά Ασία, πάνω στους οποίους η ξενοφοβία αυτού του τόπου εκφράστηκε με πολύ άσχημο τρόπο, με απαξιωτικούς χαρακτηρισμούς, καχυποψία και περιθωριοποίηση, που σε κάποια μέρη και σε κάποιους ανθρώπους, ως έναν βαθμό, υπάρχουν ακόμα. Οι προκλήσεις που έχουμε να αντιμετωπίσουμε αντικατοπτρίζουν τις προκλήσεις που έχει να αντιμετωπίσει όλος ο δυτικός πολιτισμός, όλος ο πληθυσμός του πλανήτη.
• Η τέχνη είναι ένα φαναράκι. Ένας φακός που φωτίζει κάποια πράγματα που ο καθημερινός άνθρωπος τα προσπερνάει και δεν τους δίνει σημασία. Δεν ανακαλύπτει τη μυστική φωνή που έχουν τα πράγματα που συναντά γύρω του. Ο καλλιτέχνης έχει αυτό το ευαίσθητο αυτί, επομένως ανακαλύπτει αυτό το κρυμμένο μυστικό και το φωτίζει.
Όχι για να διδάξει τον άλλο, ούτε για να του πει πώς να σκέφτεται, αλλά απλώς για να τον βοηθήσει να διευρύνει η συνείδησή του. Να δει κάποια πράγματα που δεν τα έχει προσέξει, ώστε όταν χρειαστεί να αποφασίσει για τη ζωή του, να το κάνει με μεγαλύτερη ενάργεια και λιγότερο φόβο. Γιατί όσο πιο πολύ γνωρίζεις τα πράγματα, τόσο λιγότερο τα φοβάσαι. Κι όταν γνωρίζεις το ξένο και το διαφορετικό, τότε το αποδέχεσαι.
