Το Μεσολόγγι του ποιητή Θωμά Γκόρπα
"Είμαι 500 ετών Μεσολογγίτης και 50 ετών ποιητής"
Φωτ. Σπύρος Στάβερης
Τα αποσπάσματα από τα ποιήματα του Θ. Γκόρπα προέρχονται από την πρόσφατη έκδοση του εκδοτικού οίκου Ποταμός - Θωμάς Γκόρπας, Τα Ποιήματα (1957-1983)
"Η σκέψη των προγόνων μας μοναδικών κι ωραίων
αρχαίων αλεξανδρινών βυζαντινών και νέων
παράκατσε στη ξενιτιά παράκατσε στη Δύση
και η Δύση εκαρδάμωσε και η Ελλάδα πάει να σβήσει" (Ελλάδα χωρίς Ανατολή, Θ. Γκόρπας)
"Γεννήθηκα στο Μεσολόγγι το 1935, επίσημη χρονιά του ελληνικού σουρεαλισμού Τα μαθήματα του Δημοτικού, τα άκουσα, μέσα σε μια αποθήκη κρασιών, στο πίσω μιας καρβουναποθήκης, λόγω επιτάξεως των σχολείων Από το 1945, έως το 1950 έπαιξα Καραγκιόζη, με δικές μου φιγούρες Το καλοκαίρι του 1951, μαζί μ' άλλους δύο συμμαθητές κατασκεύαζα φιλολογικό περιοδικό και λειτουργούσα πρωτόγονο κινηματογράφο 1949-50 έγραψα τους πρώτους μου συνειδητούς στίχους, χωρίς ρίμες Το 1952 άνοιξε ο φάκελός μου στην Ασφάλεια, με πρώτες εγγραφές την ηγετική μου συμμετοχή σε μαθητική διαδήλωση υπέρ της Ενώσεως της Ελλάδας με την Κύπρο, την ασέβειά μου κατά την ώρα της ομαδικής προσευχής, την ανάγνωση κομμουνιστικών εφημερίδων («Νεολόγος Πατρών», «Βήμα», «Ελευθερία» κ.ά.), την ανάγνωση «κομμουνιστικών βιβλίων» (Μπαλζάκ, Ντοστογιέφσκι, Γκόρκι κ.ά.) Στο παράρτημα Ασφάλειας, είχαν καταθέσει ο Γυμνασιάρχης και οι περισσότεροι καθηγητές μου και δυστυχισμένοι άνθρωποι όπως 3-4 συμμαθητές και φίλοι μου, μέλη αριστερών οικογενειών Το 1953 στο απολυτήριό μου, με άριστα το 20, στη γυμναστική (μέλος των ομάδων βόλεϋ και μπάσκετ και πρωταθλητής στους περιφερειακούς μαθητικούς αγώνες στην δισκοβολία με κατάρριψη του πανελληνίου ρεκόρ) είχα 10, στα Νέα Ελληνικά (με 2-3 κόλλες αναφοράς στην έκθεση) 11, στα Αρχαία Ελληνικά (διάβαζα από το πρωτότυπο, χωρίς μεταφραστικό βοήθημα έως και Θουκυδίδη) 11 Την ίδια χρονιά και την επόμενη απορρίφθηκα στις εξετάσεις της Νομικής λόγω του φακέλου. Το 1954, ήρθα πρώτος στις εξετάσεις της Παντείου, πήγα σε δύο τρία μαθήματα κι από τότε δεν έχω περάσει ούτε απ' έξω. Δεν επρόκειτο περί σχολής, αλλά περί στάβλου. 500-600 φοιτητές σε μια αίθουσα που βρώμαγε κάτουρο, ποδαρίλα και βομβαρδίζονταν από χιλιάδες στραγάλια και σαίτες Ήδη δούλευα μεταφορέας Από το 1955 έως σήμερα, δούλεψα λογιστής, τοιχοτρίφτης, επιμελητής εκδόσεων, μπογιατζής, παλαιοβιβλιοπώλης, συντάκτης στον Ημερήσιο Τύπο («Ανεξάρτητος Τύπος», «Μεσημβρινή», «Εξπρές», «Νέα Πολιτεία»). Ακόμα υπήρξα συντάκτης ή Αρχισυντάκτης στα Περιοδικά «Ρουμελιώτικη Βίγλα», «Ο Λογοτέχνης», «Η τέχνη στην Αθήνα», «Η Καλλιτεχνική», «Μουσικά Θέματα», και σύμβουλος εκδόσεως της «Ποιητικής Αντιανθολογίας». Το 1979 εκπροσώπησα την Ελλάδα στο πρώτο Διεθνές Φεστιβάλ Ποίησης Μπητ στην Όστια της Ρώμης. Εργασίες μου πολύχρονης έρευνας για το Μεσολόγγι, την Αθήνα, το λαϊκό τραγούδι, τον Καραγκιόζη και την Πρωτοπορία του 1920, παραμένουν στα συρτάρια μου".
