Είναι πάρα πολλά τα μοναστήρια της Ελλάδας ή τουλάχιστον αυτή την εντύπωση είχα πάντα. Έχω επισκεφτεί ελάχιστα, αλλά αν τύχει να βρίσκομαι κοντά σε κάποιο απ’ αυτά, δεν θα το αφήσω. Ακόμη και αν δεν ταυτίζομαι με τις απόψεις της Εκκλησίας, το περιβάλλον ενός μοναστηριού και ο τρόπος ζωής των μοναχών με συγκινούσαν ανέκαθεν. Και αυτό δεν αφορά την Ελλάδα μόνο αλλά και κάθε τόπο που επισκέπτομαι. Θέλω να μπαίνω στον χώρο τους, να περιπλανιέμαι στους κήπους, να απολαμβάνω το κέρασμα, να βλέπω τα κειμήλια, να μαθαίνω όσα περισσότερα μπορώ για την ιστορία τους. Υπάρχουν πολλές μονές που σε φιλοξενούν και μπορείς να ακολουθήσεις για κάποιες μέρες την καθημερινότητά τους και το βρίσκω αυτό πολύ ενδιαφέρον, γιατί φαντάζομαι ότι σε ένα περιβάλλον τόσο ήσυχο και κατανυκτικό είναι δυνατόν να έρθεις πιο κοντά στον εαυτό σου, να ανακαλύψεις την αλήθεια ή έστω να ηρεμήσεις για λίγο.
Το ίδιο ενδιαφέρον έχουν και οι κουζίνες των μοναστηριών. Για παράδειγμα, η αγιορείτικη κουζίνα είναι παγκοσμίως γνωστή και υπάρχουν πολλοί μοναχοί που έχουν καταγράψει τις συνταγές τους ή τις έχουν εκδώσει σε βιβλίο. Η μαγειρική του μοναχού Επιφάνιου, του Αρχιμάγειρα του Αγίου Όρους, θεωρείται κορυφαία και συγκινητική η αγάπη του για τις γεύσεις του τόπου μας, τα προϊόντα αλλά και τα αμπέλια με τα οποία ασχολήθηκε επισταμένως. Συχνά έλεγε πως το κρασί είναι τρόφιμο σημαντικό και απαραίτητο στη διατροφή μας. Πολλοί ακόμη μοναχοί, που το διακόνημά τους ήταν η μαγειρική, κατάφεραν να εξελίξουν τις ικανότητές τους και να δημιουργήσουν γαστρονομικά θαύματα που δεν δίστασαν να τα μοιραστούν με τους γύρω τους.
Ο μοναχισμός, εξάλλου, βοηθά στο να έχει κάποιος επιμονή και αφοσίωση σε αυτό που κάνει. Πιστεύω ακράδαντα πως η νοστιμιά των μοναστηριακών προϊόντων εκεί ακριβώς οφείλεται, στην προσήλωση που δείχνουν σε αυτό που κάνουν, στην πίστη που έχουν στις δυνατότητές τους και στην αγάπη που νιώθουν όταν μοιράζονται κάτι.
Τι εννοούμε, όμως, λέγοντας διακόνημα; Ουσιαστικά, πρόκειται για τις εργασίες που ανατίθενται σε κάθε μοναχό ή μοναχή. Η μονή είναι μια κοινωνία και υπάρχουν πολλές δουλειές που πρέπει να γίνουν. Άλλοι ασχολούνται με την καθαριότητα, άλλοι δημιουργούν έργα τέχνης, άλλοι μαγειρεύουν, άλλοι καλλιεργούν τη γη και άλλοι φτιάχνουν προϊόντα με βάση παλιές συνταγές που έχουν διασωθεί ή και απλώς πειραματιζόμενοι με εκείνα που ξέρουν ή νιώθουν μέσα τους. Ο μοναχισμός, εξάλλου, βοηθά στο να έχει κάποιος επιμονή και αφοσίωση σε αυτό που κάνει. Πιστεύω ακράδαντα πως η νοστιμιά των μοναστηριακών προϊόντων εκεί ακριβώς οφείλεται, στην προσήλωση που δείχνουν σε αυτό που κάνουν, στην πίστη που έχουν στις δυνατότητές τους και στην αγάπη που νιώθουν όταν μοιράζονται κάτι.
