Η ΤΑΙΝΙΑ ΤΟΥ ΙΤΑΛΟΥ Κάρλο Λιτσάνι «Μουσολίνι: η τιμωρία και το τέλος ενός δικτάτορα» γυρίστηκε το 1974 και εκτυλίσσεται στην τελευταία φάση του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Πρωταγωνιστής ο Ροντ Στάιγκερ, που το μακιγιάζ τον κάνει να φαίνεται ολόιδιος ο Μουσολίνι.
Η ίδια η ταινία είναι ο επιθανάτιος ρόγχος ενός ανθρωπάκου που κατάφερε να γίνει ο Καίσαρας της φασιστικής Ιταλίας. Τον βλέπουμε να προσπαθεί να παραπλανήσει τους ναζί, που έχουν διαταγή να τον επιτηρούν, για να διαφύγει στο εξωτερικό μαζί με τη σύντροφό του. Αντιφατικός στην ευτέλειά του. Τη μια στιγμή «φουσκώνει», παίρνοντας διαστάσεις ενός ηγέτη που ετοιμάζεται για τη μεγάλη αντεπίθεση, και την άλλη «ξεφουσκώνει» και πέφτει αργά σαν μπαλόνι στο έδαφος. Κάνει πως δεν κατάλαβε το μέγεθος του εγκλήματος που διέπραξε όταν αποφάσισε να καθαρίσει την Ιταλία από την κομμουνιστική μάστιγα, με τον ίδιο ζήλο με τον οποίο ο Χίτλερ βάλθηκε να σώσει την ανθρωπότητα από τους Εβραίους.
Ο Μουσολίνι της ταινίας δεν έχει να κάνει σε τίποτα με τη σχηματική φιγούρα ενός παράφρονα. Η φοβερή ερμηνεία του Στάιγκερ τον κατεβάζει από τον μύθο ενός σύγχρονου Νέρωνα στο ύψος ενός δειλού ανθρώπου, που νοιάζεται μονάχα για τη ζωή τη δική του και της συντρόφου του. Τον βλέπει από μια τέτοια σκοπιά, ως πρωταγωνιστή μιας τραγωδίας, χωρίς να τον δικαιολογεί. Το πολιτικό και ιστορικό πρόσωπο του Μουσολίνι που μας παρουσιάζει, παραπέμπει σε ένα ανδρείκελο κρυμμένο πίσω από τη χλαίνη ενός χιτλερικού φαντάρου.
Αυτόν τον επετειακό συνειρμό έκανα, ογδόντα χρόνια από την 28η Οκτωβρίου 1940, σαν είδαμε πριν λίγες μέρες το διευθυντήριο της Χρυσής Αυγής να ικετεύει το δικαστήριο για επιείκεια ως προς την αναγνώριση ελαφρυντικών για την επιμέτρηση των ποινών όσο και για την αναστέλλουσα ισχύ της έφεσης. Αγαπούν, λέει, τα ζωάκια –λες και δεν ξέραμε ότι οι ναζί τα ζώα τα αγαπούν, τους ανθρώπους τους μισούν–, αγαπούν τα παιδιά τους, τις γυναίκες τους, βγάζουν με τον ιδρώτα του προσώπου τους το ψωμί τους (μεταφορικά αλλά και κυριολεκτικά, αφού ο ένας έγινε φούρναρης), κάποιου άλλου τα αδέρφια του έφυγαν μετανάστες, ένας ακόμα κουβάλησε υποβασταζόμενο τον υπέργηρο πατέρα του, κάποιος είπε ως ελαφρυντικό ότι ξαναπαντρεύτηκε την ίδια γυναίκα δις κ.λπ. κ.λ.π.
Αν ο Ηλίας Κασιδιάρης θέλει να γεμίσει του κορμί του τατουάζ με τη σβάστικα, η δημοκρατία μας το επιτρέπει. Αισθητικά και ιστορικά ζορίζεται, αλλά το αντέχει. Δεν επιτρέπει όμως η σβάστικα να γίνει κίνητρο πράξεων που ο Ποινικός της Κώδικας θεωρεί εγκλήματα. Ούτε να πάει να τη χαράξει στο δέρμα άλλων, όπως είχαν κάνει κάποιοι χρυσαυγίτες.
