Είναι ο δρόμος που ενώνει έναν μικρό γυμνό δισκοβόλο με έναν γιγαντιαίο γυάλινο δρομέα. Θα μπορούσαν να είναι και οι δύο έξω από το Καλλιμάρμαρο, αλλά ο δισκοβόλος στάθηκε πιο τυχερός. Περπατώντας, συναντάμε το άγαλμα που έχει δεχτεί επανειλημμένα βομβιστικές επιθέσεις, ελάχιστα μέτρα από τον ταπεινό ανδριάντα του Μαχάτμα Γκάντι. Λίγο πιο πέρα, η πανύψηλη στήλη του Ζογγολόπουλου και ένα ξεχασμένο γλυπτό δώρο της Αρμενίας στην Ελλάδα, μία από τις «μάνες» του Καπράλου, αλλά και προτομές με πρόσωπα σημαντικά για την ελληνική ιστορία…
Κείμενο: Μιχάλης Γελασάκης / Φωτογραφίες: Χρήστος Τόλης
Αν είσαι πεζός και δεν κοιτάς την οθόνη του κινητού σου, τα παρατηρείς ευκολότερα. Αν είσαι στο αυτοκίνητο, στο σύνηθες μποτιλιάρισμα της λεωφόρου, δύσκολα δίνεις σημασία, ειδικά στα μικρότερα από αυτά. Τα έργα τέχνης της λεωφόρου Βασιλέως Κωνσταντίνου είναι πολλά και σημαντικά. Κάποια πολύ δημοφιλή και άλλα παντελώς άγνωστα. Ιστορία, πολιτική, αρχαιότητα και σύγχρονη τέχνη συνυπάρχουν στον ίδιο δρόμο.
Η λεωφόρος Βασιλέως Κωνσταντίνου εκτείνεται σε μήκος 1.100 μέτρων και είναι ένας από τους κεντρικότερους δρόμους. Επί της λεωφόρου βρίσκονται ιστορικά τοπόσημα όπως το Καλλιμάρμαρο, το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, το Ωδείο Αθηνών, η Εθνική Πινακοθήκη και, φυσικά, πλήθος πρεσβειών. Διαρκής κίνηση και φασαρία...
Ξεκινάει μπροστά από το Καλλιμάρμαρο, στη συμβολή της Αρδηττού με τη Βασιλίσσης Όλγας, και τελειώνει στη συμβολή της Βασιλίσσης Σοφίας με τη Βασιλέως Αλεξάνδρου, μπροστά από το πρώην Hilton.
Τα αγάλματα, οι προτομές, τα γλυπτά και τα άλλα έργα σύγχρονης τέχνης που μπορεί να συναντήσει κανείς περπατώντας στον δρόμο που οριοθετεί από τη μια πλευρά του το Παγκράτι είναι ξεχωριστά, ετερόκλητα και από διάφορες χρονικές περιόδους.
Πήρε το όνομά της από τον Κωνσταντίνο Α' που υπήρξε βασιλιάς της Ελλάδας τις περιόδους 1913-1917 και 1920-1922.
Μια βόλτα και στα δύο ρεύματα της λεωφόρου, που ολοκληρώθηκε με το μπάζωμα του Ιλισού στα μέσα του 20ού αιώνα, ήταν αρκετή για να μας θυμίσει και να μας εκπλήξει. Τα αγάλματα, οι προτομές, τα γλυπτά και τα άλλα έργα σύγχρονης τέχνης που μπορεί να συναντήσει κανείς περπατώντας στον δρόμο που οριοθετεί από τη μια πλευρά του το Παγκράτι είναι ξεχωριστά, ετερόκλητα και από διάφορες χρονικές περιόδους.
Όση κι αν είναι η φασαρία του δρόμου, όσο εκνευριστική κι αν είναι η εξάτμιση μιας μηχανής που τρέχει, όλα παραμένουν άλαλα και ακίνητα. Καθημερινά χιλιάδες άνθρωποι και αυτοκίνητα περνούν ασταμάτητα από μπροστά τους, άλλες φορές παρατηρώντας τα και άλλες όχι, είτε αυτά είναι καθαρά και φωτισμένα, είτε ξεχασμένα και σκοτεινά.
Facebook Twitter 
Facebook Twitter *ΠΑΤΗΣΤΕ ΠΑΝΩ ΣΤΟΥΣ ΤΙΤΛΟΥΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΚΡΙΒΗ ΤΟΠΟΘΕΣΙΑ*
Δισκοβόλος
Στην αρχή της λεωφόρου, ακριβώς απέναντι από το Παναθηναϊκό Στάδιο (Καλλιμάρμαρο), «ΑΘΗΝΑΙΩΝ Ο ΔΗΜΟΣ ΕΣΤΗΣΕΝ ΕΤΕΙ 1927» τον περίφημο Δισκοβόλο του γλύπτη Κωνσταντίνου Δημητριάδη (1881-1943).
