Το πανηγύρι του Άη-Συμιού στο Μεσολόγγι είναι ένα από τα σημαντικότερα και πιο ιστορικά που οργανώνονται το καλοκαίρι στη χώρα. Επειδή το έχω παρακολουθήσει, πριν κάμποσα χρόνια, κι επειδή έχω συμμετάσχει κατά καιρούς σε πανηγύρια σε πολλά διαφορετικά γεωγραφικά διαμερίσματα, τόσο στην ηπειρωτική χώρα όσο και στα νησιά, λέω πως... τέτοιο πράγμα δεν έχω ξαναδεί. Δεν είναι μόνο η πολυήμερη διάρκειά του και τα ποικίλα δρώμενα, είναι και η όσο το δυνατόν πιο πιστή μεταφορά του μέσα στα χρόνια και βεβαίως η πάνδημη συμμετοχή, που ενώνει Μεσολογγίτες και επισκέπτες μ’ έναν πρωτόφαντο τρόπο. Το πανηγύρι που έχει παραδοσιακό-ιστορικό και θρησκευτικό χαρακτήρα γιορτάζεται από τους Μεσολογγίτες δύο φορές το χρόνο. Το χειμώνα, 2-3 Φεβρουαρίου και το καλοκαίρι στις ημέρες του Αγίου Πνεύματος. Η φετινή γιορτή –βάσει του δημοσιευμένου προγράμματος– ξεκίνησε το Σάββατο (18/6) με τον σημαιοστολισμό, τη φωταγώγηση της πόλης και τα πρώτα γλεντοκόπια αρματωμένων και καβαλαραίων, για να συνεχιστεί την Κυριακή της Πεντηκοστής (σήμερα δηλαδή) στο ιστορικό μοναστήρι του Αγίου Συμεών, σ’ ένα γλέντι με νταούλια και ζουρνάδες, το οποίο θα εξελίσσεται μέχρι και τη Δευτέρα του Αγίου Πνεύματος (άμα τη επιστροφή πλέον στην πόλη του Μεσολογγίου), για να ολοκληρωθεί το πρόγραμμα την Τρίτη (21/6) της Αγίας Τριάδος με το τελικό γλέντι στο νησάκι της Κλείσοβας (ακριβώς απέναντι από το Μεσολόγγι).
Υπάρχει ένα δυσεύρετο βιβλίο τού γνωστού ποιητή και συγγραφέα Θωμά Γκόρπα και του αδελφού του Βησσαρίωνος Γκόρπα, που τυπώθηκε από τις εκδόσεις Ζυγός, στην Αθήνα το 1972 κι έχει τίτλο «Το Πανηγύρι Τ’ Άη Συμιού (μια μεσολογγίτικη λαογραφία)». Το βιβλίο αυτό είναι πολύτιμο για την ιστορία του πανηγυριού και από ’κει μεταφέρω μερικά αποσπάσματα (με μικρές δικές μου ενοποιητικές παρεμβάσεις). Τα αδέλφια Γκόρπα, Μεσολογγίτες αμφότεροι, δένουν το πανηγύρι με το παρελθόν του, περιγράφοντας λεπτομέρειες και γεγονότα, ερευνώντας ταυτοχρόνως το πώς εμφανίστηκε αυτό (το πανηγύρι) μέσα στην ποίηση και τη λογοτεχνία...
Το Μοναστήρι
ΤΟΠΟΘΕΣΙΑ
Στους πρόποδες (ύψος 140 μέτρα) του Αρακύνθου, του ξακουστού Ζυγού, και 7 χιλιόμετρα περίπου βορειοδυτικά του Μεσολογγίου βρίσκεται το ταπεινό, αλλά ένδοξο μοναστήρι. Η μονή του Αγίου Συμεώνος του Θεοδόχου που ιδρύθηκε το 1740 (…) Ο Άη Συμιός δεν έμεινε έξω από τους αγώνες για το ξεσκλάβωμα της χώρας πριν το 1821… όπως και μετά, αφού… όσοι σώθηκαν κατά την Έξοδο της Φρουράς του Μεσολογγίου τη νύχτα, Σάββατο του Λαζάρου προς Κυριακή των Βαΐων, της 10 Απριλίου 1826 πήραν το δρόμο προς τον Άη Συμιό. Στ’ αμπέλι του Κότσικα ενσωματώθηκαν με τα άλλα λείψανα της Φρουράς της Κλείσοβας κι από κει τράβηξαν κατά το Μοναστήρι που το είχε πιασμένο και τους περίμενε ο Μουστάμπεης με 500 Αλβανούς ιππείς.