Κάποια από αυτά τα μοναστηριακά προϊόντα έχουν καταφέρει όχι μόνο να βρεθούν στα ράφια γνωστών παντοπωλείων αλλά και σε αγορές του εξωτερικού. Εμένα, όμως, μου αρέσει να φαντάζομαι ότι πολλοί από εμάς θα μπουν στη διαδικασία να επισκεφτούν κάποιες μονές κατά τη διάρκεια των διακοπών τους και έτσι θα μπορέσουν να προμηθευτούν από εκεί τα προϊόντα. Θυμάμαι να κάνουμε το ίδιο με την οικογένειά μου όταν ήμουν μικρή και έχω ακόμη μνήμες από εκείνες τις επισκέψεις. Παρόλο που δεν είμαστε μια οικογένεια που ακολουθούσε κάποιο θρησκευτικό καταστατικό, τα μοναστήρια ήταν στο μυαλό μας κάτι σαν τα μουσεία. Έτσι, συχνά βρισκόμουν να τρώω λουκουμάκι σε αυλές μοναστηριών ενώ η μητέρα μου ψώνιζε μέλι, γλυκά του κουταλιού και βότανα για να έχουμε για τον χειμώνα.
Με αυτές τις αναμνήσεις και με παρόμοια διάθεση προσπάθησα να φτιάξω έναν μικρό οδηγό με μοναστήρια που έχουν διακριθεί για τα προϊόντα τους. Σε αυτό το μικρό ρεπορτάζ δεν θα συμπεριλάβω τις μονές του Αγίου Όρους, καθώς δεν είναι επισκέψιμες για όλους μας. Θα ξεκινήσω το ταξίδι μου με μια μονή που φτιάχνει παραδοσιακά ένα κομψό, λεπτεπίλεπτο γλυκό, τη ροδοζάχαρη, και μετά το ένα θα φέρει το άλλο.
Πρόκειται για τη μονή Παμμεγίστων Ταξιαρχών που βρίσκεται σε έναν όμορφο, καταπράσινο τόπο, δεκατρία χιλιόμετρα έξω από το Αίγιο. Εκεί, για παραπάνω από εκατό χρόνια, οι μοναχοί έφτιαχναν ένα μοναδικό γλυκό με τα ροδοπέταλα της άγριας, πελοποννησιακής και μαγιάτικης τριανταφυλλιάς που φυόταν στους κήπους της. Η τριανταφυλλιά ανθίζει μόνο για δεκαπέντε μέρες μέσα στον Μάιο και το μάζεμα των ροδοπετάλων καθώς και η επεξεργασία τους γίνεται ακριβώς εκείνες τις μέρες. Πρόκειται για ένα γλυκό κουταλιού με ιδιαίτερη γεύση και μεγάλη θρεπτική αξία.
Τα τελευταία πολλά χρόνια, την καλλιέργεια, τη συγκομιδή και την επεξεργασία την είχαν αναλάβει αποκλειστικά οι λιγοστοί μοναχοί που έμεναν στο μοναστήρι. Κάποια στιγμή και επειδή η μονάδα παραγωγής είχε παλιώσει και δεν ήταν κατάλληλη, το μοναστήρι είχε σταματήσει την παρασκευή. Από πέρυσι, ανέλαβε τη διαδικασία ένας επιχειρηματίας που ανακαίνισε τη μονάδα και έτσι η ξεκίνησε και πάλι η παραγωγή του γλυκού, πάντα με την επίβλεψη των μοναχών και, φυσικά, με την ίδια, μοναδική συνταγή που μόνο εκείνοι ξέρουν. Η μονή έχει μεγάλο ιστορικό ενδιαφέρον και είναι πλούσια σε κειμήλια, οπότε μια επίσκεψη θα μας αποζημιώσει πολλαπλώς.