Το χάλκινο έργο βρίσκεται πάνω σε μαρμάρινη βάση και είναι το ένα από τα τρία παρόμοια που φιλοτέχνησε ο γλύπτης και χυτεύτηκε στα χυτήρια του Αλέξις Ροντιέρ στο Παρίσι, όπως αναγράφεται διακριτικά στο κάτω μέρος της πίσω πλευράς. Ο Δισκοβόλος του Δημητριάδη κέρδισε το χρυσό μετάλλιο γλυπτικής στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Παρισιού το 1924. Η έμπνευση του καλλιτέχνη πηγαίνει πίσω στην αρχαιότητα και στον Δισκοβόλο του αρχαίου γλύπτη Μύρωνα.
Τα άλλα δύο παρόμοια αγάλματα βρίσκονται στο εξωτερικό. Εκείνο που κέρδισε το χρυσό μετάλλιο στεκόταν σε βάση από γρανίτη και χαρίστηκε από τον γλύπτη σε έναν φίλο του στη Νέα Υόρκη, για να φτάσει σήμερα να κοσμεί το Randall’s Island Park. Το δεύτερο βρίσκεται έξω από το στάδιο της Ντιζόν στη Γαλλία.
Ο Ξυλοθραύστης
Στην ίδια πλευρά με τον Δισκοβόλο και στα αριστερά του βρίσκεται ένα εξαιρετικό και αρκετά άγνωστο γλυπτό που τοποθέτησε επίσης ο δήμος Αθηναίων, όπως διαβάζουμε στη βάση του, επί δημαρχίας Σπύρου Μερκούρη το 1908. Είναι ο Ξυλοθραύστης του Τηνιακού γλύπτη Δημητρίου Φιλιππότη (1839-1919).
Το ταλαιπωρημένο από βανδαλισμούς γλυπτό αναπαριστά έναν γυμνό άνδρα να σπάει ένα χοντρό κομμάτι ξύλο, πατώντας το από τη μια μεριά με το πόδι του. Η αρχική του θέση ήταν στη λεωφόρο Αμαλίας πίσω από τη Ρωσική Εκκλησία, γι' αυτό ο χώρος εκεί ήταν γνωστός ως «Πλατεία Ξυλοθραύστη». Παρότι τόσο δυνατός, ο ξυλοθραύστης δεν γλίτωσε από τον άνθρωπο.
Ο πρώτος του βανδαλισμός καταγράφεται το 1910, με μπογιά και καυστικό υγρό, ενώ το 1912 κάποιος άλλος βλάκας έσπασε τα γεννητικά του όργανα (για λόγους σεμνοτυφίας). Και επειδή η βλακεία, όπως, ξέρουμε είναι ανίκητη διαχρονικά, το 1914 τον λιθοβόλησαν!
Στη σημερινή του θέση βρίσκεται από το 1960 και είναι εμφανή τα σημάδια και από τους τρεις βανδαλισμούς που υπέστη. Έργα του Τηνιακού γλύπτη υπάρχουν και σε άλλα σημεία της Αθήνας.
Άγαλμα Γεωργίου Αβέρωφ
Στην απέναντι πλευρά του δρόμου και δεξιά από την είσοδο του Παναθηναϊκού Σταδίου βλέπουμε έναν μεγάλο ανδριάντα πάνω σε ψηλή μαρμάρινη βάση. Δεν χρειάζεται και πολύ για να καταλάβεις περί τίνος πρόκειται:
«ΕΙΣ ΤΟΝ ΕΘΝΙΚΟΝ ΕΥΕΡΓΕΤΗΝ
ΓΕΩΡΓΙΟΝ ΑΒΕΡΩΦ
Η ΠΑΤΡΙΣ ΕΥΓΝΩΜΟΝΟΥΣΑ»
Γιατί όμως να βρίσκεται εκεί ένα μεγάλο άγαλμα του εθνικού ευεργέτη Γεωργίου Αβέρωφ, ενώ υπάρχουν τόσα άλλα μέρη όπου θα μπορούσε να βρίσκεται, έχοντας χρηματοδοτήσει τη «μισή» Αθήνα; Η εξήγηση έχει να κάνει με την αναβίωση των Ολυμπιακών Αγώνων το 1896. Ο Γεώργιος Αβέρωφ έδωσε τότε 585.000 δραχμές (τεράστιο ποσό για την εποχή) με σκοπό να γίνουν οι απαραίτητες εργασίες ανακαίνισης και επισκευής στο Καλλιμάρμαρο. Ήθελε να είναι όπως έπρεπε και όπως του άξιζε εν όψει των Αγώνων, εκφράζοντας παράλληλα την επιθυμία του να τους παρακολουθήσει από κοντά. Η Επιτροπή των Ολυμπιακών Αγώνων αποφάσισε να στηθεί ο ανδριάντας του στην είσοδο του Παναθηναϊκού Σταδίου. Εκείνος που ανέλαβε την εργασία ήταν ο γλύπτης και καθηγητής στο Πολυτεχνείο Γεώργιος Βρούτος με έξοδα της Ολυμπιακής Επιτροπής. Μαζί με την έναρξη των Αγώνων έγιναν και τα αποκαλυπτήρια του γλυπτού.