Η κοινοτοπία του κακού: τα κτήνη ως ανθρωπάκια. Τα ανθρωπάκια ως κτήνη. Παππάς, Μιχαλολιάκος καταδικάζουν τη βία και τον ναζισμό μετά βδελυγμίας στον εισαγγελέα για να τη γλιτώσουν. Η ίδια ιστορία, από τον Μεσοπόλεμο και τη δεκαετία του 1940 ως σήμερα. Η ιστορία: όσο πιο εξουσιαστικά ανεξέλεγκτες είναι οι δομές των κοινωνιών μας τόσο περισσότερο εκτίθενται στον κίνδυνο της απανθρωπιάς και του σαδισμού.
«H κοινοτοπία του κακού» της Χάνα Άρεντ. Μεγάλα εγκλήματα από μικρούς ανθρώπους. Από ασυναίσθητους ανθρώπους, τιποτένιους. Φυσικά υπάρχουν και τα αμετανόητα κτήνη, αλλά οι μεγάλες δουλειές γίνονται από μικρούς. Από «κανονικούς», «απλούς», «μέσους» ανθρώπους. Από τον «παροιμιώδη μέσο ανθρωπάκο». Από αυτούς, που όταν αλλάζουν οι καιροί δικαιώνονται καθώς, όπως λέει ο ασφαλίτης βασανιστής στον κρατούμενο Κοροβέση στους Ανθρωποφύλακες: «ο έξυπνος άνθρωπος στη Μόσχα είναι GPU. O έξυπνος άνθρωπος στην Ουάσιγκτον CIA». Στον Επίλογο των Ανθρωποφυλάκων, ο αρχιβασανιστής Γκραβαρίτης λέει στον Κοροβέση χαιρετώντας τον:
«"Πάνε όλα αυτά, περάσανε, τώρα είμαστε φίλοι". Δεν φταίει αυτός, τι να σου κάνει υπάλληλος είναι, έχει γυναίκα με δύο παιδιά. Τι νομίζω πως παίρνει; Πενταροδεκάρες. Ύστερα από 20 χρόνια υπηρεσίας δεν μπορεί να πάρει ένα δεύτερο πουκάμισο. Κι αυτός προλετάριος είναι που τον εκμεταλλεύονται οι άλλοι. Βγάζει όλη τη δουλειά αυτός και τελικά ο Καραπαναγιώτης παίρνει τους βαθμούς».
Όταν, Σεπτέμβριο του 2018, σε ένα πεζόδρομο κοντά στην Ομόνοια δυο νταήδες άντρες τραμπούκισαν και κυνήγησαν τον Ζακ Κωστόπουλο, αυτός προσπάθησε να βρει καταφύγιο στο παρακείμενο κοσμηματοπωλείο και τότε, κλειδωμένος πια στο μαγαζί, εγκλωβισμένος, λιντσαρίστηκε από τον καταστηματάρχη, έναν φίλο του μεσίτη και από άντρες της αστυνομίας. Εκείνο το πρωί, τα Μέσα έγραψαν ότι δολοφονήθηκε ναρκομανής στην Ομόνοια που προσπάθησε να ληστέψει καταστηματάρχη. Η κοινοτοπία του κακού στους δρόμους της Αθήνας. Σήμερα.
./.
Ενώ, φυσικά, όλοι αυτοί οι άνθρωποι έχουν ποινική ευθύνη για τα έγκληματά τους, στην πράξη είμαστε ανήμποροι μπροστά στην κοινοτοπία τους. Την κοινοτοπία δεν μπορείς να τιμωρήσεις στην ολότητά της. Γι' αυτό η δημοκρατία είναι σε διαρκή αγώνα.
Η δημοκρατία δεν είναι μια στιγμή. Δεν είναι στιγμή νίκης ή ήττας. Δεν είναι απόφανση καμίας εξουσίας. Είναι καθημερινός αγώνας. Η δημοκρατία είναι υπαρξιακά αγωνιστική. Σε αντίθεση με την κυρίαρχη πεποίθηση στα περισσότερα σύγχρονα φιλελεύθερα πολιτεύματα, δεν πραγματώνεται. Πάντα αγωνίζεται.