Θωμάς Γκόρπας
"Γιατί, παιδί μου, είσαι θλιμμένο μέρα γιορτής και με κοιτάς σαν ξένο; -Αχ πόσο με στεναχωρείς πατρίδα μονάχα σε εθνικές γιορτές σε είδα... -Γιατί, παιδί μου, κλαις βαρυγκομίζεις γιατί με καταριέσαι και με βρίζεις; -Ζωές χαλάς κι αγάπες σπίτια κλείνεις πολλά ζητάς και τίποτα δε δίνεις. -Γιατί, παιδί μου, αγναντεύεις πέρα τι βλέπεις να 'ρχεται μες στον αέρα; -Βλέπω να 'ρχεται η ανεργία και να με στέλνεις στη Γερμανία" (Η πατρίδα, Θ. Γκόρπας)
"Είμαι 500 ετών Μεσολογγίτης και 50 ετών ποιητής. Δεν έδωσα ποτέ το δικαίωμα σε κανένα να λέει ότι ενδιαφέρεται περισσότερο από μένα για το Μεσολόγγι. Και ποτέ δεν ζήτησα από κανέναν να με ελεήσει για τη δουλειά μου. Τα περισσότερα από τα περασμένα, σχεδόν όλα γίνονται σκόνη. Και τα πολλά που φτάνουν στους νεότερους είναι παραμύθια ή ψέματα.
Ο Εμμανουήλ Λυκούδης πριν 100 χρόνια είπε κάτι που ισχύει ακόμα και ο Ελύτης πριν 50 χρόνια σε παραλλαγή το γράφει στ' "Ανοιχτά Χαρτιά" του : "Ο μέσος 'Ελληνας την αλήθεια τη δέχεται το πολύ πολύ σαν παραδοξολογία. Αρέσκεται στο ψέμα, ζει με τα παραμύθια και τα ψέματα".
Η επανάσταση, η αλλαγή στην τέχνη όπως και στη ζωή έρχεται από τους λοξούς. Ο Παλαμάς, όπως ο Σολωμός και ο Σεφέρης υπήρξαν άνθρωποι καθώς πρέπει, συντηρητικοί, συμβιβασμένοι. Και άφησαν πολλούς μούλους. Εγώ έρχομαι από τον Κάλβο, τον Τριαντάφυλλο Σποντή, τον Στασινό Μικρούλη, τον Καρασούτσα, τον Βαλαβάνη, τον Παπαδιαμαντόπουλο, τον Καμπά, τον Μαλακάση, τον Λιμπεράκη, τον Βάρναλη, τον Φιλύρα, τον Καρυωτάκη. Γι' αυτό και συναντήθηκα με τον Εμπειρίκο, τον Εγγονόπουλο, τον Ελύτη, την Πολυδούρη και τον Ζώτο.
Λένε κάποιοι για μένα ότι είμαι δύσκολος. Θα θέλατε να είμαι εύκολος ; Λένε άλλοι ότι βρίζω. Αυτοί που το λένε είναι φουκαράδες. Εγώ δεν βρίζω, καταγγέλω, λέω αλήθειες. Λένε άλλοι ότι αρνούμαι τους πάντες στο σινάφι μου, εγώ που πριν δευτερόλεπτα ανέφερα μια ντουζίνα ποιητές τους οποίους θεωρώ μέγιστους. Η ιστορία η πραγματική της λογοτεχνίας μας παραμένει άγραφη. Φυσικά, αφού άγραφη παραμένει και η πολιτική και η πολεμική ιστορία του τόπου μας.
Είμαι απόγονος του Ρήγα Φεραίου, του Αλή Πασά, του Καραϊσκάκη, του Ανδρούτσου... Είμαι απόγονος του Ρόκου Χοϊδά, του Βελουχιώτη, του Μπελογιάννη, του Πλουμπίδη, του Λαμπράκη, αυτών των δολοφονημένων από την σύμπραξη εχθρών και συντρόφων τους.
Στο Μεσολόγγι και στην Αθήνα κάθε τόσο εορτές μνήμης και πανηγύρια για τον Παλαμά και τον Τρικούπη. Για τους μικρούς Μεσολογγίτες Δεληγιώργη, Μαλακάση, Τραυλαντώνη, ούτε μια γιορτούλα.