Ο Γ. Αβέρωφ, σε επιστολή του προς την Ολυμπιακή Επιτροπή, θα γράψει:
«… ούτε ηξίουν, ούτε προσεδόκων τόσω εξαιρετικήν τιμήν οίαν μοι απονέμεται… είθε να φανώ μεν εγώ άξιος των τιμών τούτων, να τύχη δε η φιλτάτη πατρίς ημών πολλών άλλων τέκνων, άτινα να με υπερβάλωσιν εν θυσίαις και φιλοπατρία, ως δικαιούσθε να προσδοκάτε…»
Είναι το παλαιότερο έργο τέχνης που υπάρχει στην λεωφόρο Βασ. Κωνσταντίνου προτού ακόμη αυτή ονομαστεί έτσι.
Προτομή Άγγελου Σικελιανού / Μνημείο Σκουζέ
Σε ένα μικρό ξέφωτο που ονομάζεται «πλατεία Σκουζέ», στην οδό Ρηγίλλης 23, ελάχιστα μέτρα από τη Βασιλέως Κωνσταντίνου, βρίσκει κανείς την προτομή του ποιητή Άγγελου Σικελιανού. Είναι έργο του γλύπτη Θανάση Απάρτη, φιλοτεχνημένο το 1955. Ήταν ένα από τα αγάλματα και τις προτομές σε δημόσιο χώρο της Αθήνας που έχουν γίνει στόχος βανδαλισμού και εκτέθηκαν στην Πινακοθήκη του Δήμου Αθηναίων το 2017.
Στο κηπάκι όπου βρίσκεται η προτομή υπάρχει και μια γλυπτή μαρμάρινη πλάκα σαν επιτύμβια στήλη που έχει πολλές ομοιότητες με την αντίστοιχη του Μάνου Χατζιδάκι στο νεκροταφείο της Παιανίας. Αναφέρει:
«ΕΙΣ ΤΗΝ ΣΕΠΤΗΝ ΜΝΗΜΗΝ
ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΣΚΟΥΖΕ
Ο ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΤΩΝ ΑΘΗΝΑΙΩΝ
1973»
Facebook Twitter 
Facebook Twitter Στο ίδιο σημείο υπάρχει μια ελιά, κοντά στον κορμό της οποίας μια μεταλλική πλάκα γράφει:
«ΦΥΤΕΥΘΕΙΣΑ ΕΠΙ ΤΟΥ ΔΗΜΑΡΧΟΥΝΤΟΣ ΠΡΟΕΔΡΟΥ ΤΟΥ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΑΘΗΝΑΙΩΝ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΣΚΟΥΖΕ ΤΗ ΔΩΔΕΚΑΤΗ ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ ΤΟΥ ΧΙΛΙΟΣΤΟΥ ΕΝΝΕΑΚΟΣΙΟΣΤΟΥ ΤΕΣΣΑΡΑΚΟΣΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΕΤΟΥΣ ΕΠΙ ΤΗ ΕΠΕΤΕΙΩ ΤΗΣ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΕΩΣ ΤΗΣ ΠΟΛΕΩΣ».
Μαχάτμα Γκάντι
Στο αριστερό μας χέρι, όπως ανεβαίνουμε προς το πρώην Χίλτον, περίπου στα μέσα της λεωφόρου βρίσκεται η Πρεσβεία της Ινδίας. Έξω από την πρεσβεία, κρυμμένος κάτω από τα δέντρα, είναι ένας ολόσωμος ανδριάντας του Μαχάτμα Γκάντι σε μία από τις πιο χαρακτηριστικές του στάσεις. Είναι το νεότερο έργο τέχνης που βρίσκεται επί της λεωφόρου. Τα αποκαλυπτήριά του έγιναν τον Ιούνιο του 2021, παρουσία των υπουργών Εξωτερικών Ελλάδας και Ινδίας, του δημάρχου Αθηναίων και άλλων πολιτικών και επισήμων. Το έργο τέχνης είναι δωρεά της Πρεσβείας της Ινδίας που έγινε δεκτή απο το Δημοτικο Συμβούλιο της Αθήνας. Πέρα από τα λοιπά στοιχεία, στη βάση αναγράφεται η φράση που είχε πει ο ίδιος:
«ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΔΡΟΜΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΙΡΗΝΗ, Η ΕΙΡΗΝΗ ΕΙΝΑΙ Ο ΔΡΟΜΟΣ».
Έστω και για story στο Instagram αξίζει μία στάση.
Χάρι Τρούμαν
Σε αντίθεση με τον Μαχάτμα Γκάντι που αγαπήθηκε σε όλο τον κόσμο για τις ιδέες του, λίγα μέτρα πιο πέρα βρίσκεται ένας άλλος ανδριάντας που έχει το άτυπο βραβείο του πιο μισητού αγάλματος της χώρας. Μάλιστα, έχει δεχτεί πολλές βομβιστικές επιθέσεις!