Για τ’ απομεινάρια της Φρουράς εδώ πάνω στον Άη Συμιό η Έξοδος συνεχίζεται. Περισσότεροι από 200 σκοτώνονται και αιχμαλωτίζονται. Οι υπόλοιποι κυνηγημένοι φθάνουν έως τα μισά του Ζυγού, όπου συναντιούνται με 300 απ’ τα σώματα των «όξω οπλαρχηγών», που έφθασαν καθυστερημένοι, και με την υποστήριξή τους περνούν στην άλλη πλευρά του Ζυγού και τραβάν για τη Δερβέκιστα. Στο έρημο χωριό φθάνουν μετά τρεις μέρες εξαντλημένοι και πεινασμένοι και φεύγουν αμέσως συνεχίζοντας τον τραγικό δρόμο προς τη σωτηρία, από την πείνα πια, για τα Σάλωνα…
Το Πανηγύρι
Ο ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΤΟΥ
Το πανηγύρι των αρματωμένων, πέρα από μια συνάντηση με τους προγόνους, πέρα από μια γιορτή ελευθερίας και ειρήνης, στο πιο βαθύ της νόημα, είναι και γιορτή του καλοκαιριού, της χαράς, της ζωής, του γλεντιού και του ξεφαντώματος. Οι Μεσολογγίτες πανηγυρισταί δεν ανεβαίνουν στον Άη Συμιό μόνο για να προσκυνήσουν τον Άγιο και να τιμήσουν τη μνήμη του τού Αγίου Πνεύματος, αλλά και να θυμηθούν τα μεγαλεία και τις θυσίες τού Αγώνα και να κάνουν μνημόσυνο των πεσόντων, στις Πολιορκίες και την Έξοδο των συμπατριωτών τους.
Όταν έφυγαν από τη ζωή και οι τελευταίοι που σώθηκαν απ’ το «Χαλασμό» οι νεώτεροι σκέφτηκαν ότι άξιζε να τιμούν τους ηρωικούς προγόνους με πλατύτερες και επιβλητικώτερες εκδηλώσεις, διατηρώντας, φυσικά, σαν πυρήνα αυτών των εκδηλώσεων το μνημόσυνο των Εξοδιτών στον Άη Συμιό.
Το Πανηγύρι τ’ Άη Συμιού επί δύο αιώνες τώρα παραμένει εκατό τοις εκατό λαϊκό σαν οργάνωση και σαν εκτέλεση. Ίσως είναι το μόνο από τα μεγάλα Πανηγύρια της Χώρας που διατηρείται ανόθευτο, μακριά από «εκσυγχρονισμούς», χωρίς να χάσει τίποτε από τον «πρωτογονισμό», την αφέλεια και την εγκάρδια ατμόσφαιρα των παλιών χρόνων. Μέσα στον διονυσιασμό του, που συνοδεύει ασταμάτητος ο ήχος των ζουρνάδων και των νταουλιών, κρατάει άθικτα τα αρχικά του στοιχεία τής μυσταγωγίας και της επιβλητικότητας, εν μέσω κραιπάλης, φαγοποτιού και κρασοκατανύξεως, χορού και τραγουδιού.(…)
ΑΡΜΑΤΩΜΕΝΟΙ – ΚΑΒΑΛΑΡΑΙΟΙ
Ψυχή του Πανηγυριού είναι οι αρματωμένοι και οι καβαλαραίοι. Οι Μεσολογγίτες λένε: για τους πρώτους ότι πάνε «ντυμένοι» και για τους δεύτερους «πάνε μ’ άλογα». Δέκα ως δεκαπέντε απ’ αυτούς αποτελούν μια ομάδα, την «παρέα», η οποία έχει τον αρχηγό της, τον «καπετάνιο», τον πρώτο μεταξύ ίσων. Ο καπετάνιος διαλέγεται μεταξύ των πιο πεπειραμένων, των πιο μπασμένων στην εθιμοτυπία του Πανηγυριού. Το παλιό έθιμο, σύμφωνα με το οποίο οι παρέες των αρματωμένων έχουν ένα ή και περισσότερα παιδιά ντυμένα με φουστανέλλα, συνεχίζεται και στις μέρες μας.(…)
ΟΙ ΓΥΦΤΟΙ ΟΡΓΑΝΟΠΑΙΧΤΕΣ
Αν η ψυχή του Πανηγυριού είναι οι αρματωμένοι και οι καβαλαραίοι, τότε τα «όργανα» είναι εκείνα που με τους λεβέντικους ήχους τους ταξιδεύουν αυτή την ψυχή στα ηρωικά περασμένα. Οι γύφτοι οργανοπαίκτες (λέγονται και «γυφταίοι» στο Μεσολόγγι), που επί τρεις μέρες και νύχτες ασταμάτητα λαλούν τον «ζουρνά» και βαράν το «νταούλι» είναι αδερφικά δεμένοι με τους αησιμιώτες πανηγυριστάς, γενιά με γενιά. Οι ίδιοι ομολογούν ότι πουθενά στην Ελλάδα δεν έχουν συναντήσει ωραιότερο Πανηγύρι, ούτε πιο κουβαρντάδες γλεντζέδες απ’ τους Μεσολογγίτες.(…)
Η έλλειψη πεπειραμένων οργανοπαικτών στην Αιτωλοακαρνανία τα τελευταία χρόνια αναγκάζει τις παρέες να τους αναζητούν σ’ άλλες περιοχές.