Από το 1998 εώς φέτος ήταν επέτειοι 200 χρόνων από τη γέννηση του Θανάση Ραζή-Κότσικα, του αρχηγού του πολιορκημένου Μεσολογγίου, του αδερφού του Γιαννάκη, του Ζηνόβιου Βάλβη. Δεν τους θυμήθηκε ούτε η Πολιτεία, ούτε ο Δήμος, ούτε κανένας από τους αμέτρητους συλλόγους της πόλεως...
Παραμένω απελπισμένος για το Μεσολόγγι και την Ελλάδα ολόκληρη, αλλά και αισιόδοξος..."
Θωμάς Γκόρπας
Μία ανάμνηση του ποιητή Περίανδρου Παπανικολάου.
"Καθόμουν με δυο κορίτσια μελαχρινά στις σκάλες στου σπιτιού. Ομορφες και οι δυο, η μεγάλη πιο πολύ. Ηταν και η σιλουέτα μιας ψηλής γυναίκας στο εσωτερικό του σπιτιού. Οταν γελούσε, γελούσε όλο το πρόσωπο της. Αλλάξαμε τηλέφωνα όταν μετακομίσαμε "θα σας επισκεπτόμαστε στην εξοχή τώρα"....κάτι που δεν έγινε. Πἐρασαν πολλά χρόνια που οι μορφές ακόμα σαν όνειρο έρχονται, όμορφες στη σκέψη. Η αδερφή και οι ανιψιές του Θωμά."
"Τα μόνα δικά μου ήταν η θάλασσα η λιμνοθάλασσα και τα σάλτσινά της και ξένα όλα τ' άλλα
κ' η θάλασσα ήταν απέραντη μεγάλη τραγουδίστρια Ανατολής και Δύσης και τα σάλτσινά της παραδεισένιοι κήποι μ' άνθη-παιδιά πουλιά-αετούς την μπάλα για νεράιδα..." (Παιδικά χρόνια, Θ. Γκόρπας)
"Γεννήθηκα στο Αιτωλικό του Μεσολογγίου"
αυτοβιογραφικό σημείωμα της Βάσως Κατράκη (βλ. vassokatraki.gr)
"Το Αιτωλικό είναι ένα μικρό νησάκι, που το συνδέουνε με τη στεριά δυο μακριά πέτρινα γεφύρια με πολλές μικρές τοξωτές καμάρες. Το σπίτι μας ήτανε σχεδόν όλο μέσα στη θάλασσα και στη γειτονιά καθότανε όλο ψαράδες. Ένα ξυπόλυτο μελισσολόι τριγύριζε ολοήμερα, με τις γυναίκες τους συνέχεια γκαστρωμένες και τα παιδιά , μπακανιασμένα από την ελονοσία.
Ο πατέρας μου λεγότανε Γιώργης Λεονάρδος κι ήτανε κτηματίας, μα περισσότερο τραγουδούσε κι έψελνε στην εκκλησία με μια σπάνια ωραία, ζεστή φωνή. Όταν τραγουδούσε μαζευότανε κόσμος και κοσμάκης σπίτι μας για να τον ακούσει.
Η μανούλα μου ύφαινε ολοκέντητα λεπτά μεταξωτά και μπαμπακερά και πολύχρωμα μάλλινα κιλίμια. Είχε πάρει κι ένα χρυσό βραβείο σε μια Διεθνή Έκθεση στο Παρίσι.
Τα δυο μου αδέρφια, ήτανε μεγαλύτερα από μας τα κορίτσια. Ο μεγάλος, φοιτητής τότε της φιλολογίας μας έφερνε από την Αθήνα ένα μαγικό για μας κόσμο. Παλιά βιβλία με χρωματιστές χαλκογραφίες και ξυλογραφίες, χρωματιστές εικόνες και χαλκομανίες, μπογιές και πινέλα και δεν άφηνε παλιατζίδικο της Αθήνας αγύριστο. Ο μικρότερος, ό,τι έβλεπε το μάτι του τόκαναν τα χέρια του, και μαζί με όλα, ζωγραφίζανε κιόλας και οι δυό τους.
Γύρω-γύρω από τη μικρή μας θάλασσα ήτανε η έξοχή, γεμάτη ελιές, χωράφια καρπερά, μποστάνια, καπνοτόπια, σιτηρά. Μια ζωή στη στεργιά και στη θάλασσα, γεμάτη ιδρώτα και μόχθο.