Ο ανδριάντας του 33ου προέδρου των ΗΠΑ είναι κατασκευασμένος από ορείχαλκο, έχει ύψος 3,2 μέτρα και φιλοτεχνήθηκε από τον γλύπτη Φέλιξ Γουέλτον. Γύρω από το άγαλμα υπάρχει γραμμένο κείμενο στα αγγλικά και στα ελληνικά πάνω σε καθετα λευκά μάρμαρα που συμπληρώνουν το έργο. Στις κάθετες πλάκες, που είναι πίσω από το άγαλμα, αναγράφεται το εξής:
«Εις τον Χάρρυ Σ. Τρούμαν εις έκφρασιν ευγνωμοσύνης διά το δόγμαν το οποίον διεκήρυξεν ως πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτείων της Αμερικής την 12 Μαρτίου 1947 βοηθήσας ούτω τον Ελληνικόν Λαόν να προασπίση την Ελευθερίαν του και την Εθνικήν του ακεραιότητα εις μίαν κρίσιμον καμπήν της ιστορίας της ανθρωπότητος και διαδηλώσας την προσήλωσιν του Αμερικανικού Λαού εις το ιδεώδες της Ελευθερίας. Αφιερούται υπό της Ελληνικής Κυβερνήσεως εκ μέρους του Ελληνικού Λαού και υπό της ΑΧΕΠΑ…».
Στις πλαϊνές βρίσκουμε ένα μέρος από τον λόγο που εκφώνησε κατά την αποστολή στρατιωτικής και οικονομικής βοήθειας στην Ελλάδα με το γνωστό Σχέδιο Μάρσαλ.
Η ιστορία του έργου ξεκινάει το 1963, όχι με τους καλύτερους οιωνούς. Τοποθετείται εκεί χωρίς την επίσημη έγκριση της Δημοτικής Αρχής από την οργάνωση Ελλήνων της Αμερικής ΑΧΕΠΑ, δύο μέρες πριν είχε αφήσει την τελευταία του πνοή ο Γρηγόρης Λαμπράκης. Ήδη από τα εγκαίνια είχαν προκληθεί μεγάλες αντιδράσεις. Δεν υπάρχει άλλο έργο τέχνης στη χώρα μας που να έχει δεχθεί τέτοιας έντασης επιθέσεις! Παραθέτω ένα σύντομο χρονολόγιο με τα «χτυπήματα»:
1965: Στα Ιουλιανά το άγαλμα γίνεται για πρώτη φορά στόχος με μπογιές και αυγά.
1970: Η πρώτη βομβιστική επίθεση. Είναι ο τρίτος στόχος μετά τις βόμβες που είχαν τοποθετηθεί σε ραδιοθαλάμους του ΕΙΡ και στο Ζάππειο, αλλά εκείνες εξουδετερώθηκαν προτού εκραγούν. Την ευθύνη είχε αναλάβει η οργάνωση «Κίνημα της 20ής Οκτώβρη».
1971: Η δεύτερη βομβιστική επίθεση με θύμα έναν αστυνομικό.
1986: Εξερράγη ισχυρή ωρολογιακή βόμβα στο σημείο. Ο Δημήτρης Μπέης, τότε δήμαρχος προτείνει, χωρίς να εισακουστεί, να τοποθετηθεί εκεί άγαλμα του Αβραάμ Λίνκολν αντί του Τρούμαν.
1987: Νέα βόμβα σκάει κάτω από το άγαλμα, που βάφεται με κόκκινη μπογιά. Την πράξη ανέλαβε η τρομοκρατική οργάνωση ΕΛΑ. Μετά από αυτό, το άγαλμα φρουρούνταν από αστυνομικό!
1997: Κόβονται τα πόδια του αγάλματος και πέφτει στον χώρο μπροστά του. Επανατοποθετείται δύο χρόνια αργότερα κατά την επίσκεψη του Μπιλ Κλίντον στην Ελλάδα.
1999: Σε αντιπολεμική διαδήλωση ενάντια στους νατοϊκούς βομβαρδισμούς στη Γιουγκοσλαβία διαδηλωτές έδεσαν το άγαλμα με σχοινιά και το έριξαν από τη βάση του προκαλώντας ζημιές.
2007: Μετά από πορεία διαδηλωτές έδεσαν το άγαλμα με σχοινιά και το έριξαν κάτω.
2013: Άγνωστοι πετάνε κόκκινες και ροζ μπογιές στο άγαλμα.
2018: Διαδηλωτές προσπαθούν να κόψουν τα πόδια του. Απομακρύνονται βίαια από τα ΜΑΤ.