Δεύτερη στάση είναι ο Κίσσαβος και ένα πανέμορφο μοναστήρι που σίγουρα διαφέρει από όλα τα άλλα. Η Ιερά Μονή Τιμίου Προδρόμου στην Ανατολή Αγιάς, σε υψόμετρο 1095 μέτρων, ιδρύθηκε τον 16ο αιώνα αλλά ερημώθηκε μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και ξαναπήρε ζωή όταν τον Ιούλιο του 2000 αποφάσισαν να την αναλάβουν η διεθνής γυναικεία αδελφότητα από το Ιερό Ησυχαστήριο του Αποστόλου Παύλου στο Λαύριο. Πρόκειται για ένα πολυεθνικό μοναστήρι, όπου οι μοναχές εργάζονται στη βιολογική γεωργία και κτηνοτροφία, παράγοντας μοναδικά προϊόντα. Το πιο διάσημο από αυτά είναι το παυλοτύρι τους, ένα αιγοπρόβειο τυρί που βραβεύτηκε σε διαγωνισμό στο Βερολίνο, αλλά υπάρχουν και άλλα πολλά γαλακτοκομικά προϊόντα που μπορείς να δοκιμάσεις, όπως κασέρια, γραβιέρες, άλλες με βότανα και άλλες σκέτες και βουτυρένιες, βαρελίσια φέτα, γιαούρτι στραγγιστό και γιαούρτι με φρούτα και λίγα λιπαρά, κεφίρ, καθώς και αγελαδινό, παστεριωμένο γάλα και φρέσκο γίδινο ή πρόβειο.
Στο μοναστήρι, που μοιάζει με μια μοναδική φάρμα, υπάρχουν διάφορες καλλιέργειες φρούτων και κηπευτικών και έτσι οι μοναχές μπορούν να φτιάχνουν και άλλα προϊόντα, όπως μαρμελάδες και τουρσιά. Εξαιρετικό είναι και το μέλι τους αλλά και τα κτηνοτροφικά προϊόντα, όπως τα λουκάνικα, ο καβουρμάς και πολλά ακόμη. Από το μοναστήρι μπορείς ακόμη να προμηθευτείς τσάι του βουνού και άλλα αφεψήματα, βότανα, σαπούνια και ό,τι άλλο βάζει ο νους σου. Σε κάθε περίπτωση, είναι από τα μοναστήρια στα οποία μια επίσκεψη θα σε εντυπωσιάσει και θα σε φέρει πιο κοντά στην ελληνική γη. Ο δε Κίσσαβος είναι το βουνό που δεν θα βαρεθείς ποτέ να επισκέπτεσαι και να μαθαίνεις από αυτό τα πάντα για τα ελληνικά φυτά και βότανα.
Ανάμεσα σε καστανιές, οξιές και βελανιδιές, στο όρος Πάγγαιο και σε ύψος 930 μ., βρίσκεται ένα ακόμη μοναστήρι, η Μονή Αναλήψεως Σερρών. Γυναικείο μοναστήρι, που ιδρύθηκε γύρω στο 1878 ως ανδρικό, κάποια στιγμή λογικά εγκαταλείφθηκε και επανασυστάθηκε το 1979 από γυναικεία αδελφότητα μοναχών. Η φυσική ομορφιά του τόπου όπου βρίσκεται το μοναστήρι και η υπέροχη θέα του κόβουν την ανάσα. Το ίδιο ενδιαφέρον έχει ο κεντρικός ναός του, ένα μοναδικό δείγμα αρχιτεκτονικής, μια σταυροειδής ροτόντα φτιαγμένη από λαξευτή πέτρα, με στέγη από πλάκες γρανίτη Ακροβουνίου.
Σε αυτό το μοναστήρι οι μοναχές ασχολούνται με την αγιογραφία, το κέντημα και το ψηφιδωτό αλλά, παράλληλα, φτιάχνουν ενδιαφέροντα προϊόντα, αποκλειστικά από όσα παράγονται στον κήπο τους. Δοκιμάστε τις εξαιρετικές, αγνές χυλοπίτες που θα βρείτε σε διάφορες εκδοχές, όπως με γιαούρτι, με τομάτα, βασιλικό και πιπεριά Φλωρίνης, με κολοκύθα, σπανάκι και κρεμμύδι ή με λιαστή τομάτα, ούζο και ελιά.