Μέσα σ' αυτό το περιβάλλον μεγάλωσα. Διάβαζα βιβλία και βιβλία πούχε ο αδερφός μου κι οι φίλοι μας. Μ' άρεσε πολύ το διάβασμα και πιο πολύ ή ποίηση. Κοντά στ' αδέρφια μου ζωγράφιζα κι εγώ.
Κρυφά, ονειρευόμουνα να γίνω ζωγράφος, μα μου φαινότανε τόσο απίστευτα μεγάλο που δεν μπορούσε λογικά να χωρέσει στο μυαλό μου. Ό, τι έβλεπα, έλεγα:
- Εγώ αυτό μπορώ να το κάνω.
- Και πολλές φορές έβαζα τον εαυτό μου σε δοκιμασία.
Δεν ήξερα ακόμα ότι, άλλο πράμα είναι η Τέχνη.
Και μια μέρα, σφηνώθηκε ξαφνικά στο μυαλό μου ένα ερώτημα. Κι' αν γίνω ζωγράφος;
Πώς έγινε έτσι άξαφνα αυτό, δεν το κατάλαβα. Χίλιες καμπάνες χτυπήσανε μέσα μου, κι έχασα τον κόσμο. Από τότε, δεν είχα τίποτε άλλό στο μυαλό μου νύχτα και μέρα.
Μα, χίλιες δυο αναποδιές ξεφυτρώσανε, και ξαφνικά, ο πατέρας μου αρρώστησε βαριά κι έπεσε πολύ πίκρα και θλίψη στο σπίτι μας, πού κράτησε εφτά ολόκληρα χρόνια.
Και κάποια μέρα, αφού πέθανε ο πατέρας μου, ξεκίνησα για την Αθήνα μην ξέροντας ακριβώς τι θα κάνω.
Πήγα στη Σχολή Καλών Τεχνών, κι έμαθα πώς σε λίγες μέρες θ' αρχίζανε οι εξετάσεις. Αμέσως έτρεξα και γράφτηκα στη Σχολή. Έδωσα εξετάσεις.
Στη Σχολή Καλών Τεχνών είχα Καθηγητές τον Παρθένη στη Ζωγραφική και τον Κεφαλληνό στη Χαρακτική. Πήρα το Δίπλωμα της Σχολής το 1940 με μια τρίμηνη υποτροφία στη Ζωγραφική για τα νησιά και ένα βραβείο και δυό επαίνους στη Χαρακτική. Μετά αμέσως πόλεμος, κατοχή, πείνα, αντίσταση, και μετά πάλι εμφύλιος πόλεμος, πάλι σκοτωμοί άδικοι κι ακατονόμαστοι, εξορίες, φυλακές, όλα τα δεινά της Πατρίδας περάσανε από της δικής μου γενιάς τις πλάτες.
Έκανα πολλά ταξίδια σε πολλές Ευρωπαϊκές πόλεις, είδα πολλά Μουσεία και Πινακοθήκες.
Το 1955 έκαμα την πρώτη μου έκθεση."
"Μεγάλε Δρόμε σπαραγμέ παγιδευμένη νιότη ορυχείο κομμένο απ' το φως που κάποτε το φέρναμε εώς εσέ ορυχείο με τα χέρια απλωμένα προς το φως που πάντα φέρνουν κάποιοι ποτέ θαμμένο μες στο τελικό σκοτάδι ποτέ λησμονημένο από τη νεολαία τη φλογισμένη" (Ο μεγάλος δρόμος, Θ. Γκόρπας)
"Πατρίδα μου
καπρίτσο και νταλκά ηλιοβασίλεμα στα βυσσινιά
δάκρυ' αργοκύλητα και ψεύτικα φιλιά και του ντουνιά
πορτρέτα στα πακέτα των τσιγάρων μου και μες στα πρώτα
αγαπημένα μου τραγούδια να μικραίνεις μες στα χνότα
να μου μικραίνεις αχ να σκίζομαι να μη σε πιάνω
μέσα στα ξένα στ' αθηναίικα χνότα και απάνω
που σ' έβρισκα δια μέσου νέας αγάπης πάλι να σε χάνω
Πατρίδα μου
πρώτη μεγάλη αγάπη μου και πρώτη γλύκα της ζωής
χρυσάφι στα σκοτάδια μάτια μου και λάδι της ψυχής
σκαμμένος τωρα από ποταπότητες εχθρούς και φίλους
ξαναθυμάμαι αετούς στεφάνια σάλτσινα και μύλους
χασίσια που με ξεγελάν και λέω πως σε φτάνω
μες στα τραγούδια μου όπου όλο σε βρίσκω και σε χάνω
πόλη μου που με πας από τον Κάτω Κόσμο στον Απάνω..."