Φιλοκτήτης Οικονομίδης
Φεύγοντας από τη μικρή πλατεία Τρούμαν, στο προαύλιο του Ωδείου Αθηνών ίσα που φαίνεται από τον δρόμο η προτομή του Φιλοκτήτη Οικονομίδη (1889-1957). Έργο από ορείχαλκο του γλύπτη Θόδωρου Βασιλείου, κατασκευασμένο το 1962. Ο Οικονομίδης υπήρξε σπουδαίος αρχιμουσικός και μουσικός παιδαγωγός. Έπαιζε 1η βιόλα στην Ορχήστρα του Ωδείου Αθηνών. Το 1919 έγινε καθηγητής των ανώτερων θεωρητικών στο Ωδείο Αθηνών και από το 1930 ως το 1939 ήταν διευθυντής. Υπήρξε επίσης γενικός διευθυντής της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών από το 1942 έως το 1957.
Προαύλιο Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών
Facebook Twitter 
Facebook Twitter Λίγο πιο πάνω, από την απέναντι μεριά, στο προαύλιο του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών υπάρχουν διάφορα έργα με παλαιότερο εκείνο με το όνομα «Παλμός» που κατασκευάστηκε το 1974 και βρίσκεται στην είσοδο του ιδρύματος. Στο προαύλιο υπάρχουν διάφορα εικαστικά του Δημήτρη Αρμακόλα και του Νίκου Ζήβα. Κάποια έμειναν εκεί μετά την έκθεση «Μορφή και Ύλη» που έγινε το 2008, όταν το ίδρυμα συμπλήρωσε τα πενήντα χρόνια λειτουργίας του, ενώ τα έργα «Είναι αλήθεια πως η πέτρα μιλάει;» (Ι, ΙΙ, ΙΙΙ) του Νίκου Ζήβα έμειναν εκεί ύστερα από την έκθεση που πραγματοποιήθηκε στον χώρο το καλοκαίρι του 2006.
Φτάνοντας στο ύψος του μετρό «Ευαγγελισμός», στην έξοδο όπου βρίσκεται η λεωφόρος Βασιλέως Κωνσταντίνου είναι το γνωστό και ως πάρκο Ριζάρη που πήρε το όνομά του από τον ευεργέτη και μέλος της φιλικής εταιρείας Γεώργιου Ριζάρη (1769-1841), ο οποίος άφησε όλη του την περιουσία στην Ελλάδα. Η προτομή του βρίσκεται δίπλα στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου εντός του πάρκου, από την άλλη μεριά της εκκλησίας υπάρχει το μνημείο του Νεόφυτου Δούκα. Εδώ υπάρχουν διάφορα έργα.
Σύνθεση (Βιετνάμ)
Η πλάκα στη βάση αναφέρει τον τίτλο «Σύνθεση». Αν προσέξει κανείς καλύτερα, θα δει πάνω από το όνομα του γλύπτη χαραγμένη κάθετα τη λέξη «ΒΙΕΤΝΑΜ». Κατασκευάστηκε το 1966 από έναν από τους κορυφαίους μοντερνιστές γλύπτες, τον Χρήστο Καπράλο. Πολλά έργα του Καπράλου που κοσμούν τον δημόσιο χώρο έχουν θέμα τους τη μητέρα (Βουλή, εργοστάσιο ΔΕΗ Κερατσίνι κ.λπ.). Έτσι κι αυτό, που βρίσκεται σε μη περίοπτη θέση μέσα στο πάρκο Ριζάρη. Μια μάνα με τα δυο παιδιά της, το ένα το κρατάει αγκαλιά και το άλλο είναι δίπλα της, έτοιμο να φύγει. Το γλυπτό είχε τοποθετηθεί αρχικά στην πλατεία Ραλλούς Μάνου (λεωφόρος Αμαλίας) και μεταφέρθηκε στη σημερινή του θέση το 2010.
Στήλη Ζογγολόπουλου
Το πιο επιβλητικό από τα έργα στο πάρκο Ριζάρη είναι η περίφημη «Στήλη» είναι το έργο του διεθνούς εμβέλειας εικαστικού Γιώργο Ζογγολόπουλου (1903-2004). Δημιουργήθηκε το 1999 και παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στην Μπιενάλε της Βενετίας. Εδώ τοποθετήθηκε το 2001. Είναι μια μεγάλη μεταλλική στήλη ύψους 15 μέτρων, κατασκευασμένη από ανοξείδωτο χάλυβα. Στο εσωτερικό της στήλης υπάρχει μια οπτική φωτεινή ίνα που τη διαπερνά κάθετα και διαγώνια. Αρκετά έργα του κοσμούν δημόσιους χώρους, όπως οι πολυφωτογραφημένες μεταλλικές ομπρέλες στη Νέα Παραλία Θεσσαλονίκης, η προτομή του Ανδρέα Μιαούλη στο Πεδίον του Άρεως, το θηριώδες «Πεντάκυκλο» στην πλατεία Ομονοίας, το μνημείο στο Ζάλογγο και πολλά άλλα. Το έργο είναι ιδιοκτησία της εταιρείας Αττικό Μετρό.
