Το χωριό Φραγκάδες είναι ένα από τα 46 Ζαγοροχώρια, απέχει 58 χιλιόμετρα από την πόλη των Ιωαννίνων και βρίσκεται σε υψόμετρο 960 μέτρων, στις νότιες πλαγιές της Τύμφης. Η αμφιθεατρική του θέση, με θέα το επιβλητικό Μιτσικέλι και τα γραφικά, πετρόχτιστα σπίτια και σοκάκια του είναι μερικοί από τους λόγους για τους οποίους το επισκέπτονται φυσιολάτρες από όλο τον κόσμο. Άλλωστε, εδώ και έναν χρόνο το Ζαγόρι συμπεριλαμβάνεται στον Κατάλογο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO, καθώς αποτελεί ένα ξεχωριστό πολιτιστικό τοπίο.
Οι Φραγκάδες χρονολογούνται περίπου από το 600 μ.Χ. και λέγεται πως πήραν το όνομά τους από τον τιμαριούχο του χωριού, Αντώνιο Φράγκο, ο οποίος δολοφόνησε το 1384 τον Σέρβο ηγεμόνα των Ιωαννίνων Θωμά Πρελούμπο. Το 1430 οι κάτοικοι υποτάχτηκαν οικειοθελώς στους Τούρκους κατακτητές, με μοναδική τους υποχρέωση να στέλνουν νεαρούς άντρες να υπηρετούν το σουλτανικό ιππικό στην Κωνσταντινούπολη, διατηρώντας με αυτόν τον τρόπο το αυτοδιοικούμενο του χωριού τους και κρατώντας τον οθωμανικό στρατό μακριά από τον τόπο τους μέχρι και το 1868.
Στην απογραφή του 1903 οι Φραγκάδες μέτραγαν 900 κατοίκους, σήμερα οι μόνιμοι κάτοικοι είναι μόλις 35, με περίπου τους μισούς να έχουν περάσει τα 80.
Οι άνθρωποι που έφυγαν για να υπηρετήσουν τον Σουλτάνο στην Κωνσταντινούπολη ταξίδεψαν σε διάφορα μέρη του κόσμου και επιστρέφοντας έφεραν νέα πολιτισμικά στοιχεία, νέους μουσικούς ήχους και τέχνες. Εξού και τα ζαγορίσια τραγούδια είναι επηρεασμένα από τη μουσική της Ευρώπης, της Κωνσταντινούπολης και της Σμύρνης.
Στην απογραφή του 1903 οι Φραγκάδες μέτραγαν 900 κατοίκους, σήμερα οι μόνιμοι κάτοικοι είναι μόλις 35, με περίπου τους μισούς να έχουν περάσει τα 80. Ο γηραιότερος κάτοικος του χωριού είναι ο κύριος Αλέκος, ηλικίας 104 ετών. Σήμερα, οι περισσότεροι ντόπιοι ασχολούνται με τη μελισσοκομία για να συμπληρώσουν το εισόδημά τους, αφού πλέον οι αγροτικές και κτηνοτροφικές δραστηριότητες έχουν σταματήσει, καθώς δεν υπάρχουν νέοι άνθρωποι να τις συνεχίσουν. Παλαιότερα η κύρια ενασχόληση των κατοίκων ήταν η καλλιέργεια φασολιών και η υλοτομία.
Σημείο αναφοράς του χωριού είναι ο «Καφενές» του κυρίου Βασίλη στην κεντρική πλατεία, όπου κάθε βράδυ συγκεντρώνονται οι κάτοικοι. Όλοι τους είναι φιλόξενοι άνθρωποι και θα μιλήσουν σε όποιον περαστικό καθίσει μαζί τους. Θα σου διηγηθούν ιστορίες από τα σχολικά τους χρόνια και τον δάσκαλό τους από τη δεκαετία του 1960 Θεόφιλο Μάτζιο, ο οποίος έχει μείνει ανεξίτηλος στη μνήμη τους. Θυμούνται τις σχολικές εορτές που οργάνωνε, την παραστατικότητα και τους πρωτοποριακούς για την εποχή τρόπους διδασκαλίας του. Με εκείνον έμαθαν γράμματα, όπως λένε.