Εκτός από τα ζυμαρικά, η μονή έχει πολύ ωραίες, έτοιμες σάλτσες όπως η σάλτσα τομάτας που φτιάχνεται με αγνό ελαιόλαδο, κρεμμύδι, σκόρδο, βασιλικό και μυρωδικά, η σάλτσα από πιπιεριά Φλωρίνης και η σάλτσα τομάτα και μανιτάρι που είναι ιδανική για ζυμαρικά και πίτσες. Στη μονή φτιάχνονται ακόμη πολλά λικέρ είτε από φρούτα που μεγαλώνουν στο μποστάνι ή από φρούτα που συλλέγονται από το βουνό. Δοκιμάστε το λικέρ καρύδι, το ρόδι και το πορτοκάλι και θα με θυμηθείτε. Τα γλυκά κουταλιού αγριόσυκο, περγαμόντο και ακτινίδιο έχουν επίσης λόγο να μπουν στη λίστα με τα ψώνια σας.
Η Ιερά Μονή Μακαριωτίσσης, που βρίσκεται σε υψόμετρο επτακοσίων μέτρων στο όρος του Ελικώνα, έχει μεγάλη ιστορία καθώς ιδρύθηκε τον 12ο αιώνα, προόδευσε ως πνευματικό κέντρο, έδωσε μεγάλη βοήθεια στους Έλληνες κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας, φιλοξενώντας τους κλέφτες και τους αρματωλούς ενώ, προσπαθώντας να αντισταθεί στους ναζί, καταστράφηκε στο μεγαλύτερο μέρος της. Το 1992 επανασυστάθηκε από μια αδελφότητα μοναχών και έτσι ξεκίνησε το νέο μεγάλο κεφάλαιο της ιστορίας της. Προσωπικά τη γνωρίζω για τη μεγάλη και σύγχρονη μονάδα γαλακτοκομικών προϊόντων που διατηρεί. Οι μοναχοί κάποια στιγμή αποφάσισαν να αφοσιωθούν στην κτηνοτροφία και την παραγωγή αγνών προϊόντων, τόσο για να καλύψουν τις ανάγκες της μονής όσο και για να μπορέσουν να τα προσφέρουν στους επισκέπτες τους.
Τα ζώα της μονής τρέφονται με ελεγχόμενες ζωοτροφές και αρμέγονται με ηλεκτρονικά μέσα, έτσι ώστε το γάλα να είναι απόλυτα ασφαλές. Στη συνέχεια, τα προϊόντα παρασκευάζονται με παραδοσιακό τρόπο και πάντα με την επίβλεψη των μοναχών. Το στραγγιστό, κατσικίσιο γιαούρτι τους έχει ωραία πλούσια γεύση και το κατσικίσιο τυρί τους είναι εξαιρετικό. Το ίδιο καλές είναι και οι κλασικές κρεμούλες τους. Το βούτυρο γάλακτος είναι αυτό που θέλεις να έχεις όταν καις τα μακαρόνια σου, ενώ καλή είναι και η γραβιέρα από παστεριωμένο, αγελαδινό γάλα. Στη μονή θα βρείτε ακόμη διάφορα ζυμαρικά για να πάρετε μαζί σας, μέλι ελάτης και ανθέων, παραδοσιακές πίτες αλλά και μια σειρά από προϊόντα που δεν έχουμε συνηθίσει να βρίσκουμε σε μονές, όπως γκρανόλα, μπισκότα βρόμης, μπάρες με ξηρούς καρπούς και παστέλια σε διάφορες γεύσεις.