Η κάθε παρέα έχει τέσσερις οργανοπαίχτες: ένα πρίμο ζουρνατζή, τον «πριμαδόρο», που είναι ο μάστορας της ορχήστρας, ένα δεύτερο, τον «μπασσαδόρο», ένα «νταουλιέρη» και ένα τέταρτο, που ξεκουράζει τους τρεις βασικούς. Αν το Πανηγύρι του Άη Συμιού είναι εξουθενωτικό για τους πανηγυριστάς, για τους οργανοπαίχτες είναι αληθινό ξεθέωμα. Γι’ αυτό φυσικό είναι να… κολλάνε τα χαρτονομίσματα της χαρτούρας στα ιδρωμένα μέτωπά τους.(…)
ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΚΑΙ ΧΟΡΟΙ
Οι αρματωμένοι και οι καβαλαραίοι φημίζονται τόσο για τη χορευτική τους δεινότητα όσο και για την αγάπη τους στο τραγούδι, φυσική συνέπεια του λεβέντικου και γλεντζέδικου ταμπεραμέντου τους. Στο Μεσολόγγι, άλλωστε, έζησαν, έπαιξαν και τραγούδησαν μεγάλοι λαϊκοί καλλιτέχνες, που δημιούργησαν παράδοση, οι μεγάλες δόξες των καφέ σαντάν της παλιάς εποχής, ο Θανάσης ο Μπαταριάς, ο Νικολός ο Σουλεϊμάνης, ο Χαράλαμπος Μαργέλης.
Εκτός απ’ τα παλιά ρουμελιώτικα δημοτικά τραγούδια, του τραπεζιού, κλέφτικα και λιανοτράγουδα οι Αησυμιώτες τραγουδούν τα φημισμένα μεσολογγίτικα μοιρολόγια και τ’ αησυμιώτικα. Μόνο συρτά και τσάμικα χορεύουν οι πανηγυρισταί, πλουτισμένα με τις περίτεχνες αησυμιώτικες φιγούρες. Επίσης οι γύφτοι λαϊκοί οργανοπαίκτες παίζουν τα καταπληκτικά σε εκτέλεση οργανικά κομμάτια, όπως η Μπαντονάδα ή Μυρολόι τ’ Αλή Πασά.
Θεαματικότατες είναι οι χορευτικές αναπαραστάσεις (είδος λαϊκού θεάτρου), όπου ζωντανεύονται η ζωή και οι θυσίες των Μεσολογγιτών Αγωνιστών, υπό τους ηρωικούς ήχους ζουρνάδων και νταουλιών, που οι ρίζες τους φτάνουν ως τον αρχαίο πυρρίχιο. Τα θέματα είναι η σφαγή των παιδιών απ’ τις μανάδες, η πάλη του Μεσολογγίτη με τον Τουρκαλβανό, πατέρας και γιός κ.ά.(…)
ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΟ ΠΑΝΗΓΥΡΙ
Ντόπιοι ποιηταί έγραψαν τραγούδια στα οποία αναφέρεται το Πανηγύρι και ο Άγιος. Τα κείμενα αυτά είναι λαογραφικού ενδιαφέροντος. Δίνουν πληροφορίες για το Πανηγύρι, τους Μεσολογγίτες και το Μεσολόγγι, που καλύπτουν ένα μεγάλο διάστημα που ξεκινάει απ’ το 1880 περίπου και φτάνει ως τις μέρες μας.(…)
Από τα διάφορα στιχουργήματα που σταχυολογούν οι Θωμάς και Βησσαρίων Γκόρπας να μεταφέρουμε, κατ’ αρχάς, το ποίημα του Κωστή Παλαμά «Το Πανηγύρι του Ψαρά» από τη συλλογή «Οι Καημοί της Λιμνοθάλασσας» (1912)…
Το Πανηγύρι του Ψαρά
Στον Άη Συμιό στον πλάτανο, στο κρύο το πηγαδάκι
που πάνε τα κλεφτόπουλα και πίνουνε νερό,
στο πανηγύρι τ' άη Συμιού, ψαράς για το καμάκι,
το δρόμο δεν τον έμαθα που πάει προς το βουνό.Δεν είμαι για το μακρινό λεβεντοπανηγύρι,
με φουστανέλλα, με άρματα, με φέρμελη χρυσή,
πάντα ξερμάτωτο, ψαρά, γυμνό, καραβοκύρη,
με ξέρει σκόλη και δουλειά στο ξερονήσι εκεί.Δεν είναι για χαροκοπιές και για τα πανηγύρια
οι φουστανέλλες, τ' άρματα, η φέρμελη η χρυσή.