Πλαστικό όραμα
Δίπλα στη «Στήλη» υπάρχει ένα μαρμάρινο έργο τέχνης που φιλοτεχνήθηκε στα μέσα της δεκαετίας του ’80 από τον σημαντικό και αναγνωρισμένο γλύπτη Γεώργιο Καλακαλλά (ο ίδιος έχει φτιάξει και τις προτομές των τριών αρχαίων τραγικών έξω από τον Εθνικό Κήπο). To γλυπτό «Πλαστικό Όραμα» τοποθετήθηκε στη σημερινή του θέση το 2010 ύστερα από την ολοκλήρωση της ανακαίνισης του πάρκου Ριζάρη. Πριν μεταφερθεί εδώ ήταν τοποθετημένο στη διασταύρωση των οδών Πατησίων και Κύπρου.
Δέντρο της ειρήνης
Εγκαινιάστηκε με αφορμή τη Διεθνή Ημέρα Ειρήνης το 2019 και ήταν δωρεά της Μαριάννας Βαρδινογιάννη και του συλλόγου «Ελπίδα». Το «Δέντρο της Ειρήνης» είναι της γλύπτριας Hedva Ser και εκτίθεται σε κεντρικά σημεία πολλών πόλεων (Βερολίνο, Στρασβούργο, Βοστόνη, Φιλαδέλφεια, Αριζόνα, Ιερουσαλήμ, Παλαιστίνη, Μάλτα κ.λπ.). Εμπνεόμενη από τα θαύματα της φύσης, η Ser δημιούργησε το μπρούντζινο γλυπτό που ορθώνει τα κλαδιά του στον ουρανό, σαν ικεσία για αλληλοκατανόηση και ειρήνη.
Μαζικοποίηση
Ένα από τα έργα του εικαστικού Γιώργου Λάμπρου, μέσα από τα οποία εξέφρασε τη θέση του και τη διαμαρτυρία του έναντι της μαζικοποίησης της σύγχρονης κοινωνίας είναι κι αυτό που συναντήσαμε στο πάρκο Ριζάρη. Κατασκευάστηκε το 1988 από ορείχαλκο. Ελάχιστοι περαστικοί τού δίνουν σημασία, βγαίνοντας βιαστικοί, κυρίως από το μετρό, για να πάνε στον προορισμό τους. Δεν συμβαίνει όμως το ίδιο και με εκείνους που θέλουν να γράψουν συνθήματα πάνω του.
Απέναντι από το πάρκο «Ριζάρη» υπάρχει ένα άλλο πιο μικρό που ονομάζεται πάρκο Ναϊάδων. Σήμερα το μισό είναι αποκλεισμένο με λαμαρίνες για τις εργοταξιακές ανάγκες της νέας γραμμής του μετρό. Εκεί εντοπίσαμε μερικά έργα τέχνης ακόμα…
Nicolae Titulescu - Συνάντηση ιδεών
Τα αποκαλυπτήρια της προτομής του Ρουμάνου Nicolae Titulescu (1882-1941) έγιναν το 2012. Ο Titulescu ήταν υπουργός Εξωτερικών της Ρουμανίας, πρόεδρος της Συνέλευσης της Κοινωνίας των Εθνών, εμπνευστής του Συμφώνου Βαλκανικής Συνεννοήσεως (1934) και ένθερμος υποστηρικτής της Ελλάδας. Η προτομή είναι έργο του Ρουμάνου γλύπτη Darie Dup και δωρεά του Ευρωπαϊκού Ιδρύματος Titulescu προς τον δήμο Αθηναίων. Η προτομή σήμερα βρίσκεται εντός του χώρου του εργοταξίου για τα έργα του μετρό και δεν είναι ορατή από τον δρόμο. Στον ίδιο χώρο βρίσκεται ακόμη ένα μαρμάρινο γλυπτό με τον τίτλο «Συνάντηση ιδεών», που δεν μπορέσαμε να πλησιάσουμε για να πάρουμε περισσότερες πληροφορίες.
Αρμενία
Είχα περάσει πολλές φορές από αυτό το σημείο με τα πόδια, αλλά δεν το είχα παρατηρήσει ποτέ. Πρόκειται για μια παράξενη κάθετη κοκκινωπή πέτρινη πλάκα με διάφορα σχέδια. Πλησιάσαμε να δούμε τι είναι. Στην περιγραφή του εικαστικού έργου διαβάζουμε:
«ΜΝΗΜΗΣ ΧΑΡΙΝ Η ΑΡΜΕΝΙΑ ΤΙΜΩΝΤΑΣ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΕΣΤΗΣΕ ΤΟ ΜΝΗΜΕΙΟ ΑΥΤΟ ΑΘΗΝΑ 1996» και λίγο πιο πέρα «ARMENIA TO GREECE WITH GRATITUDE 1996». Ουσιαστικά, είχαμε μπροστά μας ένα μνημείο που αργότερα μάθαμε ότι ήταν δώρο προς τον δήμο Αθηναίων από τον Ερυθρό Σταυρό της Αρμενίας και ήταν φτιαγμένο με την τεχνοτροπία του ονομάζεται χάτσκαρ που έχει τις ρίζες της στον 11ο αιώνα.