Ένα ακόμη μοναστήρι που θα ήθελες να επισκεφτείς για να γνωρίσεις τα προϊόντα του αλλά και να δεις τις προσεγμένες εγκαταστάσεις, τις καλλιέργειες και την κτηνοτροφική του μονάδα είναι το γυναικείο μοναστήρι της Ορμύλιας, το οποίο βρίσκεται στην αντίστοιχη περιοχή της Χαλκιδικής. Το μοναστήρι ανέλαβε σε κακή κατάσταση μια αδελφότητα μοναχών το 1974 και από τότε δεν έχουν σταματήσει να εργάζονται σκληρά για να το μεταμορφώσουν σε έναν τόπο εύφορο και σε μια μονή με σημαντικές δράσεις και μεγάλο κοινωνικό έργο. Το αγρόκτημα της μονής είναι αξιολάτρευτο, θέλεις να το γυρίσεις και να το ανακαύψεις. Υπάρχει ένας μεγάλος ελαιώνας, και σε κάθε συγκομιδή οι μοναχές αφήνουν κάθε άλλη εργασία και αφοσιώνονται σε αυτόν, μηλιές, αχλαδιές, εσπεριδοειδή, ακτινίδια, ροδιές, ροδακινιές, κυδωνιές και δεν μπορώ να φανταστώ τι άλλο ακόμη.
Οι μοναχές καλλιεργούν επίσης λαχανικά και μεγαλώνουν πρόβατα, κατσίκια και κότες για να μπορούν να καλύψουν τις ανάγκες τους αλλά και γα να έχουν να προσφέρουν στους επισκέπτες. Τα προϊόντα του μοναστηριού θεωρούνται πολύτιμα και είναι όντως. Μπορείτε να προμηθευτείτε αγνό, βιολογικό ελαιόλαδο, εξαιρετικά παρθένο αγουρέλαιο για τις σαλάτες σας, ελιές από διάφορες ποικιλίες, αρωματισμένες ελιές με βότανα καθώς και αλείμματα ελιάς. Επίσης, θα βρείτε ξινό και γλυκό τραχανά, χυλοπίτες μακριές αλλά και βότανα ή καρυκεύματα για τα μαγειρέματά σας. Τα γλυκά κουταλιού, οι μαρμελάδες και το μέλι, το κρασί και το λικέρ της μονής είναι ήδη γνωστά και αγαπημένα από τον κόσμο. Οι δε συσκευασίες των προϊόντων είναι παραπάνω από προσεγμένες και εφάμιλλες των καλύτερων προϊόντων που μπορείς να βρεις σε ένα ντελικατέσεν.
Προχωρώντας προς τη νότια Ελλάδα, θυμάμαι ένα ακόμη ξεχωριστό μοναστήρι, το Ιερό Κάθισμα Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, στους Άνω Δολούς Μάνης. Εκεί βρίσκονται μόλις τέσσερις μοναχοί, οι οποίοι έχουν εξαιρετικά αναπτυγμένο οικολογικό πνεύμα, μεγάλη αγάπη για τα ζώα και τα φυτά και διάθεση να μοιράζονται αυτή την αγάπη αλλά και τις γνώσεις τους. Στο μοναστήρι, μέσα σε έντεκα στρέμματα γης, βρίσκονται εξήντα διαφορετικές ποικιλίες ελιάς. Εξακόσια ελιόδεντρα που μεγαλώνουν με αγάπη, από ποικιλίες από την Ελλάδα, διάφορα μέρη του κόσμου, καθώς και μια σπάνια ελιά, τη λευκοελιά της Αλεξανδρούπολης.
Οι μοναχοί επίσης καλλιεργούν τις σπάνιες κερασιές του Ταΰγετου και το σκόρδο Μάνης καθώς και μαυραπιδιές, κολοκυθαπιδιές, μηλαπιδιές, είδη που σπάνια βρίσκεις κάπου αλλού. Αν σε όλα αυτά προσθέσω τη μεγάλη ποικιλία βοτάνων που βρίσκονται στο μοναστήρι καθώς και τις μηλιές με καταγωγή τη Σερβία, τις αχλαδιές της Αγγλίας ή τις βερικοκιές της Αλβανίας, θα καταλάβετε γιατί ένα πέρασμα από αυτό το μοναστήρι είναι μια υπέροχη ευκαιρία να γευτείτε δώρα της γης που δεν θα βρείτε πουθενά αλλού.