Τ' άγιασε το αίμα κ' η φωτιά· φέρτε λιβανιστήρια,
τάχτε τα στα κονίσματα κι ανάφτε τους κερί.Μα όταν κοντά της Κλείσοβας το πανηγύρι βράζει
μεσ' στην αγιά Τριάδα της το χρόνο μια φορά,
μεσ' απ' το γλυκοχάραμα μιαν έγνοια τινάζει
προς της γιορτής το βούισμα στην ακροθαλασσιά.Και μέσα στο πρυάρι μου το καλοσκαρωμένο
γοργά ως τη νύχτα το λαό περνώ το γιορταστή,
ψάρι αργυρό τής χάρης της και μια λαμπάδα πααίνω
κ' ύστερα κάνω ολονυχτιά με το θιακό κρασί.
Και για το τέλος δύο σονέτα ενός ξεχασμένου ποιητή, του Χρηστάκη Παλαμά (μεγαλύτερος αδελφός του Κωστή Παλαμά) από την ακόμη(;) ανέκδοτη συλλογή «Τα γεροντικά σονέττα» (1924)…
Τ’ Άη Συμιού
Απλώνεται το σύννεφο παχύ στα περασμένα
Μιανής ζωής πολύδαρτης... η μνήμη σκοτισμένη
Γυρίζει νάβρει ξάναση σε κάτι ξεχασμένα
Κι όσο τα χρόνια φεύγουνε, τόσο κι αυτή μακραίνει.Και ξάφνου μια οχλοβοή χαρούμενη του κόσμου
Το τούμπανο και ο ζουρνάς, λαλούμενα, αντάρα
Σαν αστραπή το σύννεφο σκίζουνε... και το φως μου
Ξανοίγεται στη θύμηση της νιότης μου με μάραΚι ενώ η ματιά μου άπλερη στης πόρτας το καρτέρι
Και η καρδιά τρεμουλιαστή ζητάει άλλα χνάρια
Ο νους μου φεύγει πιο ψηλά... Σ' απάτητο λημέρι,Στου Άη-Συμιού το ρίζωμα... και φερν' η φαντασία
Μ' αρματωσιές περίβαλτες εκειά τα παλληκάρια
Να ροβολούνε στο Ζυγό σ' αληθινή θυσία...
Της Αγιά Τριάδος
Γυρίζει πάλι η θύμηση μ' άλλους αχούς κι αντάρες
Κάτου στις θαλασσόνυχτες φυκιές της Χωροπούλας
Στριμώνονται γυροβολιά οι όμορφες κ' οι χάρες
Πεζοβολάνε οι ματιές του νιου και της παιδούλας.Βαριοί πηδάν με τ' άρματα εις το νερό οι Ζυγιώτες
Και φτερακάνε στο νησί γεμάτα τα πριάρια
Το πήραν άλλη μια φορά – χου – οι πανηγυριώτες
Η λίμνη παραδέρνεται μανιώνουνε τα ψάρια...Και στρέφεται ο λογισμός σε κειό το πανηγύρι
Του πόλεμου και της φωτιάς... στη χούφτα των ανδρείων
Που ξέρας μιαν αδρασκελιά μ' ακράτητο αργοπύριΤης δόξας και της λευτεριάς εστήσαν το βωμό
Και τα ρηχιά της Κλείσοβας μνημούρι των θερίων
Σημείο για την Έξοδο το μέγα χαλασμό.
Οι φωτογραφίες προέρχονται από τα sites filmellon.gr, onairnews.gr, thebest.gr και messolonghi-press.blogspot.com
σχόλια