Θα σου μιλήσουν και για τον πρώην Πρόεδρο της Δημοκρατίας, Κάρολο Παπούλια, ο οποίος τη δεκαετία του 1980 αγόρασε σπίτι στο χωριό τους. Ο ίδιος έλεγε πως οι Φραγκάδες είναι μέρος «ευάερο και ευήλιο», ενώ τις μέρες που βρισκόταν εκεί έκανε βόλτες στα πέτρινα σοκάκια και συνομιλούσε με τους κατοίκους. Όλοι μιλάνε για έναν ήρεμο, προσιτό και καλοσυνάτο άνθρωπο που αγάπησε το χωριό τους σαν να είναι τόπος του. Πράγματι, ο ίδιος το ενίσχυσε από όλες τις ηγετικές θέσεις που κατείχε, γι’ αυτό και οι κάτοικοι έδωσαν το όνομά του στην κεντρική πλατεία των Φραγκάδων.
Οι επισκέπτες μπορούν να διανυκτερεύσουν στον ξενώνα «Πετρωτό» που διατηρεί στις Φραγκάδες ο Μάριος με τη μητέρα του, κυρία Φρόσω, εδώ και 24 χρόνια. Πρόκειται για έναν παραδοσιακό, πέτρινο ξενώνα με θέα το όρος Μιτσικέλι, όπου οι επισκέπτες μπορούν να δοκιμάσουν τα παραδοσιακά φαγητά και τις ηπειρώτικες πίτες της κυρίας Φρόσως, ενώ παράλληλα από τα ηχεία στην αυλή και στο καθιστικό του ξενώνα ακούγονται διαφόρων ειδών μουσικές, από country, blues, jazz μέχρι παραδοσιακά, έντεχνα, λαϊκά και ρεμπέτικα τραγούδια. Η playlist του ξενώνα είναι διαθέσιμη στο Spotify.
Το αστεροσκοπείο Φραγκάδων
Ο αστρονόμος Νίκος Ματσόπουλος κατάγεται από τις Φραγκάδες Ζαγορίου και το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου κατοικεί εκεί. Σπούδασε ναυπηγός μηχανικός, Φυσικές Επιστήμες και πραγματοποίησε μεταπτυχιακές σπουδές στην Επικοινωνία της Επιστήμης και την Εκπαίδευση. Από μικρό παιδί αγαπούσε το αστεροσκοπείο και με την αστρονομία ήρθε σε επαφή για πρώτη φορά στα εφηβικά του χρόνια. Το 1979 εντάχθηκε στο μόνιμο προσωπικό του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, απ’ όπου συνταξιοδοτήθηκε το 2014.
Στον τόπο καταγωγής του έχει δημιουργήσει, από κοινού με τον γιο του Θεοφάνη Ματσόπουλο, που ειδικεύεται στη δημιουργία ταινιών πλανητάριου, το αστεροσκοπείο Φραγκάδων, που δεν έχει να ζηλέψει τίποτα από το αστεροσκοπείο της Πεντέλης, καθώς διαθέτει 12 πάσης φύσεως ρομποτικά τηλεσκόπια με διάμετρο από 7,5 έως 45 εκατοστά, για οπτική παρατήρηση, αστροφωτογραφία βαθέος ουρανού και επιστημονική έρευνα.
Το επίπεδο θέασης μάλιστα είναι πολύ καλύτερο από εκείνο του αστεροσκοπείου της Πεντέλης, καθώς οι Φραγκάδες έχουν ελάχιστη φωτορύπανση. Τα τηλεσκόπια είναι εγκατεστημένα σε υψόμετρο 960 μέτρων, όπου υπάρχουν δύο θόλοι διαμέτρου 2,5 και 4 μέτρων με συρόμενο στέγαστρο. Σκοπός τους είναι η διοργάνωση εκπαιδευτικών σεμιναρίων και ημερίδων για τους λάτρεις της αστρονομίας, ερασιτέχνες αστρονόμους, μαθητές και φοιτητές.
Τα επιστημονικά ενδιαφέροντα του Νίκου Ματσόπουλου περιλαμβάνουν αστρονομικές παρατηρήσεις του Ήλιου, των πλανητών, ενώ η αγαπημένη του δραστηριότητα είναι η παρατήρηση των μεταβλητών αστέρων και ο πλανήτης που του αρέσει περισσότερο να παρατηρεί είναι ο Κρόνος.
Τα προβλήματα των απομακρυσμένων χωριών της Ηπείρου
Από τις Φραγκάδες, όμως, δεν λείπουν και τα προβλήματα. Οι κάτοικοι του χωριού νιώθουν ξεχασμένοι από την τοπική αυτοδιοίκηση σε επίπεδο δήμου αλλά και περιφέρειας. Τα αιτήματά τους εδώ και χρόνια είναι απολύτως λογικά: ζητούν διαγράμμιση των επαρχιακών οδών, καθώς η κατάσταση της ασφάλτου σε πολλά σημεία καθιστά το επαρχιακό οδικό δίκτυο επικίνδυνο. Επιπλέον, πάγιο αίτημά τους προς τον δήμο Ζαγορίου είναι η αποκατάσταση του δημοτικού διαδικτυακού σήματος, προκειμένου οι κάτοικοι του απομακρυσμένου χωριού να έχουν εύκολη πρόσβαση στο διαδίκτυο.