Θα ήταν μεγάλη παράλειψή μου αν δεν έλεγα πως σε αυτό το μοναστήρι φιλοξενούνται ακόμη παλιές ράτσες ζώων. Οι επισκέπτες έχουν την ευκαιρία να δουν το σκυριανό αλογάκι, το σκωτσέζικο πόνι αλλά και τον μανιάτικο όνο, ένα φανταστικό γκρι γαϊδουράκι που τείνει να εξαφανιστεί. Μάλιστα, τα ζώα της μονής προσφέρονται για θεραπευτική ιππασία σε παιδάκια που έχουν διάφορα κινητικά προβλήματα και αυτό είναι πολύ συγκινητικό και πολύτιμο.
Ανατολικά της Σητείας και κοντά στο Φοινικόδασος του Βάι, στην Κρήτη, βρίσκεται η ξακουστή Μονή Τοπλού. Χτίστηκε τον 14ο αιώνα και για δύο αιώνες βρισκόταν στην απόλυτη ακμή της, επανδρωμένη με μορφωμένους μοναχούς που συνέβαλαν με διάφορους τρόπους στην πολιτιστική ανάπτυξη του νησιού. Κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας, επιτέλεσε μεγάλο κοινωνικό και εκπαιδευτικό έργο, το 1821 λεηλατήθηκε από τους Τούρκους, ενώ στη Μεγάλη Κρητική Επανάσταση υπήρξε κέντρο του αγώνα με αρχηγό τον Ηγούμενο Μελέτιο. Πρόκειται, δηλαδή για μια μονή που έτσι και αλλιώς θα δονούνταν από την ενέργειά της. Πάντα τριγύρω της βρισκόντουσαν αμπελώνες και ελαιώνες. Μεγάλες, όμορφες εκτάσεις από τους δυο πολύτιμους καρπούς της ελληνικής γης, από εκείνα τα δυο προϊόντα που έχουν καθορίσει το DNA μας.
Οι μοναχοί, ακολουθώντας την παράδοση του μοναστηριού, επιμένουν να καλλιεργούν απόλυτα φυσικά, αγνά και βιολογικά τα αμπέλια, ενώ διαθέτουν σύγχρονο οινοποιείο και αποστακτήριο για να επεξεργάζεται τα σταφύλια με τον σωστό τρόπο και να μπορούν να παράγουν τα διάσημα σε όλο τον κόσμο βιολογικά κρασιά και την τσικουδιά, που ξεχωρίζει για το μοναδικό της άρωμα. Η μόνη Τοπλού, επίσης, μαζί με είκοσι τρεις άξιους καλλιεργητές από τη Σητεία, δραστηριοποιείται στους ελαιώνες των τετρακοσίων στρεμμάτων που βρίσκονται γύρω από το μοναστήρι. Εκεί παραδοσιακά καλλιεργείται η κορωνέικη ποικιλία με τον πιο αγνό και ηθικό τρόπο για να μπορούμε εμείς να απολαμβάνουμε το βραβευμένο σητειακό ελαιόλαδο Προστατευόμενης Ονομασίας Προέλευσης, που έχει απαλή γεύση και ένα υπέροχο χρυσοπράσινο χρώμα.
Υπάρχουν πολλοί που δεν θα επισκέπτονταν τα μοναστήρια του τόπου από καθαρή προκατάληψη και άλλοι λόγω απόψεων που σέβομαι και συχνά συμμερίζομαι. Αυτό δεν αναιρεί την ιστορία τους ούτε θα μπορούσε να με κάνει να αγνοήσω κάποιες καλλιέργειες και παραγωγές που έχουν γίνει με αγάπη, φροντίδα και αγνότητα. Θα μπορούσα να γράψω και για πολλές άλλες μονές και προϊόντα που αξίζουν μια γευστική δοκιμή, αλλά περιορίζομαι σε αυτούς τους επτά διαφορετικούς προορισμούς, οι οποίοι πιστεύω ότι είναι μια καλή αρχή για να ανακαλύψει όποιος θέλει ακόμη περισσότερα.