Σατωβριάνδος
Ακόμα μία προτομή που περνάει απαρατήρητη, αλλά έχει τη δική της μεγάλη ιστορία. Η δημιουργία της ανατέθηκε στον γλύπτη Φωκίωνα Ροκ το 1939 από τον τότε δήμαρχο Κώστα Κοτζιά. Παρότι ολοκληρώθηκε λίγους μήνες μετά, τα εγκαίνιά της έγιναν το 1968. Ο αρχικός σχεδιασμός ήταν να τοποθετηθεί σε κάποιο σημείο της Ιεράς Οδού, απ' όπου ο Σατωβριάνδος φέρεται να αντίκρισε την Ακρόπολη μπαίνοντας στην Αθήνα. Το έργο όμως λόγω του πολέμου ξεχάστηκε. Βρέθηκε τυχαία μετά από σχεδόν τριάντα χρόνια σε αποθήκη του δήμου Αθηναίων. Σύμφωνα με τη Ζέτα Αντωνοπούλου, στο τέλος του 2002 η προτομή αποσύρθηκε από την αρχική της θέση, προκειμένου να τοποθετηθεί εκεί ο έφιππος ανδριάντας του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου. Εντέλει, ο ανδριάντας του Παλαιολόγου τοποθετήθηκε στο Παλαιό Φάληρο και η προτομή του Σατωβριάνδου επέστρεψε στη σημερινή της θέση. Στη βάση της γράφει τη φράση του:
«ΕΛΛΑΣ
ΑΥΤΟ ΤΟ ΟΝΟΜΑ
ΠΟΥ ΔΕΝ ΜΠΟΡΕΙ ΚΑΝΕΙΣ
ΝΑ ΠΡΟΦΕΡΕΙ
ΧΩΡΙΣ ΣΕΒΑΣΜΟ
ΚΑΙ ΧΩΡΙΣ ΣΥΓΚΙΝΗΣΗ»
Φρίντγιοφ Νάνσεν
Μπορεί σήμερα αυτό το όνομα να μη μας λέει κάτι, αλλά ο νομπελίστας φιλέλληνας ήταν ένας από εκείνους που υποστήριξαν την Ελλάδα στον ΟΗΕ για το προσφυγικό μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή. Ήταν ο πρόεδρος του φιλανθρωπικού τμήματος της Κοινωνίας των Εθνών που είχε έρθει στην Ελλάδα και συνέβαλε ώστε να εξομαλυνθεί όσο γινόταν η προσφυγική κρίση. Η προτομή του εγκαινιάστηκε το 2011 και είναι έργο της γλύπτριας Άννας Χριστοφίδου. Φιλοτεχνήθηκε με πρωτοβουλία του Κέντρου Προάσπισης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.
Προαύλιο Εθνικής Πινακοθήκης
Facebook Twitter 
Facebook Twitter Φτάνοντας σιγά-σιγά προς το τέλος της διαδρομής μας παρατηρούμε στο προαύλιο της Εθνικής Πινακοθήκης 8 ετερόκλητα έργα που προέρχονται από τις συλλογές της γλυπτικής. Στο επίσημο site μαθαίνουμε όλες τις σχετικές πληροφορίες:
«Πραγματεύονται ορισμένα από τα πρωταρχικά θέματα της μοντέρνας γλυπτικής: τη μορφή του ανθρώπου (Αβραμίδης, Καπράλος) και του ζώου (Μιχαλέα), το αντικείμενο (Ζογγολόπουλος), καθώς και αρχές από το ευρύτερο πεδίο των φυσικών επιστημών (Βαρώτσος, Νικολαΐδης, Τάκις). Στην είσοδο του μουσείου, τις επισκέπτριες και τους επισκέπτες υποδέχεται ο "Άνθρωπος που βαδίζει πάνω σε κολόνα", εμβληματικό έργο του αποκαλούμενου πατέρα της μοντέρνας γλυπτικής Ογκίστ Ροντέν, που φιλοτεχνήθηκε το 1900, έτος ίδρυσης της Εθνικής Πινακοθήκης».
Κωνσταντίνος Οικονόμος
Απέναντι από την Εθνική Πινακοθήκη υπάρχει ένας μικρός χώρος πρασίνου όπου βρίσκεται ο Δρομέας και ονομάζεται πλατεία Μεγάλης του Γένους Σχολής. Αυτό ίσως εξηγεί και τη διακριτική προτομή του λόγιου παιδαγωγού, συγγραφέα και ιεροκήρυκα Κωνσταντίνου Οικονόμου (1780-1857) στον ίδιο χώρο. Το 1805 έλαβε τον τίτλο του Οικονόμου της επισκοπής Ελασσόνας και έκτοτε είναι γνωστός ως «Οικονόμος ο εξ Οικονόμων», όπως αναγράφεται και στη βάση της προτομής. Όταν έφυγε από ζωή ενταφιάστηκε στο προαύλιο της Μονής Πετράκη, λίγα μέτρα πιο πάνω προς τη μεριά του Κολωνακίου. Στην απέναντι νησίδα υπάρχει ένα ακόμη εικαστικό έργο, ταπεινωμένο από τα φυτά και όσους το διάλεξαν για κάδο σκουπιδιών.