Ένα ακόμα σημαντικό πρόβλημα που αντιμετωπίζουν είναι η έλλειψη μόνιμου αγροτικού ιατρού στα Ζαγοροχώρια. Η μόνη ιατρική περίθαλψη που έχουν οι ντόπιοι είναι το δημοτικό πρόγραμμα «Βοήθεια στο σπίτι», μέσω του οποίου ένας γιατρός περνά μία φορά την εβδομάδα από τα 46 Ζαγοροχώρια για να μετρήσει την πίεση των κατοίκων. Στην περίπτωση ενός έκτακτου περιστατικού, το ασθενοφόρο χρειάζεται περίπου μιάμιση ώρα για να προσεγγίσει τα απομακρυσμένα χωριά.
Η δημιουργία ενός μόνιμου ιατρείου που θα λειτουργεί σε καθημερινή βάση, σε κάποιο κεντρικό χωριό, θα κάνει τους κατοίκους της περιοχής να νιώθουν πιο ασφαλείς. Από το καλοκαίρι του 2023 ο δήμος Ζαγορίου ζητά από την κυβέρνηση την ένταξή του στις προβληματικές περιοχές κατηγορίας Α΄, καθώς παρουσιάζει χαμηλό κατά κεφαλήν εισόδημα, υψηλό επίπεδο ανεργίας, φθίνουσα παραγωγική βάση, πληθυσμιακή συρρίκνωση κ.ά.
Μια ακόμη επιθυμία των κατοίκων είναι η οικονομική στήριξη των παραδοσιακών καφενείων από τον δήμο Ζαγορίου, προκειμένου να καταφέρουν να επιβιώσουν, ειδικότερα τους μήνες που ο τουρισμός στην περιοχή δεν είναι υψηλός. Στις Φραγκάδες το καφενείο το λειτουργεί ο κύριος Βασίλης τα τελευταία 4 χρόνια και παρ’ όλες τις οικονομικές δυσκολίες που αντιμετωπίζει λόγω της ακρίβειας, διατηρεί χαμηλές τιμές και υψηλή ποιότητα σε αυτά που προσφέρει γιατί, όπως λέει, αγαπάει αυτό που κάνει.
Τα καφενεία στην Ελλάδα αποτελούν σημείο αναφοράς για όλα τα χωριά, είναι η ζωή των κατοίκων, σε αυτά βρίσκονται σχεδόν καθημερινά και θα πρέπει να έχουν τη στήριξη της πολιτείας προκειμένου να διατηρηθεί ο κοινωνικός ιστός αλλά και να βελτιωθεί η ποιότητα ζωής των κατοίκων τέτοιων απομακρυσμένων περιοχών.
Η χώρα μας αντιμετωπίζει εδώ και πολλές δεκαετίες το φαινόμενο της αστικοποίησης. Από τη μεταπολεμική περίοδο, οι οικονομικές μεταβολές στην περιφέρεια οδήγησαν τους κατοίκους αγροτικών και απομακρυσμένων περιοχών να μετακινηθούν προς τα μεγάλα αστικά κέντρα. Τα τελευταία χρόνια έχει ανοίξει η συζήτηση προκειμένου να ενισχυθεί η περιφέρεια και να επιτευχθεί η αποκέντρωση. Η πολιτεία θα πρέπει να είναι αρωγός στην προσπάθεια αυτή και να βρίσκεται στο πλευρό των απομακρυσμένων περιοχών της Ελλάδας, όπως οι Φραγκάδες.
Το κουδούνι στο εξατάξιο δημοτικό σχολείο Φραγκάδων χτύπησε για τελευταία φορά πριν από περίπου 30 χρόνια. Πλέον, κανένα από τα 46 Ζαγοροχώρια δεν διαθέτει δημοτικό σχολείο, γεγονός που οδήγησε και τις τελευταίες οικογένειες να μετακομίσουν στην πόλη των Ιωαννίνων. Οι εκπαιδευτικές δομές μπορούν να αποτελέσουν την αρχή της λύσης στο πρόβλημα της αστικοποίησης. Δίχως αυτές καμία οικογένεια δεν θα έχει κίνητρο να συνεχίσει να διαμένει σε μια απομακρυσμένη περιοχή. Αν δεν υπάρξει ουσιαστική στήριξη, μέσα στα επόμενα 20 χρόνια μέρη όπως οι Φραγκάδες θα ερημώσουν.