Μιλώντας για αγωνιζόμενη δημοκρατία, προσοχή, δεν κάνουμε λόγο για μαχόμενη δημοκρατία: αυτήν που δεν ανέχεται τους εχθρούς της. Η δημοκρατία ανέχεται γενναιόδωρα ακόμη και τους εχθρούς της, αρκεί η ιδεολογία τους να μη γίνεται κίνητρο πράξεων που παραβιάζουν τον ποινικό κώδικα. Αν ο Ηλίας Κασιδιάρης θέλει να γεμίσει του κορμί του τατουάζ με τη σβάστικα, η δημοκρατία μας το επιτρέπει. Αισθητικά και ιστορικά ζορίζεται, αλλά το αντέχει. Δεν επιτρέπει όμως η σβάστικα να γίνει κίνητρο πράξεων που ο Ποινικός της Κώδικας θεωρεί εγκλήματα. Ούτε να πάει να τη χαράξει στο δέρμα άλλων, όπως είχαν κάνει κάποιοι χρυσαυγίτες. Κι εκεί η δημοκρατία (οφείλει να) είναι αυστηρή.
Ο φασισμός, ο ρατσισμός, ο ναζισμός δεν είναι δηλητηριώδη εξωτικά φρούτα της ιστορίας μας. Είναι παιδιά της. Σαν τα υπόλοιπα, τα καλά παιδιά. Μας αρέσει να βλέπουμε –και σωστά– την Ευρώπη ως τη μήτρα της δημοκρατίας, των δικαιωμάτων και της ελευθερίας, αλλά η Ευρώπη γέννησε τα πιο απάνθρωπα πολιτικά πειράματα που διανοήθηκε η ανθρωπότητα, εξάγοντάς τα μάλιστα σε όλη την υφήλιο. Πραγματικό εργαστήριο των κακών.
Δεν υπάρχει λοιπόν η έννοια «οριστική επικράτηση» της δημοκρατίας. Αυτό μας δείχνουν οι μεγάλες νίκες-ορόσημα και γι' αυτό εξάλλου έχουμε ανάγκη να τις θυμόμαστε, αλλά και να επαναλαμβάνονται μια στο τόσο.
Η δημοκρατία δεν ζει χωρίς απειλές. Δεν μπορεί να γλιτώσει από αυτές γι' αυτό και αγωνίζεται πάντα. Σε διαφορετικά πεδία, με διαφορετικά όπλα, αλλά αγωνίζεται για να αμύνεται και να βαθαίνει. Ο φασισμός, ο ρατσισμός, ο ναζισμός δεν είναι δηλητηριώδη εξωτικά φρούτα της ιστορίας μας. Είναι παιδιά της. Σαν τα υπόλοιπα, τα καλά παιδιά. Μας αρέσει να βλέπουμε –και σωστά– την Ευρώπη ως τη μήτρα της δημοκρατίας, των δικαιωμάτων και της ελευθερίας, αλλά η Ευρώπη γέννησε τα πιο απάνθρωπα πολιτικά πειράματα που διανοήθηκε η ανθρωπότητα, εξάγοντάς τα μάλιστα σε όλη την υφήλιο. Πραγματικό εργαστήριο των κακών.
«Ζούνε ανάμεσα μας», όπως ονομάζονταν μια εκπληκτική ταινία του Τζον Κάρπεντερ το 1988. Το κακό ούτε φεύγει, ούτε αντιμετωπίζεται με ξόρκι, όπως ένας πρωτόγονος ηθικισμός μας προτρέπει. Θέλει αγώνα.
Αγώνας εναντίον της ατιμωρησίας στο πεδίο της δικαιοσύνης. Δικαστήρια σαν κι αυτά που καταδίκασαν την ηγεσία της Χρυσής Αυγής και ελπίζουμε να καταδικάσουν τους αυτουργούς της δολοφονίας Κωστόπουλου.
Αγώνας εναντίον των τόσο κοινότοπων αλλά τοξικών ιδεολογιών που καλωσορίζουν τον φασισμό στα σαλόνια μας: επιθετικός εθνικισμός από τα γεννοφάσκια μας, αντισημιτισμός, ρατσισμός, ομοφοβία, και πάει λέγοντας... Ιδεολογίες κυρίαρχες και φυσικά διόλου στεγανοποιημένες και περιοριζόμενες μόνο στην Άκρα Δεξιά. Πολλαπλά μέτωπα στο όνομα της απλής, κοινότοπης, αλλά διαρκώς δοκιμαζόμενης προστασίας της ανθρώπινης αξιοπρέπειας.
Αλήθεια, μπορούμε να θυμόμαστε κι έτσι την 28η Οκτωβρίου 1940, την 28η Οκτωβρίου 2020.
σχόλια