(Μεσολόγγι, Θ. Γκόρπας)
"Κι απο γλυκεία νωχέλια κι ώχρα βασιλική βαμμένη" (Θ. Γκὀρπας).
"Οσο με θαυμάζεις τόσο λιγοστεύουν
οι πόρτες και τα παράθυρα που άνοιξα για σένα" (Θ. Γκόρπας).
"Σε απαλήν εγκατάλειψη τραμπαλίζεται το χαμογελό σου
φρέσκο φύλλο που παίζει με το μικρό βοριά" (Θ. Γκόρπας).
"Τα μάτια μας πηγαίνουν εώς τη χαραυγή
σαν το σπαθί που πέφτει σκίζοντας στη μέση
αυτή τη νύχτα που πολλοί είπαν πως θα μας έθαβε..." (Απάντηση, Θ. Γκόρπας).
"Φύσημα των δέντρων σβήσιμο του κύματος
άναμμα των φώτων σε πόλεις παραλιακές
ωραία πράγματα στον τοίχο ωραία κι ανώνυμα
παρηκμασμένα μαγαζιά έρημοι σιδηροδρομικοί σταθμοί
τυχαία ταξίδια μαγικά σ' αγνοημένα μέρη επαρχιακά." (Αγάπες, Θ. Γκόρπας).
"Τι θέλετε φεγγάρι ή σουβλάκι
καλσόν από ακρογιάλι ή από σούπερ μαρκετ
φύκια ή νάϋλον διαλέξετε
διαλέξετε να μην πεθάνετε
διαλέξετε να πεθάνετε
όπως με την πολιτική" (Δίλημμα, Θ. Γκόρπας)
"Έχεις ένα παλάτι αλλά μέσα δε μπορείς να μείνεις
ειν' ο,τι απόμειν' απ' τα μάτια και τα παραμύθια εκείνης" (Θ. Γκόρπας).
"Έχει μια καρδιά κλειστή και μέσα ένας ήλιος.
Και πίσω από τον ήλιο της βουνά γαλάζια γκρι.
Και πίσω από τα βουνά μια θάλασσα με κοράλλια.
Και πίσω από τη θάλασσα των κοραλλιών η πόλη των εκπλήξεων.
Και πίσω από την πόλη των εκπλήξεων πάλι θάλασσα
η θάλασσα..." (Νοσταλγία, Θ. Γκόρπας)
"Στο πρώτο πλάνο υπάρχει μια ερημιά
γεμάτη χρώματα στολίδια ραντεβού και μίση
στο δεύτερο η αγάπη
στο τρίτο πάλι μια ερημιά και βουτηγμένη τώρα σε πηχτό σκοτάδι
στο τέταρτο πάλι η αγάπη τώρα τυφλή και μεθυσμένη
στο πέμπτο πάλι μια ερημιά μαύρη και στάζει αίμα
στο έκτο ούτε ερημιά ούτε αγάπη με ή χωρίς φως ή σκοτάδι
στο έκτο μεταμεσονύκτιος δρόμος καλοκαιρινός
και ένας άντρας βιαστικός καπνίζοντας τον διασχίζει
η νύχτα λάμπει σαν ημέρα και μονάχα το γλυκό αεράκι
δροσίζει τα καμένα φύλλα της καρδιάς μου..." (Πλάνα, Θ. Γκόρπας)
"... Πιστεύω να υπάρξει ένας παράδεισος και για μας γεμάτος ανυπολόγιστα φιλιά, τσιγάρα, καφέδες και κρασιά, κουτούκια και ταξιά, έρημες μεταμεσονύχτιες πλατείες, κλειστά μαγαζιά κλειστά παράθυρα κι από πίσω οι καλές γυναίκες μόνες ή με τον άντρα τους και γι' αυτό δυο φορές μόνες..." (Εμείς, Θ. Γκόρπας)
ΟΙ ΜΙΣΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΓΡΑΦΟΥΝ ΠΟΙΗΣΗ
ΟΙ ΑΛΛΟΙ ΜΙΣΟΙ ΔΕ ΔΙΑΒΑΖΟΥΝ ΤΙΠΟΤΑ (Η Ελλάδα έχει μεγάλη ποίηση που λένε, (Θ. Γκόρπας)
*Θερμές ευχαριστίες στον Περίανδρο Παπανικολάου για την ξενάγηση στο Μεσολόγγι και τις αστείρευτες πληροφορίες για τον τόπο του και τον ποιητή.