Δρομέας
Για τον Δρομέα του Κώστα Βαρώτσου έχουν γραφτεί πολλά. Είναι ένα από τα δημοφιλέστερα δημόσια έργα στην Αθήνα, κατασκευασμένο από κομμάτια γυαλιού κολλημένα μεταξύ τους, που συγκρατούνται από έναν μεταλλικό σκελετό. Φυσικά, όταν πρωτοπαρουσιάστηκε στο πλαίσιο της καλλιτεχνικής δράσης «Δρώμενα» το καλοκαίρι του 1988 δεν έλειψαν οι αντιδράσεις, όπως συνήθως γίνεται με εικαστικά έργα μεγάλης κλίμακας στον δημόσιο χώρο, παρότι ο αρχικός σχεδιασμός δεν προέβλεπε να παραμείνει στην πλατεία Ομονοίας, κάτι που τελικά έγινε λόγω της εντύπωσης που προκαλούσε. Το αρχικό όνομα του έργου ήταν «Ξένος».
Ο Κώστας Βαρώτσος είχε πει για το έργο:
«Αυτό που είχα στο μυαλό μου ήταν η ιδέα του περαστικού. Η Ομόνοια ήταν πάντα μια αφετηρία. Όλοι οι επαρχιώτες και όλοι οι ξένοι έρχονταν και έρχονται στην Ομόνοια. Αυτό που με ενδιέφερε ήταν η φιγούρα του ανθρώπου που βρίσκεται σε διαρκή κίνηση. Ένας ξένος που μόλις τον συναντάς, τον ρωτάς "πότε ήρθες;" κι αμέσως μετά ρωτάς "πότε φεύγεις;". Αυτός ο άνθρωπος εξελίχθηκε στη συνέχεια σε δρομέα».
Τα έργα κατασκευής του μετρό το 1993 στην Ομόνοια ήταν η αφορμή για να καταστραφεί. Ο Δρομέας της Ομόνοιας πήγε στα σκουπίδια και ένας νέος παρόμοιος δημιουργήθηκε ξανά από την αρχή. Από το 1994 βρίσκεται στη συμβολή της Βασιλέως Κωνσταντίνου με τη Βασιλίσσης Σοφίας. Από τότε τρέχει ακίνητος ως ένα πελώριο γυάλινο φάντασμα, παρακολουθώντας τους δρομείς όλων των μαραθωνίων της Αθήνας να περνάνε από μπροστά του. Έχει αποτυπωθεί σε αμέτρητες φωτογραφίες, βίντεο, σειρές, ταινίες και τουριστικά άλμπουμ.
Η εικόνα που αντικρίσαμε από πολλά σπασμένα κομμάτια του πεσμένα στον περιβάλλοντα χώρο, μη ορατά από μακριά, ήταν πραγματικά απογοητευτική. Κάποια έντονη χαλαζόπτωση; Οι πρόσφατες εργασίες καθαρισμού με ισχυρά πιεστικά μηχανήματα; Κάποιος βανδαλισμός; Ποιος ξέρει… Έστω κι έτσι, είναι ακόμα κοντά μας, πράγμα καθόλου αυτονόητο, αν θυμηθούμε ότι το 2019, στο πλαίσιο της Συμφωνίας των Πρεσπών, η Μυρσίνη Ζορμπά, τότε υπουργός Πολιτισμού, είχε προτείνει να μεταφερθεί το έργο στη Βόρεια Μακεδονία και στη θέση του να έρθει ένα άγαλμα του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Ο Βαρώτσος αρνήθηκε κάτι τέτοιο και ο ακούραστος δρομέας της Αθήνας παρέμεινε στην πρωτεύουσα. Για την κατασκευή του υπάρχει κι αυτό το βίντεο, όπου μιλάει ο ίδιος ο καλλιτέχνης για το έργο του (μετά το 10:35).
Φτάνοντας στο τέλος της πολύβουης, αλλά χορταστικής και αποκαλυπτικής διαδρομή μας παρατηρούμε τον Δρομέα να κοιτάει προς τη μεριά που βρίσκεται ο Δισκοβόλος και χαμογελάμε ακόμα για όλες αυτές τις σιωπηλές συνομιλίες του αστικού μας μικρόκοσμου.
-----
Πηγές:
Αντωνοπούλου Ζέτα, «Τα γλυπτά της Αθήνας» Ποταμός, Αθήνα, 2003
Μαλανδράκη Αρ., «Προβληματα με τον Χάρι», Ελευθεροτυπία, 14/11/1999
http://www.athenssculptures.com/
https://odosell.blogspot.com/
Σκιαδάς Γ. Ελευθέριος, «Ολυμπιακές διαδρομές», ο εθνικός ευεργέτης Γεώργιος Αβέρωφ https://mikros-romios.gr/averof/
Εθνική Πινακοθήκη https://www.nationalgallery.gr/ktiria/ethniki-pinakothiki-kentriko-ktirio/
https://topoimnimis.keni.gr/
